BAREND C. 1ARTMAN, EXPLCATEUR EN EIGENAAR VI
MMPERIAL'
bracht
vijftig jaar geleden
het Leids publiek
in verbazing
Blonde Leidse studente als
tulpenkoningin naar Amerika
GERO
Vnachfvewoei* pet* Dinosaurus1
ZATERDAG 30 AUGUSTUS 1958
DE LEIDSE COURANT
mm in de bioscoopwereld
7 i
bPN HIER TREEDT DE SNOODAARD NADERBIJ. Zijn snor trilt van
ingehouden woede, het geweer beeft in zijn hand PANG! PANG!"
Het publiek in het oude Imperial-theater te Leiden laat de monden wijd
open vallen van schrik. Bij het pang!, pang! springen enige Leidenaars
verschrikt overeind. „Zitten blijven!" wordt van de achterste rijen geroe
pen. Er heerst weer de oude, gezellige sfeef in het theater en het is Barend
C. Hartman, de eerste bioscoopeigenaar in Leiden en explicateur, die zijn
publiek bespeelt als een instrument. Hij wist toen niet, dat hij later een
pionier in de bioscoopwereld genoemd zou worden. Hij was in Leiden een
bioscoop begonnen, omdat hij er wel brood in zag.
26 september is een historische datum
Het Imperial-theater was de eerste
bioscoop te Leiden en 26 september
a.s. is het vijftig jaar geleden, dat B.
C Hartman, wonend aan de Boek
horststraat 143 te Den Haag, namens
b. en w., van de hoofdinspecteur van
politie te Leiden vergunning kreeg
om een bioscoop-theater te begin
nen in de buitensociëteit „Amicitia"
aan de Steenstraat, aanvangende 15
oktober 1908, 's namiddags van 25
uur en des avonds van 711 uur, on
der voorwaarde, zoals de officiële
vergunning vermeldde, dat de voor
stellingen des zondags en op alge
meen erkende Chr. Feestdagen niet
voor acht uur 's avonds aanvingen.
1907. Dat was de tijd, waarin de
bioscoop zich nog in experimenteel
stadium bevond. Twaalf jaar daar
voor had de eerste filmvoorstelling
ter wereld plaats gevonden te Parijs,
waar Auguste en Louis Lumière aan
hun verbaasde gasten enkele korte
filmpjes vertoonden van het uitgaan
van een fabriek, een zeestorm en een
klucht getiteld „L'Arroseur arrosé"
(„De sproeier besproeid"). Aanvan
kelijk bleef het bij de vertoning van
dergelijke curiositeiten, die men niet
veel meer dan een verzetje kon noe
men. Exploitanten trokken er de ker
missen mee af en toen de filmpjes
groter en ingewikkelder werden nam
De heer Barend C. Hartman in de
kracht van zijn leven.
Eerste Desmet-voorstelling in Gronin
gen omstreeks 1900.
men zijn toevlucht tot de inmiddels
befaamd geworden explicateur. In
de tijd, dat B. C. Hartman met de
film naar Leiden kwam, gingen de
mensen naar de trilbeelden kijken,
omdat zij het een merkwaardige ge
beurtenis vonden. De film was een
kermisattractie, die het waarschijn
lijk niet kon halen bij de vermake
lijkheden van de stoomcarousel, en
misschien op één lijn was te stellen
met de mysterieuze tentje, waar de
geheimen van de wereld voor nieuws
gierigen boven de zestien jaar wer
den onthuld. Kermisexploitanten als
Sligher, Draghten, Mullens, père-
frères, en Desmet trokken rond met
hun mooi-glimmende en krullenrijke
bio's.
We twijfelen er niet aan of er zijn
ook vóór 1907 in Leiden wel bio
scoopvoorstellingen gegeven. Op de
Leidse kermis heeft de bekende tent,
die de vorm had van een kolossaal
pierement zeker wel eens gestaan.
De eerste bioscoop-voorstelling in
Nederland heeft Sligher al in 1897
gegeven te Den Bosch in de cantine
van de onderofficieren. Dat was tien
jaar vóór Barend Hartman in Leiden
De ingang van het Imperial-theater
aan de Rijnsburgersingel.
De snuffelende
krijgman aan de
Stationsweg
met de duimen achter zijn bretels aan
het publiek haarfijn vertelde wat er
op het doek gebeurde.
Een harde werker.
Het is moeilijk een portret van hem
te geven. We hebben geen mensen
kunnen vinden, die lang in zijn omge
ving hebben vertoefd en het is er mee
als met alle portretten: in de loop van
de jaren is het beeld wat vergeeld en
onduidelijk geworden. Het is zeker,
dat de heer Hartman een onderne
mend man was, die tegenslag niet
schuwde en volbracht, wat hij zich
eenmaal voorgenomen had.
Hij moest opder zeer moeilijke om
standigheden werken; met een
draaierig, wat rebels publiek, dat
snel te bewegen was tot een grapje
buiten het officiële programma óm.
Hij bezat een projectiecabine, zo le
zen wij in een gedenkschrift bij het
vijf en twintigjarig bestaan van zijn
directoraat, die geplaatst was op en
kele lege biervaten. Dit zijn omstan
digheden, die de heer Hagedoorn en
zijn brandweer thans de stuipen op
het lijf gejaagd hadden. Want de film
was hevig brandbaar en er werd ge
rookt in het theater.
Hartman kende al gauw tegenspoed.
Het bleek, dat de ouderen onder het
publiek niets zagen in de trilbeelden
en deze attractie overlieten aan de
kinderen. Toch zette hij door. Een
jaar na zijn bescheiden begin in
„Amicitia" kocht hij de oude schouw
burg „Vondelhoven" aan de Rijnsbur
gersingel, richtte het in als bioscoop
en doopte het „Imperial-theater"'. De
bios stond op de plaats waar nu de
achteruitgang van het Luxor-theater
is.
Hartman zag verder.
Hij ontwierp het „avondvullend"
programma in tegenstelling tot zijn
voorstellingen in „Amicitia", die
slechts één uur duurden. En hij
bracht variété in zijn huis. Dit was
een goede stunt. De bolhoedige of be-
pette Leidenaars, „vrouwen" en „da
mes", resp. in boezelaar of japon met
sleepje, toonden hiervoor meer be
langstelling, temeer, omdat hij een
goed oog had op aankomende sterren
aan de artistenhemel van die dagen.
Menig soubrette, transformateur of
liedjeszanger is op zijn toneel een car
rière begonnen.
Het Imperial-theater maakte een
bloeitijd door. Daaraan heeft de good-
will-voorstelling, die hij we menen
in 1909 gaf op de Nieuwe Beesten
markt, meegewerkt. 60.000 Mensen
stroomden samen om van de open
luchtbioscoop te genieten. De stafmu-
ziek van het oude, eerbiedwaardige
Leidse vierde Regiment Infanterie
verleende zijn gewaardeerde mede
werking. De burgerij heeft toen eerst
goed met het wonder van de bewe
gende beelden kennis gemaakt. Hart
man ontleende aan het gestegen be
zoek de moed zijn bioscoop tot aan
de Stationsweg dóór te trekken.
Aan de straatkant verrees een im
ponerende gevel met de naam van het
theater, een gevel die sinds het
Luxortheater hier gevestigd is, wei
nig in aanzien veranderde. We be
zitten hiervan een foto, die echter
niet geschikt is voor reproductie.
Avond aan avond verdrong het pu
bliek zich voor deze poort tot de
droomwereld.
De persoonlijke explicatie van Hart
man werd daarbij mét de pinda's
en de toffees in kleurige papiertjes
genoten als een goede tractatie. Hart
man kon geestig zijn, Zijn fort lag
vooral in versprekingen, waarin hij
bijvoorbeeld steevast een „sneuvelen
de", een „snuffelende" krijgsman
noemde.
Men ging nog eens naar „Imperial"
om naar de grapjes van Hartman te
luisteren en men vergat naar de film
te zien. Ook andere attracties deden
in de bioscoop hun intrede. Menig
gezeten Leidenaar zal zich het mo
ment herinneren, dat hij als kind in
Hartman's theater de grijze bisschop
een handje mocht geven. De politie
moest tehulp worden geroepen om te
voorkomen, dat onschuldige moeders
met hun kinderen onder de voet zou
den geraken.
Later zijn slechtere tijden voor de
exploitant gekomen. Hij geraakte
in financiële moeilijkheden. De eer
ste wereldoorlog maakte een eind aan
het Imperial-theater en Hartman ves
tigde zich als particulier in Bussum.
Het was niet zijn einde als bioscoop
exploitant; zijn rust kon niet lang
duren. In Haarlem zocht hij een
nieuw arbeidsveld en in 1921 heeft
zijn moeder, van wie vermeld wordt,
dat zij met niets ontziende moeder
liefde haar zoon steeds heeft bijge
staan, de eerste steen gelegd voor het
Luxortheater aan de Grote Houtstraat
dat nu in de Spaarnestad behoort tot
de grote, goed-renderende bioscopen.
Wij vernamen, dat hij in Lei
den ook de grondslag heeft gelegd
voor de Lido-bioscoop aan de Steen-
straat.
Het Luxorrtheater werd in
1918 overgenomen door De Regt en
De Jong, in 1923 kwam het in handen
vari de heer Uges, wiens zoon, de heer
R. Uges Jr., thans eigenaar is.
Scène uit een der eerste Amerikaanse films met Mark Sennet.
Een elegante, lichtblonde Leidse
studente was gisteravond het middel
punt van een ontvangst in hotel
„Wittebrug" te Den Haag. De am
bassadeur vah de Verenigde Staten
le 's-Gravenhage en mevr. Young, en
de afgevaardigde van de ambassa
deur van Canada, de heer W. R.
Hickman en diens echtgenote, kwa
men afscheid van haar nemen ter
gelegenheid van haar vertrek naar
de Ver. Staten en Canada op maan
dag aanstaande.
Deze 23-jarige studente in de
Franse taal, die reeds middelbare be
voegdheid en tolkendiploma cum
laude verwierf is mej. Leni Quant.
...een fabrikaat van standing
de cassette gratis bij aankoop lomp/eie inhoud!
(Advertentie)
Zij werd uit 3000 kandidaten geko
zen om dit jaar op het Noord-Ameri
kaanse vasteland als tulpenkoningin
namens de verenigde Nederlandse
bloembollenkwekers op te treden,
Zij is naast haar liefde voor talen
zeer geïnteresseerd in mode, heeft
het „showen" speciaal geleerd om
mee te doen aan modeshows voor
liefdadige doeleinden en ontwerpt
bovendien bij voorkeur haar kleren
zelf.
Over zee echter zal zij bij het aan
bieden en propageren van Neder
landse bolbloemen, behalve het tra
ditionele costuum, ook tal van Neder
landse couturecreaties dragen.
Bij haar afscheid is haar bij voor
baat reeds bij bezegelde oorkonde
het ereburgerschap van Kansas City
aangeboden. Deze waardigheid zal
bij haar bezoek aldaar op 17 en
oktober bevestigd worden.
Tussen 2 september en 24 oktober
zal mej. Quant New York, Washing
ton, Ottawa, Toronto, Montreal, Min
neapolis, Denver, Salt Lake City, San
Francisco, Tulsa, Kansas City, Dal
las, Fort Worth en Birmingham be
zoeken.
Een reeks feestelijkheden en radio-
en televisie interviews staat op hel
programma.
Vrachtwagens, waarvan de versnel
lingen vanuit een of andere centrale
via knopjes door electrische impulsen
bediend worden, zullen wij in deze
eeuw waarschijnlijk nog wel niet te
genkomen.
Toch houden ingenieurs en con
structeurs zich druk bezig met de
automatisering van voertuigen, die
in de landbouw gebruikt worden.
Er staat thans een plan op stapel,
dat uiteindelijk een produkt te zien
zal geven, dat qua uiterlijk net zo
min in onze beschaving zou passen
als een Dinosaurus.
Voorlopig zijn deze Dinosaurussen
nog slechts te zien op constructie-
schetsen van Amerikaanse ingenieurs.
Doch op zekere dag zullen ze tot de
meest gewone zaken van de wereld
behoren.
Deze hoogbenige vrachtwagen zal
vooral bij het verbouwen van groen
ten een revolutie teweegbrengen. De
velden zullen o.a. zo aangelegd moe
ten worden, dat er een super vracht
wagen doorheen zal kunnen rijden
zonder schade aan te brengen. Deze
vrachtwagen zal met een reservoir
van enorme afmetingen worden uit
gerust. Dit reservoir kan kunstmest
stoffen of onkruidbestrijdingsmidde
len bevatten. Rijdend door de velden
kunnen de planten op deze wijze goed
en snel besproeid worden. Als de Di
nosaurus niet uitgerust is met een
reservoir kan' op deze plaats vracht
„gehangen" worden. De wagen
zichzelf automatisch. De „kapitein*
aan het stuur behoeft slechts op een
paar knoppen te drukken en de kis
ten met groenten of fruit verhuizen
van het veld naar de onderkant van
de Dinosaurus. Amerikaanse inge
nieurs zijn ervan overtuigd, dat de
vrachtwagens, zoals deze nu nog door
de straten rijden geheel verdrongen
zullen worden door dit vol-automati-
sche monster.
Zo zal de Dinosaurus, de volautoma
tische „hoogbenige" vrachtwagen, e'
uitzien. De Dinosaurus is ontworpen
ten behoeve van de landbouw.
