En 50 jaar geleden u/as het zó
üMüg mm wiwê miWÊ mtym
Tussen bedevaart en kermis
-■
De geschiedenis herhaalt zich
Eens zo liefelijk en landelijk
In het dorp stonden 15 molens
DE LEIDSE COURANT
50 JAAR
1 OKTOBER 1959
jn iedere gemeente (voor Leiden is er een bladzijde apart!)
zijn naspeuringen gedaan, hoe men daar een halve eeuw ge
leden reilde en zeilde. Dat leek ons wel interessant als tegen
hanger van de toekomst-beelden van de burgemeesters en
bovendien als herinnering aan'de tijd, waarin „De Leidse
Courant" voor het eerst verscheen. Enige ingezetenen schre
ven uit eigen geheugen; anderen vertrouwden hun herinne
ringen toe aan onze correspondenten. Aan alle medewerken
den onze dank!
ROELOFARENDSVEEN
Te elfder ure zagen wij ons genood- dit alles kende men toch ook reeds
zaakt zelf een samenvattend ar- gezonde ontspanning.
tikeltje samen te stellen van het.wel
en wee ter plaatse in de tijd, dat ook Pancratiuszaal was toen reeds
hier onze Gouden Leidse Courant zijn een gezocht toevluchtsoord voor de die men kende was een bedevaart, bouwd in 1880 naar ontwerp van de
intrede deed. Geen sinecure als men jeugd. De toneelver. „St. Pancratius" met als tegenovergestelde de jaarlijks Rotterdamse architect Margry naar
zelf noe lanc niet aan Abraham" toe bracht mooie toneelavonden, de mu- terugkerende kermis. Bij deze laat- wiens ontwerpen tevens gebouwd zijn
fs Maar eSukWe hebben wii m een ziekvereniging „Liefde voor Harmo- ste was het traditioneel, dat dele de r.k. kerken te Stompwyk, te Noot-
nersoonliik eesnrek met enkele ieue nie" was ook toen reeds een onmis- werd ingezet met zeilwedstrijden np dorp en Voorburg (Oosteinde). Er
dige zeventieem toctTnoe het een en baar element in de dorpsgemeen- het Braassemermeer met de z.g. zijn nog oude Leidschendammers die
ander weten te bemachtigen Want schap. Het kaatsen in de Baan was Veense tuindersboten. In de winter- kunnen verhalen hoe het er uit zag
mag het thans zo zijn dat Roelof- geliefde sport, en wat Roelof- maanden was het bezeilen een zelfs ^°^n'le^e"0^%^n^/0d0tgceab^U
arëndsveen door de ruilverkaveling arendsveen thans niet heeft, bezat beroemde sport, waarvoor men van "P-P1**■«"nd_een gromtea e, ge
een ware metamorphose ondergaat. men »°cn een wielrennersclub n.l. heinde en ver kwam om dit gade te jaamd liet Eiland welks laatst*
NOORDWIJKERHOUT
Toen Noordwijkerhout nog een
duindorp was
Noordwijkerhout was in het jaar,
dat de Leidse Courant geboren
werd maar klein, niet in oppervlakte"'
het is al jaar en dag een dikke
4000 hectare groot maar in inwo
nertal. Het telde toen slechts 2941 het fikse bedrag over f 19,04 over.
zielen, waarvan het kleinste deel Werd dit resultaat bereikt omdat ge-
mannen. collecteej*d werd door de veldwach-
een ware metamorphose ondergaat,
tooh was 't beeld van Roelofarends-
veen vergeleken bij 50 jaren terug
toch alreeds zeer veel veranderd.
Bijna allen weten natuurlijk zich nog
levendig te herinneren, dat waar nu
de dorpstraat is van "Noord- tot Zuid
hoek, men hier voorheen het vaarwa
ter de z.g. Veenwetering had. Minder
bekend is het, dat men naast de thans
reeds weer bijna 20 jaar geleden op
geruimde draaiplanken en klapbrug-
gen, voordien ook nog vele ronde
vaste bruggetjes telde. Dit alles om
het doorvaren van de Oost- naar de
Westpolder te vergemakkelijken.
Vijftig jaar terug was het ook zo dat
men algemeen hetzij direct of indi
rect, bestaan moest van de inkom
sten uit de tuinderij. Toen kende men
geen fabrieksarbeiders maar bagger
mannen en tuinarbeiders, terwijl
vele tuinders die voor eigen reke
ning werkten in hoofdzaak huurder
of halfteler waren.
In de zomermaanden verdiende men
hoog uit 10 a 11 gld., en was men in
de wintermaanden niet werkeloos,
dan kwam men als vaste arbeider in
deze periode niet hoger dan 5 a 6 gld.
per week.
Het baggeren in de Braassemermeer,
hetwelk thans machinaal geschiedt,
gebeurde in die jaren met baggernet
en Veense praam.
Voor zegge en schrijve f 1,per 5
tons Veense praam werd deze bag
ger bij de tuinder op het land ge
bracht. Thans kost dit afgehaald aan
de machine per kubieke meter reeds
aanmerkelijk meer.
Ook ging men in de winter te voet
naar het houtbos te Voorschoten voor
het kappen van z.g. teelhout. Voor
één gulden per dag liep men 2 uür
heen en 2 uur terug, met daarnaast
nog een lange arbeidsdag werken in
het houtbos.
„Het Stalen Ros". De enige vacantie slaan.
LEIDSCHENDAM
De korenmolen aan de Vliet
bewoners waren de familie Van
Haastrecht, welke naam nog veel
voorkomt in Leidschendam. De naam
„Het Eiland" duidt er op dat het ge
heel door water was omgeven. Het
was zoals wij vernemen, een bekende
uitspanning met prachtige kolfbanen
welke veel werden bezocht Men
kwam dan per rijtuig, te paard of te
voet of ook wel per trekschuit. Na
dat „Het Eiland" een brand ten prooi
was gevallen, is de herberg niet
meer uit haar asse opgestaan en ging
de grond in eigendom over tot de
katholieke parochiegemeenschap. Nu
nog leeft de naam „Het Eiland" voort
in het sinds kort van café in slijterij
veranderde bedrijf van de heer K.
van der Zwaan.
De gestadige groei van Leidschen
dam nam een aanvang toen het voor
malig stoomtrammetje, een voor die
tyd voorbeeldige verbinding, tot stand
kwam. Nog vele grappige verhalen
doen over dit trammetje de ronde.
Meermalen hebben ook wij medege
maakt, dat het trammetje de brug
getjes niet kon „nemen". Dan hielpen
de geduldige passagiers het tram
metje met vereende krachten over
de brug heen. Ook stond de tram wel
eens stil als de machinist en conduc
teur onderweg een kopje koffie werd
aangeboden.
Alles ging toen nog rustig in zijn
werk totdat na het stoomtrammetje
de voor die tüd majestueuze electri-
sche verscheen welke meer contort
bracht en Leidschendam in nog
meerdere mate uit haar landelijk iso
lement verloste.
Want ongetwijfeld heeft Leidschen-
dam-Veur aan de Blauwe haar op
komst te danken, met gevolg dat ve
len met bezorgdheid de nabije tijd
zien aankomen waarop ook deze ver
trouwde en betrouwbare snelverbin-
ding opgeofferd gaat worden aan het
modern maar minder gewenst auto-
busbedrijf.
De sinds jaren bestaande woningnood
heeft ook vele tuinders de schrik
op het lijf gejaagd. Vele hectaren
kostbare tuingrond zijn reeds ten prooi
ters? Vaji Herman Geerlipgs zal er. .In de zomermaanden kon men met
Burgemeester was in die dagen de wei geen grote bijdrage gekomen, zijq, het z.g. ophalen van de producten f EIDSCHENDAM, dat volgens oude
6u+ l, j Sweens en diens Hij kwam als Ioteling nr. 13 in plaats nog iets extra's verdienen. Een vei- geschriften bezongen is „als een
rechterhand, secretaris A. B. Ver- van k. van den Berg, die was afgé- ling kende men toen nog niet Dop- hoofdjuweel van Leidens kroon"
meulen, die hem later als burgemees- keurd, in aanmerking voor oproeping erwten werden 's nachts per praam heeft een eeuwenoude geschiedenis -
ter opvolgde in werkelijke dienst. naar de conservenfabrieken in Lei- en is een gecombineerde gemeente, certa maris vitarentur" (om de onge- gevallen aan de woningbouw en de
Iets vóór de Leidse Courant in De feestviering ter rrWenheid den gebracht. Voor zes nachten va- gevormd door Stompwijk, Wilsveen, wisse zee te vermijden). nieuwe gemeentelijke uitbreidings-
Noordwijkerhout verscheen, was er de geboorte van de KrrSnnrin.es der ren kreeS de vervoerder dan 12 gul- Tedingerbroek en Veur. Het waterschap „Runland strekt plannen zijn er op gericht om vrlj-
reeds een Leidse verschijning. Het Nederlanden kostte de e/SeenfeW». den uitbetaald, zo ook voor de bonen °e naam Leidschendam is ontleend zyn boezem uit tot. aan de sluizen, wel alle nog beschikbare tuingrond
was de nieuwe veldwachter B. G. tweemaal f 200 He trnetati». en augurken, welke 's nachts naar aan de stad Leiden en een zekere welke aangebracht zijn op de plaats vol te bouwen met torenhoge flats
Steekers, die voorheen agent van scho^etigd vergden 2M en nok d» het 6P°or in Leiden gebracht wer- dam (de Leidse Dam) waarmede de waar eer ang de Leidse Dam gelegen welke het eens zo lieflijk landelijk
politie in Leiden was. Hij kwam de spedale teesteommissie mn'rM f Ohfl den. Later ging dit ook in grotere vaart tussen Leiden en Delft was af- heeft Uit het voorgaande blijkt dus, Leidschendam tot een onderdee zal
politiële macht in het dorp, die voor- ujt de gemeentekas besteden Omdat solluiten echter nog zonder motor, gedamd. dat Leidschendam steeds op Leiden maken van de randstad Holland,
heen alleen uit veldwachter E. Fran- de houder van het huloriikstplepraaf. Naar Rotterdam ging het dan achter De vaart, thans bekend onder de was aangewezen. wcaruit de alom bekende groente-in-
ken bestond, versterken. kantoor in die spannende dagen zo s^ee,P^00t »De Tijdgeest", alsook naam Rijn en Schiekanaal of de Vliet Interessant is te vermelden, dat bij dustrie naar elders verbannen zal
In plaats van de vele bijzondere uitstekend zijn best had gedaan kreeg later voor export naar Engeland via is gegraven in het jaar 47 door de Ro- de van ouds bekende Leidse Dam worden.
scholen van nu, was er in Noordwij- bjj een gratificatie van f 10Dat stoomt>ootmaatsctiaPPij ..Bus". meinse veldheer Corbulo als een ver- (thans de sluizen) twee kerken Ook voor Leidschendam zal dan
kerhout en in de Zilk een openbare was 2eker welkom od een iaartrak Kleinere schippers brachten ook de binding tussen Maas en Rijn. Volgens staan, de Ned. Herv. kerk gebouwd bewaarheid worden „tempora mu-
lagere school. Aan het hoofd van de tement van f 7*. ren Pn =1^ Un producten naar Den Haag Delit Tacitus is de Vliet gegraven „ut in- in 1654 en de katholieke kerk ge- tantur et nos mutamur in illis".
school in Noord wij kerhout stond de er van de gemeentekas best'want Schiedam en soms ook naar Utrecht
heer H. D. Fritsma, die werd bijge- over 1909 werd een batig galdo In latere jaren vond men ook een
staan door wisselende onderwijzeres- boekt van f 2.312 31K- (Ja zetter in bijverdienste in het z.g. ophalen van
sen, waarvan Mej. Frohn in die da- die dagen iette ^en nog op de half- de augurken en het afvoeren van de
gen wel de bekendste was Breed jes!) En dit batig saldo wefd yer_ veiling naar het z.g. Haarlemmer-
hadden al de gemeentelijke functio- kregen ondanks de f 210,aan nieu- rneerspoor.
teTlTritsma krtee tenmfnste' wrlof f «asoline-lantaarns en de aanleg- Vanaf augustus trachten vele gezin-
rritsma Kreeg tenminste verlof kosten van de trottoirs in de Kerk- nen iets extra's te verdienen met bo
om naast zijn onderwas werk ook het straat van f3.171,95. Ook toen kostte nen afhalen en malen waarbij ook
de Kerkstraat a. veel geld. Voor die de kinde/en tSt Ten Vrtai
HAZERSWOUDE
werden de jaarwedden van de wet
houders verhoogd tot f 200,per
jaar.
Aangezien het maximum aantal ver
gunningen ingevolge de Drankwet te
hoog werd bevonden werd aan de
wenTburgemeester IwTenT moest TfdlTaT^Ln"1 °°k aan meehielpem Minder prettig maar £)e Hooge Heerlijkheid van Hazers- datum aan burgemeester en wethou- Kroon verzocht het aantal van 15 te-
ook maar genoegen nemen met f 1.000 1iW^S m woude is volgens de dorpsbe- ders kennis geven. De gemeente gaf rug te brengen op 10.
per jaar en secretaris Vermeulen De speciale aandacht van de burge- oktober-riovembet he't z.jg. uienviUen. schrijver zo oud als de ambachten dan voor elke aansluiting een reduc- Op de Gemeneweg nabij de Rijndijk
mlar dTk^uR lU^nrtie'vIn heTtegen^aan'van de^vempreidhn! Een kleine tuinder of huurder die Koudekerken AUen. In 1909 was tie van 50 dat wil zeggen, dat voor bevond zich een tol, welke eigendom
gemeente-ontvanger er nog f300— van het gevaarlijke geschift „De tot Nieuwjaar alle benodigdheden Mr- c s Dobben de Bruijn burge- de gemeente per aan te sluiten per- was van de gemeente. De heffing
bij practische anarchist". voor het gezin had kunnen betalen, meester van Hazerswoude, terwijl de ceel een gedrag van f 5,— tot f 7,— van tolgelden werd voor een bedrag
Aan het hoofd van de openbare S%9goTwTedTrhdeer^westTvan0Se geTaS tehfb" J' M' Kok als S^eentesecreta- gemoeid was. Aangezien er ongeveer van f 400,- per jaar verpacht. Het
school in de Zilk stond de heer G. uitwegen naar zee. ben. maar soms was het zelfs zo dat "8 furJeeerde- 3°0 bewoners waren die van deze ge- dorpsbeeld van de gemeente werd
Bulten, het latere lid van de Tweede Qe Noordwijkse (sic) Graaf van Lim- de bakker etc. reeds eerder weer op lng{0msten van de gemeente be- legenheid gebruik maakten was dit getooid door 8 molens aan de Voor-
Kamer van de Staten-Generaal. burg Stirum wilde een van oudsher ..zomer aan" moest leveren. stonden onder andere uit een hoofde- Voor de gemeente een grote uitgaaf- weg en 7 in het Westeinde. De molen
Voor de gezondheidszorg droeg eerst bestaande uitweg naar zee opheffen. De opkomst van het organisatieleven, *Üke omslag van 1J^0/» van het zui- post van f 2000,^-! „De Rode Wip" van de Gemeneweg-
dokter F. J. Visser verantwoordelijk- Daar kwamen de Noordwijkerhoutse waaraan ook de Leidse Courant naar ver inkomen, derhalve een gemeen- Voor wat betreft het onderwijs wa- polder is één van Nederlands meest
heid en na diens vertrek naar Dor- schelpenvissers met kracht tegen op. men ons verzekerde haar steentje toe telijke inkomstenbelasting en 20 op- ren in de gemeenten twee onenhare gefotografeerde molens Het biizon-
drecht werd hij opgevolgd door dok- Het ging toch niet aan de vanouds heeft bijgedragen, heeft gelukkig tot «r. imnM.»». gemeenten twee openbare g erae moiens. net oyzon
ter H. J. van der Wijst. bestaande Halfwegsche Schulpweg, verbeteringen geleid. De pioniers van °P m van de p€rs0~ scholen tw. één op bet Dorp en één der schilderachtige Wipkorenmolcn-
De muziekvereniging „De Echo der die in een dringende behoefte voorzag L.T.B. en K.A.B., alsmede de oprich- e' aan de Rijndijk. De school op het „Nieuw Leven" bjj Verheul ia het
Duinen" verzorgde het' culturele ge- aan het publieke verkeer te onttrek- ters van het veilingwezen hebben Door een 1908 met de gemeente dorp telde 89 leerlingen en 3 onder- enige ter wereld van dat type. Op
-• ken. J- _l__a X.i. 1- -X1 AL J -
deelte van het gemeenschapsleven in
die dagen. Uit haar zijn de tegen- Gedeputeerde Staten van Zuid-Hol-
woordige muziekkorpsen geboren en ?ail deelden deze mening en wezen
de naam bleef voortbestaan in de k verzoek van de Graaf af. In de
zangvereniging in de Zilk. *oop der jaren is voor deze weg de
Naast dokter Visser had ook de Ge- Langevelderslag in de plaats geko-
zondheidscommissie in Katwijk een men-
en ander voor het lichamelijk welzijn
te doen.
Door haar tussenkomst werd de Her
vormde Gemeente gedwongen de
welput bij de pastorie te dichten en
een nortonpomp te slaan, opdat Ds.
Boeke niet zou sterven aan de chole
ra asiatica.
In het jaar 1909 werd ook een begin
gemaakt met de bouw van het Re
traitehuis van de paters Redempto
risten, een zegenrijk besluit voor
land en dorp.
De directeur van de r.k. militairen
vereniging te Leiden deed een ver
zoek om subsidie. Waar hij er echter
bij schreef, dat hij liever geen behan
deling van dit vezoek zag als het
waarschijnlijk toch geen kans maak
te. behoeft naar de uitslag niet ge
raden te worden.
Trouwens het Leger des Heils kreeg
ook nul op het request.
Maar voor het Fonds tot aanmoedi
ging en ondersteuning der gewapende
dienst in Nederland hadden de
Noordwijkerhouters van die dagen
zeer beslist de stoot tot betere ver- Boskoop gesloten contract werd met waskrachten. cultureel gebied stond vooral de R.K.
houdingen gegeven. Niettegenstaande ingang van 1 april 1909 de gemeente jn verband met de toenemende werk- Toneelvereniging „Onder Ons" in de
voorzien van waterleiding. De bewo- zaamheden van het dagelijks bestuur Groenendijk bekend. Als voorzitter
ners die hun percelen op de water- van deze vereniging (opgericht 1853)
Het "veilinggebouw te Roelofarends- leiding aangesloten wensten te zien, trad de heer Th. C. Wesselingh op.
Veen. konden hiervan vóór een bepaalde De Rijndijk nabij de Tolbrug
