Leiden kwam van tram-
op buslijn-begeerte
Onbemande
boorde zich
straaljager
in woning
Oude „bok" wordt met zonden
beladen de woestijn in gestuurd
Zoon stak
dronken vader
WOENSDAG 25 FEBRUARI 1959
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 7
Nog. niet zo lang geleden hebben we van de directeur van de N.Z.H.
gehoord, dat de blauwe tram van Leiden in 1961 zal verdwijnen. En dit
lijkt ons een goede aanleiding eens een brokje geschiedenis van dit Leidse
vervoersinstituut op te diepen. We vinden hiervoor een prachtige leidraad
in het personeels-orgaan van de N.Z.H., waarin de heer G. J. de Swart de
historie van „Leiden als centrum van tramwegen" de revue laat passeren.
Er is nog een andere uitstekende aanleiding, want wist u dat het dit
jaar precies tachtig jaar geleden is, dat de eerste tram door de Sleutelstad
sukkelde, door de burgerij met wijdopen monden nagestaard, die in haar
tijd van mening was, dat nu wel de grens op het gebied van openbaar
vervoer bereikt was?
Historisch gebeuren
in en rond de Sleutelstad
De tijd heeft anders geleerd, al
behoeven we nu niet direct de
Leidse stadstram van deze tijd als
voorbeeld van het laatste snufje op
dit gebied voor te rijden.
In 1879 kwamen in Leiden twee
paardetramlijnen in gebruik, die
beide het eigendom waren van de
Leidsche Tramway Mataschappij en
die door een niet-Nederlandse maat
schappij werd gedreven, n.l. de
Tramway Trust Company te Londen.
Beide vertrokken van het Stations
plein, één in de richting van de Ha
ven, de ander met als uitgangspunt
de Plantage.
Men zal begrijpen, dat in een stad
met nog geen twintig duizend in
woners slechts weinig gebruik werd
gemaakt van de verbinding Station-
Haarlemmerstraat. De zuinige Leide-
naars van die tijd gingen lopen, en
spaarden op deze manier hun stui
vertje. De lijn werd dan ook spoe
dig opgeheven. De andere tram ech
ter kreeg een betere toekomst; fei
telijk is er sinds die tijd aan het
spoor van de officiële stadstram
weinig veranderd. De tram werd in
1886 aangekocht door de Rotterdamse
Tramwegmaatschappij. Zij had toen
een lengte van 2242 meter. Over be
tere toekomst gesproken: wist u dat
thans bijna 4 miljoen mensen in één
jaar door het stadstrammetje worden
vervoerd.
Netwerk van rails.
Met de verbindingen in de omge
ving ging het van het begin af aan
zeer goed. Leiden als markt- en han
delscentrum had nu eenmaal goede
contacten met de omgeving drin
gend nodig en al spoedig ligt als een
spinnenweg een netwerk van tram
rails rond Leiden. Namen mogen
hierbij genoemd worden, zo lezen
wij in het artikel van de heer G. J.
de Swart, van mannen als Jansen
uit Hillegom en Müller en Hojel uit
Den Haag. Katwijk was de eerste
plaats die de eer genoot met de rails
aan Leiden gekoppeld te worden. Op
4 mei 1881 maakte de Rijnlandse
Stoommaatschappij een begin met de
exploitatie van deze lijn. Twaalf da
gen later volgde de Noord Zuid Hol
landse Stoom Tramweg Maatschappij,
en dit is een naam, die de lezer op
zijn zachtst gezegd niet onbekend in
de oren zal klinken. De NZH was
dus niet de eerste rond Leiden, ook
al scheelde het maar nog géén twee
weken. De lijn van de NZH was de
verbinding LeidenHillegom, op 16
mei door enige officiële hooggehoede
heren geopend, gevolgd door de ope
ning van HillegomHaarlem op 29
juni van dat jaar. De eerste keten
was gelegd. Enige jaren daarna rijk
ten de armen der tramwegexploitan
ten in zuidelijke richting. 7 Decem
ber 1882 werd de verbinding Leiden
Hierboven: Een heer met strooien
hoed toont veel aandacht voor de
eerste electrische tram die door de
stad rijdt. Dat was in 1911.
Links: De tram LeidenKatwijk in
de eerste jaren. Rond 1915.
De paardetram gaat de hoek van de
Breestraat om.
Voorschoten in exploitatie ge
bracht; ook hier werden verschil
lende schakels tot een ketting aan
eengesmeed tót op 19 juni 1885 de
lijn tot in Den Haag was doorge
drongen.
In die tijd ontdekken wij al een
voorloper van de zomerlijn Voorscho
tenWassenaar in een sectie Voor
schotenWassenaar, welke in 1883
werd opgericht en in 1893 wegens
gebrek aan belangstelling werd op
geheven.
Noordwijk kreeg een verbinding
met Leiden (1885) door aan de lijn
LeidenKatwijk een verlengstuk te
koppelen vanaf Rijnbrug.
Diénstregeling.
In het maandblad van de NZH le
zen we iets over de dienstregeling
uit 1896, die een beeld geeft van de
vervoersbehoefte uit die dagen.
De Leidse paardetram kende een
5V2 minutendienst van 9.30 tot 21
uur. De rijtijd van het station naar
de Plantage bedroeg ongeveer 15 mi
nuten. De remise en stallen bevon
den zich aan de Plantage in het
gebouw, dat nog vele jaren het
eigendom van de NZH is geweest, en
waarin thans een expeditiefirma is
gevestigd. De baan was dubbelsporig
van het Station tot de Blauwpoorts-
brug. Over Breestraat en Hoge-
woerd werd op enkel spoor gereden.
Van de voortbeweging in die tijd
behoeft men zich niet veel voor te
stellen. De reiziger moest ermee ge
noegen nemen, dat hij eerst na twee
uur en een kwartier uit Leiden
Haarlem bereikte. De tram mocht niet
harder rijden dan 15 kilometer per
uur!
Maar wat er aan snelheid ontbrak
werd aan gezelligheid goedgemakt.
We kunnen ons zo voorstellen, dat
het in de roef van de trekschuit niet
knusser vertoeven was dan in de
trage tram der eerste tijden. Onder
weg drie vaste kruisingen: bij Heem
stede (De Glip), Lisse (Nachtegaal)
en Sassenheim (Warmonderdam). De
remise bevond zich te Hillegom op
de hoek van de Vosselaan.
De Gele Tram.
De geschiedenis van de HTM Den
HaagLeiden is aanmerkelijk kor
ter, maar dank zij de electriciteit
ook sneller dan die van de NZH.
Was er immers op 2 juni 1923 nog
slechts sprake van een eenvoudige
verbinding tussen de Benoordenhout-
seweg te Den Haag en Den Deyl te
Wassenaar, nog in hetzelfde jaar
stootte de tram door tot 't Haagse
Schouw. Daarna was het contact met
Leiden gauw gelegd. In 1924 werd
een bus-pendeldienst je Haagse
SchouwLeiden ingevoegd en al
spoedig volgde het doortkken
ken van de tramlijn van de Dieren
tuin te Den Haag tot aan de Rijns-
burgerweg. In 1925 werd de Nieu
we Havenbrug te Leiden via de
Haarlemmerstraat bereikt. Het ge
meentebestuur van die dagen heeft
niet kunnen voorzien, dat zij zulk
een sta-in-de-weg zou worden. Slechts
in de oorlog '40'45 is de volledige
dienst gebroken geweest.
Electriciteit.
De èlectrificatie bracht ook voor
de N.Z.H. een gehele serie nieuwe
mogelijkheden. De Hollandse IJze
ren Spoorweg Maatschappij ver
kreeg grote zeggingschap in de N.Z.
H.S.T.M., die haar S kwijtraakte,
toen zij van stroom op electriciteit
overstapte. De N.Z.H. kocht de Leid-
I se paardetram en de lijnen naar
Katwijk en Noordwijk. Op de 31ste
augustus 1911 werd de electrische
tram te Leiden feestelijk in gebruik
genomen.
„Hoe genoeglijk zonder leven
Rolt de paardeloze tram."
schreef de LEIDSE COURANT op 1
september yan dat jaar. De directie
van de NZH had daartoe de achtba
re leden der vroedschap tot een tocht
uitgenodigd. In „Zomerzorg" waren
de gasten saamgekomen. Wethou
der Van Hamel voerde hier als loco
burgemeester het \floord. De belang
stelling was groot, maar er was veel
volk lanr^ de weg, daar het Konin
ginnedag «as.
Het laatste paardetrammetje heeft
's avonds om twaalf uur gereden van
het station naar de remise en was
afgehuurd door enige studenten, die
het versierd hadden met vlaggedoek.
Op het voorbalkon stonden enige
muzikanten de treurmars te blazen,
terwijl van het achterbalcon de vlag
halfstok hing
Snel.
Over de „electrische periode" kun
nen we aanmerkelijk korter en
vooral ook sneller zijn. De frequentie
van de lijnen werd aanzienlijk ver
hoogd. Op de stadslijn zelfs tot een
vijf minutendienst, die echter door
de beweekte overweg wel eens op
ongewenste wijze onderbroken
werd. Oude lezers zullen zich de
vierkante tram, die wel eens „het
bakje" werd genoemd, herinneren.
jDe spanning was 1000 volt en deze
jzeer hoge voltage was voor 1911 een
gedurfd staaltje electrotechniek.
Men had echter ook het oog op
eventuele electrificatie van de lijn
LeidenHaarlem. Deze werd echter
pas in 1933 gerealiseerd.
In 1925 kreeg de tram Leiden
Den Haag het tracé via de Lamme-
brug door de polder naar Voorscho
ten. De route langs De Vink en Haag-
weg, waaraan nog het houten ge
bouwtje naast de Zeevaartschool her
innert kwam te vervallen. In 1930
besloot de NZH tot electrificatie
van de tramlijn LeidenHaarlem
over te gaan. Vele moeizame onder
handelingen met de Rijkswaterstaat
over de juiste koers en de ligging
van de sporen in het wegdek volg
den. In december 1932 was het zover.
De Leidse Courant meldde, dat van
Haarlem Jot Leiden ieder dorp uit
stroomde om de electrische te be
groeten. En op 31 december werd
„Bello Ping Ping" zonder tranen ten
grave gedragen.
Concurrenten.
Wat nog te vertellen van de periode
die bijna elke lezer nog vers in het
geheugen ligt. De oorlogsjaren brach
ten een enorme opleving van hét
tramverkeer door het uitvallen van
bijna al het andere vervoer. „Met be
perkte middelen zag de directie kans
waar mogelijk de dienstregeling op
kritieke uren van de dag nog uit te
breiden".
En voor de periode na de oorlog kun
nen we met een variant op Hilde-
brand uitroepen: de bussen kwamen!
De benzinevreters duwden steeds
meer reukloze concurrenten uit het
spoor. Maar ditmaal zal er weinig
weemoed zijn in de harten der Lei-
denaar. Daarvoor is de tram te
zeer de kwade genius van het stads
leven geworden.
Alle verkeerszonden werden op
haar onschuldige hoofd geladen. Nu
wordt zij zonder bewijs van goed
gedrag in de remise gestuurd.
De resten van het ong.elukstoestel.
Vrouw kwam om
Omstreeks kwart over twee dins
dagmiddag is een F-84-F Thunder-
streak van de vliegbasis Eindhoven
tijdens een controlevlucht neerge
stort. De piloot, de 25-jarige sergeant-
vlieger B. F. J. Hazenbos, heeft zich
per parachute kunnen redden. Door
het exploderen van het neerstorten
de toestel is de 29-jarige mevrouw
Van de Pol te Aalst om het leven
gekomen.
De commandant van de vliegbasis
Eindhoven, kolonel Kramer, heeft de
oorzaak van het ongeluk later op de
middag toegelicht. Hij vertelde, dat
testvlieger Hazenbos op zijn contro-
levlucht al ongeveer een uur in de
j lucht was toen hij tussen Helmond
en Eindhoven de minimumsnelheid
van het toestel wilde controleren.
Door nog onbekende oorzaak ge-
j raakte de machine echter in een vril
le. De vlieger bevond zich toen op
ongeveer 5000 meter hoogte. Hij
trachtte door middel van de rempa-
I rachute het toestel uit de vrille te
krijgen. Dit lukte evenwel niet. Met
de schietstoel verliet hij het toestel
j en bereikte veilig de grond in Zes-
i gehuchten, onder de gemeente Gel-
drop.
<j< Inmiddels was het toestel toch uit
de vrille geraakt. De machine vloog
in een grote bocht, dalend in weste
lijke richting verder, trek even ten
zuiden van Eindhoven een spoor van
circa 500 meter door een bos en boor
de zich vervolgens in de bungalow
woning van de fam. Van de Pol aan
de Prins Mauritsweg te Aalst, waar
bij het met een zware slag explo
deerde.
'n BRIL dragen?
(Advertentie) jVAN MUIJEN vragen
Slechts de leden van de vereniging
van belangstellenden in het spoor- en
tramwezen, die de foto bij dit arti
kel ter beschikking stelden, zullen
een traan wegpinken.
LEIDEN, Hooigracht 54
NOORDWIJK, Pr. Bernhartfstraat 51
(Advertentie)
Rachel op weg naar het Beloofde Land
Ettelijke duizenden Joodse emigranten uit Roemenië, die naar Israël worden vervoerd, moeten overstappen in
Wenen, waar zij worden voorbereid op het vervolg van de lange reis. De foto toont een groep emigranten, onder
wie zich ook vele hoogbejaarden bevinden, voor het eerst op westelijke bodem in 't Weense Zuid-oost-station.
Geweldige explosie
Met de explosie spatte ook de bun
galow uit elkaar, waarna de resten
van de woning door tegelijkertijd
optredende brand werden vernield.
De 29-jarige mevrouw Van de Pol,
die haar man even tevoren per auto
naar zijn werk in Eindhoven had ge
bracht, was ofwel op weg van de
auto naar de woning of bevond zich
reeds binnen. Zij werd in elk geval
door de explosie op slag gedood.
De auto kreeg enige schade. Een
dichtbijstaande andere woning werd
vr(j ernstig beschadigd. Voor de
brandweer uit Eindhoven, die weldra
was gearriveerd, bleef niets anders
over dan met schuimblussers en wa
terslangen de smeulende puinhoop
te blussen.
174 jaar geëist
Verdacht van poging tot doodslag
op zijn 61-jarige vader heeft dinsdag
middag de 25-jarige straatmaker F. J.
van D. uit Rotterdam voor de recht
bank in zijn woonplaats terecht ge
staan.
„Hij had m'n moeder al lang ge
noeg getreiterd", had van D. aan de
politie verklaard.
Het reclasseringsrapport beschreef
de vader als een weekenddrinker, die
dan bruut kan optreden. De moeder
van het gezin kan daar niet tegen
op en lijdt er erg onder. De kinderen
kiezen haar partij.
Zo ongeveer was het ook op 13 de
cember gegaan. De vader was dron
ken en bij het naar bed gaan hoorde
de zoon hem ruzie maken met moe
der.
„Gaat u maar in mijn bed", had
hij toen tegen haar gezegd, „Ik ga
wel bij vader."
Maar toen was zijn vader hem
lastig gevallen. De zoon was door
het dolle heen geraakt en in de keu
ken ging hij zijn vader met de brood
zaag te lijf. Hij stak hem in de borst.
Het mes boog echter om. Toen
bracht hij hem nog een snede in de
hals toe.
De officier van justit'ie, mr J. D.
de Jong, wilde wel rekening hou
den met de verzachtende omstan
digheden. Maar hij nam het ver
dachte kwalijk, dat hjj met het
voorbeeld van zijn vader voor ogen,
zelf ook drinkt te veel drinkt.
Zijn eis was een jaar en drie
maanden gevangenisstraf met af-
tiek.
Mevrouw of mejuffiouw?
Tussen alle debatten en redevoe
ringen door heeft de heer Tjalma
(A.R.) gisteren bij de behandeling
van de begroting van Binnenlandse
Zaken de aandacht gevestigd op een
inconsequentie in de officiële stuk
ken.
Een „hoofdnoodwachtster" van de
B.B., die ongehuwd is, zal in den ver
volge de titel „mevrouw" dragen.
Maar in de officiële stukken wordt
de minister van Maatschappelijk
Werk, mejuffrouw M. A. M. Klompé,
die óók ongehuwd is, altijd betiteld
met „mejuffrouw". „Is dit niet deni
grerend voor uw ambtgenote?" vroeg
de heer Tjalma aan de minister van
Binnenlandse Zaken.
STEEDS MEER CIGARILLOS.
In het afgelopen jaar viel bij de
Nederlandse sigarenorkers een ster
ke tendenz naar de cigarillos waar
te nemen. Terwijl de sigarenafzet
vergeleken met 1957 slechts 0.1 per
cent steeg, nam het verbruik van
cirgarillos met 3.4 percent toe. Het
sigarenverbruik in Nederland is
meer toegenomen dan in de andere
Europese landen, zo constateerde de
„Zigarrendienst" te Heidelberg.
