POLEN HEEFT VRIJWEL ALLE DUITSE SPOREN
weggewist in 't vroegere Pommeren
Zelfs de Duitse graven werden omgeploegd
STALIN'S BESTE SPION NU
AMBASSADEUR IN CUBA
Stettin en Breslau kent
men niet meer terug
Vanuit Canada gaf hij de
atoomgeheimen aan Moskou
J
WOENSDAG 10 AUGUSTUS 1960DE LEIDSE COURANT PAGTNA 5
(Van onze speciale correspondent Jean Wetz)
In de door de Polen herwonnen streek by
Oder en Neisse, waar voor de oorlog de Duitse
landjonkers in pracht en praal leefden en waar
vele rijke Beriyners hun buitenverblijven had
den gevestigd, zijn thans vrywel alle Duitse
sporen weggewist. Zo grondig zelfs, dat men
op het grote kerkhof van het vroegere Stettin
thans Szczecin genaamd byna geen
Duitse naam meer op een grafsteen kan ont
dekken. Wel ziet men er ontelbare graven van
de talrijke Poolse soldaten, die in de laatste
wereldoorlog bij de harde gevechten in de om
geving van de Oder zy*n gesneuveld. Ook vindt
Voor de oorlog woonden ln deze streek 8/2 miljoen Duitsers. Thans wonen
er weer V/2 miljoen Polen en opmerkelijk is de lage gemiddelde leeftijd van
deze bevolking, alsmede de hoge bevolkingsaanwas. Statistieken illustreren
dit. Zo is de gemiddelde leeftijd van de bevolking van Szczecin (Stettin)
er wonen hier ongeveer 270.000 mensen nog geen 25 jaar Het aantal
geboorten ln deze streek van Polen bereikt een percentage van 35 per 1000
Inwoners en dat is meer dan overal elders ln de wereld, behalve in China.
Sinds 1945 werden er niet minder dan 2.600.000 kinderen geboren op de
oeverlanden van de Oder en Neisse 1
Van platteland
naar de stad
Het oude Stettin kent men niet
meer terug Verscheidene delen van
stad, die thans Szczecin heet, bieden
een verlaten aanblik. Aan het einde
van de oorlog lag er Ö.500.000 kubie
ke meter puin en thans ligt er nog min
stens 600.000 kubieke meter Als men
van de grote verkeersweg Sczcecin
binnenrijdt wordt men getroffen door
de vele gapende open ruimten, die de
oorlog in deze stad heeft achtergela
ten. Bijna overal moet de automobi
list de verschillende zijtakken van de
Oder oversteken via noodbruggen met
éénrichtingverkeer, waarop een maxi
mum snelheid van 5 km per uur wordt
toegestaan.
Szczecin ligt op ongeveer 80 km van
de Oostzee. De stad is geheel aange
wezen op deze zee. In de haven en op
de scheepstimmerwerven kan men be
oordelen, wat hier de laatste vijftien
jaar door gemeenschappelijke inspan-
ni g is bereikt. Zoals overal in Szcze-
nln is de man, die deze scheepsbouw-
ondernemingen leidt Henrijk Jend-
za betrekkelijk jong: 38 jr. Even
als een groot aantal bewoners van de
stad is hy afkomstig van Vilno, waar
van de bevolking min of meer in mas
sa is overgebracht naar de oevers
van de Oder. Op die scheepswerven
werken ongeveer 4.000 arbeiders.
Bijna allen zijn van het platteland
gekomen en men heeft ze allemaal
moeten scholen in het vak. Thans kan
ruim 60 pet van hen gerekend worden
tot vakbekwame arbeiders. Zij hebben
de produktie van de scheepswerven
gedurende de laatste vijf jaren ver
dubbeld. Meer dan veertig schepen
met een tonnage van 2300 tot 10.000
zijn in Szczenin van stapel gelopen
en bovendien nog talrijke visserssche
pen en andere kleine schepen. De
vrachtschepen worden verkocht aan
China, Egypte. Brazilië, Indonesië en
de Sovjet-Unie.
Moeilijke problemen
Een van de moeilijkste vraagstuk
ken waarmee men in Szczenin te ma
ken kreeg, was of een volkomen hete
rogene bevolking erin zou slagen tot
een eenheid te komen. Immers onge
veer 30 pet. van de Inwoners is van
dè stad Vilno gekomen. 20 pet. van
Warchau, 3P pet. van Poznan, 10 pet.
van Bydgoszcz en de rest zo onge
veer van overal.
Van de vroegere bewoners van Stet
tin zijn er nog zo ongeveer 300 hier
woonachtig en er is voor hen ook een
speciale school in het leven geroepen.
Is de bevolking van Szczenin ook wer
kelijk een eenheid geworden? We heb
ben deze vraag voorgelegd aan Jer-
zy Zielinski (33 jaar), die al geduren
de vijf jaar voorzitter is van de ge
meenteraad van zijn stad. "De een
wording van de bewoners was vjjf of
zes jaar geleden nog een probleem
maar thans is dit probleem geheel
vergeten", verklaart hy. De criminali
teit, die altijd een kenmerk is van
de maatschappij zonder eenheid, is
hier kleiner dan in de rest van het
land, zo zegt hij. De mensen hebben
geleerd hun nieuwe stad lief te heb
ben. Het plaatselijk patriotisme, al Is
ze nog jong en teer, stimuleert alle
activiteiten. Zo heeft Szczenin een me
dische academie in het leven geroe
pen, een landbouwschool en een po
lytechnisch Instituut. Veel jeugdige
Intellectuelen worden aangetrokken
door de mogelijkheid, die een stad in
volle ontwikkeling biedt en de auto
riteiten slagen er nauwelijks in deze
vooruitgang bij te houden. De scho
len bijvoorbeeld, die dagelijks twee
ploegen leerlingen na elkaar ontvan-
EXCLUSIEF VOOR
DE LEIDSE
COURANT
LE MONDE, PARIJS
gen, zijn onvoldoende, zo vertelt Zie
linski ons.
Ondanks het feit, dat het nieuwe le
ven aan alle kanten opbloeit, drukt
ook de ellende van het verleden nog
zijn stempel op het Stettin van van
daag. Talrijke villa's, waarin vroeger
de gegoede burgerij van Berlijn de
weekends doorbracht, zijn thans de ont
spanningsplaatsen van de stad maar
de overheid probeert deze landhuizen
thans weer aan particulieren te ver
kopen. De overheid tracht op deze wij
ze middelen te verkrijgen elders in
de stad de grote woonhuizen te bou
wen, waaraan Szczenin zo'n grote be
hoefte heeft. Het gevolg van deze po
litiek is echter, dat advocaten of dok
toren, zakenlieden, kortom de gezeten
burgers, die wijken langzamerhand
gaan bezetten, waar men ruim vijftien
jaar geleden de Duitse aristocratie
heeft weggejaagd. Wel een beetje
merkwaardig voor een socialistisch
land.
Staatsboerderijen
Als men van Szczenin naar Zlelona-
Gora (het vroegere Grunberg) rijdt
komt men door het oude gebied van
de Duitse jonkers, die hier hun uit
gestrekte landerijen enz. hadden. Nu
is dit het gebied van de staatsboer
derijen, zoals die van Zabow, die een
oppervlakte beslaat van 2000 ha. Een
boerenzoon van ongeveer 30 jaar, die
gestudeerd heeft voor landbouwkundig
ingenieur, heeft hier de leiding. Hij
vertelde openhartig dat het bedrijf
sinds 1945 met verlies bad gewerkt
doch thans voor het eerst een winst
van .500.000 Zlotys (ongeveer f 135000
had kunnen maken. Dit is echter niet
te danken aan een betere organisatie
doch aan het feit, dat de regering
het graan tegen een driemaal zo ho
ge prijs als voorheen heeft opgekocht.
Tot een van de zwaarst getroffen
steden van de laatste wereldoorlog be
hoort ongetwijfeld Breslau de hoofd
stad van Neder-Sllez' Hier werd zelfs
na de caputilatie van Berlijn nog fel
gestreden. Bijna tweederde deel van
de stad werd volkomen verwoest. De
enorme ruimte in het centrum van de
stad werd volkomen verwoest. De enor
me ruimte in het centrum van de
stad was zelfs geheel met de grond
gelijkgemaakt door het Nazi-garnizoen
dat daar provisorisch een vliegveld,
aanlegde.
Thans regeren de Polen er. De stad
heet geen Breslau meer maar
Wroclaw. Het aantal inwoners is ook
geen 600.000 meer maar 470.000. Het
puin is er nog lang niet verdwenen.
Aan de zuidkant van de stad vindt
men _og vele vlerkante kilometers
ruines van woningen en gebouwen,
men er graven, die slechts een eenvoudige rode
ster dragen en het opschrift „Nie znany" (on
bekend). Waar de graven van de Duitsers uit
het vroegere Pommeren zijn gebleven? Ze zijn
omgeploegdVee graast er thans op. „De
Duitsers hebben zes miljoen Polen gedood en
wy willen de herinnering aan hun verbiyf hier
op grond, die zy eens van ons stalen en die wy
thans hebben heroverd, laten verdwijnen", zeg
gen de Polen. Op enkele kleine groepen na, zijn
de Duitsers thans uit dit Oder-Neisse gebied
verdreven en zy hebben plaats moeten maken
voor Polen, die uit alle streken van het land
naar dit gebied verhuisden.
waar eens de Duitsers woonden. De
autoriteiten van Wroclaw z\jn van oor
deel, dat men nog minstens vijf jaar
nodig zal hebben om de sporen van
de oorlog uit te wissen.
De industrie heeft zich er snel ont
wikkeld. De stad is thans een van
de belangrijkste centra voor machine
bouw, chemische industrie en er zijn
zeer rijke koperertslagen ontdekt,
waarvan men verwacht, dat zjj na
verloop van vijf jaar een produktie
van 100.000 ton koper per Jaar kun-
en opleveren.
Nadat de Duitsers hun Breslau wa
ren ontvlucht hebben de Polen grote
moeilijkheden gehad met het bevolken
van deze grote stad. Het oude kader
van de universiteit van Lwow werd
naar hier overgeplaatst, er kwam een
groot aantal arbeiders uit Warschau
maar de meesten van de bijna half
miljoen inwoners kwamen van het
Poolse platteland naar hier. Het heeft
zeer veel moeite en geduld gekost hen
voor de stad te interesseren. Eerst de
laatste jaren beginnen de inwoners
van de grote blokken arbeidswoningen
de tuinen bij hun woningen te bewer
ken of de gevels van hun woningen
wat op te schilderen met verf, die
het gemeentebestuur hen gratis ter
beschikking heeft gesteld.
Hoewel deze bevolking geen banden
kent met het Breslau van voor de
oorlog, zijn de autoriteiten er toch toe
over gegaan om de oude markt in
het centrum van de stad geheel te
verbouwen. De restauratie van de
prachtige gotische kathedraal is zelfs
zo goed geslaagd, dat de Duitsers als
zij hier nog eens weer zouden komen
er versteld van zouden staan.
Landschap als op Mars
Voor de oorlog hadden de Polen
hun "corridor" van Gdansk. Nu be
zitten zij een landtong waarvan de
opening slechts 2% meter breed
ia en die geheel is omgeven
door Tsjecho Slowakije en Oost-Duits-
gebied. Het grootste deel van Gorlitz
is op de Duitse oever van de Neis
se gebleven. Bovendien zijn hier onge
veer 80Ó0 Griekse vluchtelingen bijeen
gebracht. Het eerste grapje, dat men
de vreemdeling hier vertelt is dan ook
het volgende: "Aan de ene kant heb
ben we de Tsjechen, aan de andere
kant de Duitsers en in het centrum
wonen Grieken maar waar Polen nu
eigenlijk Is, weten wij zo precies niet
meer."
De grote verkeersweg door dit smal
le gebied leidt naar een streek, waar
men enorme bedrijven in de openlucht
aantreft: de mijnen van Turow. Men
hakt er bruinkool en steenkool met
monsterachtige machines. Reeds ge
durende geruime tijd voorzagen de
mijnen van Turow een grote elektri
sche centrale, die gelegen is aan de
andere kant van de Duitse grens te
Hirschfelden, van brandstof. Thans
zijn de Polen van plan hier zelf een
centrale te bouwen, die 1200 mega
watt zal moeten opleveren. De eerste
turbine van 200 megawatt moet vol
gens de plannen ia 1962 in werking
worden gesteld en drie jaar later moet
het complex van deze centrale geheel
West Polen van energie voorzien.
In dit dorre en weinig interessante
gebied werken 6500 arbeiders. Het is
een leger van avonturiers. Sommigen
zijn halve misdadigers, die hierheen
gezonden werden om zich te rehabili
teren, anderen zyn gekomen omdat de
verdiensten hun aantrokken want er
wordt hier meer verdiend dan overal
elders in Polen. Behalve geld vonden
zij er echter niets dan een voormalige
Duitse kazerne om er gezamenlijk te
wonen en wodka om hen te troosten
in de eenzaamheid..,.
Watersnood
in Polen
De laatste\veken werden gro
te delen van Polen getroffen
door een ernstige watersnood
tengevolge van overstromingen
van de rivieren. Duizenden
moesten hun woningen ont
vluchten en elders in veiligheid
worden gebracht.
Op bovenstaande foto een
overzicht van de overstromin
gen.
inifflniniiiiimiiraiiiiniiriiiiiti
Til !li|iT'rri:;n:|'.|i!|tiri|!:0
Voormalige Russische agent schrijft ons
Rusland heeft een van zjjn meest knappe, meest begaafde,
meest voorzichtige en daarom uiterst gevaarlijke spionnen van
stal gehaald en hem benoemd tot ambassadeur in het land van
Fidel Castro: Cuba. Zijn naam is Serge Kudryavtsjef. Hy be
schikt over een groot aantal eigenschappen, die hem ais spion
in staat stellen grondig zyn werk te doen. Hy is bekwaam in
het uitzoeken van zijn naaste medewerkers, in het aankweken
van sympathieën voor het communisme en bovendien heeft hy
een uitzonderiyk knap organisatie-talent. Hy zag dan ook kans
in Canada een sluitend net van goedwerkende spionagediensten
op touw te zetten, die gedurende de laatste wereldoorlog be-
langrijke atoomgeheimen aan Moskou doorgaf. In 1945 kwamen
aan deze activiteiten een einde toen het komplot wérd opgerold
maar Serge K. ontsnapte op opzienbarende wjjze. En vanaf die
tyd heeft hy altyd geprobeerd op de achtergrond te biyven.
Hoe ik Serge K.
leerde kennen
Eens vroeg een dagbladcorrespon
dent Serge L. toen hy in Havana
aankwam: "Bent u werkelijk zo'n
spio als in Canada wordt gezegd?"
Hfl lachte geheimzinnig, streek ze
nuwachtig met zjjn dikke vingers
door zijn blond, krullend haar en zei
"Ik? Kom nou! Maar ehneem
me niet kwalijk, lk heb nogal haast
en ik moet dringend weg Het is
een van de gebruikelijke uitspraken
van een Russische diplomaat.
Toch kunnen weinig hooggeplaatste
Russische functionarissen, misschien
met uitzondering van Valerian Zorin,
vedflveren met Serge K's ervaringen
op het gebied van spionagediensten.
Ik weet dit, omdat ik onder hêm heb
gediend op de Russische legatie in
Ottawa, in de dagen die voorafgingen
aan de ontmaskering van Nicolai Za-
botin, de Russische militaire attache
de atoom-specialist dr. Alan Nunn
May. die inlichtingen doorgaven aan
de Russen e.i nog vele anderen, die
by dit komplot waren betrokken.
Serge K. was en is nu nog, een
spion. Een spion, die naar m(Jn ine
nin^, op een indringende en op een
zeer doelmatige w\jze een spiona
gedienst ln het- leven zal roepen op
Cuba, vanwaar Rusland een oog
je in het zeil kan houden op de
Amerikaanse oorlogshavcn op Gu-
antanamo en vanwaar het «al
trachten uoor te dringen tot in alle
Latijns Amerikaanse landen.
Ik ontmoette Serge K. voor het
eerst in Canada, direct nadat ik uit
Rusland was gekomen. Ik kwam by
hem in diens' als financieel mede
werker. Maar ik loop op de gang van
zaken vooruit. Ik zal trachten het we
zen van het Russische systeem van
spioneren uiteen te zetten alsook het
karakter van de man, die dit alles
organiseert, toe te lichten.
De Russische manier van spioneren
ken ik al geruime tijd en Serge K.
heb ik van naby meegemaakt als
hoofd van de Canadese spionage
dienst. In 1915 leverde lk hem uit aan
de geallieerden.
In hoog aanzien
Mgn eerste contact tussen Serge
K. en my dateert van het Jaar 1942.
Ik werkte toen in het voornaamste
hoofdkwartier van de inlichtingen
dienst in Moskou om daar voorname
lijk telegrammen te ontcijferen. Ik
merxte al gauw, dat de telegrammen
uit Canada alle getekend waren met
'Leon". Aan de manier waarop de
ze berichten waren gesteld merkte lk
spoedig, dat "Leon" niet de eerste
de be- te was in Canada. HU moest in
hoog aanzien staan by de heren van
het Kremlin.
In oktober van het Jaar 1942 maak
te "Leor" melding van een contact
met een zekere "Sam". Deze had
hem verscheidene mensen aanbevo-
le,. als agent en deze ontmoeting,
zo bleek, zou de grondslag leggen
voor de Russische spionagedienst ln
Canada.
"Leon" vertelde, dat zyn contact
met "Sam" (Sam Carr, een commu
nistisch! partyorganisator van Cana
dese bloede wiens naam later meer
malen wordt genoemd in de spiona-
geprocessen toen het complot werd
opgerold) plaats vond in Ottawa op
de hoek van de Laurier en de Mc-
Keilerstraat, juist tegenover de open
bare leeszaal. Het regende die dag
en Carr stelde voor ergens in een
restaurant iets te gebruiken en om
daar zaken te doen. "Leon" weiger
de. Ai wandelende vervolgden ze hun
gesprekken. Wat er precies besproken
is wft ik niet, maar volgens de be
richten van "Leon" heeft Carr alles
verteld over de mogeiykheden voor
een verdere ontwikkeling van de spio
nagedienst ln Canada. Hy zei, dat
hy verscheidene personen bereid had
gevonden om mee te werken. Verder
hielp hy "Leon" aan belangryke ge
gevens om met agenten ln contact te
komen en, vond hy een systeem uit
orr geheime inlichtingen door te ge
ven. Zo werd, voor de aankomst van
Nicolai Zabotln, die later dè man
bleek van de Russische inlichtingen
dienst in Canada, de basis gelegd
voor een uitstekende organisatie.
Er bleven dat jaar en in 1943 be
richten binnenkomen in Moskou. Via
"Leon". Ik had er toen geen Idee
van, dat lk spoedig Zabotln zou ver
gezellen naar Canada. Ook had lk
nimmer kunnen denken, dat lk "Leon"
nog eens zou ontmoeten en dat ik
spoedig voor zyn geheimzinnige or
ganisatie zou gaan werken.
Voorzichtig man
Zabotln en lk kramen in Juni 1943
in Edmor ton aan. Zabotln stelde zich
ogenbllkkeiyk in verbinding met Ser
ge K. en wy maakten een afspraak
om elkaar by het station in Ottawa
te ontmoeten. Serge K. was een dikke
heer, hy had een onderkin en dikke
lippen. Hy maakte aanvankeiyk geen
prettige indruk op me, maar zyn
vriendschappeiyk, haast charmante
manier van optreden, wisten deze eer
ste Indrukken onmiddeliyk uit.
De kwam voor ongeveer een week
op d* legatie terecht. Daarna zonder
ze me naar een kleine kamer, voor
zien van tralies en stalen blinden.
Daar vertrouwde Serge K. my myn
nieuwe werkkring toe en toen pas
drong het tot my door dat Serge K.
niemand minder was dan "Leon"....
Gedurende de eerste lagen dat Za
botln ln Canada was nam hy het werk
van Serge K. over. Elke keer als hy
hem opzocht moest hy door een klein
kantoortje wandelen, waarin de se
cretaresse van K. werkte. Ze was te
vens, zo bleek me al spoedig, N.K.
V.D.-agente. 8erge K. was er hele
maal niet van gediend dat men op
Nog nimmer
gepubliceerd
artikel
De betrekkingen tussen Ame- Jj
rika en Cuba zyn er niet beter
op geworden. Het Kremlin heeft 5
een van zyn beste spionnen tot
ambassadeur in het land van 2
Fidel Castro benoemd. Zyn 3
naam is Serge Kudryavtsjef, 2
eens de spil van de zo langza- 2
nierhand berucht geworden Ca- Z
nadese spionagedienst der Rus-
sen. Een van zyn naaste mede- 2
werkers Igor Gouzenko, ont- t
maskerde Serge K. in 1945. Wy
brengen vandaag het nog nlm- 2
mer gepubliceerde verhaal van 2
Gouzenko over Serge K., de 2
grote man van Cliroesjtsjef ln 2
Havana. 2
fiionniiKiMinaii nmDinnmririr» iiuwmibi' m <intriuin>j|i
de ambassade wist van het nauwe
contact tussen Zabotln en hem. "Het
is niet noodzakeiyk dat je me zo vaak
opzoekt, kameraad." zei Serge K.
tegen Zabotln toen de N.K.V.D.-agen
te weer eens afluisterde. Want Serge
K., alias "Leon", was een voorzich
tig man. En misschien had hy een
goede reden om voorzichtig te zijn...
Onder treinstel gevlucht
Serge K. had vele opdrachten in
Canada. Behalve dat hy de spionage
dienst leidde, stelde hy officiële rap
porten samen over d«, sterkte van de
Canadese atrydmacht (deze iegevens
gebruikte Zabotln later voor zyn ver
slagen aan Moskou), hy maakte de
jonge leden van de communistische
nederzetting ln Ottawa wegwys ln de
geheimen van de Russische leer. Hy
maakte zich er niet met een Jantje
van Leiden af, hy had een goede fee
ling voor dit werk en citeerde beken
de schryvers zo uit zyn hoofd.
Serge K. spreekt vloeiend Duits en
Engels. Bovendien studeerde hy aan
de universiteit van Ottawa Frans,
zyn activiteiten als diplomaat en
als spion dateren van de tyd voor
de tweed wereldoorlog. Hy was
toen gestationeerd ln Duitsland en
ofschoon hy weinig over die tyd
met me sprak, kwam ik er toch
achter, da. de Duitsers hem tracht
ten te arresteren op de dag, dat
Rusland en Duitsland de oorlog be
gonnen. Maar Serge K. was een
gladde Jongen, ondanks zyn dikke
lichaam zag hy kans zich onder
een treinstel te verbergen en zo te
ontsnappen.
Uit een van de vele documenten
herinner lk me de volgende bescha
ving van Serge K.:
"Hy kan goed met mensen omgaan
hy ls handig en kan tijdens een ge
sprek dr mensen naar zjjn hand zet
ten".
'k dank dat Serg4 Kudryavtsjef de
ze elgeusehappen goed van pas zul
len komen in Cuba. De man, die eens
Stalin's belangryksto agent was in
Canada, ls nu Chruesjtsjefs man in
Havana.
COPYRIGHT
DE LEIDSE COURANT
HEARST HEADLINE SERVICE
