Mgr. Dr. Alphons riëns u/erd
honderd jaar geleden geboren
ERKENNING NA MISKENNING
Grondlegger van katholieke arbeidersbeweging
wierp dam op tegen socialistische klassenstrijd
Zaligverklaringsproces
is reeds begonnen
ZATERDAG 23 APRIL I960
DE I.EJDSE COURANT
PAGINA 10
T7rijdag, 29 april a.s. zal te Utrecht herdacht worden, dat honderd jaar
geleden Alphons Ariëns werd geboren. Kardinaal Alfrink en de
andere bisschoppen van Nederland, ministers, kamerleden, hoogleraren,
leiders van de grote katholieke sociale organisaties, priesters en vele an
deren zullen in de Schouwburg bijeenkomen om dankbaar te herdenken,
dat 26 april 1860 in de Hamburgerstraat te Utrecht het leven begon vna
een begenadigd mens, die meer dan dertig jaar na zijn overlijden nog
voortleeft in de herinnering van velen en in de vruchten van het overstel
pende werk, dat deze rusteloze zwoeger heeft verzet. Er zal gesproken
worden met bewondering en eerbied over deze in zijn leven vaak mis
kende en zelfs verdacht gemaakte figuur, die aan het katholieke volk van
Nederland gegeven werd om er zijn merkteken op te drukken.
Wie was Alphons Ariëns? De ge
denksteen in de gevel van zijn ge
boortehuis vermeldt slechts de toe
voeging „priester". De grafsteen op
het kerkhof te Maarssen volstaat met
een even sobere aanduiding. Zo zou
Ariëns het zelf gewild hebben, niet
alleen uit bescheidenheid, maar voor
al omdat hij vóór alles priester was;
al zijn werk hoe vreemdsoortig
ogenschijnlijk ook sproot voort
uit een priesterlijke bewogenheid en
werd gedragen door de zuivere in
tentie van een priester, die in de
zielzorg stuitte op tal van materiële
noden en hierin verbetering trachtte
te brengen om het geestelijke heil
van zijn mensen te bevorderen.
Het is niet overdreven om Ariëns
de voorman te noemen van de ka
tholieke sociale emancipatie in Ne
derland, zoals zijn grote leermeester
Schaepman dit geweest is op poli
tiek terrein. Heeft de laatste de ka
tholieken van Nederland wakker ge
schud om zich politiek te verenigen
en zich aldus op staatkundig terrein
te doen gelden, Ariëns is het geweest
die vooral de katholieke arbeiders
zich bewust heeft gemaakt van hun
kracht door hen te verenigen.
Kapelaan te Enschede.
Reeds op het seminarie toonde
Ariëns zich een heldere geest, die
voorbestemd scheen voor 'n weten
schappelijke loopbaan. Het verbaas
de daarom niemand, dat zijn aarts
bisschop hem na zijn priesterwijding
Ariëns was toen nauwelijks 22
jaar naar Rome stuurde om ver
der te studeren. Teruggekeerd als
doctor in de theologie verbaasde het
echter wel velen, dat hij in zijn be
noeming tot kapelaan te Enschede 'n
ideaal in vervulling zag gaan. Men
had hem een andere loopbaan toe
bedacht, maar Ariëns die op zijn
Italiaanse reizen kennis gemaakt had
met een onvoorstelbaar pauperdom
wilde niets liever dan werken on
der eenvoudige mensen. Die vond
hij in Enschede, waar de katoenwe
vers zijn medelijden opwekten door
him erbarmelijke omstandigheden:
lage lonen, mensonwaardige krot
woningen en kroegloperij.
Kapelaan Ariëns begreep, dat de
arbeiders hierin slechts verbete
ring kon brengen door zich te or
ganiseren. Binnen driejaar richtte
hij in 1889 te Enschede
een R.K. Werkliedenvereniging op,
de eerste in het land, die weldra
door vele andere gevolgd zou wor
den. Aldus kan Ariëns beschouwd
worden als de grondlegger van wat
thans de KAB is. Weliswaar was
een jaar tevoren in het bisdom
Haarlem de R.K. Volksbond opge
richt, maar waar deze niet uitslui
tend uit arbeiders bestond, moet de
schepping van Ariëns inderdaad
als het begin gezien worden van
wat thans een machtige sociale or
ganisatie is.
Nauwelijks was de vereniging ge
sticht of er brak in Enschede een
staking uit. Geen van beide partijen
was bereid om toe te geven. Voor
Ariëns betekende dit, dat de arme
werkman tenslotte aan het kortste
eind zou trekken. Daarom sprong hij
in de bres en na veel onderhande
lingen naar twee kanten gelukte net
hem een oplossing te bereiken. Aan
het hoofd van de stoet lopend, bracht
hij de stakers weer naar de fabrieks-
poort
Actie en reactie.
Met de steun van „Rerum Nova-
rum" in zijn rug (1891) ging Ariëns
verder. Hij lichtte uit de vereniging
een kern van flinke arbeiders, die
hij een speciale vorming gaf om hen
tot leiders op te kweken, die het
werk zelf zouden kunnen doen. Hij
stichtte 'n verenigingsgebouw, richt
te een toneelclub op en een harmo
nie, bevorderde nadien de oprichting
van vakbonden en verenigde de ka
tholieke jongens in een St. Aloysius-
vereniging. Voor iedereen was het
duidelijk dat dit alles het persoon
lijke werk van de kapelaan was,
maar Ariëns zelf deed het voorko
men alsof de arbeiders hun organi
satie uitbouwden. Hij wilde hen
slechts als adviseur terzijde staan.
Ariëns heeft het bij zijn zwoegen
voor de arbeiders niet gemakkelijk
gehad. Aan twee zijden werd hij be
stookt, enerzijds door zijn geloofsge
noten, die de roep van de nieuwe
tijd niet begrepen en in de kapelaan
slechts een nieuwlichter zagen, an
derzijds door het fel opkomende so
cialisme, waarvan leiders als Pieter
Jelles Troelstra en Domela Nieuwen.
huis Ariëns verweten, dat hij het
volk opzettelijk dom hield. Pas veel
later zou men in het eigen kamp er
kennen, dat Ariëns door wat hij in
Enschede was begonnen een groot
deel van de katholieke arbeiders
voor de Kerk heeft behouden.
Ariëns kende de nood van de werk
man, die hij in de krotten opzocht,
en begreep hoe gevaarlijk de lok
roep van het socialisme onder deze
omstandigheden moest klinken. Wan
neer hij de katholieke arbeiders er
niet iets anders, dat beter was, voor
inde plaats had gegeven, zouden er
velen afgegleden zijn naar de heil
loze klassenstrijd, aan het einde
waarvan de socialisten de welvaarts
staat zagen gloren. Hij heeft dit tij
dig begrepen en won voor zijn ge
dachten een kleine groep getrouwen,
die hij tot de latere leiders vormde.
Eigen weverij.
In Haaksbergen waar Ariëns ook
een katholieke arbeidersbeweging
had opgericht, werd hij al spoedig
voor een vuurproef geplaatst. Toen
een weverij veertig katholieke ar
beiders ontsloeg en elk overleg faal
de, begreep Ariëns, dat hij iets doen
moest om de beweging te redden,
maar vooral ook om de gezinnen
voor totale ondergang te behoeden.
In zijn voortvarendheid heeft Ari
ëns hier naar een middel gegrepen,
dat zijn activiteiten in Haaksbergen
tot een dramatisch hoogtepunt van
zijn leven maakte. Hij richtte in een
oude pastorie een coöperatieve we
verij op, waarin de ontslagen arbei
ders konden werken voor een week
loon van 5.50 (de fabriek betaalde
slechts ƒ4.en waarvan de even
tuele winsten voor de arbeiders zelf
zouden zijn. Ariëns leende overal
geld en startte in 1894 vol goede
moed.
Men zou een boekdeel kunnen
vullen met de geschiedenis van
„De Eendracht", zoals de coöpe
ratie genoemd werd. Ariëns trok
zelf het land door om als handels
reiziger de produkten aan de man
te brengen. De kwaliteit was ech
ter slecht, de tussenhandel weiger
de medewerking en de dtaillisten
waren bang om goed uit Haaks
bergen af te nemen. Na enige jaren
moest het experiment worden op
gegeven.
Er zijn tal van redenen aan te wij
zen waarom „De Eendracht" moest
mislukken. De ontslagen arbeiders
waren uiteraard niet de beste krach
ten van de fabriek geweest. Boven
dien mankeerde het Ariëns aan za
kelijk inzicht. Hij kon niet met geld
In dit huis, Hambugerstraat 38,
Utrecht, werd 26 april 1860 Al-
phons Ariëns geboren als zoon
van een advocaat. Honderd jaar
S geleden was het een deftig huis
in een deftige straat, maar thans
verkeert het in vervallen staat.
Het pand is sinds 1946 eigendom
van de Dr. Ariëns-vereniging
(de katholieke vereniging tot
redding van drankzuchtigen) die
echter niet in staat is een kost-
bare restauratie uit te voeren
bestemming aan weet te geven.
omgaan en wist evenmin iets van
boekhouden af. Er waren ook geen
ervaren krachten beschikbaar om lei
ding te geven. Kortom, aan de no
bele bedoeling ontbrak een redelijke
basis. Velen hebben Ariëns dit on
doordachte initiatief verweten, ten
onrechte overigens. Ariëns heeft
slechts de arbeiders willen redden
van het kapitalisme. Later zou er
kend worden, dat „De Eendracht",
ondanks de zakelijke mislukking,
voor het voortbestaan van de katho
lieke arbeidersbeweging in Twente
van beslissende betekenis is geweest.
Ariëns treft bovendien jn zoverre
geen verwijt, dat hij alle schulden
persoonlijk op zich nam. Hij heeft er
zijn eigen vermogen aan opgeofferd
en jarenlang heeft hij gebedeld om
de schuldeisers te kunnen betalen.
Tenslotte heeft hij zelfs zijn miskelk,
die zijn familie hem bij zijn priester-1
wijding had gegeven, verkocht.
Vele jaren later, toen Ariëns als
pastoor van Maarssen (in 1922) zijn
veertigjarig priesterfeest vierde, heb
ben zijn vrienden de kelk terugge
kocht en hem al feestgeschenk aan
geboden. Dit moet voor Ariëns een
onvergetelijk moment geweest zijn;
niet alleen omdat hij zijn kelk weer
terugkreeg, maar vooral ook omdat
hij in de teruggave een erkenning
mocht zien van wat hij in Haaks
bergen ondernomen had ten koste
van zoveel persoonlijke offers, tegen
werking en miskenning.
Enige jaren geleden is Ariëns' kelk
ter blijvende herinnering in een nis
in de parochiekerk van Maarssen ge
plaatst.
DRANKBESTRIJDER
Ariëns was een rusteloos werker.
Telkens wierp hij zich op iets anders.
In 1895 richtte hij het Kruisverbond
op, de katholieke vereniging tot be
strijding van drankmisbruik, die
enige jaren later de naam Sobriétas
zou aannemen. Uit eigen aanschou
wing had de Enschedese kapelaan er
varen hoe verbreid het drankmis
bruik onder de arbeiders was. Van
hun povere weekloon brachten zij
nog een deel naar de kroeg, verge
telheid zoekend in de roes. Ariëns be
greep, dat indien de arbeiders iets
wilden bereiken, zij zelf weerbaar
moesten zijn. Dus greep hij deze
zwakke plek aan, mede om de werk
gevers het argument uit handen te
slaan, dat de arbeiders geen hoger
loon nodig zouden hebben omdat zij
het toch maar naar de kroeg brach
ten.
Ook in deze strijd heeft Ariëns
veel tegenstand moeten overwin
nen. Maar weer slaagde hij er in,
een groep getrouwen voor zijn idee
te winnen, die hij inspireerdo tot
zelfwerkzaamheid. En ook dit
plantje groeide uit tot een machtige
boom, die voor de volksverheffing
van onmisbare betekenis is ge
weest.
En zo kan men voort gaan. Waar
Ariëns een tekort of een fout zag,
greep hij in. Hij richtte een spaarkas
voor arbeiders op, stichtte de eerste
katholieke woningbouwvereniging,
schonk zijn geheelonthouders een al-
koholvrij koffiehuis in Enschede,
kortom, in de jaren rond de eeuw
wisseling, toen het katholieke orga-
nisatieleven eerst goed op gang
kwam gebeurde er op dit terrein
vrywel niets zonder dat Ariëns er op
een of andere manier bij betrokken
was.
Bij dit alles heeft hij enorm veel
tegenwerking moeten ondervinden.
Vele van zijn mede-priesters kon
den hem in zijn onstuimige vaart
niet volgen; zijn leermeester, de
grote Schaepman. heeft tenslotte
met Ariëns gebroken en de aarts
bisschop heeft hem ooit een spreek
verbod opgelegd. In bepaalde ka
tholieke kringen ging hij door voor
een „rode kapelaan", terwijl men
niet besefte, dat juist Ariëns ontel
baar vele katholieke arbeiders voor
afglijden naar het socialisme heeft
behoed.
In 1901 kwam zijn benoeming tot
pastoor van het kleine Steenderen
ais een verademing voor de afgewerk.
te priester; anderen zagen er een
verbanning in. De katholieke arbei
ders van Enschede brachten nun ka
pelaan een hulde, die ongekend was.
Enige jaren na zijn overlijden in 1928
werd te Enschede zijn standbeeld ont
huld en was het niemand minder dan
de aartsbisschop, die Ariëns hulde
bracht en eerherstel.
ACTIEF TOT HET EINDE
Ook als plattelandspastoor rustte
hij niet. Op een afstand bleef nij zijn
geesteskinderen volgen, hield hij
spreekbeurten en schreef hij zijn ar
tikelen. Zijn benoeming tot pastoor
te Maarssen in 1907 bracht hierin
geen verandering. Bijna twintig jaar
is het dorp aan de Vecht een kracht
centrale geweest, vanwaar Ariëns be
zieling uitging, ook tegen de verdruk
king in, die hem vrijwel zijn hele le
ven is blijven achtervolgen.
Maar ook de erkenning is niet uit
gebleven. De Nederlandse regering
droeg hem voor bij de koningin voor
de benoeming tot ridder in de orde
van de Nederlandse Leeuw en de
Paus benoemde hem tot geheim ka
merheer. De grootsten van het land
rekenden het zich tot een eer, vrien
den van Ariëns te mogen heten: Ruys
de Beerenbrouck, Aalberse en vele
anderen. Tot aan zijn overlijden te
Amersfoort in 1928 in 1926 had hij
cm gezondheidsredenen afscheid ge
nomen als pastoor bleven zij hem
raadplegen en bezoeken.
VOORBEELDIG PRIESTER
De jongere generatie, die Ariëns
niet gekend heeft, kan hem leren
kennen uit zijn werken en uit de boe
ken, die over dit boeiende priester
leven verschenen zijn Hieruit rijst
Ariëns op als een voorbeeldig pries
ter, die zichzelf heeft weggecijferd
om de onontwikkelde, onbeschaafde,
onderbetaalde en geminachte arbei
der op een hoger materieel en daar
door ook hoger gestelijk peil te bren
gen. Niet door de revolutie en de
klassenstrijd te preken Ariëns
heeft zich steeds een voorstander van
samenwerking tussen alle standen
getoond maar door de arbeider
zelfrespect bij te brengen.
De overlevering leert ons Ariëns
bovendien kennen als een vriend
der armen. Hij wilde niets voor
zichzelf hebben en schonk alles
weg; hij haalde zelfs het middag
eten uit de keuken om een arme
man te helpen. Maar bovenal komt
Ariëns tot ons als een man van
heldhaftige nederigheid die steeds
zichzelf wegcijferde, alle eer op
anderen afschoof, alle verwijten en
tegenwerking uit eigen kring zwy.
gend incasseerde en bij dit alles
nooit de moed verloor om verder
te gaan.
Sinds 1928 rust zijn stoffelijk over
schot op het landelijke kerkhof van
Maarssen, waar jaarlijks op de
eerste zondag van augustus vele
vrienden en andere bewonderaars
bijeen komen om te bidden op het
graf van deze sociale voorvechter.
Hun vurigste wens is ooit te mogen
bidden op het graf van een heilige.
Reeds in 1956 boden de vrienden
van Ariëns de aartsbisschop een ver
zoekschrift aan om een proces ter za
ligverklaring aanhangig te maken.
Twee jaar later installeerde mgr Al
frink de diocesane rechtbank, die in
middels met het getuigen-onderzoek
begonnen is- Mogelijk zal katholiek
Nederland over enige jaren naar
Maarssen kunnen optrekken om de
Zalige Alphons Ariëns te vereren.
Aetherklanken
ZONDAG.
HILVERSUM I, 402 M.
8.00 NCRV. 9.30 KRO. 17.00 IKOR
19.00 NCRV. 19.45—24.00 KRO.
NCRV: 8.00 Nieuws en weerber.
8.15 Orgelconcert. 8.30 Morgenwij
ding. 9.15 Gram. KRO: 9.30 Nieuws.
9.45 Klein koor en kamerork. 9.55
Hoogmis. 11.30 Gram. 11.40 Utrechts
Stedel. ork., koren en sol. 12.15 Ac
tuele geloofsproblemen, lezing. 12.30
Lichte muz. 12.55 Act. 13.00 Nieuws.
13.05 De hand aan de ploeg, lezing.
13.10 De Wadders hoorsp. 13.30
Gram. 14.00 Voor de kinderen. 14.30
Interlandvoetbalwedstrijd België
Nederland. IKOR: 17.00 Jeugddienst.
17.45 Mensen, lezing. 18.00 Het gela
den schip, lezingen. 18.30 De kerk
aan het werk, lezing. 18.40 Naar een
Evangelische Kerk in Nederland, le
zing. NCRV: 19.00 Nieuws uit de ker
ken. 19.05 Samenzang. 19.30 De gelij
kenissen van Jezus, lezing. KRO:
Nieuws. 20.00 Cabaret. 20.30 Kunst en
Letteren, congres. 22.15 Gram. 22.25
Boekbespr. 22.30 Nieuws. 22.40 Avond
gebed 22.55 Muz. lezing. 22.3524.00
Nieuws.
HILVERSUM II, 298 M.
8.00 VARA. 10.00 VPRO. 10.30
IKOR. 11.45 VPRO. 12.00 AVRO. 17.00
VPRO. 17.30 VARA. 20.00—2400
AVRO.
VARA: 8.00 Nieuws. 8.18 Gevar.
progr. 9.45 Geestelijk leven, toespr.
VPRO: 10.00 Voor de jeugd. IKOR:
10.30 Doopsgezinde kerkd. 11.30 Vra-
genbeantw. VPRO: 11.45 Ber. uit de
kerken. AVRO: 12.00 Theaterork.. en
solist. 12.30 Sportspiegel. 12.35 Orgel-
en piaiospel. 13.00 Nieuws en SOS-
ber. 13.07 De toestand i. d. wereld, le
zing. 13.17 Meded. of gram. 13.20 Ge-
var. progr. v. d. sold. 13.55 Boekbespr.
14.10 Radio Filharm.ork en solist.
(Om 15.1015.20 Filmpraatje). 16.05
Lichte muz. 16.30 Sportrevue. VPRO:
17.00 Gesprekken met luisteraars,
lezing. 17.15 De vluchtende mens, le
zing. VARA: 17.30 Voor de jeugd.
17.50 Nieuws, sportuitsl. en sport-
journ. 18.30 Zigeunermuz. 18.55 Jour
nalistenforum. 19.30 Cabaret. AVRO:
20.00 Nieuws. 20.05 Lichte muz. 20.35
Vroeg in de morgenHeiladio,
hoorsp. 21.15 Promenade-ork. en Ra
diokoor. 21.45 Stemmingsbeelden uit
het Franse leven. 22.00 Lichte muz.
22.15 Journ. 22.30 Nieuws 22.40 Pia
no-improvisaties. 23.10 Sportuitsl.
23.15 New York calling. 23.20 Nieuwe
gram uit Frankrijk. 23.5524.00 Nws.
VATTKAANSE RADIO.
(25.67 m.; 31.10 m.; 41.21 m.; 196 m.)
22.15 uur: Uit onbegrepenheid ver
lost!
Televisieprogramma's.
KRO: 10.15 Plechtige Hoogmis. 20.00
Oude filmjournalen. 20.25. Gevar.
muz. 20.50 Sportprogr. 21.10 Amster
dams Kunstmaandork. en solist. 21.50
Epiloog.
NTS: AVRO, KRO, VARA en
VPRO: 22.00—22.30 Sportact.
MAANDAG.
HILVERSUM I, 402 M.
7.00—24.00 NCRV-
NVRV: 7.00 Nieuws. 7.10 Gram. 7.30
Een woord voor de dag. 7.40 Gewijde
muz. 8.00 Nieuws. 8.15 Radiokrant.
8.35 Gram. 9.00 Voor de zieken. 9.35
Waterst. 9.40 Voor de vrouw. 10.15
Theologische etherleergang. 11.00
Gram. 11.30 Quizprogr. 12.00 Tenor en
piano. 12.25 Voor boer en tuinder.
12.30 Land- en tuinb.meded. 12.33
WITTE
KRUIS
DE £Chte, PIJNSTILLER
Schouderpijn... maar ook
andere plagende pijnen raakt
u prompt kwijt met WITTE
KRUIS.
Tabletten, poeders
of cachets!
(Advertentie)
Meisjeskoor en instr. kwint. 12.53
Gram. of act. 13.00 Nieuws. 13.15
15 Jaar geleden, lezing. 13.20 Lichte
muz. 13.50 Gram. 14.30 Gevar. progr.
15.50 Gram. 16.00 Bijbeloverdenking.
16.30 Clavecimbel. 16.50 Gram. 17.00
voor de kleuters. 17.15 Vooi de jeugd.
17.30 Gram. 17.40 Beursber 17.45 Re-
geringsuitz.: Nieuw-Guinea-kroniek
door mr. dr. H. J. Roethof 18.00 Or-
gelconc. 18.30 Gram 19.00 Nieuws en
weerber. 19.10 Op de man af, praatje.
19.15 Koorzang. 19.30 Radiokrant.
19.50 Gram. 19.55 Tussen Sabbath en
zondag, hoorsp. 21.30 Strijkkwart.
22.00 Parlementair comm. 22.15 Gram.
22.30 Nieuws. 22.40 Gram.. 22.45
Avondoverdenking. 23.00 Oude muz.
23.30 Gram. 23.5524.00 Nieuws.
HILVERSUM II, 298 M.
7.00—24.00 AVRO.
AVRO: 7.00 Nieuws. 7.10 Gym. 7.20
Gram. 8.00 Nieuws. 8.15 Gram. 9.00
Gym. voor de vrouw. 9.10 De Groen
teman. 9.15 Gram. 9.40 Morgenwij
ding. 10.00 Gram. 11.00 Gram. 11.45
Voordr. 12.00 Zang en piano. 12.30
Land- en tuinb.meded. 12.33 Voor
ons platteland, lezing. 12.43 Ham
mondorgel en zang. 13.00 Nieuws.
13.15 Meded. of gram. 13.20 Mil. muz.
13.55 Beursber. 14.00 Viool en piano.
14.30 Gram. 14.50 Van alle breedte
graden, lezing. 15.05 Radio filharm.
ork en solist. 16.40 Gram. 17.00 Voor
de padvinders. 17.15 Gram 17.50 Mil.
comm. 18.00 Nieuws. 18.15 uitz. v. d.
Pacifistisch Socialistische Partij i. h.
kader v. d. door de Regering t.b.v.
de nolitieke partijen gevorderde
zendtijd: niet praten maar doen, door
ir. H. J. van Steenis. 18.25 Lichte
muz. 18.50 Openbaar kunstbezit, le
zing. 19.00 Kamermuz. 19.30 Muzikale
lezing. 19.45 Voor de jeugd. 20.00
Nieuws. 20.05 De Radioscoop. 22.30
Nieuws en beursber. v. New York.
22.45 Journ. 22.55 Progr voor alle
weggebruikers. 23.25 Jazzmuz. 23.55
24.00 Nieuws.
GRAMMOFOONPLATEN-
PROGRAMMA DRAADOMROEP.
(Over de 4e lijn)
Van 1820 uur.
I. Richard Wagner Siegfried Idylle.
II. Johannes Brahms: 1. Tragische
Ouverture op. 81. 2. Dubbelconcert in
a kl. t. op. 102 voor viool, cello en or
kest.
HI. Richard Strauss: 1. Concert
voor hoorn en orkest nr. 1. in es gr. t.
op. 11. 2. Also sprach Zarathustra op.
30.
