De rederijkers maar ook de kinderen van
de Armenschool in de Zijlpoort
DUBBEL FEEST....
Foto-ciné Jan Wolfslag n.v.
DR. VAN DE POEL NAM AFSCHEID ALS
AFDELINGSVOORZITTER KVP
BP
Super Mix
en
gastvrijheid
tanken bij
uw BP man
uw
gastheer
bij de pomp
ZATERDAG 29 SEPTEMBER 1962
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 11
£EN IEDER die de grote en stevige
Zijlpoort ziet staan tezamen
met de Morschpoort en een paar
stukjes bolwerk de schamele restjes
van de oude verdedigingswerken der
stad kan zich voorstellen, dat het
eertijds veilig en knus wonen was
binnen de stadsmuren. Nog altijd
geeft deze poort, zelfs in deze tijd
van lawaai en snelheid, een gevoel
van rust en vertrouwelijkheid, zoals
hij dat al eeuwen gedaan heeft aan
al diegenen, die rond deze poort zijn
opgegroeid en als kind speelden op
en om de zware steunberen. Wat zou
deze poort veel verhalen uit zfjn
lange leven kunnen vertellen.
IN 1644 besloot men de bloeiende
stad weer uit te breiden. Deze
keer werd het z.g. havenkwartier bij
de stad getrokken. De Zijlpoort, die
eerst aan het eind had gestaan van
de straat, die nu Haarlemmerstraat
heet, werd afgebroken. Er werd een
nieuwe Zijlpoort gebouwd op de
plaats waar hij nu nog staat. Dat wil
zeggen, men bouwde eerst een hou
ten poort. Pas in april van het jaar
1667 begon men met de bouw van de
huidige Zijlpoort. Onder de nodige
feestvreugde werd de eerste steen ge
legd. Alle arbeiders die aan de pöOrt
werkten kregen ter ere van dit feit
één gouden en vier zilverèn duca-
ten.
T^E ARCHITECT was v. d. Helm en
het beeldhouwwerk werd gele
verd door de beroemde Rombout Ver
hulst. Omdat de doorgang niet lood
recht op de wal stond, kreeg de poort
scheve hoeken, zodat dit gebrek vrij
wel onzichtbaar werd. Aan de s>tads-
zijde kwamen vier schilden, waarop
de wapens van de toen regerende
burgemeesters en aan de andere zijde
het stadswapen, vastgehouden door
twee stoere leeuwen, met er onder de
Leidse spreuk: „Haec Libertatis Ergo"
(dit om der Vrijheid Wille).
l_fET WERK vlotte prima. En in
juni van datzelfde jaar besloten
de regeerders van de stad, die blijk
baar schik in het geheel hadden, dat
er ook maar een toren op de poort
moest komen voorzien van een klok
en een uurwerk. Dit gebeurde, en
weldra verscheen het sierlijke acht
kantige torentje, eveneens met scheve
hoeken. Het jaar daarop werd de
klok vervaardigd door de bekende
Hemony te Amsterdam in de to
ren gehangen en de poort was klaar.
Een handig zakenman vroeg en ver
kreeg toestemming om aan de Lage
Rijndijk, even buiten de poort, een
herberg te mogen beginnen. Want
heel vaak gebeurde het dat schippers
en reizigers uit Utrecht, Haarlem en
Amsterdam door tegenwind of an
dere omstandigheden niet voor poort
sluiten de stad bereikten en deze
konden dan in de herberg buiten de
poort overnachten.
/"\OK DE RUIMTEN in de poort
kregen een bestemming. Ze wer
den toegewezen aan de rederijkers,
die tot nu toe tezamen met de kunst
schilders in de Rijnsburgerpoort had
den gehuisd. Nu was het met de
Leidse rederijkers net zo gegaan als
met de meeste andere rederijkers.
Oorspronkelijk waren het kunstlie
vende heren, die op geregelde tijden
bijeen kwamen om elkaar onder het
genot van een goed glas wijn, fraaie
verzen, vaak van eigen maaksel voor
te lezen, ook werd er wel gezongen
of op de luit en het spinet gespeeld.
Maar met het verstrijken van de
gouden eeuw, ging het met de kunst,
evenals met zoveel dingen, bergaf
waarts. De rederijkers kwamen niet
Kunstlievende
heren zingend
en lallend in de
Leidse straten
meer bijeen om elkaar voor te dra
gen, maar slechts om te drinken en
te eten en feest te vieren. Op de duur
ontaardden deze feesten in ware or
gieën waar men wijn dronk als water
uit roemers, die met beide handen
vastgehouden moesten worden. Soms
gebeurde het, dat de rederijkers zich
diep in de nacht op potsierlijke wijze
uitdosten en al zingend en lallend
en slaande op trommels de verlaten
straten van Leiden introkken, met
hun kabaal de nachtelijke stilte ruw
verstorend. Natuurlijk ging dit zo
niet langer; de bewoners klaagden
steen en been en in 1736 werden de
rederijkers na herhaalde waarschu
wingen uit de poort gejaagd. In de
oude stukken lezen we hierover: „De
Heren Regeerders kennis hebbende
van den handel (gedrag) dezer broe
deren oordeelden dit vertrek tot
nutteren dienst te konnen besteeden".
De ruimte in de poort werd nu in
derdaad nuttiger gebruikt. Men be
sloot er een school in te vestigen voor
arme kinderen.
HIT ZOU de derde armenschool
in de stad worden. Geen over
bodige luxe, want in deze 18e eeuw
ging de handel en de industrie sterk
achteruit. Steeds meer werklozen lie
pen in de vroeger zo ryke en wel
varende stad rond. Velen waren niet
meer in staat de paar centen school
geld voor hun kinderen op te bren
gen en voor hen ontstonden nu deze
armenscholen. De meester van zo'n
armenschool verdiende 200,per
jaar en het was hem verboden iets
van zijn leerlingen aan te nemen.
De aalmoezeniers trokken him wij
ken rond en aan degenen, die van de
bedeling leefden en kinderen had
den, die de leeftijd van zes jaar be
reikten, werd een briefje gegeven
waarop het volgende stond:
De Meester in 't Arm kinder
school gelieve in zijn onderwijs
aan te nemenOud
jaren, waarvan de Ouders wo
nen
Op het tonen van dit briefje werd
het kind toegelaten tot de school.
Als de ouders him kind niet naar
school stuurden maar b.v. ergens lie
ten werken, werd het geld van de
bedeling ingehouden. De meester
moest hier nauwkeurig op toe zien.
Er was dus al een soort leerplicht.
WE LEZEN in de oude boeken, dat
de meester buiten de gewone
dingen, die hij de kinderen moest
leren, zoals lezen, spellen, schrijven
en rekenen, ze ook met afkeer moest
vervullen van het gebruik van sterke
drank. Achter dit wat naïeve voor
schrift schuilt bittere ernst. Immers,
in deze tijd van armoede zochten
velen hun heil in de drank en vele
schamele weekloontjes gingen recht
streeks van de fabriek naar de her
berg. Het drankmisbruik was onge
kend groot. Velen dronken uit ellende
of uit verveling. Er waren er echter
ook die hun tijd beter besteedden.
Vele oudere mensen, die toch geen
werk omhanden hadden, gingen met
hun kinderen mee naar school om
daar nog wat op te steken. Er werd
nu besloten om voorstaan iedere
zondag school te houden voor oudere
personen. En wel van 8 tot 10 uur
v.m. voor de mannen en van 10 tot
12 uur voor de vrouwen. De meester
kreeg hier 25,per jaar extra
voor. De school breidde zich gestaag
uit en later werd ze verplaatst naar
een huis aan de Vestgracht, nabij de
Hogewoerdspoort. Sindsdien heeft de
poort geen eigenlijke bestemming
meer gehad.
r\E 19e EEUW kwam. Het nut van
U poorten en wallen werd geringer
naarmate de jaren verstreken en het
oorlogvoeren moderner werd. Trou
wens de zware oude verdedigings
werken pasten niet meer in deze
preutse en pietluttige tijd. Een zwarte
periode brak voor Leiden aan, even
als voor zoveel andere steden. Overal
werden de bolwerken geslecht, poor
ten gesloopt, prachtige molens om
vergehaald, grachten dichtgegooid,
oude gevels geschonden. Totdat men
in ging zien, dat er slechts een puin
hoop over zou blijven, waarin het
ongezellig en kil wonen was. En zo
gebeurde het, dat o.a. de Morsch
poort en de Zijlpoort behouden ble
ven. Maar het verkeer werd drukker
en eiste zijn offers.
Ï>E PRACHTIGE ANTIEKE stenen
U Zijlpoortsbrug met zijn velen bo
gen werd te smal voor het verkeer
en men legde er zonder meer een
nieuwe brede buig boven op. En deze
toestand is tot op heden gebleven.
Maar in de toekomst zal dit veran
deren. Als straks de stad gemoder
niseerd wordt zal er een nieuwe brede
brug komen op enige afstand van de
Zijlpoortsbrug. De oude brug zal dan
weer in zijn oorspronkelijke staat
hersteld worden. De Zijlpoort zal dan
in zijn oude luister hersteld, één van
die gebouwen zijn, die temidden van
een wereld van glas en beton de
Leidenaars van dan zal herinneren
aan het roemruchte verleden van
onze goede stad.
R. J. Spruit.
KIND EN KLEUR
Interessante tentoonstelling van
kindertekeningen in „De Lakenhal"
ONDER PATRONAAT van de
School voor esthetische vorming is
in het Stedelijk Museum „De Laken
hal" een tentoonstelling ingericht
van tekeningen zwart-wit en in
kleur gemaakt door Leidse scho
lieren van allerlei pluymage en van
beiderlei kunne.
Deze expositie, die gisteren door
de heer J. B. Volkers (de voorzitter
van het genootschap „Ars aemula
naturae") werd geopend en die een
maand zal duren, is in de echte zin
van het woord hartverwarmend. Niet
slechts door de spontaneiteit waar
mee kinderen plegen te werken, maar
Een linoleumsnede: Islamitische
vrouwen, die op het affiche van de
tentoonstelling is afgedrukt. Het
prentje werd gesneden door een 16-
jarige leerlinge van de school.
dikwijls ook door de frappante re
sultaten van hun werk. Wij willen
daarmee niet beweren dat het alle
maal kunstenaars in de dop zijn, hoe
wel er onder de werkstukken zijn,
die onmiskenbaar talent verraden
(al weet men tevoren nimmer hoe
dit zich met het voortgaan van de
maak uw 3 oktober opnamen
in kleur!
BREESTRAAT 123
TELEF. 21851
HAARLEMMERSTRAAT 102
TELEF. 32778
(Advertentie)
tijd zal ontwikkelen), maar wel dat
een deel van de Leidse schoolgaande
jeugd het hart heeft verpand aan 'n
kunstzinnige liefhebberij.
DE SCHOOL VOOR ESTHETISCHE
vorming is een jaar of acht geleden
met behulp van het Departement
Leiden van de Mij. tot Nut van 't
Algemeen gestart in een door de gem.
Leiden beschikbaar gestelde lokali
teit aan de O. L. school Langebrug.
Dit jaar ging de school over naar een
uitermate geschikt zolderlokaal aan
O. L. school „de Valk" op het Schut
tersveld-hoek Rijnsburgersingel.
Doel is via opgaaf van de scholen
voor lager onderwijs de kinderen, die
daar grote liefhebberij voor tonen in
de gelegenheid te stellen in him vrije
tijd te komen. Er wordt getekend,
geschilderd, geboetseerd e.a. op
woensdagen 14-15.30, donderdagen
can 16.15-17.45 en zaterdagen van 14-
15.30 uur.
Via de belangstellende instelling
die door het werk ontstaat, komen we
als vanzelf terecht in de bespreking.
Ongemerkt haast wordt de aandacht
in het esthetische vlak getrokken. Dit
is een kwestie van langzame groei.
Leerlingen die reeds langer de school
bezochten, geven echter blijk zich
gunstig ontwikkeld te hebben.
De onderwerpen zijn kort samen
gevat: De wereld van het kind of ge
zien door het kind.
DE WERKSTUKKEN zyn op deze
tentoonstelling alle anoniem en
slechts uit enige homogeniteit van
werken of van opvatting valt enigs
zins op te maken, welke prenten van
een en dezelfde leerling kunnen
zijn. Wij willen ons dan ook onthou
den van een gedetailleerde bespre
king en ons liever bepalen tot een
algemeen overzicht, en we kunnen
dan herhalen, wat wij reeds in de
aanhef schreven: het is hartverwar
mend.
Opmerkelijk is bij alle verschillen
in opvattingen en onderwerp 't soms
reeds goed ontwikkelde vorm- en
kleurgevoel. Zelfs bij de allerjong
sten is dat reeds kenbaar, ongeacht
het dan nog zeer kinderlijke in de
uitwerking. Dat de kleurcompositie
niet „volwassen" is, ligt voor de hand,
maar daar staat een frisheid tegen
over, die hier spontaan is en bij vele
(moderne) gearriveerde kunstenaars
altijd meer door let verstand dan
door het gevoel al of niet latent
wordt geleid. Dat spreekt niet al
leen bij de geexposeerde werkjes
geselecteerd uit een groot aantal
maar ook uit tekeningen, die de heer
Volkers ons toonde en die dan zijn
„overgeschoten".
Wij raden ieder aan deze interes
sante expositie te gaan zien. Voor
velen zal het een openbaring zijn.
te kunnen combineren om zelfs
maar de schijn van partijdigheid
te vermijden.
De vergadering heeft dit besluit
gerespecteerd, zoals ook uit de dank
woorden van de heer P. C. ten Broek,
sprekend namens de vergadering
bleek. Maar de spijt van dit afscheid
was er niet minder om. De heer Ten
Broek gewaagde in zijn afscheids
woorden van de grote verdiensten
die de voorzitter heeft gehad. Hij
nam het roer over toen het schip
zich in woelige wateren bevond en
dank zij zijn grote gaven van hart
en geest is dr. Van de Poel er in ge
slaagd voor de moeilijkheden naar
beste weten en vermogen een oplos
sing te vinden. Als voorzitter en lei
der van vergadering, aldus streepte
de heer Ten Broek nog eens aan,
had en heeft de scheidende voor
zitter een reputatie.
Nog wel leider werkgroep
Met wensen van een succesvolle
carrière, in overeenstemming met
zijn grote bekwaamheden en voor
echtgenote en gezin besloot de heer
Ten Broek zijn toespraak, die met
luid en langdurig applaus werd ge
steund.
De afdeling zegde de scheidende
voorzitter een afscheids-geschenk toe.
Naar dr. Van de Poel meedeelde
zal hij wel de leiding van de werk
groep blijven voeren en natuurlijk
blijft hij als KVP-lid in de verga
deringen een stoel bezetten.
BP Benzine
W BP Super Mix 25
(25% super)
BP Super Mix 50
(50% super)
éfe BP Super Mix 75
(75% super)
BP Super
Na vier en een half jaar voor
zitterschap van de Leidse afde
ling KVP heeft gisteravond in
„Zomerzorg" dr. J. van de Poel
afscheid genomen van zijn func
tie. Naar dr. Van de Poel mee
deelde heeft hij gemeend zijn
huidige functie (chef van het ka
binet van de burgemeester en
loco-secretaris) niet met het voor
zitterschap van de KVP-afdeling
Te Warga (Fr.), is gistermiddag
de twee en halfjarige Roelof Dijkstra
in een sloot achter zijn ouderlijke
woning geraakt en verdronken.
In het Weesperplein-ziekenhuis
te Amsterdam is gisteren overleden
de 82-jarige J. F. Heerooms uit Am
sterdam, die vrijdagmiddag 14 sep
tember op de Parnassusweg bij de
Prinses Irenestraat met zijn brom
fiets in aanrijding is gekomen met
een personenauto.
Met de D-trein uit Parijs arriveerden gisteravond op
het Centraal Station in Amsterdam drie reizigers uit
Barcelona. Het waren Jaime Vila en Jose Aguilar,
beiden leerling-dameskapper, en Vicente Ibanez, Spaans
arbeider bij de KNSM in Amsterdam, een vriend van
eerstgenoemden. Aguilar, die uit het rampdorp Tarassa
komt, en die met zijn vriend Vila het wereldkampioen
schap kappen in Amsterdam zal bijwonen, vertelde door
bemiddeling van Ibanez, die al Nederlands spreekt en
die terugkeerde van een vakantie in Spanje, zijn beleve
nissen aan vertegenwoordigers van de Nederlandse pers.
Foto vlnr op het station: een verslaggever, Jaime Vila,
Jose Aguilar en Vicente Ibanez.
