Vijf eeuu/en
geleden
werd
Adrianus V/1
geboren
Veelomvattende herdenkingstentoonstelling in Utrecht
ZIJN PERSOON EN ZIJN TIJD
;KDAG 26 SEPTEMBER 1959DE LEIDSE COURANT
TTer gelegenheid van het feit, dat het dit jaar vijf
honderd jaren is geleden dat in Utrecht werd ge
boren Adriaan Floriszoon Boeyens (1 of 2 maart 1459)
wordt in het Centraal museum te Utrecht een ten
toonstelling over deze grote figuur en zijn tijd ingericht.
Deze tentoonstelling is veelomvattend, want niet
alleen richt zij de schijnwerper op de persoon van
Adriaan, ze plaatst hem ook in het raam van zijn tijd.
Veelomvattend is ze ook in die zin dat deze tentoon
stelling vier levensperioden omvat in vier landen:
Nederland, België, Spanje en Italië, elk land met een
eigen cultuur en eigengeaarde cultuurvoortbrengse
len.
Wèl is Adriaan als Utrechtenaar, als hoogleraar in
Leuven, als raadsman van Karei V en diens stad
houder in Spanje en later als paus Adrianus VI de
centrale figuur, maat- deze tentoonstelling is méér: ze
brengt het beeld van een geheel wereldtijdperk, een
der roerigste perioden die de westelijke christenheid
heeft beleefd.
ZIJN PERSOON EN....
De tentoonstelling in het Utrechtse Centraal Museum
met veel moeite doch met daaraan evenredig succes
ingericht, is verdeeld in vier afdelingen voor even-
zovele fasen in het leven van Adriaan: Utrecht, Leuven
Spanje en Rome.
In elke afdeling wordt getracht een beeld te geven
van Adriaan tegen de achtergrond van zijn tijd, maar
ook van de tijd zelf waarin Adriaan leefde en werkte.
Tijd en persoon worden op de voet gevolgd en deze
twee-eenheid maken de tentoonstelling tot een evene
ment, dat in betekenis ver uitgaat boven iedere andere
gebeurtenis, die niet meer zou willen zijn dan een blote
herdenking.
Het is goed beschouwd de eerste tentoonstelling die
aan het leven en het werk van deze grote Nederlander
is gewijd. Wèl is er in 1923, bij gelegenheid van de
vierhonderdste sterfdatum, eveneens in Utrecht een
tentoonstelling gehouden, maar deze was zeer beschei
den van omvang en zeker niet in staat om de persoon
van de enige Nederlander die ooit de zetel van Rome
heeft bestegen, recht te doen wedervaren.
ZELDZAME BRUIKLENEN
De inrichters van de tentoonstelling hebben geen
moeite gespaard om te trachten zelfs de moeilijkst te
verkrijgen „stukken" naar Utrecht te halen. Er zijn
dan ook voorwerpen, die nog nimmer door de eigena
ren zijn uitgeleend; uit Spanje en Italië, maar ook
uit Duitsland en vanzelfsprekend uit België en het
eigen land. Met heel veel moeite werden onder meer
zeer kostbare wandtapijten uit Spaanse kathedralen
nationaal bezit in bruikleen verkregen. Uit het
prentenkabinet van Berlijn kwam het beroemde Ro
meinse schetsboek van Maarten van Heemskerck, dat
nog nimmer werd uitgeleend en het Hessische Landes-
museum in Darmstadt stond een eigenhandig door
Thomas van Kempen gecopieerde bijbel af.
Uit België kwamen zeer vele waardevolle stukken,
o.a. de koperen grafplaat van. Adriaan'.-- leermeester in
Leuven. Het Rijksmuseum te Amsterdam en andere
Nederlandse musea bleven nie: achter, terwijl ook uit
particuliere verzamelingen waardevolle stukken wer
den verkregen, zoals van de Utrechtse pastoor Oost
veen en mgr. de Vocht van Leuven.
De acten van het conclaaf, dat Adriaan Boeyens tot
paus koos, konden vanzelfsprekend niet in bruikleen
worden afgestaan maar wel mochten in de Vatikaanse
archieven daarvan fotocopieën worden gemaakt, die
dan ook op deze tentoonstelling aanwezig zijn en waar
in zeer verrassende dingen zijn te lezen.
UTRECHT
In dat deel der tentoonstelling, dat gewijd is aan
wat hier genoemd wordt de Utrechtse periode (1459
1476), wordt door middel van foto's en oude prenten,
o.a. van Pieter Saenredam, allereerst aandacht ge
vraagd voor de stad Utrecht van die jaren. Kerkschat
ten uit de vier kerken, waar Adriaan ereambten heeft
bekleed: de Dom, de Sint Salvator (in 1578 afgebro
ken), de Sint Marie (gesloopt in 1844) en de Sint Pie
ter, worden getoond. Aan zijn leertijd in Zwolle her
inneren de eigenhandig door Thomas van Kempen ge
copieerde bijbel en een der mooiste madonna's van de
„Meester van Swol". De beroemde koorkap van bis
schop David van Bourbondiën is op de tentoonstelling
aanwezig, alsmede twee kazuifels uit de kerk van
Goeree, waarvan Adriaan pastoor is geweest, van
welke gewaden beweerd wordt dat Adriaan ze heeft
gebruikt. Deskundigen menen echter te kunnen vast
stellen dat de kazuifels van jongere datum zijn. Aan
wezig zijn ook, mét vele andere stukken als brieven
e.d., de originele stadsrekeningen van Utrecht .met
betrekking tot de feestelijkheden bij de pausverkiezing.
LEUVEN
Aan Adriaans verblijf in Leuven herinnert op de
eerste plaats de handgeschreven codex van het Groot
seminarie van Mechelen, waarvan 392 folia, in overi
gens bijna onleesbaar schrift, door Adriaan zijn ge
schreven. Werken van leerlingen, o.a. van Erasmus,
vragen de aandacht en ook is het manuscript te zien
van het door Gerard Morinck geschreven Leven van
Adriaan.
Aanwezig zijn voorts archivalia over en alle werken
van Erasmus, de Rotterdamse humanist, die in Leuven
leerling was van Adriaan. Portretten van Habsburgers,
waarmee hij in Mechelen in zulk een goede relatie stond
dat hij de raadsman werd van Karei V; foto's en andere
afbeeldingen van het Begijnhof te Leuven, waarvan
Adriaan pastoor was en van andere Vlaamse kerken
waarmee hij door verschillende ambten was verbonden.
Ook kan de bezoeker kennis nemen van de registers
der Leuvense Alma Mater, waarin Adriaan als stu
dent en als nieuwe doctor werd ingeschreven. Ook het
eerste testament van Boeyens is in deze afdeling op
genomen.
SPANJE
Uit Spanje zijn zeer zeldzame en kostbare stukken
naar Utrecht gekomen. Wij vermelden reeds de beroem
de wandtapijten uit de Spaanse kathedralen. Maar be
halve deze kostbaarheden zijn aanwezig prachtige
Vlaamse getijdenboeken, die in Spanje veelvuldig wer
den gebruikt, de originele benoemingsbrieven tot aarts
bisschop van Tortosa, tot kardinaal en tot Groot-inqui
siteur. Herinneringen aan de reis van Spanje naar
Rome na zijn verkiezing tot paus, o.a. een natuurge
trouw model van de galei een z.g.n. trireme waar
in hij de overtocht maakte, afkomstig uit het scheep
vaartmuseum van Antwerpen. Verder een uiterst zeld
zaam stuk; een door Columbus eigenhandig getekende
kaart van Tahiti.
Aan Adriaans verering van de H. Lambertus herin
nert een kostbare reliquie van die heilige, n.l. diens
schedel, gevat in een kostbare zilveren schrijn, alsmede
een reliekhouder met bebloede doeken, afkomstig uit
de kathedraal van Saragossa. Er hangen kostbare wand.
tapijten uit deze kathedraal en uit die van Burgos.
Aanwezig is verder het beroemde getijdenboek van
Johannes de Fonseca, dat nog nimmer op enige ten
toonstelling is te zien geweest, het bandblok van het
missale van de H. Rufus, een brief van Erasmus en
brieven van Adriaan zelf, alsmede verschillende kunst
voorwerpen uit die tijd en de omgeving waarin Adriaan
heeft verkeerd.
ROME
De meest interessante zaken, die op de tentoonstelling
uit de Romeinse periode aanwezig zijn, zijn wel de
fotocopieën van de acten van het conclaaf waaruit het
verloop der stemmingen valt af te lezen.
Hieruit blijkt dat bij de elfde stemming door de 39
aanwezige kardinalen bij de tien voorgaande kon
men niet tot een beslissing komen er plotseling 25
stemmen op Adriaan werden uitgebracht, (waarorder
tien door kardinaal de Medici en diens volgelingen) en
15 stemmen op kardinaal Carvajal. De laatste verklaar
de zich toen ten gunste van de aartsbisschop van Tor
tosa, Adriaan Boeyens. Hij kreeg de meeste andere
kardinalen mee en bij de twaalfde stemming werd
Adriaan met grote meerderheid tot paus gekozen.
In deze afdeling zien we ook een der grote en be
roemde wandtapijten uit de Vatikaanse pinacotheek,
die in Brussel werden vervaardigd naar ontwerpen van
Rafaël. Deze tapijten werden door Adriaan verkocht
om een gedeelte van de door zijn voorganger Leo X
gemaakte schulden te kunnen afdoen, doch later door
hem weer teruggekocht. Ook is aanwezig het beroem
de schetsboek van Maerten van Heemskerck, afgestaan
door het museum van Darmstadt, dat schetsen bevat
van het toenmalige Rome.
Detail van het beeld van Adriaan VI op diens graf-monument in de Santa Maria dell'Anima te Rome (cat. nr. 397).
Portretten van Adriaan als paus, naar het voorbeeld
van het bekende portret van Scorel (waarvan dr. Hout
zager betwijfelt of het origineel nog wel bestaat), van
kardinaal Willem van Enckevoirt en andere persoonlijk
heden uit Adriaan's omgeving, enorme foto's van het
grafmonument in de Santa Maria dell' Anima e.d., heb
ben in deze afdeling mede een plaats gevonden.
Voorts trekt de aandacht een groot portret van Leo X,
tezamen met twee familieleden, beiden kardinaal, waar
van een de opvolger werd van Adriaan onder de naam
Clemens VII.
Vanzelfsprekend is het voorgaande slechts een zeer
summier overzicht van deze veelomvattende tentoon
stelling, die meer dan vierhonderd nummers omvat. Ze
werd ingericht door de directrice van het Centraal
Museum, dr. M. Elisabeth Houtzager en haar staf, met
medewerking van mgr. Coppens, rector van het Paus
college in Leuven en de Leuvense hoogleraar' prof.
J. K. Steppe.
Alles bij elkaar heeft dr. Houtzager tien zalen van
het museum rond de oude Agnietenkapel kunnen vul
len onder hoge bescherming van een comité waarin
onder meer zitting hebben genomen: kardinaal van
Roey, aartsbisschop van Mechelen en primaat van
België, kardinaal Pla y Deniel, aartsbisschop van
Toledo en primaat van Spanje, kardinaal Giobbe uit
Rome, de aartsbisschop van Utrecht, mgr. dr. Alfrink
en de ambassadeurs der verschillende landen.
Oorspronkelijk heeft het in de bedoeling gelegen de
tentoonstelling in te richten in „Paushuize", de door
Adriaan gebouwde en voor zich zelf bestemde woning,
thans de woning van de Commissaris der Koningin in
de provincie Utrecht, maar de restauratiewerkzaam
heden aan dit gebouw zijn nog steeds niet beëindigd en
daarom heeft men dit plan, waarvoor de toestemming
reeds was verkregen, moeten laten varen.
Maandag a.s. wordt de tentoonstelling door mgr. dr.
Alfrink geopend. Bij deze gelegenheid zal het woord
worden gevoerd door de Commissaris der Koningin,
de huidige bewoner van Paushuize. Anton van Duin
kerken zal de feestrede uitspreken.
De tentoonstelling is voor het publiek toegankelijk
van 29 september tot en met 15 november, op werk
dagen van 1017 uur, des zondags van 1317 uur.
Voorts op dinsdag-, woensdag- en donderdagavonden
van 810 uur, waarbij op eerstgenoemde avond des
kundige rondleidingen worden georganiseerd. Daar
naast zijn zdlke rondleidingen, mits door groepen te
voren aangevraagd, ook op andere tijden mogelijk.
Na de sluiting in Utrecht zal de tentoonstelling in
haar geheel worden overgebracht naar Leuven, waar
ze onder patronage van de Katholieke Leuvense
universiteit in het oude stadhuis aldaar zal worden
ingericht en van 23 november tot en met 20 december
zal worden opengesteld.
Portret van Leo X, de voorganger van Adriaan VI.
Een der twee kardinalen op de achtergrond, beide
neven van Leo X, is de latere paus Clemens VII, die
Adriaan opvolgde, (cat. nr. 290).
