EEN
TURKS MOZAÏEK
SOCIAAL-ECONOMISCH
SCHAAKSPEL
I
I
„Bayram" nadert dit schaap zal geofferd worden op
het binnenplein van de moskee.
HET GEITENLAND
Een geit verloren Heeft iemand een geit gevonden?!
Zo begint Yakup Kadri Karaosmanoghlu zyn boek
„Ankara", spiegel van de Turkse omwenteling. Zo kon
elk boek over het sociaal-economisch leven in Turkye
beginnen. Want geiten en schapen zyn ook heden het
voornaamste levensvermogen van het volk.
DICHTERS en
SOLDATEN
De Turkse omwenteling begon
Ogenschijnlijk na de oorlog
1914-1918 en eindigde met de
oprichting van de republiek in
1923. In werkelijkheid begon
die omwenteling echter vroeger
ên men kan ook niet direct be
weren, dat deze reeds geëin-
diga is.
De gewenste sfeer voor de om-
mekee- in Turkije werd ge
schapen tijdens de Tanzim&t-
regering in 1839 en versterkt
door een beweging van letter
kundigen, die sterk Europees
georiënteerd waren. Het duur
de echter nog vele jaren voor
de vernieuwing doordrong in de
bredere lagen van het volk
inaar de letterkundigen slaag
den er toch grotendeels in de
kloof te overbruggen.
Dank 4ij dit voorbereidend
wérk vond Mustafa Kemal, de
latere Ataturk, ruim begrip
voor zijn diepgaande verande
ringen en hervormingen, want
Vaak wordt vergeten, dat een
generatie jonge schrijvers het
verzet in Turkije hebben wak
ker geschud. Ataturk bundelde
het om de nog bezette gebieden
van Turkije gewapenderhand
te bevrijden.
Ook later, tijdens de Menderes-
kwestie waren het de jonge in
tellectuelen en de militair, die
hand in hand gingen bij het
verzet tegen het regiem.
WEGWIJZER OP
PAPIER
De grondslagen van het moder
ne Turkije waren gelegd toen
Ataturk in 1938 overleed maar
de koers van het land moest
nog bepaald worden. De roes
van de overwinning was ver
dwenen en talloze vraagstuk
ken dreven als onweerswolken
samen. Het overhaast zoeken
naar oplossingen van de pro
blemen verminkte de uitwer
king van de omwenteling ook
al dwongen fantastische pres
taties, op zo korte termijn ver
richt, de grootste eerbied af.
„Ik ben dankbaar, dat ik een
Turk ben", zo richtte Mustafa
Kemal zich eens tot de menigte
en deze woorden worden thans
nog vaak aangehaald.
Terecht ook want het Turkse
volk uitgesproken nationa
listisch en kent bijvoorbeeld
geen genade voor regeringen,
die anti-democratische maatre
gelen nemen. De schuldigen
worden dan prompt in dè ge
vangenis gestopt want het
Turkse Volk, dat zoer aandach
tig naar elke soort van kritiek
zal luisteren, kent geen mede
dogen wanneer zijn democra
tische beginselen worden aan
getast.'
Turkije is ook bezield met de
vaste wil het land tot een wel
varende natie uit te bouwen:
groepsgewijs kunnen de Tur
ken uren de ontwikkelingsmo
gelijkheden van hun land be
spreken. En ieders mening
vindt een belangstellend gehoor
en het vóór en tegen wordt
zorgvuldig afgewogen want ge
lukkig beseffen de meeste Tur
ken, dat Ataturks werk nog
niet voltooid is.
EUROPEES OF
GESLUIERD
Het meest opvallende kenmerk
van de Turkse omwenteling is
de emancipatie van de vrouw,
die lange tijd in het centrum
stond van allerlei uitingen van
cultureel leven.
In 1925 werd de sluier verbo
den maar thans zijn nog heel
wat vrouwen gesluierd. In alle
steden en vooral aan de west
kust verschilt de moderne
Turkse vrouw niet met de Eu
ropese vrouw noch van kleding
noch in levensgewoonten maar
in de bergstreken en in het oos
ten van het land kwam er wei
nig verandering. Daar is de
vrouw nog steeds een onderho
rige.
In die streken bedekt de vrouw
het gelaat tot boven de neus.
Vaak is maar slechts één oog
zichtbaar en dikwijls slaagt
men er helemaal niet in iets
van haar gelaat te ontdekken...
Deze overgang is bepaald niet
geleidelijk want de moderne en
de gesluierde vrouw wonen
vaak naast elkaar. In dé her
bergen treft men haar niet aan:
„Wat zouden ze daar moeten
doen?", zo zeggen de Turken.
Op scholen, op banken en kan
toren oefent de moderne Turk
se vrouw evenwel op wakrdige
wijze haar taak uit!
Ik wees daarop naar een jonge
vrouw, die wat verder op de
stoep zat maar hij maakte ver
ontwaardigde gebaren: „Niet
meer dan 4000 Pond waard!",
was zijn commentaar.
Maar de meer ontwikkelde
Turk aan wie ik 's avonds in
mijn hotel de geschiedenis ver
telde, schudde meewarig het
hoofd: „Denk alsjeblieft niet,
dat hier meisjes worden ver
kocht al geef ik toe, dat som
mige af te keuren oude gebrui
ken die indruk kunnen wekken.
Trouwens gaat een huwelijk in
Europa niet gepaard met finan
cieel overleg
WONINGNOOD EN
BEVOLKINGSAANGROEI
Izmir is een moderne stad.
Maar boven op de citadel leeft
een ander Turkije in bouwval
lige woningen. De Europese
vrouw, die er wat teveel van
haar schouders laat zien, kan
het mikpunt worden van on
zichtbare steentjeswebpers. Iets
wat te Ankara niet meer ge
beurt, al zijn de woningen op
de heuvels er niet beter.
Maar dat is een ander vraag
stuk. Want in Turkije heerst
woningnood,
In dertig jaar is de bevolking
van 13 miljoen tot 26 miijoën
Waar men ook komt, in elke
stad verrijzen moderne gebou
wen, waarvan de vormgeving
niet onderdoet voor EuropeSe
De moderne Turkse vrouw en de gesluierde leven dik-
wyis naast elkander. Ook de vrees voor het fototoestel be
hoort niet tot het Verleden.
door JAAK BROUWERS
onze eigen medewerker ter plaatse
DOCHTERS
De grootste verrassing wat de
vrouwen van Turkije betreft,
beleefde ik in Kayseri. Ik had
daar kennis gemaakt met een
bewoner van de hoogvlakte, die
in de stad een betere toekomBt
wilde opbouwen.
„Over enkele jaren ben ik rijk",
zei hij. „Ik heb vier huwbare
dochters. Ze zijn mooi zodat ik
als huwelijksgift beslist 10.000
Turkse Ponden ontvang per
dochter, wat in totaal 40.000
Pond maakt (ongev. 15.000).
Ik leer reeds enkele jaren Duits
en ik hoop een toeristisch be
drijf te openen..."
voorbeelden. Hoogbouw deed
nieuwe wijken ontstaan met
woongelegenheid voor duizen
den. Zij zullen het Stadsbeeld
wijzigen maar zullen zij ook
de woningnood oplossen indien
de bevolking zo snel aangroeit
Inmiddels worden de tegenstel
lingen scherper. In de schaduw
van de kleine wolkenkrabber
woont - zoals eens Diogenes in
zijn ton - de arme Turk in een
houten hok, waarin men am
per liggend kan slapen in ge
zelschap van enkele katten, die
hun voedsel zoeken in het puin
daaromheen.
AMERIKAANS OORDEEL
Helaas, ook geiten en schapen.
Tachtig procent van de Turken
zijn landbouwers en tegeh 26
miljoen mensen zijn er zowat
24 miljoen geiten en schapen.
Jaarlijks worden enkele tien
duizenden dieren gedood tijdens
Bayram, het Mohammedaans
Paasfeest. Dagenlang worden
de offerdieren vervoerd per
auto, bus of taxi. Zij worden
geslacht in tuinen, op koertjes
of op de pleinen Van de mos
keeën. Het vlees wordt voor
een overgfoót deel aan de ar
men geschonken, maar deze
jaarlijkse slachting belet niet,
dat gelten en schapen een ken
schetsend TUrks vraagstuk zijn
Inderdaad, vastgesteld werd,
dat zij de landbouw grondig
ondermijnen en jaarlijks voor
miljoenen schade berokkenen
aan jonge gewassen; dat zij de
droogte van de grond in de
hand werken, evenals de erosie
LANDBOUW EN
ONDERWIJS
Immers, van de 77 miljoen hec
tare grond is slechts 21 pro
cent voor landbouw geschikt.
En reeds op 25 miljoen hectare
wordt geteeld.
Niet alleen de verdere elektri
ficatie van het land, de aanleg
van toevoer- en verbindingswe
gen, de bevloeiingswerken en
de rationele spreiding van nij
verheid en landbouw zijn moei
lijkheden waarmee Turkije
worstelt. Ook de ongeletterd
heid en het onderwijs zijn zeer
ernstige vraagstukken.
In 1928 voerde Ataturk het la-
tljns alfabet in. Dank zij bo
venmenselijke krachtsinspan
ningen werd de ongeletterd-
hèid van 92 op 60 procent ge-
De woningnood is groot. Dergelijke woningen kan men
aantreffen op de top van de heuvels te Izmir, te Ankara
of om het even welke stad, waar moderne gebouwen, klei
ne wolkenkrabbers en nieuwe wijken de nood wel lenigen,
maar niet oplossen.
De bevolkingsgroei is in Turkije een vraagstuk geworden.
Kinderbeperking is er verboden en het onderwijs In veraf
gelegen gebieden is een moeilijke taak voor onderwUzer en
militair.
van de bodem. Centraal-Turkije
wordt steeds woestenijachtiger:
de wind waait de teelaarde weg
mis bouw verarmt de grond,
geiten vreten de aanplantingen
weg en de tractoren, die met
tienduizenden werden inge
voerd om de nood te lenigen,
woelen de aarde fijner om, zo
dat de wind wat gemakkelijker
spel krijgt.
Ook buitenlandse deskundigen
waren gewoon wanhopig en één
van hen - vanzelfsprekend een
Amerikaan - riep zelfs uit, oat
de geiten voor Turkije gevaar
lijker zijn dan de Russen!
Een grootscheepse slachting
van de dieren is een zowel een
voudige als gevaarlijke oplos
sing: zijn zij niet het voor
bracht, maar ook nu moet de
Turkse onderwijzer de strijd
nog onverdroten voortzetten.
Door middel van Strenge maat
regelen hoopt de Turkse rege
ring het onderwijs te bevorde
ren in verafgelegen gebieden
die nauwelijks te bereiken zijn.
Zodra de student soldaat wordt
moet hij vaak naar onherberg
zame oorden, waar hij de Jon
geren moet onderwijzen.
Inmiddels wordt ook in het le
ger gepoogd de ongeletterde
soldaat onderricht te verschaf
fen en de jonge leraar heeft
dikwijls een proeftijd van ja
ren in verre dorpen of bijna
afgezonderde gebieden.
ENKELE CIJFERS
Intussen houdt dit arme, maar
probleemrijke land achttien di
visies op de been en beschikt
het oVer een sterke vloot en
luchtmacht. Inmiddels levert
Turkije, samen met Grieken
land, meer dan de helft van de
gezamenlijke geallieerde troe
pen in Europa. Het is alleen
maar mogelijk door de techni
sche en financiële steun van het
buitenland en de gehardheid
van zijn volk.
Gemeten met onze maatsta
ven is het leven in Turkije zeer
goedkoop. Een glas thee kost
ongeveer 10 cent, een hotelka
mer voor twee personen van
f 0,75 tot f 5,60 per dag, een
diner van f 1,80 tot f 3,75 ge
middeld per persoon en een zil
veren lepeltje f 2,
Maar aan de Westkust en te
Stamboel is het leven duurder.
Ingevolge de woningnood be
taalt men te Stamboel ruim
f 100,- voor een armzalig ap
partementje en de wedde van
een jong onderwijzer bedraagt
vaak niet meer dan f 170,
Het loon Van de arbeider is zeer
verschillend en schommelt van
f 225,tot f 450,voor ge
schoolde krachten. Vanzelfspre
kend zijn deze cijfers niet al
gemeen geldend, maar zij ge
ven toch een ietwat scheefge
trokken beeld van de loon- en
wêddeschaien in Turkije.
WIND IN DE ZEILEN
Toch zijn er ook heel wat ver-
HeUgehde verschijnselen: De
uitvoer naar het buitenland
neemt toe; met hulp van het
rijk, het buitenland en door
verscheidene grote instellingen
worden nieuwe fabrieken opge
richt.
Ook de petroleum, gevonden In
het Europese gedeelte en voor
al lh het Oosten, kan de toe
komst van Turkije mede bepa
len.
Maar dat alles belet niet, dat
de bewindsvraagstukken in
Turkije voor elke regering een
sociaal-economisch schaakspel
zljh. Elke overhaaste Zet, el
ke ondoordachte beweging kan
noodlottig zijn. Zoals voor
Menderes, die wel een snelle
nijverheidsontwikkeling na
streefde maar niet voldoende In
liet oog hield, dat de natuur
lijke hulpbronnen zulks niet
toelieten.
Elke zet op het Turkse schaak
bord moet gebeuren zonder een
vraagstuk prijs te geven zon
der een deel van de stellingen In
gevaar te brengen of te ver
waarlozen. Het is echter geen
gemakkelijke taak te meer om-
dat het Turkse volk zijn rege
ringen scherp gadeslaat.
Kan men één land noemen,
waar binnen een tijdsverloop
van enkele jaren meer dan dui
zend journalisten werden ver
volgd voor hun heftige kritiek
op bewindvoerders?
Twljfe geen ogenblik, dat land
Turkije.
I
I
