50 JAAR ELECTRICITEIT;
gas op verre afstand
Wandkleed voor trouwkamer
van Stadhuis is gereed
IN 1904 ZAG DE MINDERHEID VAN EEN
RAADSCOMMISSIE HET SOMBER IN
Maar aantal aansluitingen steeg
van 240 tot 85.300
De Mare heeft er een toren bij!
ZATERDAG 12 OKTOBER 1957
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 7
LICHTFABRIEKEN GAAN JUBILEREN;
16 October 1907 50 jaar geleden
dus kwam in Leiden de eerste aan
sluiting voor de leverantie van
„stroom" tot stand.
Het is bekend wie de eerste geluk
kige in de Sleutelstad was: de la.
Sasburg, hoedenmagazijn aan de
Haarlemmerstraat. De heer Sasburg
had dit voorrecht te danken aan het
feit, dat een familielid van hem een
employé was bij de Leidse Lichtfa
brieken. In dié tijd kon dat nog.
Toen was de belangstelling voor het
griezelige fenomeen stroom nog zo ge
ring, dat het er niet op aan kwam,
waar men begon met leidingen en
contacten te leggen.
De burgerij stond er huiverig te
genover.
Men zei: het weer is zo slecht, om
dat ze steeds maar die stroom uit de
lucht halen. Men voorzag rampen, ja
zelfs zijn er lieden geweest, die in
de electrische stroom een nadering
van het einde der wereld zagen. Men
sprak in zijn tijd op dezelfde wijze
over electriciteit, als we thans over
atoom-energie spreken. Een speciale
commissie uit de Leidse raad moest
onderzoeken in hoeverre het moge
lijk was in Leiden tot het vervaardi
gen van electrische stroom te ko
men.
Zij waren pessimistisch, voor een
deel althans. Zij bracht in juli 1904
een rapport uit, waarin een minder
heid van mening was, dat een aan
zienlijke verhoging van de belasting
niet uit kon blijven met die dure in
stallaties. Zij was in het geheel niet
gerust over een voldoende afname
van de stroomen de burgerij zou
met de narigheid zitten.
De electriciteit is er toch gekomen.
Op 15 October 1907 hield men in
de Stadsgehoorzaal een tentoonstel
ling van electriciteit, waarop ge
baarde heren in donkere jaquetten
zich vergaapten aan de wonderen
van de moderne techniek. Dit was
tevens de eerste dag, dat de Leidse
Lichtfabrieken stroom leverden. De
minderheid heeft ongelijk gekregen.
Na enige jaren was het verbruik al
vele malen groter dan men in zijn
stoutste verwachtingen had durven
ramen.
Eind 1907 bedroeg het getal aan
sluitingen in Leiden 420, in 1917: 4.100,
in 1927 27.100, in 1937: 51.800, in 1947:
62.000 en in 1957: 85.300.
De electriciteit veroverde de we
reld, Leiden bleef niet achter.
Er zijn enige winstpunten uit die
eerste tijd te noteren.
De directeur van de jubilerende
Lichtfabrieken prijst zich bijvoor
beeld gelukkig, dat Leiden destijds
wisselstroom heeft gekozen,in plaats
van gelijkstroom, dat in die tijd meer
gebruikt werd. Wisselstroom is in de
praktijk voor de stroomlevering in de
steden het meest bruikbare gebleken.
Men kan de leidingen aanmerkelijk
verder doortrkken, men kan er „al
lerlei trucjes" me uithalen. Leiden
heeft dus in latere tijd niet van ge
lijkstroom naar wisselstroom behoe
ven over te schakelen. Het zou een
kostbare voorziening zijn geweest.
Groei. e
De Sleutelstad heeft van het begin
af de zaken stevig aangepakt. De
snelle groei van de electriciteit in de
stad bewijst dit: de lengte van het
hoogspanningsnet is van 15 tot 690
kilometer uitgebreid, van het laag
spanningsnet van 21 tot 562 kilome
ter en de omzet in miljoenen Kilo
wattuur van 0.4 tot 200.
Indrukwekkende cijfers zijn dit.
Men kap er de conclusie uit trekken,
dat de uitbreiding van het electrici-
teitsbedrijf ontstellend snel gaat en
onwillekeurig vraagt men zich af:
hoe het met de stroomvoorziening ge
steld zal zijn, gis we wéér 50 jaar
verder zijn.
Als de honger naar electriciteit (80
procent is voor de industrie) zich
op dezelfde voet voortzet zou er over
50 jaar het 32 voud van de huidige
omzet bereikt zijn. Het is de vraag
of er dón nog kolen genoeg zullen zijn
om de turbines draaiend te kunnen
houden.
We mogen wel aannemen, dat dan
de „atoomkracht" een gedeelte van
de energie-levering overgenomen zal
hebben.
Na deze speculatie op de toekomst
keren we weer naar het verleden
terug.
Was de electriciteit in de eerste
tijd duur? Het werkwaardige feit,
doet zich voor, dat in 1907 bij de op
richting van het bedrijf bedroeg de
prijs 20 cent per kWh. Deze prijs
liep in de eerste wereldoorlog op tot
35 cent, daarna was er weer een ge
leidelijke daling tot in 1939, toen weer
de prijs van 1907- werd bereikt, nl.
20 ct. Na de laatste verhoging, in
gaande 1 januari 1957 is de prijs van
het enkeltarief thans 28 ct. per kWh.
Dit staat niet in verhouding tot de
stijging van de kolenprijs, die 10
maal zo duur is geworden. Aan een
der rapporten die door de genoemde
commissie van onderzoek werd opge
steld, en dat ook een exploitatie-be
groting bevatte, kan worden ont
leend, dat als kolenprijs werd aan
genomen 80,— per wagon. Thans
zou men voor zo'n wagon kolen on
geveer 800 gulden betalen.
De ontwikkeling van het bedrijf
en de vooruitgang van de techniek
hebben de geldontwaarding practisch
opgeheven, waardoor de tarieven van
vandaag niet zoveel verschillen van
die van de oprichting.
Het complex van de stedelijke fabrie
ken van gas en electriciteit zoals dat
er nu uitziet.
Ook het gas.
De Lichtfabrieken zijn dus de vijf
tiende oktober aan een jubileum toe.
Niet alleen echter voor de electrici
teit, maar ook voor het gas, dat in Oc
tober 1907 voor het eerst over verre
afstand werd geleverd. Het is vijftig
jaar geleden, dat de eerste twee ge
meenten buiten Leiden overgingen
tot het betrekken van gas onder
hoge druk van de Leidse gasfabriek,
t.w. Sassenheim en Voorschoten; die
daartoe een overeenkomst met Lei
den aangingen.
Ten behoeve van deze gaslevering
bouwde men op het gashouderter
rein aan de Maresingel een pomp-
lokaal, waarin een gaspomp met een
capaciteit van 370 kub. meter per
uur bij 1200 mm waterdnik werd op
gesteld.
Ook de groei van de gaslevering is
indrukwekkend. In de loop der jaren
zijn de twee gemeenten gevolgd door
16 andere, zodat nu 18 omliggende
gemeenten gas van Leiden betrek
ken. De omzet in miljoen kubieke me
ter steeg van 9.7 in 1907 tot 246 in
1957. Het aantal aansluitingen werd
in vijftig jaar van 9.300 op 59.000 ge
bracht.
Het jubileum wordt gevierd met
een receptie Woensdag a.s. van 15.30
17.00 uur in de Lakenhal en een
feestavond op dezelfde dag in de
Stadsgehoorzaal.
In 1907 werd in de Hoogstraat een ka
bel aangelegd voor de aansluiting met
de Stadsgehoorzaal.
Naar HUIBERS
Haarlemmerstraat 1 23, Leiden
voor
Gehoorleaankondigingen
LEIDS KUNSTCENTRUM EXPOSEERT
ISTERAVOND werd in de Boer-
haavezalen de traditionele herfst-
tentoonstelling van het Leids Kunst
Centrum geopend, deze keer een bij
zonder attractieve expositie, die niet
zal nalaten vele kunstliefhebbers te
trekken.
Dat attracieve is op de eerste plaats
gelegen in het exposeren van het ge
reedgekomen wandtapijt voor de
wachtkamer van de trouwzaal, in op
dracht van het gemeentebestuur ge
weven door mevr. Ria van Oerle naar
een ontwerp van Will. H. Tweehuy-
sen. Vervolgens zijn er enkele gasten
en nieuwe leden van het L.K.C. en
tenslotte heeft het werk van enige
van de oudere leden een duidelijke
vernieuwing ondergaan.
Daar is dus op de eerste plaats het
gereedgekomen wandkleed. Het stelt
in het centrum een minnend paar
voor in een omgeving van groen en
bomen. Links staat een pauw als zin
nebeeld van de waardigheid van het
huwelijk. De linkerzijde van het ta
pijt wordt beheerst door een lezende
vrouwelijke figuui, de ernst symboli
serende. Rechts zien we een harle
kijn, die omgeven door de symbolen
van vrede en muziek de vreugde van
het huwelijksleven weergeeft.
Het geheel is in grote, prachtig op
elkander afgestemde, we zouden wil
len zeggen: dichterlijke kleurvlakken
gehouden, die genoeg relief aan de
voorstelling geven om haar werkelijk
voorstelling te doen zijn, maar toch
het muurvlak, dat door het tapijt be
dekt zal worden, niet doorbreken.
Overigens zijn die grote kleurvlakken
niet eentonig, want er zijn schakerin
gen in geweven door een bijna geraf
fineerde mêlering van draden, zodat
er een lichte zweving in is waar te
nemen.
Maanden en nog eens maanden is
aan dit kleed gewerkt en het zijn
twee Leidse weefstr -tjes, die we hier
bij een compliment moeten maken
voor haar correcte aflevering: Marja
de Jong en Fanny de Koning!
I^IEUWE LEDEN van het L.K.C.,
die hier exposeren,.zijn: de schil
deres Hessel de Boer en de beeldhou
wer J. P. van Kralingen. Van Kralin
gen ziet in zijn vrouwenfiguren de
verpersoonlijking van „het leven",
j een soort pantheïstische godsbeleving,
I die het meest markant spreekt uit zijn
i „Kosmische moeder" (niet in de cata-
I logus!). Het beeldje werd gevormd
uit een brok natuursteen, dat jaren,
misschien wel eeuwen lang als deur-
post diende van een Frans huis (Van
Kralingen was zes jaar in Frankrijk).
I Vorm, kleur en verklering van de
(Advertentie) steen heeft hij volkomen geëerbie
digd. Het is een wonderlijk, bijna ma
gisch beeldje geworden!
Hessel de Boer is een typisch vrou
welijk talent, dat sterk wordt aange
trokken door het impressionisme,
maar genoeg stevigheid van structuur
bezit om dat impressionisme het stem
pel van een persoonlijkheid te verle
nen.
Van de oudere leden van het L.K.C.
zijn Bal en Lucia Steinbach degenen,
die het meeste opvallen door de ver
anderingen, die zij ondergingen. De
vrouwenfiguren van Bal hebben hun
stagigheid en hun dromerigheid ver
loren. Zij staan fel tegen een even
felle, maar abstract gehouden achter
grond. In zijn chamottes en terra-cot-
ta's koos Bal steeds ,,de geliefden"
als onderwerp, uiterst bewogen werk,
dat bijna huivert van ontroering.
Bij Lucia Steinbach is het niet al
leen een verandering van belangstel
ling, zij zoekt vooral een andere
vorm. Een grote, meer mannelijke
vorm, een van ijzer en staal. Daarom
trekken oude ankers haar aan en het
interieur van een grofsmederij. Vrou
welijk in deze schilderijen zijn dan
toch weer bijvoorbeeld die grijze re
genlucht op de achtergrond en de
lichtreflexen in de grote, holle fa
briekshal; herinneringen aan vroeger
werk.
Opening.
Voor de openingsplechtigheid gis
teravond bestond enorme belangstel
ling. Er werd een inleiding gehouden
door de Haagse schilder en leraar aan
de Vrije Academie, Christiaan de
Moor, die de geschiedenis van het
wandtapijt belichtte van de middel
eeuwen tot cr heden.
De burgemeester sprak het ope
ningswoord, daarbij zijn blijdschap
uitend over het feit, dat het Leidse
stadhuis weer langzaamaan een
prachtig bezit aan wandtapijten krijgt.
Het stadhuis van vóór de brand van
1929 was immers zo rijk aan tapijten!
De tentoonstelling is te zien tot en
met 27 oktober.
C. Th. WILBERT-REISBERMAN
Vele uren werk
voor één uur t.v.
De Mare heeft er een toren bij!
Ten behoeve van de voorbereidende
werkzaamheden rond het N.C.R.V.-
televisieprogramma van deze avond
hebben technici van de P.T.T., die
het zendmonopolie in Nederland
heeft, gistermorgen een zendmast
opgebouwd, die het gebeuren in de
Stadsgehoorzaal moet doorgeven naar
de zender.
En al is het dan maar een tijdelijke
verandering in het stadsbeeld, de
toren heeft toch al een geschiedenis:
Hij is ontstaan uit het soort mobile
masten, dat gebruikt wordt om han
gars en andere grote gebouwen
schoon te houden of te repareren.
De twee potdeksels en de gard, die
boven op het balkon zijn opgesteld,
vormen zoals men begrijpen zal
de antenne. Het is het enige dat de
voorbijganger ziet van die enorme
keukenuitzet, die de omroepvereni
ging gebruikt om haar programma
te bereiden. Bij een kort bezoekje
aan de televisie-keuken in de Stads
gehoorzaal hebben wij, geimponeerd
door camera's, kabels, monitoren,
rusteloos dravende inspeciënten en
lieden gekleed in snorren, shalws en
koptelefoons in verwondering gestaan
over het werk dat verzet moet wor
den, voor u van een uurtje uitzen
ding kunt genieten.
Practische
Televisie wenken
Waar het iedere toekomstige televi-
siebezitter om gaat: Het beste te ko
pen tegen de laagste prijs. Allereerst
vereist dit, dat U naar een erkende
zaak gaat, die U op de juiste wijze
voorlicht. Wat verder zeer belang
rijk is, is de bouw van de antenne
installatie. De kwaliteit van het beeld
is nl. sterk afhankelijk van de tele
visie-antenne Ten derde: iets dat ze
ker niet onderschat mag worden is
de Service. Let hier vooral op, te
meer omdat dit soms wel te wensen
overlaat. Koopt Uw Televisie-appa
raat in een le klas zaak, die reeds
jarenlang op dit gebied werkzaam is.
Dan pas weet U dat Uw geld goed
besteed is.
Mocht U een dergelijke zaak niet be
kend zijn, dan weten wij er wel een
voor U: Fa. J. P. van Berge Hene
gouwen, Aalmarkt 12, die niet alleen
de beste antenne maakt, maar ook
dag en avond voor U klaarstaat.
(Advertentie).
