EEN HOLLANDSE STAD AAN
HET NIEUU/E DIEP
JANNEN, JUTTERS
ENREDDERS
legende rf
H
ZWAAR TRANSPORT DOOR DE LUCHT
ZATERDAG 29 MAART 1958
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 7
Kop van Dorus Rijkers op het Reddersmonument.
ET WAAIT ER ALTIJD IN DE KOP VAN NOORD-HOLLAND. Om
spoeld door drie „Zeeën", de Noordzee, het Marsdiep en de Wadden
zee, ligt het daar aan het einde van het Hollandse vasteland, als de top van
„Lange Jaap", de 70 meter hoge vuurtoren van Huisduinen, die 's nachts
i'n lichtende pijlenbundels over groi\d en water zweept; in reeksen van vijf.
De wind komt er altijd de dijk overgestoven vanuit een der zeeën, maar
's zomers is het er koel en in de winters nooit koud, zeggen de Heldenaren
en dat wil toch ook wel wat zeggen.
Een wonderlijke stad, dat Den Helder. Des avonds zien er de straten
blauw van de braniekragen en paraderen er de jonkers met scharlaken kra
gen en lang-geketende statiedolk. In grachten en singels liggen Hr. Ms.
kleine schepen van oorlog zij aan zij met woonarken. De ganse dag hoort
men er op de werf het ratelende geklop van bedrijvige boren en hamers op
stalen scheepswanden. Bij een brug ligt de oude schuit „De Schorpioen",
een wel wat al te vrijmoedige naam voor het wachtschip waar zoveel blond
en zwartgelokte marva's hun verblijf hebben. En 's maandags geurt heel
Den Helder naar snert en bami, zomer en winter dóór de traditionele mari-
neschaft voor de eerste weekse werkdag.
ALS WE HET NIEUWE DIEP na
deren vanaf de eentonig-lange
weg die van Alkmaar langs 't Noord-
Holands kanaal voert, dan is het eer
ste wat we in de verte zien de toren
hoge radarmasten van de kruisers
,yDe Zeven Provinciën („De Zeven",
zeggen de Jannen) en „De Ruyter",
trotse naam dragers van gouden glo
rie. Dat is het waarmerk van Den
Helder, de grote thuishaven van de
Koninklijke Nederlandse Marine, ge
naamd Het Nieuwe Diep.
En zeg dan verder maar geen
kwaad meer van dat Nieuwe Diep
ondanks het zo graag gezongen ma
trozenlied: „O, Nieuwe Diep, O, Nieu
we Diep, wat ben je diep gezonken."
HUISDUINEN DE BAKERMAT.
De oudste nederzetting aan die kop
van Holland is Huisduinen, eertijds
een vissersdorp, nu badplaats. Het
oude Den Helder stamt uit de 16e
eeuw. Beide dorpen zijn wegens af
slag van de kust landinwaart ver
plaatst moeten worden. Huisduinen
heeft een zekere bloei gekend door
dat er veel commandeurs van walvis
vaarders thuis hoorden, maar is in de
18e eeuw door Den Helder overvleu
geld. Dan ook vormt zich op Helder's
gebied een nieuwe kern in het uiter
ste noord-oosten, bij het Texelse
Hoofd aan het Nieuwe Diep: Den Hel
der wordt marinehaven. Een stedelij
ke bebouwing komt tot stand langs
noord- en westkant van het marine-
etablissement Willemsoord, traditio
neel genaamd „Het Paleis", en de ze
tel van de Commandant Zeemacht.
In 1824 verschaft Amsterdam zich
een betere vaarweg naar de Noord
zee door het graven van het Noord-
Hollands kanaal, en Den Helder,
d.w.z. Willemsoord, wordt voorhaven
van Amsterdam. Ook Koopvaarders-
en Marine-binnenhaven worden ge
graven en het Helders Kanaal, dat
Oud-Den Helder met het Noord-Hol
lands kanaal verbindt. Langs deze
binnenwateren wordt verder ge
bouwd en nog geen eeuw geleden
gaat zich aldus een stad vormen. In
1878 is het zielental van Den Helder
opgelopen tot 22.000 maar daarna
gaat de stad achteruit tengevolge
van de opening van het Noordzeeka
naal. Amsterdam heeft een betere en
kortere waterweg naar de Noordzee
gekregen en Den Helder verliest zijn
positie in de koopvaart. Ook de vis
serij gaat er achteruit omdat deze
oude tak van Helders bedrijf zich ver
plaatst naar IJmuiden.
MARINEHAVEN.
Den Helder is marinestad. In 1781
werd op voorstel van de Amsterdam
se Admiraliteit besloten van 't Nieu
we Diep een „veilige bergplaats van
's lands schepen te maken." Waar nu
het fort Oostoever ligt, wordt dan het
.Nieuwe Werk" aangelegd. Ter be
scherming van de marinebasis zijn
door Napoleon in 1811 de vestingwer
ken aangelegd die we nu nog kennen.
Oorspronkelijk met Franse, thans
vergeten namen, werden ze na de be
vrijding in 1833 omgedoopt en heten
nu Erfprins, de Harsens en Dirks Ad
miraal.
In 1812 is de grondslag gelegd van
Willemsoord ter vervanging van het
Nieuwe Werk, waardoor Den Helder
zijn positie als marinebasis versterk
te. Medemblik, Vlissingen en Helle-
voetsluis werden door de marine ver
laten.
Maar is Den Helder dan marine-
stad, het is ook niet veel méér, hoe
vreemd dat na bovenstaande uiteen
zetting ook klinken moge. Want geen
stad van zijn maat in ons land is zó
gebonden aan één bestaansbron. Bij
de marine en de aanhorige marine
werf als werkgevers zinken alle an
dere in het niet. Ongeveer 85 van
de beroepsbevolking is in dienst van
marine en werf. Den Helder behartigt
's Lands belangen ter zee, dat wordt
gefinancierd door de staat en het pro
duceert daarbuiten weinig. Het inko
men van Den Helder is een z.g.n. „af
geleid" inkomen en daardoor zal het
zich nooit ruim kunnen bewegen. De
stad heeft weinig kapitaalkrachtige
burgers.
EEN UITZONDERLIJK OORD.
Uniek is de ligging aan het noord
einde van de aaneengesloten duinen
rij van Holland en het daarachter
liggende land, aan het Marsdiep
tussen Noord- en Waddenzee. Maar
deze zeestad bij uitstek kan zelf de
zee niet zien. Daar moet men voor op
een dijk klimmen, de zwaarste dijk
ter wereld totdat de afsluitdijk werd
gebouwd. Wél is er de zee te horen
en te ruiken, en de wind kan in Den
Helder spoken als vrijwel nergens in
het land; de windsnelheid is er meer
dan I1/» maal zo groot, de windkracht
ongeveer 2'/t maal als in De Bilt Dat
maakt dat de bomen er moeizaam
groeien, maar de mensen gedijen er
best.
Achterland van betekenis heeft de
plaats niet. Het is een geïsoleerde
stad: één spoorweg verbindt Den Hel
der met de rest van de wereld, één
Rijksweg en één kanaal. Dan is er
nog de bootverbin ding met Texel. Het
„Gibraltar van het Noorden" ligt vrij
wel afgezonderd van de rest van ons
land, opent zich niet naar dat land
maar ligt de zee toegekeerd.
En toch is het nooit een koopstad
geworden. De Oost-Injevaarders lie
pen om de kop van Holland heen
langs Den Helder naar Amsterdam
en andere koopsteden aan de Zuider
zee.
Eén trek heeft Den Helder met de
grote wereldkoopsteden gemeen; de
bevolking heeft bindingen overal ter
wereld. Het heeft zijn liefste betrek
kingen vaak overzee, ver in Indonesië
en waarheen ook oorlogsschepen uit-1
zwermen.
DORP VAN JUTTERS EN REDDERS
Toen in samenhang met de aanleg
van het Noord-Hollands Kanaal in
1824 het Koegras werd ingepolderd,
waar nadien een nieuw dorp is ont
staan, eerst Loopuytdorp, thans Ju- j
lianadorp geheten en een centrum
van bloembollencultuur, gaf 't plaats- j
je Den Helder zijn naam aan de gro
te gemeente die toen werd gevormd.
Uit „Willemsoord" in de noord-oost
hoek ontwikkelde zich onder die
naam een stad. Deze aanvaardde ech
ter later de naam van de gemeente:
het oorspronkelijke dorp dat een in
zichzelf besloten eenheid bleef, werd
Oud-Den Helder. Van dit Oud-Den
Helder is weinig meer dan een herin
nering over.
In dat Oud-Den Helder, gelegen
onder aan de dijk in een flauwe bocht
van het Marsdiep, van het zusterdorp
Huisduinen gescheiden door het fort
Erfprins, woonden de vissers, de jut
ters en de redders. Het was in alle
letterlijkheid Oud-Den Helder met
kleine, achter de dijk geborgen huis
jes aan nauwe, bochtige straatjes en
kluften. Maar er woonde een oud vi
kingengeslacht. Opgegroeid met de
zee en de gevaren van verraderlijke
gronden in de zeegaten en langs de
eilanden, leefden daar mannen met
een legendarische naam: Dorus Rij
kers, Coenraad Both, een Hagen, een
Blokker en zoveel anderen.
Maar die verzameling „vissersstui
pen" lag in het schootveld van de
Duitse kanonnen-naar-zee en daarom
was het gedoemd te verdwijnen. Een
reeds lange jaren gevoelde noodzaak
van sanering van dit stadsdeel werd
daardoor verhaast maar met deze sa
nering ging ook dat karakteristieke
weg dat wellicht nog ten dele be
waard had kunnen blijven. Want
Oud-Den Helder, al is het dan thans
weer verrezen, is Oud-Den Helder
niet meer. Zonnige maar eenvormige
huizen aan brede maar eentonige
straten met zeehelden-namen hebben
de plaats van veel schilderachtigs in
genomen. Maar tegen de hoge dijk
zijn een drietal „hofjes" gebouwd met
woningen voor de oude redders of
hun weduwen. Deze hofjes, aan drie
kanten gesloten, liggen met hun open
zijde naar de Dorus Rijkersstraat,
wiens bronzen beeld op het middelste
pleintje de herinnering aan deze fi
guur levendig houdt.
HET HEDEN.
De huidige gemeente Den Helder,
bestaande dus uit Huisduinen, Oud-
Den Helder, het Nieuwe Diep en Ju-
lianadorp, is 4580 hectaren groot en
telt 47000 inwoners (prognose voor
1970: 70.000). Om de te verwachten
aanwas op te vangen wordt een satel
lietstad gebouwd, ongeveer in het
midden ten zuiden tussen Huisduinen
en Den Helder en daarvan geschei
den door gebieden als „De donkere
Duinen".
Zetel van een kantongerecht, be
hoort het tot het arrondissement Alk
maar. R.-K.-kerkelijk is het een deke
naat, parochie van de H.H. Petrus en
Paulus. Daaronder hoorde vroeger
ook het zo goéd als geheel protestant
se Huisduinen maar in de satelliet
stad werd een nieuwe parochie ge
sticht die zich nog moet behelpen met
een noodkerk, toegewijd aan de pa
troon der zeevarenden, de H. Nico-
laas.
Het Reddersmonument op het Zeeheldenplein aan de
rand van het oude juttersdorp.
Politiek is de bevolking voor het
merendeel georiënteerd op de P.v.d.A.
die dan ook de absolute meerderheid
in de uit 27 leden tellende gemeente
raad bezit, n.l. 15. De K.V.P. telt er
vier, de V.V.D. drie en de Prot Chris
telijke partijen, uitmakende één frac
tie, vijf. Aan het hoofd van de ge
meente staat sinds 1950 mr G. D. Re-
horst als burgemeester.
Er is een nieuw spoorwegstation in
aanbouw, meer naar het zuiden toe,
omdat door de spoorlijn thans de stad
in twee afzonderlijke helften is ge
splitst. Vorige generaties meenden
het op hun wijze goed te doen maar
zij konden de zich in een zo snel tem
po voltrekkende ontwikkeling ook
niet voorzien. Betere verbindingen
met oude en nieuwe stadsdelen wor
den daardoor mogelijk. Een ingrijpen
de doorbraak vanuit het havengebied
door het centrum naar buiten is ge
pland en als al die kostbare plannen
verwezenlijkt zullen zijn zal de aan
komende reiziger die het station ver
laat verrast zijn blikken slaan op een
stadsbeeld waar menige grotere plaats
jaloers op zal zijn: een zeer ruime es
planade.
Maar dat alles ligt nog ver in het
verschiet, ook in Den Helder kent
men de bestedingsbeperking.
OORLOGSLEED.
Als door de Duitsers in 1940 „over
genomen" marinehaven heeft Den
Helder een zware tol aan de oorlog
moeten betalen. Niet minder dan 117
luchtaanvallen heeft het te verduren
gehad en 32 mijnen zijn tegen de dijk
geëxplodeerd.
In mei en juni van 1940 kwamen de
eerste luchtbombardementen, vele
gebouwen in de omgeving van het
station gingen in vlammen op. In de
loop van de vijf jaren oorlog ging
méér in puin, in de stad en op de werf.
Bovendien werd er veel gesloopt.
Toen de vrede kwam, althans het ein
de van de oorlog, groeide gras in vele
straten met verlaten huizen. De ba
lans kon worden opgemaakt: ruim
2000 woningen waren verwoest of on
herstelbaar beschadigd, ruim 20
van de woningvoorraad der stad, en
afgezien van de verwoestingen op de
werf waren 322 andere gebouwen
verdwenen, waaronder het mooie
huis van de voormalige Bond van
minder marinepersoneel, het politie
bureau, het postkantoor, de synagoge
en de Oud-Katholieke kerk.
Toen telde Den Helder officieel nog
maar 16000 inwoners. Velen waren,
vrijwillig of gedwongen geëvacueerd.
Deze evacuatie begon reeds in juli
1940 na een urenlang bombardement,
waarvan „boze" tongen nog steeds be
weren dat het door de Duitsers zelf
werd uitgevoerd.
De geslagen wonden zijn thans alle
geheeld. 4000 huizen zijn er sindsdien
alweer gebouwd en bijna 900 zijn in
aanbouw. Zo groeit Den Helder weer
in tal en last, het barst uit de oude
stelling. Veel is er veranderd maar
wat in het Nieuwe Diep blijven zal is
de Koninklijke Marine, wat vissers
en de redders.
Het oude geslacht der jutters-van-
vader-op-zoon is wel gedoemd uit te
sterven maar de naam blijft een qua-
lificatie waarop de verre nazaten van
vikingers en de telgen van walvis
vaarders en mensenredders altijd
trots zullen blijven. W. PRINS.
(Van onze correspondent).
Na de vliegende brandweer, het
vliegend vuilnisvat, de vliegende
jeep, komt nu de vliegende hijskraan.
Alle gaat de lucht in. Niemand ver
baast zich straks meer, als de hemel
zwart ziet van vliegende kranen
Een kunstmaan is inmiddels ook al de
gewoonste zaak van de wereld gewor
denIn de Verenigde Staten wer
ken op het ogenblik ingenieurs van
zes verschillende vliegtuigfabrieken
aan de verwezenlijking van een heli
copter, die meer dan 10 ton zware
lasten verplaatsen kan.
Aan opdrachten voor dergelijke
transportmonsters zal het niet ontbre
ken. Met een minimum aan kosten
kan straks de zwaarste last neerge
zet worden in de Braziliaanse oer
wouden of op de Antartische sneeuw-
woestijnen. Wegen in onherbergzame
Het imposante Commandeurshuis, zetel van de maritieme overheid.
Het strenggeltfnde Raadhuis, zetel van het burgerlijk bestuur.
gebieden worden overbodig als derge
lijke hefschroefvliegtuigen hun werk
gaan beginnen.
Nog dit jaar zal de grootste helicop
ter van de wereld in Engeland de
lucht ingaan. Het toestel biedt plaats
aan 60 passagiers en kan een snelheid
van 300 kilometer per uur halen. Ac
tieradius: 700 kilometer. Het toestel
heeft slechts een landingsplaats no
dig van 50 x 100 meter. De construc
teur van deze helicopter gelooft, dat
hij met zijn toestel alle vliegtuigen
die diensten uitvoeren binnen een
straal van 500 kilometer kan verdrin
gen.
De lading wordt bij zo'n helicopter
onder aan de romp gehangen. Een
proef is genomen met de „Hughes X
H-17". Als een hijskraan nam dit toe
stel 7 ton vracht zonder enige moeite
mee de lucht in. Bij een verbeterde
constructie zal het mogelijk worden
transporteeren met een gewicht van
15 ton uit te voeren.
Na de Rotodyne, waarmee kort ge
leden zeer geslaagde proeven geno
men zijn, de Covertiplan, die thans
getest wordt, zal deze vliegende hijs
kraan een helicopter worden, die snel
en economisch „bergen" werk zal
kunnen verzetten.
Bijschrift: Bij de vliegende hijskraan
wordt de lading onder aan de romp
gehangen. Een proef met een helicop
ter, die 7 ton vracht vervoerde, is al
gelukt. Constructeurs perfectioneren
dit systeem om de nuttige lading tot
15 ton op te voeren.
