U/flhelmina van Pruisen
PARADIJS PARADE
het heilig L\nó:
Strijd tegen sprinkhanen
PRINSES DER NEDERLANDEN
DE KLEINE
vepscheuRöe eenheiö
SCHADELIJK DIERTJE VREET MILJARDEN
ZATERDAG li JANUARI 1958
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 7
IN DE GESCHIEDENIS der Oranjes
is de vrouw van onze laatste stad
houder Willem V meer naar voren
getreden dan haar voorgangsters. De
oorzaak hiervan ligt deels in de po
litieke situatie van ons land in die
dagen, deels in haar karakter, dat zo
tegengesteld was aan dat van haar
minder daadkrachtige echtgenoot.
Deze Pruisische prinses werd na de
dood van haar vader opgevoed on
der toezicht van haar oom koning
Frederik de Grote. Zij bezat een
scherp verstand, was vroeg geestelijk
rijp en kon reeds op jeugdige leeftijd
zelfstandig een oordeel vormen over
wat zij hoorde, zag en las.
Op zestienjarige leeftijd werd zij
in 1767 uitgehuwelijkt aan de erf
stadhouder van de Republiek der Ge
ünieerde Provinciën, Willem V, prins
van Oranje. Zij werd in ons land op
schitterende wijze ontvangen, en de
eerste jaren van het huwelijk ver
liepen rustig en gelukkig, ondanks
het feit dat de prinses, die was op
gegroeid in de leer van het absolute
koningschap, maar niet wennen kon
aan de afhankelijkheid van haar echt-
fenoot van de Staten-Generaal. Aan
et hof ontving zij buitenlanders en
verzamelde zij om zich heen een
kring van kunstenaars. In 1770 werd
een dochter geboren, en in 1772 en
1774 een zoon. Zij hield zich voortdu
rend op de hoogte van het onderwijs
dat haar kinderen kregen en gaf aan
hun leermeester, de hoogleraar Tol-
lius, soms persoonlijk daarbij instruc
ties. In die eerste jaren was haar be
langstelling en invloed niet verder
gegaan dan haar hofkring, maar bij
het opgroeien van haar kinderen
ging zij zich interesseren voor staat
kundige toestanden en kreeg daar
door oog voor de moeilijkheden van
haar echtgenoot.
SEDERT DE TIJD van prins Mau-
rlts en Oldenbarnevelt stonden
in ons land tegenover elkaar de
prinsgezinden en de anti-stadhouder
lijke aristocraten of patriciërs. Er
bestond nog een partij: de democra
ten, maar deze waren verstoken van
stemrecht in de Staat; alleen in tij
den van gevaar hadden zij zich doen
gelden. Zij kantten zich sterk tegen
de partij der aristocraten en eisten
afschaffing van de mogelijkheid van
onderhandse verkoop van ambten,
van familieregeringen en beperking
van de macht der stadsregenten. De
prinsen van Oranje stelden hen te
leur. Willem V was wel eerlijk, maar
minder diplomatiek als zijn voorgan
gers; bovendien was hij allerminst
een man van de daad. De aristocraten
hadden dit spoedig door en zij breid
den hun macht uit ten koste van die
van de stadhouder. Zij hadden er
plezier in hem als speelbal te gebrui
ken in de vijandige houding tugsen
Frankrijk en het hem sympathieke
Engeland en dreven daarmee het
land totaal onvoorbereid in een En
gelse oorlog, een tegenslag die de
Republiek economisch grote schade
aanbracht. De schuld van deze ramp
kwam terecht op het hoofd van Wil
lem V. Aristocraten en democraten,
die tot nu toe lijnrecht tegenover el
kaar hadden gestaan, verenigden zich
en keerden zich samen tegen de
prinsgezinden Bij kleine beetjes werd
hem de macht ontnomen, en hy was
er de man niet naar om krachtig op
te treden. Maar de leer van de volks
soevereiniteit, die in Frankrijk zou
leiden tot de Revolutie, vond ook in
ons land gretig gehoor, en toen de
democraten eenmaal de overwinning
op de prinsgezinden hadden behaald
viel de partij der patriotten (aristo
craten en democraten) weer uiteen.
De prins, die zich met zijn gezin in
Gelderland had teruggetrokken uit
Den Haag. deed weer niets om hier
van profijt te trekken. Het verzet
der patriotten in het oosten van het
land en de pogingen van de prins om
op bevel van de prins-gezinde staten
van Gelderland dat te onderdrukken,
hadden ten gevolg dat de Staten van
Holland op 22 september 1787 het be
sluit namen Willem V als stadhouder
en als Kapitein-Generaal der Unie te
schorsen. Een burgeroorlog tussen
patriotten en prinsgezinden dreigde.
Men raadde de prins aan in te grij
pen. maar deze wilde niet uit zich
zelf handelen, maar alleen op bevel
van de wettige regering: de Staten.
Tot nu toe had de prinses zich niet
in regeringszaken gemengd. Ondanks
het verschil van inzicht had ze zijn
houding geëerbiedigd en mèt hem
Den Haag verlaten, hoewel het een
karakter als het hare moeite kostte
in lijdzaamheid te berusten. Nu
vroeg de prins haar om haar oordeel
en raad, maar wilde toch haar voor
stel om naar de residentie terug te
keren niet opvolgen. Toen besloot ze
in het geheim zelf te gaan, maar het
plan lekte door en op het moment
dat ze Goejanverwellesluis naderde
waren er al maatregelen getroffen
om haar tegen te houden. In Schoon
hoven. waar ze tegen middernacht
aankwam, moest ze wachten op de
goedkeuring voor haar doortocht van
de Staten. Nog dezelfde nacht schreef
ze aan de Staten van Holland om
zich te rechtvaardigen, maar ze kreeg
geen antwoord en keerde tenslotte
weer naar Nijmegen terug. Door tus
senkomst van haar broer Frederik
Wilhelm n van Pruisen werd Willem
V toch nog in datzelfde jaar in zijn
stadhouderschap hersteld. Maar dé
prins had, in tegenstelling tot zijn
echtgenote, geen oog voor de nieuwe
ideeën van staatshervorming.^ Ook
had de prinses meer onderscheidings
vermogen waar het de bekwaamhe
den van benaalde personen betrof.
Van verschillende zijden viel men
haar aan om haar handelwijze. Aan
gemoedigd door de Hollandse uitge
wekenen verklaarde Franlcrijk, dat
zijn revolutionaire ideeën in prak-
kele getrouwen die zij nog had voor
hun diensten uit te betalen. En hoe
wel het vooruitzicht op een terug
keer in de Nederlanden steeds hope
lozer werd volgde zij toch het geheim
verzet van enkele Nederlands dat
tot uiting kwam in voordrachten en
gedichten. Een afschrift van Bilder-
djjks profetische gedicht waarin hij
het herstel en de bloei van Holland
voorspelt zond zij aan de gouverneur
van haar jongste kleinzoon, met het
verzoek bij het onderwijs er gebruik
van te maken.
JV/IAAR AAN ALLE onzekerheid en
angst scheen een einde te komen
toen Napoleon met het overschot van
een verslagen leger uit Rusland naar
Parijs terugkeerde. De prinses stelde
zich dadelijk in verbinding met de
Russische keizer, maar haar onder
handelingen werden afgebroken door
een nieuwe aanval van Napoleon.
Weer werd hij verslagen. Van de
Europese mogendheden trachtte Wil-
helmina steun te krijgen voor de vor
ming van een leger dat de Neder
landen zou bevrijden. Toestemming
kreeg ze wel, maar geen financiële
hulp. Toen deed ze wat vóór haar de
eerste Willem van Oranje had ge
daan: ze bracht met borgstelling van
alle overgebleven eigendommen, ju
welen, roerende en onroerende goe
deren van het huis van Oranje een
som geld bijeen
Toch hoefde haar zoon niet aan het
hoofd van een leger in de Neder
landen terug te keren. In Den Haag
wapperde het Oranje reeds. De prins
werd haastig uitgenodigd terug te
keren. Op 30 november 1813 landde
hij te Scheveningen, de plaats waar
hij het land met zijn vader en zijn
broer in 1795 had verlaten. Uitbun
dig werd hij ontvangen en twee da
gen later als Willem I tot Souverein
Vorst der Nederlanden uitgeroepen.
Onmiddellijk na zijn aankomst schreef
de prinses-weduwe een dankbrief
aan Gijsbrecht Karei van Hogendorp,
Q\ We lezen over de
vj bergduivel, een kleine
hagedissensoort uit Aus
tralië als grote bijzonder
heid, dat het beestje
drinkt door zijn huid. Ei
is niets nieuws onder de
zon. Kwamen er op het
zuidelijk halfrond ook sa-
1 lamanders voor zoals bij
ons, dan zouden die mis
schien net als de gewone
salamander, die u in onze
poldersloten kunt van
gen, ook door de huid
ademen. Wij vinden dat
een veel groter merkwaar-
I digheid.
Die poldersalamanders
1 overwinteren ergens in de
zandgrond, op een grote
kluit van wel duizenden
exemplaren tegelijk. De
bekende bioloog en schrij
ver van aquariumboeken
j dokter Lodewijkx, heeft
eens vastgesteld dat de
Rijksweg Den Haag
Utrecht op sommige plaat-
1 sen één grote bedstee is
voor legioenen salaman
ders.
Als ze wakker worden
uit hun winterslaap, zoe
ken ze zich een uitweg
naar de aardoppervlakte
Ze zijn dan volkomen uit
gedroogd en zo broos als
ongebakken porcelein
Met inspanning van hun
uiterste krachten slepen
ze zich in de richting van
het water. Zouden ze zich
daar zonder meer in stor
ten, dan zouden ze ver
drinken, omdat hun po
reuze huidje dan „vol zou
lopen". Daarom vindt de
grote exodus plaats in de
late na-nacht wanneer
de velden nat zijn van
dauw. Heel langzaam
trekt dan het water in de
salamanderhuid, totdat
die genoeg doorweekt is
om de grote duik te kun
nen doorstaan.
Dan nóg kan men de
salamanders omhuld zien
door een grote luchtbel
Als een geoefend zwem
mer, blijft ook de salaman
der de eerste keer ook
nooit lang in het water
Direct na zijn eerste duik
klimt hij weer tegen de
wal op om in het natte
gras aan de grote veran
dering te wennen, voor
dat hij het avontuur van
de paring gaat beginnen
Daarmee zijn we weer
terug bij de eetmethoden
van de dieren, die we in
onze vorige artikelen be
handelden.
Want evenals de ter
miet is ook de salaman
der behalve een geducht
rover, een wrede kani-
baal voor zijn eigen
kroost. Daarom legt het
wijfje haar eieren, die
door pa-salamander be
schouwd worden als een
grote lekkernij, steeds
aan de binnenkant van
een waterplantenblad. Is
het broedsel gelegd, dan
vouwt ze met haar staart
het blad dicht. De eieren
zijn, pas gelegd, zo kleve
rig dat het blad er aan
blijft plakken en ze als
een veilige enveloppe om
geeft.
die haar in die jaren op de hoogte had
gehouden van de toestand in de Ne
derlanden en die steeds trouw geble
ven was aan de Oranjes.
Met luid gejuich ontving het volk
enkele weken later de prinses-wedu
we in Den Haag. Alle herinneringen
aan de vroegere tegenstelling waren
door de oorlog uitgewist. Aan het
hof van haar zoon bleef ze tot haar
dood in 1820 een geliefde verschij
ning, en nooit heeft ze zich in haar
houding gewroken op haar vroegere
tegenstanders; al vergat ze het ge
beurde niet, wat bleek toen zij een
van de mannen die haar bij Goejan
verwellesluis hadden tegengehouden
in audiëntie ontving en op het mo,-
ment dat hij afscheid wilde nemen
tegen hem zei: „vandaag is meneer
mijn gevangene. Ik wacht u aan mijn
tafel".
tijk wilde brengen aan de stadhou-
j der de oorlog, niet aan de Republiek.
In 1795 was de toestand zo geworden,
dat het voor de stadhouderlijke fa
milie, met het voorbeeld van Lode-
wijk XVI en Marie Antoinette voor
ogen, raadzamer was het land te ver
laten. De prins vroeg de Algemene
Staten toestemming om te mogen
vertrekken, en de volgende dag, op
een koude januarimorgen reden prin
ses Wilhelmina, haar schoondochter
Louise en de tweejarige Guillot per
hofkoets naar het strand van Sche
veningen, waar zij door vissers met
oranje getooid uitgeleide gedaan, in
een van de gereedliggende pinken
plaats nam om naar Engeland te zei
len. Negenentwintig uur duurde de
tocht, in een ijzige snerpende wind
en zonder enige verwarming. De
prins en haar beide zoons volgden
later op de dag.
IN HAMPTON - COURT, het kasteel
dat George III hun ter beschik
king had gesteld verzamelde prinses
Wilhelmina vele vrienden om zich
heen tijdens de zeven jaren van haar
verblijf. Zij volgde getrouw de poli
tieke gebeurtenissen in de Repu
bliek, die vernederend voor de stad
houder waren.«Men verkocht bijvoor
beeld in het publiek de eigendommen
van de Oranjes. Haar beide zoons na
men dienst in het leger van verschil
lende Europese landen in de strijd
tegen Frankrijk. Ook in Pruisen ver
loor de prins zijn bezittingen. In Pa
dua stierf de jongste zoon, die de
lieveling van zijn moeder was ge
weest.
Aan het verblijf in Engeland maak
te de prins zelf een eind toen hij de
Engelse regering van trouweloosheid
beschuldigde bij de vrede van Amiëns
in 1802. In Pruisen woonden haar
dochter en schoondochter en daar
Jerusalem, december. Zodra
men een reis door het Heilig Land
begint, komt men voor de meest ster
ke tegenstellingen te staan. Vooral
in de laatste jaren zijn de contrasten
in het landelijke dagelijkse leven tot
de meest schreeuwende uitgegroeid
omdat de Sowjetpolitiek de Arabische
landen begunstigt, terwijl Israël al
leen in het Westen steun vindt. Ver
der valt het op dat het moderne Wes
ten naast het oude, primitieve Oos-
voor enige tijd verenigd. In de nacht I Vat economisch geogra
iran li nn fl «txymI 1 ror ctiprf Willem steKst uit. wai economiscn, geogra
fisch en historisch bij elkaar behoort,
is nu al bijna tien jaar op een wille
keurige manier gescheiden.
van 8 op 9 april 1806 stierf Willem
V in het oude erfgoed der Oranjes,
het enige dat men hem nog gelaten
had: Nassau.
Er brak een gevaarlijke tijd aan
voor de Duitse vorsten. Zij trokken
van de ene plaats naar de andere om
aan gevangenschap te ontkomen. Bij
de nadering van de Fransen vluchtte
Wilhelmina met haar dochter naar
Schwerin en vervolgens naar Slees-
wijk. De financiële toestand was toen
reeds zo nijpend geworden, dat be
zittingen uit de Londense kunstver
zameling van Willem V te gelde ge-
Land van tegenstellingen.
Er zijn maar weinig landen op
aarde waar bodem en natuur zo af
wisselend zijn. Het grootste gedeelte
is overdekt met bergen die een ge
middelde hoogte van 700 meter heb
ben en op enige plaatsen tot over de
duizend meter oprijzen, terwijl het
Jordaandal, dat vlak bij het berg
land ligt, in het noorden tot 394 me-
maakt moesten worden om de en- ter beneden de zeespiegel daalt en
Een sprinkhaan op een grashalm,
is een potsierlijk diertje. Leuk, om
te bekijken. Maar, als deze diertjes
zich verzamelen tot een grote troep,
worden ze een verschrikking. Hele
oogsten vallen aan dit insect ten of
fer.
In de door deze troepen geteister
de landen, wordt thans de „onschul
dige kabouter van de akkers" met
behulp van radar en vlammenwer
pers bestreden.
Jaarlijks gaat er op de wereld het
brood voor een half miljard mensen
verloren, door toedoen van dit on
gedierte. Alleen al in West-Europa
vernietigen kevers, torren, ratten
etc elk jaar voedingsmiddelen ter
waarde van miljarden guldens. Tech
niek en landbouw worden echter
steeds slagvaardiger. Overal geven
de regeringen subsidies voor de be
strijding van ongedierte door middel
van besproeiingen met alle mogelijke
verdelgingsmiddelen. In de strijd te
gen de belagers van de oogst wer
ken chemici en botanici nauw samen:
de eerste zoeken naar steeds betere
verdelgingsmiddelen, de laatst ge
noemden kweken sterkere en ziekte-
vrije gewassen.
Een indrukwekkend voorbeeld van
de ontwikkeling van de strijd tegen
de honger, is de sprinkhanen vernie
tiging met behulp van moderne tech
nische middelen. Vlammenwerpers
trekken tegenwoordig tegen de
sprinkhanenplaag te velde. Morgen
zullen helikopters vlammenzeeën
spuwen op de door deze insekten ge-
Alarm op de velden. Vlammenwer
pers brengen dood en verderf onder
de sprinkhanen.
teisterde velden.
Wat aan de volkeren uit de oude
tijden voorkwam als de toorn en de
wraak der goden, is momenteel een
kwestie geworden van verkennings
vliegtuigen en waarschuwingsdiens
ten. Reeds boven de Perz. Golf kon
men met behulp van scheepsradar de
route bepalen van een aantal zon-
verduisterende zwermen. Van een
hechte samenwerking van alle vol
keren hangt het af, of een voldoende
bestrijding van de sprinkhanenplaag
in de Oriënt mogelijk wordt.
dus een der laagste plaatsen op aar
de is. De lage en vochtige kustvlak
te gaat via het vriendelijke westelijke
bergland naar het oosten langzaam
over in een dorre woestijn. Deze va
riërende landschappen doen niet al
leen de sociale tegenstellingen uitko
men maar werkten het staatkundig
bestuur in de hand.
Zo was het Palestina van voor
heen in vroegere eeuwen zeer lang
verdeeld tussen kleine staatjes en
rondzwervende stammen.
Tegenwoordig kan men niet meer
van Palestina spreken omdat het
grondgebied tot de staten Israël en
Jordanië behoort. Wil men de naam
Palestina toch gebruiken dan moet
men haar toepassen zoals men spreekt
van het Heilig Land. De nieuwe sta
ten Israël en Jordanië vallen onge
veer samen met het centrale en meest
levendige deel van de tegenwoordi
ge Arabische wereld. Het centrum
ligt tussen Cairo, Damascus en Bag
dad met Jerusalem als kern.
De verdeling van het grondgebied
en de activiteiten van Amerika en
Rusland maakten de tegenstellingen
nog sterker. Enerzijds ziet men de
Joodse bevolking met de hypermo
derne landbouwapparaten die aan de
Jerusalem. Links vooraan de ui
vormige koepels van een Russisch
kerkje, dat onder de bescherming
van Maria Magdalena staat. In het
midden de moskee van Omar, op de
plaats waar vroeger de tempel van
Salomon stond.
men zich gevallen als het Berlijn en
het Jerusalem uit het midden der 20e
eeuw.
De scheidslijn is uitgesproken wil
lekeurig want zij wijst slechts aan
waar op 15 mei 1948 de Verenigde
Naties een wapenstidstand tot stand
brachten en hoe de strijdende partijen
tegenover elkaar lagen. Deze toeval
lige stand van de strijd werd nadien
grenslijn. Hoe belachelijk deze situa
tie is, wordt duidelijker als we zien
dat er in Jordanië nog een gedemi-r
litariseerde zóne is waarop het Engel
se oorlogskerkhof, de Joodse univer
siteit met het daarbij behorende hos
pitaal staat. Toen de gevechten om
Jerusalem gestaakt werden, was dit
terrein in handen van Israëliërs,
maar er was geen verbinding met
het overige gebied dat door Joodse
troepen bezet was. Bij de wapenstil
standsvoorwaarden werd bepaald.
dat het gebied ontruimd moest wor-
Europese techniek doen denken. Heel1 den en dat er geen Arabische strijd
ig* i - T 1 1 machten mochten binnentrekken. De
studenten verlieten dus de gebouwen
het leven van de staat Israël is op
westerse leest, vaak met de modern
ste Amerikaansche middelen, ge
schoeid. Dit is een gevolg van het
feit dat een grote stroom intellectele
Joden, waaronder vele ingenieurs, in
de dertiger jaren vanuit Europa
(voornamelijk Polen en Duitsland)
naar het Heilig Land gingen.
Anderzijds zien we de primitieve
en arme Arabieren, die op landbouw
gebied zelfs middeleeuws of op een
nog meer antieke manier te werk
gaan. De grootgrondbezitters, die
veelal in de steden wonen, vorderen
zo abnormaal veel van de bewerkers
van het land dat deze mensen altijd
arm blijven. Bovendien staat er vaak
nog een rentmeester onder de groot
grondbezitters, die de boeren eens
per jaar bezoekt en het zijne van de
opbrengsten plukt zodat er voor de
kleine man geen enkele stimulans
is zijn positie te verbeteren.
Het moderne Westen - en 't primitie
ve Oosten leven er dus vlak naast el
kaar.
De verscheurde stad.
De grens tussen Israël en Jordanië
loopt sinds 15 mei 1948 midden door
Jeruzalem. Deze bij uitstek heilige
stad is in tweeën gespleten. Enerzijds
het moderne Jerusalem dat tot de
staat Israël behoort, anderzijds het
oude stadsgedeelte met de heiligdom
men en de aansluitende Arabische
voorstad. Beide gedeelten worden ge
scheiden door een strook van 300 me
ter breed waar volstrekte duisternis
heerst. Een onnatuurlijke en dwaze
toestand die blijkbaar aan onze tijd
bleef voorbehouden, want noch uit.
oudheid of middeleeuwen herinnert
met achterlating van de bibliotheek.
Inmiddels gaat het universiteitsleven
in de staat Israël weer door, maar
eens in de veertien dagen ziet men
een groep studenten onder leiding
van ambtenaren der Verenigde Naties
uit de staat Israël trekken om over
Jordaans gebied naar de voormalige
universiteitsgebouwen te gaan om
boeken uit de bibliotheek te halen en
de gebruikte terug te brengen. Ik
geloof dat er nergens ter wereld een
plaats is waar men op een zo om
slachtige wijze een boek kan en mag
lenen.
De wapenstilstandslijn is dus zo
volstrekt uitgesproken, als er maar
weinig grenzen op de wereld zullen
zijn. Aan de oostkant van de lijn
komt men geen enkele Jood tegen,
aan de westkant slechts zeer weinig
Arabieren want alle anderen zijn ge
vlucht naar de overige Arabische
staten, Egypte, Libanon, Jordanië en
Syrië. Ten oosten van de lijn is het
Arabisch de algemene omgangstaal
en aan de westkant het Hebreeuws.
Aan de oostkant overheersen kerk en
moskee aan de westkant de synagoge.
In 't oosten leeft men voort op de oude
levenswijze en geraakt er veel in ver
val,, in het westen wordt het ver
woeste in een koortsachtig tempo op
gebouwd en wordt de modernisatie
doorgevoerd.
Zo zien we dat het Heilig Land,
dat mede de verbindingsschakel was
tussen Oost en West, nu een land is
dat in de kern is gespleten.
Drs. K. P.
(Wordt vervolgd).
