AAN HET KAAGSE ZWEI LAND DREUNT
DE ZANDINDUSTRIE
Wordt het zand onder hun
voeten weggezogen
maar de
de plas
boeren
hei
zien
aan de boorden
mei lede ogen
van
aan
Een oud-model sleperswagen trekt
weer door Leiden
ZATERDAG 9 APRIL 1960
DE LETDSE COURANT
PAGINA 4
en goed kan ontstaan?" Overigens be
ken. Het is om wanhopig van te wor
den, het onderhoud is verschrikke
lijk". Boer De Haas is vastbesloten
om een eis tot schadevergoeding in te
dienen.
„Het komt allemaal door die gro
tere golfslag. Het water heeft veel
meer draaiende kolken dan vroeger,
J vooral nu die sleepboten steeds maar
op en neer varen" Die grotere golf
slag wijt de heer De Haas aan de
diepte van het gezogen gat; hoe die-
taalt de aannemer van de zuigkarwei, Per Sa'» hoe groter golfslag, zegt hij.
zo vernamen we van Prov Water- Maar ook dit wordt door deskundigen
StDe vleho"derbCêP.mde Haas, een ontkend' De «""slag is onafhankelijk
broer van Jac. de Haas, die wat yer- van de diepte, vertelde Water
der landinwaarts aan de Boekhorster- staa^ ae golven zouden hoogstens
weg woont, is nog minder m zijn nop-
jes. Met de gebr. Verlaan is hy eige- *e's w"der kunnen worden als de bo-
At cr\tt^o taats j - u-ja j* o naar van de ruim 30 113 grote Tuin* dembegroeiing weg is.
L SINDS JAAR en dag, zo om en nabij de twee jaren, wordt de impo- der- en Kogjespolder, een eiland in
santé aanblik van een der Kagerplassen, het weidse Zweiland met de het Zweiland. Deze polder vertoont
allure van een volwassen binnenzee, geknot door drijvende industrie, plaatselijk scheuren en verzakkingen,
Twee logge zandzuigers liggen er driftig onder stoom en ademen zwarte juist daar waar de zandzuiginstalla-
rookflarden, waarop de wind alle vat heeft. Twee machines zijn het, in ties het dichtstbij zijn.
vol bedrijf. Dan ziet men ze in het oosten, de volgende dag dreunt het in Officieel moeten de zuigers 150 me-
het westen. En in de nabijheid liggen schuiten boordevol steenkool om ter uit de kust blijven, maar ze zijn
de niet-aflatende brandstofhonger der zuigers te stillen. Uit grote buizen wel eens binnen deze 'afstand geko-
perst zich het modderwater in de sleepbakken die langszij de zandfabrieken men.
liggen. Het is een stroom, die continu doorgaat. Als er een bak bijkans tot
zinkens toe is volgespoten zet een sleper als een trekpaard aan. Dan begint
de zoveelste tocht: naar Leiden-Noord, naar Bodegraven en Zwammerdam
of de Kikkerpolder. Het toekomstige veemarktterrein is met het zand uit
de Kagerplassen opgehoogd „We lopen elke vrijdag als we naar stad
toegaan, op onze eigen grond", grinneken de boeren langs de oevers
van het Zweiland. Och ja, deze mensen, die hun zorgen moeten verdelen
over hun vee, hun grond en de beschoeiing langs het water en op het
kabbelend water in hun roeibootjes even goed thuis zijn als in de stal, hebben
gevoel voor humor. Maar er zijn momenten, dat ze niet lachen en dan
kijken ze meestal in de richting van de zandzuigers.
Wij zagen scheuren,
dubieuze en reële
Achter de kade zien wij in de
weidegrond zich een donkere boog
aftekenen. „Ja, dat is nou die
j scheur", zegt boer De Haas, „hier is
een „veur" van twintig meter lang
ontstaan. Het vee kan er niet meer
lopen, want het zakt weg. Dat heb
ben we al eens een keer meege
maakt hier tijdens de hooibouw
met een paard van Verlaan."
Ze komen steeds weer terug
„Ziet u die zuiger daar? Twee jaar
Eigenaren van Kogjespolder
betalen abnormale schade
Nee, de veenboeren ten zuiden van moderne flatjes, en binnèn de boer
de Kaag voelen zich niet geheel op derij is het een feest van eikehout,
hun gemak sinds enkele maanden, waarvan de degelijkheid eerbied af-
„Het is alsof de grond onder onze dwingt. lBMSM
voeten vandaangezogen wordt", zeg- „Toch zitten er in deze muren ken in de geh^i ^óntgoimen'^putten
gen ze daar. En als je zoiets hoort is scheuren", vertelde ons boer Jac de in het Zweiland.
het altijd wel de moeite waard, een Haas, „en je ziet ze wijder worden, Achterop zie je een mannetje staan
praatje met deze en gene te maken, ae laatste vijf weken. Op sommige dat ter plaatse platen in de wand
Het is aan de Boekhorsterweg in plaatsen siepelt het water naar bin- van de schuit optrekt. In een oog-
Oud-Ade waar het verzet tegen de nen en zo gauw zetten ze daarbuiten wenk komt het achterschip omhoog
onvermoeibare zuigende en spuitende op de plas de machines aan of de zetten terwijl het mannetje in grote
reuzen het sterkst is. Zo zijn de ge- lamp hier in de kamer begint- te tril- haast naar voren loopt om daar de-
broeders C. en J. A. Verlaan en de len, tegelijk met de bodem" Ook de- zelfde manoeuvre uit te voeren In
gebroeders C. en Jac. de Haas het er ze boer is overtuigd van het weg- nog geen 20 seconden is de schuit
hartroerend over eens, dat het met schuiven van het zand en hij ziet een leegMen is zijn verbazing nog
het zuigen de verkeerde kant opgaat, dag komen, dat hij met zijn hele heb- niet te boven als sleper en gesleepte
ben en houden losweg komt te zwe- al weer naar de trekvaart onderweg
Schuift het zand of schuift het ven boven het wegstromend zand. zijn.
nietBoer De Haas mag dit spectaculaire
We zijn eens naar die scheuren werk graag zien, maar als wij op de
„Officieel", zo zeiden zy ons, £aa" kijken. En inderdaad, ze zitten Kogjespolder aan land stappen is hij
„zuigt men in de bodem door een Maar het is voor ons lekenoog niet weer ernstig en wijst naar een gat
bovenlaag van veen ter dikte van UI' te maken, of de boosaardige zui- in de kade. Drie a vier meter breed,
een kleine tien meter een gleuf, die Ser® ®r.°e van zijn, of dat schatten wij, en vijf meter lang.
twintig meter diep is. Nu staat het »ch begonnen te vertonen toen de
voor ons zo vast als een huis, dat huidige vroede vaderen van Alke- De schade loopt op
die gleuf van onder weer dicht made nog op de kleuterschool zaten
valt- de zandlaag gaat schuiven of misschien zelfs in de barre winter De Haas schudt zijn hoofd. „Als dat
waardoor de beide kanten van het van 1794 toen Pichegru over de be- zo doorgaat, dan weet u het weL Je
gat invallen." De Provinciale Wa- vroren rivieren ons land binnentrok, zit hier zo beneden peil". Hij heeft al
terstaat heeft ook de klachten aan- Boer De Haas houdt het op het 365 gulden extra betaald voor het
hoord, maar ten stelligste ontkend, weglopen van het zard. „Het in- herstel van de kade. „Als dat straks
dat van dichtschuiven van de gleuf klinken van de grond kan niet door 3C» _ha moet worden kan ik wel inpak-
sprake kan zijn, dit hebben proeven de droogte van het vorig jaar ko-
in de Nieuwe Waterweg en in het men", zegt hij. „Het peil van de pol-
gebied van de Europoort uitgewe- der ligt beneden dat van de Kager-
zen.
„Ze kunnen vertellen wat ze wil
len", zeggen de Oud-Adese boeren,
„maar dat zijn heel andere geval-
De heer De Haas steekt in de
scheur een stok van een meter. Het j
hout verdwijnt voor de helft in de geleden lag"hij"e*r a*l en in dé'tussen-
moddergrond. Bij intuïtie voeren wij tijd is hij zeker zes keer terugge-
een solodansje uit. De grond veert weest. Voor mij staat het als een paal
mee, als stonden we op een spring- boven water, dat die put telkens
plank. En ook onze ogen bedriegen weer dichtvalt. Let u maar op mijn
zich niet.Wat verderop is alles nor- woorden, zo kunnen ze nog wel een
maal, de grond is daar niet buiten- paar jaar voort."
1TET IS 'N VERFRISSENDE tocht sporig drassig en hij geeft niet mee. Boer De Haas wacht af. Hij heeft
met het roeibootje van de heer „Kunt u zich nu voorstellen, dat ik al een paar keer bij Rijnland om op-
C. de Haas. Een kleine bries doet je me druk maak?", vraagt boer De heldering gevraagd. Deze is hem be-
al de kraag opzetten en het buiswa- Haas. Het lijkt ons inderdaad buiten loofd, maar De Haas is nog niet veel
ter bedreigt je nieuwe schoenen. Toch de ordewijzer geworden. „Ik word dat wach-
kun je veel genieten in zo'n notedop. ten nu wel een beetje moe", zegt hij.
Midden op onze route houden we /"\P DE WEG TERUG kijken we Ook het hoofdbestuur van de LTB
even stil om te kijken naar de sleep- weer naar de gewraakte zandzui- stelt een onderzoek in. En steeds
boot, waaraan en z.g. zelflosser is gers, machtig liggen ze daar, in een meer omwonenden van de Kaag zijn
bevestigd. Verschillende malen per niet onderbroken ritme wroetend in benieuwd, wat er uit de bus zal ko-
dag komen hier deze schuiten, tot de zanderige onderbodem van het men. Straks verdwijnen de zandzui-
aan de rand toe geladen met veen en Zweiland en knagend aan de ge- gers om een tijdje plaats te maken
kleingrond uit de Haarlemmertrek- moedsrust van de gebr. De Haas en voor de watersport, maar nu dreunt
vaart, om hun inhoud te laten zin- hun collega's. het nog over de plas.
Het gat in de kade van de Kogjes
polder, midden op de Kagerplas,
liegt er niet om. De betonnen blok
ken hebben het water niet kunnen
tegenhouden
V00R-
JAARS-
M0E-
HEID
blik een zandzuiger in alle overgave
schuiten boordevol met 'n vloeibare
substantie spuit.
plas en de hele zomer is er genoeg een donkere halve boog vertoont
nolderwater geweest" zlcb m het weiland van de Kogjes-
poioerwater geweest polder 'n drassige scheur. Het is hier
maar riat riin peel andere geval- Waterstaat gaat tegen deze mening vlak achter de beschadigde kade, het
1^ De «oSd is daar van een an- in; daar heet het, dat de grond aan gï=htst b« de b k waar op het ogen-
ttere Samenstelling" seizoenschommelingen onderhevig is, bllk een in alle overgave
de bodem „haalt adem met de sei-
Aan de Alkemadese oever van het zoenen". En toch is deze poëtische
Zweiland staat een burcht van een verklaring niet afkomstig van louter
boerderij, De Franschman. De hoeve theoretici,
loopt al een eeuw of drie mee en is
destijds gefundeerd op koeienhuiden. Vragen nog niet beantwoord
Dat is een beproefde methode ge
weest welke vroeger meermalen ook De betreffende veehouders stellen
elders in het land werd toegepast De zich vele vragen, waarop nog geen
bakstenen buitenmuren zijn drie de- antwoord is gegeven. Zij zitten in het
cimeter dik, een voorbeeld voor onze polderbestuur, maar in deze zand-
zuigkwestie hebben ze er niet veel
van gemerkt. „Als er gebaggerd moet
worden is toestemming van Rijnland
Scheuren in de noordmuur van boer- nodig en daarover worden altijd eerst
„Mascotte" van een
modern bedrijf
vader van de huidige directeuren wa
ren groentehandelaren. Hun vader,
die ook „in groenten" was, richtte in
1856 een conservenfabriek op. Het
produkt deed hij zelf vervoeren. Na
enige jaren zelfs al met sleperswagens
tegelijk. Op Rotterdam en Amster
dam voer zelfs een eigen boot. Door
telrecht van de stad, totdat dat in 1859 de jaren heen is het bedrijf „aan
werd opgeheven. De sleutel van de paard en wagen blijven hangen" om-
Morspoort is nog in het bezit van de dat de afnemers, die haast hadden
familie Nieuwenhuizen Bet-over- met de leverantie zelf met hun
derij~,J)ë Franschman". een eeuwen- de polderbesturen gehoord. Bij dit grootvader, overgrootvader en groot- vrachtauto's voor het vervoer zorg-
oude, solide hoeve. Hoe lang zitten zuigen ztfn wij niet gehoord". „En Een heel klem stukje vaD die goe- den. Op de kleine afstanden bleek
ze er al in? „De laatste paar weken waarom", zo vraagt men zich verder «Je, oude Ujü is gistermiddag in Lei-zelfs na de tweede wereldoorlog een
zijn ze steeds groter geworden" af, „wil Rijnland geen zwart op wit den herleefd, toen de nieuwste bestel- paard-en-wagen nog goedkoper dan
zeggen de bewoners. igeven, dat er geen schade aan land wagen van de conservenfabriek „De „Op korte afstanden niet strijdig met welke vorm van motortransport ook.
Sleutels" van het terrein aan de de ^ono,^» en dus heeft Leiden Koetsier en tijd buiten beschouwing
Morsweg vertrok naar de oudste van gelaten, kosten paard-en-wagen vijf
de klanten, Hart's Groenten en Fruit- weer een sleperswagen. tig gulden aan onderhoud per week.
bedrijf aan de Beestenmarkt.
Die nieuwste wagen zou „geen
nieuws" geweest zijn, als het niet een
echte, ouderwetse sleperswagen ge
weest was. Het klinkt als een paradox,
want in welk modern bedrijf gebruikt
men nog paarden?
In Leiden is de laatste sleperswa
gen verdwenen, sinds Van Gend
Loos zijn paarden door bestelauto's
verving. Overal zijn auto's in ge
bruik.
Dat moet ongeveer ook de gedachte
geweest zijn van de gérant van „De
Haagse Schouw", toen de vrachtrij
der stopte aan zijn restaurant.
„Moet je zien" zei hij,
dat is toch nog z'n gezellig stukje ver
leden tijd. Sleutel-conserven wor
den al zo lang als ik me dat herinner
met de paard-en-wagen thuisge
bracht". Dat moesten ze zo laten: aar
dig in het stadsbeeld en een goede re
clame" Gevleid bracht de koetsier
die boodschap over aan zijn chefs. Die
hadden daar wel gevoel voor. Zij heb
ben oog voor de vooruitgang maar
vergeten het verleden niet.
Oog voor de historie.
De technische outillage van hun
bedrijf behoort tot de modernste van
Europa maar tegelijk zien zij trots te
rug naar hun voorvaderen, die reeds
in de zeventiende eeuw moestuinen
hadden bij het Pesthuis buiten de
Leidse wallen. Ze brachten de oogst
zelf op de markt. Ze hadden het sleu-
Niemand durfde.
Het oude wagentje, een bastaard
model", was juist versleten en daar
om besloten de heren Nieuwenhui
zen, een nieuwe sleperswagen te la
ten bouwen, maar dan een „echte".
Dat was moeilijker dan men gedacht
had want niemand durfde het aan,
omdat er nergens tekeningen van wa
ren. Tenslotte werd in Leiden de heer
A. S. Schalkers ontdekt, een timmer
man die een Duits boek bezat, waarin
afbeeldingen voorkwamen van de
meest voorkomende wagenmodellen
in de jaren 1880. Aan de hand van die
tekeningen maakte hij een wagen, die
in de kleinste onderdelen voldoet aan
de ongeschreven wetten van het oude
wagenmakersberoep. die hem, al tim
merende, ter ore kwamen. Het iepen
hout voor de spaken kwam uit Noord-
Holland, de kaarslantaarns van een
boer uit de Betuwe, een oude schilder
kwam met het advies voor de juiste
kleuren en het achterhalen van assen
werd een verhaal op zichzelf. Het is
een juweeltje van een wagen gewor
den, die in iedere zaagsnee de liefde
verraadt van de man, die zulk een
moeilijke opdracht kreeg. De wagen
kostte ruim drie mille Het paard, een
echte „Oldenburger", die op advies
van dr. N. A. Commandeur in Drente
werd gekocht, kostte nog eens f 1500.
Maar dat was de heren Nieuwenhui
zen een beetje gezelligheid in het
stadsbeeld wel waard. De nieuwe sle
perswagen is de mascotte van het be
drijf.
