Wanhopige strijd van achttien mannen tegen overmacht
Duitse slagschepen gesignaleerd...
bent u bereid om aan te vallen?
Er was
geen
keus
meer
Slechts vijf man overleefden de zware
luchtgevechten met de Focke Wulfs
Voor luitenant Edgar Lee
leek de wereld leeg
ZA-l^LDAG 14 MEI 1960
DE LEIDSP COI1
De officier van de inlichtingendienst keek de achttien mannen van het
824ste R.A.F.-eskader strak aan. „Jongens, ze hebben eindelek de haven
verlaten. Ze bevinden zich halverwege het Kanaal", zei hy.
Een gespannen gemompel klonk in de instructiekamer want iedereen
wist wie „ze" waren. Zy hadden al lang op dit bericht gewacht. De Duitse
slagschepen „Scharnhorst" en de „Gneisenau" alsmede de kruiser „Prins
Eugen" hadden zich buiten de haven van het door de Duitsers bezette
Brest begeven
Daarop sprak de commandant van het 825ste eskader. Een kleine
man met opvallend scherpe ogen, die nooit lang op eenzelfde punt gericht
waren. Hij had een ervaring van meer dan 6500 vlieguren
„We zullen ze op geringe hoogte moeten naderen en achter elkaar
moeten duiken" zo zei hy.
„Eerst nadat wij onze torpedo's hebben gelanceerd, kunnen wy er over
na gaan denken, hoe wy weer terug kunnen komen.
Het is natuurlijk werk voor vrijwilligers Hy wachtte even, keek de
achttien mannen stuk voor stuk aan en vroeg toen, wie meeging op deze
operatie. Uit de manier echter, waarop hy z'n vraag stelde, was duidelijk
op te maken, dat de kansen om van deze operatie terug te keren vrywel
nihil waren
Maaret was voor de achttien
mannen geen keus. Negen dagen ge
leden zouden zij nog een excuus heb
ben kunnen vinden zich terug te trek
ken. Toen werd hun eskader spe
ciaal voor deze operatie naar Man-
ston in de omgeving van Kent in En
geland overgeplaatst. Nu was het te
laat om zich terug te trekken. Thans
was er meer moed voor nodig om
achter te blijven dan om te gaan. Bo
vendien als een man als Esmonde -
de commandant van het eskader
een karwei aanvaardde, dan kon je
hem niet in de stëek laten. Maar
niemand van de achttien mannen
had verwacht, dat het allemaal zo
zou gaan. Geen van de mannen had
er op gerekend, dat zij met zes van
die zware en trage zwaardvis-vlieg
tuigen boodschappenmand jes noem
den zij ze) op klaarlichte dag dit
van top tot teen bewapende convooi
van Duitse oorlogsschepen zouden
moeten aanvallen. Zij hadden alle
maal aangenomen, dat de aanval in
de nacht zou gebeuren.
x/iaar dit was een operatie, die
van het begin af wanhopig fout was
gegaan. Maandenlang werd het ver
trek van die zware Duitse oorlogs
schepen uit Brest al verwacht. Al
les wees er op, dat dit vertrek
aanstaande was: herstelwerkzaam
heden aan de schepen alsmede con
centratie van Duitse vliegtuigen en
bewakingsschepen in Noord Frank
rijk. Maar op het moment, dat de
schepen vertrokken, wist men in En
geland niets. Men was verrast en
men werd eerst gealarmeerd toen
het grote Duitse convooi reeds in
vollr zee was
Geallieerden om
de tuin geleid
Het was 11 februari 1942, acht uur
's avonds, toen de Duitse slagsche
pen en de kruiser "Prins Eugen" hun
ligplaats in de haven van Brest ver
lieten. Nauwelijks waren echter de
ankers gelicht of er kwam bericht,
dat vijandelijke vliegtuigen in aan
tocht waren. De schepen keerden
haastig terug en toen de Engelse
vliegtuigen - twaalf Wellingtons en
acht Sterlings - over de haven vlb-
gen, was alles rustigDe pilo
ten rapporteerden: "Alles slaapt in
Brest". Maar nauwelijks waren zij
op de terugweg of het was met de
De mannen, die zo'n zware
slag moesten leveren met de
Duitse oorlogsschepen in Het
Kanaal, „plezieren" in een ou
de Ford.
rust in de haven van Brest gedaan.
Zo kwam het, dat de schepen al
meer dan twaalf uur op zee waren
en tot vlak bij het nauwste gedeelte
van het Kanaal waren genaderd, voor
de vloot werd gesignaleerd door een
speciale ópitfire-escadrille, die uitge
zonden was omdat de radarschermen
op de Engelse kust maar steeds Duit
se signalen opvingen!
Van dat ogenblik af werd er snel
gehandeld op het vliegveld Manston
by Kent. Commandant Esmonde werd
gewaarschuwd en hy haastte zich in
zyn auto naar de controletoren, 600
meter verderop. De vice-admiraal te
Dover, admiraal Ramsey, was aan
de telefoon.
"Bent U bereid de Duitse schepen
by daglicht aan te vallen?" vroeg
de admiraal. "Natuuriyk admi
raal!" Esmonde antwoordde zon
der enige aarzeling hoewel hy vrij
wel geen tyd had zich op deze zeer
gevaariyke operatie voor te berei
den.
Geen vertraging
Negentig minuten later steeg hy
met zijn eskader op...
Spoedig cirkelde het eskader van
Esmonde boven Ramsgate, waar het
gevechtsvliegtuigen zou ontmoeten.
Er was namelijk bescherming toege
zegd van drie eskaders jachtvlieg
tuigen uit Biggin Hill terwyi twee es
kaders jagers uit Hornchurch in hun
onmiddeliyke nabijheid zouden blgven
om by te springen als het nodig
mocht zyn. De eerste elf Spitfires
van het eska der uit Biggin Hill ar
riveerden maar de overigen waren
nog nergens te zien. (Later bleek,
dat de twee andere eskaders van
Biggin Hill op eigen gelegenheid naar
het doel waren gevlogen).
Moest Esmonde op de andere ge
vechtsvliegtuigen wachten of moest
hy doorgaan? De Duitse slagschepen
en kruiser bevonden zich met hun be
schermend convooi toen op 23 myi
van Ramsgate. De logge zwaardvis
vliegtuigen maakten een gemiddelde
snelheid van 90 knopen terwijl de
oorlogsschepen hoogstens 30 knopen
haalden. Iedere verspilde seconde
zou de jacht bemoeiiyken en de aan
val minder kans van slagen geven.
Esmonde besloot daarom niet lan
ger te wachten. Hy zette koers naar
de schepen. De eerste drie zwaard
vissen, geleid door Esmonde, vlogen
in rechte lijn achter elkaar, de an
dere drie in "V"-vorm, zodat zy sa
men een gans met een uitgestrekte
nek vormden.
De zwaardvissen waren ongeveer tien minuten op weg toen
sjj vijandelijke gevechtsvliegtuigen ontdekten. Het waren vjjf--
tien of twintig van die gevaarlijke nieuwe Focke Wulfs 190. Het
leek of de Duitse piloten regelrecht uit de wolken .neerdoken
op de staarten van de eerste drie zwaardvissen. Maar ook de
Spitfires hadden de vijand gesignaleerd en zij gingen onmid
dellijk tot de aanval over. Z(j raakten in een afschuwelijk ge
vecht gewikkeld. De Spitfires verloren weldra alle contact met
de trage zwaardvissen van Esmonde. De zwaardvissen waren
nu op zichzelf aangewezen in de strijd tegen de snelle Focke
Wulfs. Het was een ongelijke strijd, maar de manoevreerbaar-
heid van de zwaardvissen, zelfs met een torpedo aan boord, was
buitengewoon groot en de ongebruikelijk lage snelheid bracht
de Duitse piloten kennelijk in de war
Ook geraakt
Kingsmill was de nieuweling ln het
eskader. Het was zijn eerste opera
tie. zyn toestel had al veel te ver
duren gehad. Een projectiel, afge
vuurd door een van de kanonnen van
een slagschip, was op de motor te
rechtgekomen en had de beide boven
ste cylinders weggeschoten. De mo
tor bleek evenwel nog krachtig ge
noeg om het toestel in de lucht te
houden.
De drie bemanningsleden waren ge
wond geraakt maar Kingsmill kon
het zwaar beschadigde toestel nog
steeds in de goede koers houden. Ook
nog toen een granaat de bovenste
vleugel van het vliegtuig aan bak
boord in brand zette.
Gevangen in een
kruisvuur
"Vliegtuig aan bakboord!" klonk
het plotseling uit de mond van de
verschrikte 20-jarige onderluitenant
Edgar Lee, de waarnemer in het
toestel van piloot Brian Rose. Hg
stond rechtop in zgn cockpit en wacht
te tot de aanvaller zich in positie had
gebracht en gaf toen aanwg zingen
voor het uitwijken. De waarnemers
Williams (in het vliegtuig van com
mandant Esmonde) en Samples (in
het toestel van luitenant Kingsmill)
deden hetzelfde. De boordschutters
vuurden met hun wapens zo vaak ze
maar konden maar het waren prop
penschieters vergeleken by de vier
kanonnen en twee machinegeweren
van de Focke Wulfs. Zeven tot acht
minuten moesten de zwaardvissen zich
verdedigen tegen opeenvolgende aan
vallen.
By één van die aanvallen raakte het
toestel van Rose gevangen in een
kruisvuur en boordschutter Johnson
zakte plotseling in elkaar. De jonge
en lichtgebouwde Lee was niet in
staat Johnson weg te trekken om zyn
plaats in te nemen. Johnson was be
wusteloos of geraakt door een kogel.
Tgdens de felle gevechten had men
het Duitse convooi ontdekt want de
Duitsers hadden een rookgordgn ge
legd dat duideüjk van verre te zien
was. Ze waren er nu dichtby en ze
kregen onmiddeligk een hevig af-
weervuur te incasseren van de sche
pen. Lee zag hoe het leidende vlieg
tuig van commandant Esmonde twee
honderd meter vóór hem door een gra
naat werd getroffen. Een stuk van het
toestel werd weggeschoten en een
ogenblik later liet het toestel van
Esmonde een spoor van rook en vuur
achter. Maar commandant Esmonde
ging door
Lee zag, dat hij het tweede schip
van het convooi, dat ondanks het rook
gordijn duidelyk te zien was, voor een
aanval uitkoos. Maar hij wierp zyn
torpedo te vroeg af en direct daarop
zagen Rose en Lee waarom hij dat
had gedaan. Verborgen in een zee van
vlammen en nog steeds aangevallen
door vyandelijke jagers, stortte de
zwaardvis in zee
Geen teken van leven
Rose vloog direct daarop over de
plaats, waar Esmonde was veronge
lukt. Hg ontdekte geen enkel teken
van leven in het water. Het was nu
zyn beurt als commandant op te tre
den. Hg had echter nauweiyks tyd
om dit te overdenken want plotseling
voelde hg een hevige schok. Een ben
zinetank was getroffen.... Ogenblikke-
lyk schakelde Rose de hulptank in.
De inhoud van deze tank was vyftig
liter - genoeg om de torpedo nog af te
kunnen weipen en waarschgniyk ook
genoeg om na de aanval uit de buurt
van het convooi te komen.
"Ik ga volle kracht vooruit!" hoor
de Lee piloot Rose schreeuwen.
Kort daarop hoorde hy echter een
gierend geluid in het voorste deel
van de cockpit, gevolgd door kreu
nen van Rose. Een granaat had het
afscheidingsschot tussen Rose en
Lee getroffen en Rose was ernstig
aan zgn rug gewond geraakt door
een scherf. Rose viel voorover op
zgn stuurknuppel. Het toestel dreig
de neer te storten maar met een
wanhopig gebaar kon Lee de stuur
knuppel nog juist op tgd terugtrek
ken.
"Nog eens er op af en laat de tor
pedo vallen" riep Lee maar door de
verwondingen aan zgn rug waren de
spieren van Rose krachteloos gewor
den. Beide mannen stikten haast door
de dampen van de ontsnappende ben
zine maar toen zg plotseling het slag
schip "Scharnhorst" voor zich ontdek
ten vatten zy weer moed. Moed om
toch een torpedo af te werpen'"
Nadat Rose de torpedo had laten
vallen, lieten de Duitse jagers hem
gaan en richtten zy hun aandacht op
het toestel van Kingsmill, die juist
ppsitte koos voor eon duikvlucht.
ESMONDE
commandant van he
eskader
Kingsmill koos eveneens de
"Scharnhorst" als doelwit. Half ver
blind door de vlammen en de rook
van de in lichterlaaie staande vleu
gel en vervuld van vrees, dat de
benzinetanks elk ogenblik konden ex
ploderen, wist Kingsmill, dat hy niet
meer dan twee minuten ter beschik
king had. Hg wierp snel zgn torpedo
af en trachtte daarop buiten het be
reik van het Duitse convooi te ko
men om een noodlanding op zee te
maken in de hoop, dat hij en zijn
bemanning zouden worden gered door
Britse torpedoboten, die zeker ln de
buurt zouden zgn.
Motor weigerde
Terwyi hg de stuurknuppel liet vie
ren om met de staart op het water
te landen, weigerde plotseling de mo
tor. Met een klap stortte het toe
stel in zee. Drie gewonde mannen
worstelden zich uit het als een fak
kel brandende vliegtuig en sprongen
in het ijskoude zeewater. Zy klamp
ten zich aan dryvende brokstukken
van het toestel vast en zy werden la
ter door Britse torpedoboten gered
Dit speelde zich af niet ver van de
plaats, waar Rose's vliegtuig we
gens gebrek aan benzine - een nood
landing op zee had gemaakt Voor
het toestel zonk had Lee het nood-
vlot in zee kunnen brengen en het
was hem .net veel moeite gelukt
de overleden Johnson en de gewonde
Rose op het vlot te trekken. Het vlieg
tuig zonk in een paar minuten...
Toen Lee omkeek om het
Duitse convooi te ontdekken, zag hij
de tweede formatie zwaardvis-vlieg
tuigen overtrekken nog steeds in V-
formatie. Zg moesten voortdurend
manoeuvreren om de fel aanvallende
Focke Wulfs te ontwgken maar zij
naderden desondanks de Duitse sche
pen. Lee was de laatste Engelsman,
die ze zag Niemand van de be
manningsleden kwam terug. Er wa
ren geen overlevenden en er is niets
bekend van hun lot.
Rose viel spoedig bewusteloos neer
op de bodem van het vlot en Lee
viel enige tyd later, overmand door
uitputting, over hem heen. Hy was
nog niet bewusteloos maar zgn her
sens waren als verdoofd. Onbewust
LEE
de jongste
voelde hy, dat er van de Duitse
schepen af nog op het vlot gevuurd
werd en dat hun enige bescherming
werd gevormd door Ie golfslag, die
het vlot nu en dan uit het gericht
deed verdwynen. Hij herstelde zich
langzaam en besefte, dat er spoedig
hulp moest komen wilde het leven
van Rose gespaard blgven Het vlot
was reeds halfvol met water. Hy pro
beerde het leeg te hozen met zyn
helm maar dacht toen plotseling aan
het reddingspakket, dat in een hoek
van het vlot moest rijr geborgen. Hy
zoch* een vuurpgl en even later scho
ten gekeurde kleine sterren omhoog.
Allerlei vliegtuigen, Duitse en Engel
se. stortten in het water als puin na
een aardbeving. Lee vroeg zich af
of men zgn vuurpgl onder deze om
standigheden wel zou zien maar na
EXCLUSIEF
VOOR
DE LEIDSE COURANT
zo'n anderhalf uur op het water ge
dreven te hebben in barre kou. hoor
de hy een motor ronken. Er naderde
een torpedoboot. De boot had een
vlag met een doodskop er op in top.
"De vyand" dacht Lee maar even
later hoorde hij in het Engels schreeu
wen. Een van de matrozen van het
schip sprong in het water en trok het
vlot naar de torpedoboot, waarna
Lee, Je gewonde Rose en de overle
den Johnson aan boord werden gehe
sen...
Geëerd
Van de vyf overlevenden was Lee
de enige, die niet ^ewond was. Er
waren vele offers gebracht. Was het
niet onverantwoordelijk geweest zes
van die trage zwaardvissen weg te
sturen om het op te nemen tegen twee
Duitse slagschepen en een kruiser en
de flinke bescherming van deze sche
pen?
De zwaardvissen waren verrast
door de vele snelle vyandeiyke ja
gers. Zg waren buitengewoon onge
lukkig geweest al zo gauw door de
vyand te worden ontdekt. Niemand
van de RAF-mannep had verwacht
de schepen tot zinken te kunnen bren
gen maar zy hadden er wel op gere
kend een aantal treffer* plaatsen,
die de schepen zou hebben bescha
digd. Geen enkele torpedo bereikte
echter zgn doel
Esmonde werd posthuum het Vic-
toria-Kruis verleend, de vier overle
vende officieren kregen de DSO en
de enige overgebleven boogschutter
de CGM. De andere twaalf mannen,
die hun leven gaven werden eervol
vermeld. Maar voor luitenant Edgar
Lee leek de wereld h ep op de avond
van de 12de februaari 1942!
