ZIJN GEEN
AFGODSBEELDEN
INDIAANSE TOTEMPALEN
Slechts de ingewijden
kennen de betekenis geheel
Fantastische
producten
van
houtsnijkunst
r>F LEIDSE COURANT
Rechts boven: Op een oude Indiaanse begraafplaats op het eilandje
Cormorant voor de kust van Brits-Columbia staat deze indrukwekken
de totempaal, een der weinige die een vrouwenfiguur uitbeeldt
Midden boven: Veel totempalen zijn sterk heraldisch bepaald en mis
schien - als onze familiewapens - een blijk van menselijke ijdelheid.
Links onder: Enige van de weinige nog levende totem-kunstenaars
hebben opdracht een aantal totempalen te restaureren en nieuwe te
maken ten behoeve van het nageslacht.
Rechts onder: Thans beschikken de kunstenaars over prima kleurstof
fen en goede instrumenten, maar de door hen uitgebeelde symbolen
zijn nog net zo als vroeger.
'losse' totempaal een symbool kon zijn van
maatschappelijk aanzien. De vergelijking met
onze familiewapens is wel eens gemaakt. Soms
plaatste men zelfs totempalen bij de graven
van hoofdlieden en andere vooraanstaande
stamleden. Ja, sommigen hunner werden be
graven in kisten, die versierd waren met (ge
sneden) totem emblemen.
In den beginne moesten de totempaalsnijders
zich behelpen met primitieve werktuigen en
eenvoudige kleurstoffen. Hun werk werd ge
makkelijker en verfijnder, toen zij na de komst
der Bleekgezichten bijlen en goede messen ter
beschikking kregen. Nog later kwamen er verf
soorten en andere kleurstoffen, die beter be
stand waren tegen weer, wind en tijd dan de
voordien gebruikte. Kortom, het is aan de
blanken te danken, dat de totempaalkunst zo'n
hoge vlucht heeft kunnen nemen.
Tot de meest afgebeelde dieren behoren de
dondervogel en- de arend. Zij zijn vaak de 'be
kroning' van zo'n paal. De dondervogel met
zijn sterk gekromde snavel wa« het zinnebeeld
van tal van Indiaanse stammen langs de kust
der Stille Zuidzee. Men dacht, dat hij de koe
rier van de donder was en bliksemschichten
wegslingerde met zijn snavel. Ook de arend
was een figuur, die voorkwam in de geschie
denis en legendes van enige stammen en ge
slachten. Vaak beeldde men hem uit met ge
spreide vleugels, een symbolische aanduiding,
dat hij en dus ook de met hem verbonden
stam of familie de oorspronkelijke heerser
des lands was. Behalve dondervogels en aren
den deden ook wolven, bevers, vissen, uilen,
raven, beren en andere dieren dienst als to-
temdieren, zodat men ze op totempalen afge
beeld vindt. Natuurverschijnselen als aardbe
vingen, regenbogen, sterren en gletschers wer
den zinnebeeldig in de totempalen gesneden.
'Oertotempalen' dus de versierde palen
der woningen.zijn er maar heel weinig
bewaard gebleven. Volgens een misschien
wat pessimistische schatting zijn het er
zelfs maar twee, die te vinden zijn op de
voor de kust van. Brits-Columbia liggende
Koningin Charlotte Eilanden. Op die palen
herkent men duidelijk een aantal wapens
van vooraanstaande Indiaanse geslachten.
Sommige Indiaanse stammen bij voorbeeld
de Haïda's maken behalve totempalen ook
prachtige met totem-symbolen versierde kis
ten, waarin zij hun bezittingen bergen. Vroe
ger hadden zij bovendien met (totem)houtsnij
werk versierde broden van cederj ou om van
te eten. Ja, de Haïda's vervaardigden zelfs
(kleine) totememblemen -van een zachte lei
steen (argiliet). Deze leistenen beeldjes, pij
pen en bordjes waren een tijdlang zeer ge
vraagd.
Het is begrijpelijk, dat de Indianen thans
weinig meer doen aan totemku..st. Ook zij zijn
de moderne wereld binnengestevend. De Ca
nadese autoriteiten echter hebben enige van
de nog weinige beschikbare Indiaanse kunste
naars in de arm en in dienst genomen om te
redden wat er nog van die oude merkwaardige
kunst te redden valt. Mede dank z!j de mo
derne middelen zal de operatie 'Redt de To
tem' slagen.
De tijd, dat de Roodhuiden het Noord-Amerikaanse
continent beheersten, is verleden tijd. De blanken
zijn er nu heer en meester. Zij proberen het cultu
rele bezit hunner vroegere vijanden te behouden
voor het nageslacht. Dit gebeurt zowel in de Ver
enigde Staten als in Canada.
De meesten onzer hebben kennis gemaakt
met totempalen in de boeken van Karl May,
Gustave Aimard, James F. Cooper en andere
schrijvers van Indianenverhalen. Sommigen
onzer, die contact hebben gehad met de pad
vindersbeweging, weten, hoezeer die bizarre
totempalen kunnen spreken tot de verbeelding
der jeugd. Maar niet alleen de jeugd, ook oude
ren weten zy in hun ban te brengen. Ja, mis
schien zijn er weinig andere beelden, die zo
fascinerend zyn als' totempalen. Die vreemde,
dreigende, starende, grijnzende beelden ston
den vroeger nabij de Indiaanse woningen en
ook wel in de wildernis om de dorpen. Zij
schenen fantastische schildwachten, die de
vreemdeling het onbehagelijke gevoel gaven,
voortdurend onder toezicht te staan.
Er zijn in Canada nog tal van oude totem
palen (dus totempalen, die echt dienst hebben
edaan) te vinden, maar vele van die oudge-
ienden liggen, aangetast door weer en wind,
op de grond te vermolmen. Gelukkig heeft men
tijdig een aantal fraaie exemplaren van de
vermolmingsdood kunnen redden. Deskundi
gen hebben ze (voorzover nodig) gerepareerd
en vervolgens met moderne chemische midde
len geprepareerd, zodat zy voor het nageslacht
bewaard zullen blijven.
De totempaal is ontstaan in het zuiden van
Alaska en in de Canadese provincie Brits-
Columbia. Elders in Amerika wonende
Indiaanse stammen namen hem in de loop
der tijden over. Het is een wijd en zijd
verbreide misvatting, dat totempalen af
godsbeelden zouden zijn. Dat zijn zij ech
ter beslist niet. Wat dan wel? Het ant
woord luidt: Heraldieke, historische, legen
darische en mythologische documenten.
Zij zijn afbeeldingen van het 'wapen' en
van fragmenten uit de geschiedenis, beter:
het verleden van de eigenaar. De eigenaar
kan zowel een aanzienlijk man zijn als een
stam, clan, familie of andere groep.
Zo'n totempaal wordt (ja, wordt, want ook
thans nog vervaardigt men ze) gemaakt uit
een stam van de rode ceder. De versieringen
dierenfiguren, koppen, symbolen, gestalten
en zo meer zijn, ook wat hun rangorde be
treft, gebonden aan een aantal vrij strenge
regels, maar in de wijze van uitbeelding is de
kunstenaar tamelijk vrij. Vrijwel iedere totem
paal is een historisch, legendarisch of mytho
logisch verhaal in gesneden figuren. Ten volle
begrijpelijk is hij slechts voor de eigenaar(s)
en voor hen, die bij de 'onthulling' (lees: over-
eindzetting) tegenwoordig waren. Die onthul
ling gaat in de regel gepaard met stamdansen.
Wie zich echter enigermate inwerkt in de In
diaanse geschiedenis,, mythologie en symboliek
kan zo'n paal wel ten dele 'lezen'.
Tot vóór betrekkelijk korte tijd meenden de
volkenkundigen, dat de totempaal een oeroud
Indiaans cultuurbezit was. Thans weet men
beter. Thans weet men, dat hy niet erg veel
ouder is dan twee eeuwen. Vermoedelijk is hij
een produkt van de (veel oudere) gewoonte
om de palen der woningen met snijwerk te
versieren. Het element 'ijdelheid' kwam waar
schijnlijk ook in het geding, want aanzienlijke
mannen zowel als groepen meenden, dat zo'n
