Eerste sprong over de oceaan ma
Tien jaar geleden verdwenen drie
landen onder Russische wals
met een di*iemotoi*ig vliegtuig
Poolreiziger als luchtvaartpionier
K ewi -K wn&jet
KERSTNUMMER
DE LEIDSE COURANT
ZATERDAG 22 DECEMBER 1956
CLvantuut eindigde in de Standing
¥ET is 29 juni 1927. Een vette mot
regen drenst neer op New York
en de startbanen van Roosevelt Field
glinsteren in het licht van de schijn
werpers.
Over het sympathieke gezicht
van de jongeman ligt een duistere
wolk van ontevredenheid. Hij ijs
beert door het verlaten kantoor en
telkens staat hij even stil bij een
bureau, waarop een aantal kranten
liggen opengeslagen.
Met wrevel leest en herleest hij de
koppen en vetgedrukte stukken, die
vertellen, dat Byrd na de mislukte
proefvlucht met de „America" blijk
baar de schrik in zijn benen heeft
gekregen en er hard over denkt, om
maar thuis te blijven. Hij ziet er niets
meer in, om met een driemotorig
vliegtuig de sprong over de Oceaan
te wagen.
„Dit is mijn vrouw, professor. Ze is
'n beetje schuchter van aard".
„Ik heb 'n idee, dat 'n i
waard is".
„Hoeveel vraag je ervoor?"
„Vijf gulden".
Zó is Amerika!
Het haalt de overwinnaars als hel
den in, maar als het even moet wach
ten, wordt het op een onhebbelijke
manier ongeduldig.
Dan gaat de telefoon.
„Ja, met byrd", zegt de man.
Aan de andere kant van de lijn
klinkt de stem van de directeur van
de weerdienst.
„Nou, helemaal gunstig is het niet",
vertelt hij, „maar je kunt het wagen.
Wat het weer betreft, heb je een
kans".
Twee minuten later belt Byrd zijn
vrouw op.
„Het is zo ver!"
Even blijft het stil. Hij wil nog iets
zeggen, maar de woorden stokken
hem in de keel. En zijzij weet,
dat die afschuwelijke uren, waarvan
ze iedere nacht gedroomd heeft, nu
gaan aanbreken.
Zij moet sterk zijn. Hij mag straks
boven de Oceaan niet over haar pie
keren. De stilte, die valt, heeft zij
nodig, om haar stem niet te laten
trillen.
Zij begrijpen elkaar.
„Goede reis, jongen", zegt ze, „en
God zegene je".
drenst de regen neer op Roosevelt
Field, maar onder de schijnwerpers
heerst nu een geweldige activiteit.
Aan het begin van een der start
banen staat een driemotorig vlieg
tuig, dat omringd is door een men
senmenigte.
Dan komen er vier mannen aan,
wier namen een eervolle plaats zul
len krijgen in de annalen van de
luchtvaart. Het zijn Byrd, Acosta,
Balchen en Noville. Schijnbaar on
verschillig drukken zij de hun toege
stoken handen en laten zij de vele
goede wensen over zich heen gaan.
Hun gedachten zijn reeds met iets
anders bezig. Niet met de eindeloze
tocht over de Oceaan, maar met de
start.
Die start is een van de grootste pro
blemen. Nog nooit is er zo'n zwaar
beladen toestel op een startbaan ver
schenen en het is een grote vraag,
of het los zal komen van de grond.
Alle voorzorgsmaatregelen zijn ge
nomen. Een van de mannen krijgt een
plaatsje bij een stukje touw, dat
maar een rukje nodig heeft, om een
heel reservoir benzine te laten leeg-
stromen. Als hij voelt, dat het toe
stel geen hoogte krijgt, mag hij geen
moment twijfelen. In zijn handen
ligt dan het lot van vier mensenle
vens.
Ook heeft men het toestel aan een
dikke stalen kabel vastgelegd, zodat
het niet te vroeg kan wegtaxiën.
Eerst moeten de motoren flink warm
lopen en pas als Byrd het teken
geeft, zal de kabel worden losge
maakt. Als de start lukt, is de on
derneming al voor 50 procent ge
slaagd.
MET donderend geraas slaan de mo
toren aan. Het publiek wijkt
verschrikt achteruit en even later
blijkt deze reactie niet eens zo
dwaas. Want nauwelijk draaien de
motoren, of met een knal als een gra
naatinslag breekt de stalen kabel.
Langzaam rijdt het toestel weg. Te
vroeg, veel te vroeg! Het grondperso
neel slaat de handen voor de ogt
en de brandweer bereidt zich op het
ergste voor.
Byrd voelt wat er gebeurd is. Hij
ziet bleek, maar verliest geen mo
ment zijn tegenwoordigheid van geest.
De man bij het benzinereservoir om
klemt het touw van de uitlaat.
Het toestel gaat sneller, steeds
sneller. Soms laat het even de grond
los, om direct weer terug te vallen.
De kans is klein.
Dan gaat het loseen meter,
twee meter
De mensen op het vliegveld wen
den het hoofd af. Even ligt het toe
stel volkomen in balans. Byrd weet,
dat dit bet critieke ogenblik is. Zijn
Byrd, in het midden, met zijn
vrienden Bennett (links) en Noville
(rechts), gereed voor een avontuur
lijke vlucht naar de Noordpool.
lichaam is op dat moment een me
ter, die bij de eerste afwijking zal
weten, wat er gaat gebeuren.
Plotseling glijdt er een glimlach
over zijn gezicht. Hij voelt het. Heel
langzaam wint het toestel hoogte.
Zijn onverstaanbare kreet, die boven
het geluid van de motoren uitklinkt,
doet de bemanning uit haar gespan
nen toestand komen.
De eerste hinderpaal is overwon-
RJA die ondragelijke spanning volgt
er een lange tijd, waarin alleen
het lied van de motoren klinkt.
Ieder doet zijn werk. In het helse
lawaai is een gesprek onmogelijk en
de mannen weten, dat ze pas weer
kunnen praten, wanneer ze voet op
Franse bodem hebben gezet.
Tenminste, als ze dat halen!
In de uren, dat ze tegen de storm
optornen, vliegt de benzine er door.
Regelmatig wordt er gepeild en met
dezelfde regelmaat betrekt het ge
zicht van Byrd.
Hij weet, dat er een moment zal
komen, waarop doorvliegen hetzelf
de is als terugkeren. Dat wil zeggen,
dat er geen kust meer te bereiken
zal zijn, als de benzinevoorraad zó
blijft slinken.
De verantwoordelijkheid knaagt
aan hem. Mag hij alleen beslissen?
Even later circuleert er een brief
je met de inhoud: „Op deze manier
halen we Frankrijk nooit. Wat zul
len we doen?"
Als het briefje bij de drie mannen
is geweest, staat er driemaal op:
„Doorvliegen".
Vijf uur later is men halverwege
Amerika en Europa. Het heeft geen
zin meer, om nu nog te piekeren.
Men kan nog mdar één ding doen:
Maken wat er van te maken is!
in de lucht. De ruimte aan boord
is klein en slechts om beurten kun
nen de mannen een paar uur slapen.
Telkens als de Noor Balchen zijn
dutje doet, krijgt hij een schildwacht
bij zich, want hij heeft luidruchtige
dromen en zijn zwaaiende handen
komen geregeld vlak bij het touw,
dat maar weinig nodig heeft, om
een heel reservoir benzine in zee te
laten leeglopen.
Overigens valt het met de benzine
erg mee. Bij vorige peilingen schijnt
het toestel niet helemaal in balans
te zijn geweest, want er is meer dan
men aanvankelijk vermoedde.
Uit het logboek, dat Byrd tijdens
de tocht bijhield, blijkt dat bij het
toenemen van zijn vermoeidheid ook
zijn optimisme groeide.
Halverwege de tocht schreef hij:
„We hebben uren lang niets anders
gezien dan water. Als de wind mee
werkt, komen we in Parijs; werkt hij
tegen, dan komen we in zee".
Na 35 uur vliegen noteerde hij: „We
raken vermoeid, maar ik heb nu de
overtuiging, dat we 't halen!"
deze tocht de avond valt, druk
ken de mannen elkaar de hand,
want onder hen glijdt Schotland
voorbij. Het lijkt nu nog maar een
koud kunstje. Maar zoals dat gebrui
kelijk is bij de luchtvaart, komt het
weer als spelbreker optreden. Op het
ogenblik, dat de „America" vlak bij
een vuurtoren de Franse kustlijn pas
seert, wordt het land toegedekt met
een dikke mistdeken. Bijna alle aan
knopingspunten beneden vallen weg
en alleen het kompas moet nu de
richting naar Le Bourget wijzen.
Telkens menen de mannen de
schijnwerpers van het vliegveld te
zien, maar steeds opnieuw blijkt
de wens de vader van de gedachte
te zijn.
En dan komt het wonderlijke ogen
blik van deze pioniersvlucht. Als de
autoriteiten en de honderden belang
stellenden op het vliegveld in de ver
te het gedreun van de motoren ho
ren, zegt Byrd tegen zichzelf: „We
hadden er al moeten zijn; we zijn uit
de koers."
Hij verandert van richting en na
uren vliegen ziet hij eindelijk de
lang verwachte schijnwerpers.
Een zucht van verlichting gaat
door de cockpit, maar even later krij
gen de mannen de schrik van hun le
ven. Wat zij aanzagen voor de schijn
werpers van Le Bourget, was niets
anders dan de vuurtoren, die zij lang
tevoren reeds gepasseerd waren.
„Kunnen we Parijs nog halen?",
schrijft Byrd op een briefje.
Het antwoord luidt: „Nee, de ben
zine is bijna op!"
E*R is niets erger dan in het zicht
van de haven te moeten stran
den. Toen de vier mannen te New-
York in het toestel stapten, waren zij
zich bewust van het grote risico, dat
zij namen. Maar bij alles, wat er zich
in hun hoofden had afgespeeld, was
nooit de gedachte geweest: We zullen
neerstorten op Franse bodem.
Laag cirkelt de „America" boven
Frankrijk. Een noodlanding is de
laatste kans. Helaas, de mist is zo
dik, dat het onmogelijk is, om een
geschikt landingsterrein te vinden.
Byrd heeft geen keus meer. Hij
moet een landing maken in de bran
ding bij de vuurtoren. Een paar
brandende toortsen worden uitgewor
pen om enig idee te hebben van de
positie en even later komt het toe
stel met een harde klap op het water
terecht.
Byrd overleeft het. Hij grijpt om
zich heen en krijgt al spoedig Acosta
te pakken. Dan schreeuwt hij om de
'n Kijkje op Roosevelt Field kort
voor de sprong over de oceaan. V.l.n.r.
Noville, Bennett, die bij een proef
vlucht van de America" zijn been
brak, Byrd en Acosta.
RICHARD BYRD
Wie de naam Richard Byrd
hoort, denkt aan de Zuidpool.
Hij was de man, die een gemak
kelijk leventje afsloeg en de ont
beringen van de Poolwinters
verkoos.
Byrd, die de Amerikaanse vlag
plantte op het met ijs bedekte
dak van de wereld, heeft voor
al opzien gebaard, toen hij een
Poolnacht van vijf maanden
helemaal alleen doorbracht in
een hut op een voorpost. Zijn
naaste buren woonden honder
den kilometers van hem van
daan en toen hij naar de een
zame post vertrok, wist hij, dat
hij gedurende ongeveer een half
jaar door niemand bereikt kon
worden.
Later schreef hij over deze af
zondering: „In mijn drukke le
ven had ik weinig tijd gehad om
tot mezelf te komen. Ik ging al
leen die Poolnacht in, om te
kunnen nadenken. Het heeft me
goed gedaan, want ik was niet
alleen.
God was bij me".
Zijn bekendheid als Zuidpool
reiziger heeft de overige ver
diensten van Byrd naar de ach
tergrond gedrongen. Toch is hij
ook op een ander gebied een be
roemd man. Als luchtvaartpio
nier was hij de eerste piloot, die
aantoonde, dat men met een
driemotorig vliegtuig over de
Atlantische Oceaan kon vliegen.
anderen, maar er komt geen ant
woord.
Later, als de vier mannen toch le
vend en wel op het strand zijn, be
grijpt hij het pas. De andere dren
kelingen waren doof van het gebrul
der motoren en hadden zijn roepen
niet gehoord. Maar terwijl hij naar
de kust waadde, kwam hij hen tegen.
Voor het eerst was een driemotorig
toestel over de Oceaan gevlogen. Het
lag weliswaar als een wrak in de
branding, maar niettemin was het be
wijs geleverd.
^E ontvangst in Frankrijk was
merkwaardig. In zijn dagboek
schreef Byrd: „Het eerste levende
wezen, dat we ontmoetten, was een
jongeman uit het dorpje bij de vuur
toren. Toen wij, ongeschoren en ge
havend, hem aanspraken, ging hij er
zonder commentaar als een haas van
door. Bij de vuurtoren kregen we de
vrouw van de vuurtorenwachter te
zien, die moord en brand schreeuwde
van schrik, maar haar man konden
we gelukkig duidelijk maken, wat er
gebeurd was. rfij gaf ons eten, dro
ge kleren en een bed. De volgende
ochtend ging het bericht van onze
aankomst over de wereld en werden
we door de hoogste autoriteiten ont
vangen.
Een nieuwe roemruchtige bladzij
de in het boek van de luchtvaart was
geschreven en de Amerikanen, die zo
ongeduldig zijn als er gewacht moet
v/orden, maakten honderdvoudig
goed, wat ze aan hatelijks gezegd en
geschreven hadden, toen hun held in
het vaderland terugkeerde.
AI/U BELEEFDEN het drama van Hongarije,
maar wat de Russen daar deden was
eigenlijk niets nieuws. Het enige verschil is, dat
een en ander deze maal geschiedde onder de
ogen van de vrije wereld, terwijl in voorgaande
gevallen het westen de wandaden nauwelijks te
weten kwam, omdat het ijzeren gordijn voor een
waterdichte afsluiting zorg droeg.
Als een verre herinnering klinken de namen
Estland, Letland en Litauen. We moeten terug
naar onze schooljaren of in elk geval naar de
oude tijd om nog iets te kunnen terugvinden
van de glorie dezer kleine staten, op de kaart
van Europa versohenen tengevolge van het zelf
beschikkingsrecht der volken, dat in 1918 in
vredesverdragen van Versailles werd vastgelegd
en dat sindsdien reeds lang vergeten is.
DIJ HET UITSPREKEN van de namen Est-
land, Letland en Litauen, rijst hoogstens
noig even de gedachte in ons op van: geofferd
aan de Russen. Is de huidige constellatie van
Europa dit offer waard geweest?' Is het een
voorspel van de nog veel grotere offers die
Europa brengen moet, aleer het oude zelfbe
schikkingsrecht nog weer eens van stal wordt
gehaald? Of mogen we de plaats, waar deze
landen liggen nog aanwijzen als een plaats,
waar in de toekomst werkelijk vrijheid zal
gloren?
Estland, Letland en Litauen, wat is er van
geworden? Hun geschiedenis van de laatste tien
jaren is een tragedie. We/.kunnen die staatjes
vergelijken met onze lage landen bij de zee
Ons land is niet groter dan een van hen. Ook
wij leven als zij bij de gratie van de zee.
Wij hebben een eigen cultuur, een sterk natio
naliteitsgevoel, een onverwoestbaar geloof in het
recht, dat uiteindelijk zal zegevieren, evenals
de Letten, Esten en Litauers.
Zij zijn geofferd op het altaar van de machts
politiek. De lage landen aknr de Noordzee zijn
I"\OOR DE EEUWEN HEEN zijn de volken van
de Baltische landen reeds geterroriseerd en
onderdrukt, door Duitsers en Russen. In 1918
gloorde voor hen een vrijheid, want het zelf
beschikkingsrecht werd erkend. Een kwart
eeuw heeft dit recht mogen bestaan, toen kwa
men de Russen, die van de gelegenheid gebruik
maakten, toen zij met de Duitsers Polen deel
den. Maar het duurde niet lang of de „bevrij
ding" brak aan.
Waar bleven de oor
spronkelijke bewoners
van Estland, Letland
en Litauen
Duitse troepen rukten Rusland binnen en de
Baltische landen werden „bevrijd", dat wil zeg
gen, de bezetter wisselde, maar de terreur
bleeL Wie zich in de afgelopen jaren een vriend
van de Russen had getoond, werd gedeporteerd.
Toen de Russen aan het oinde van de tweede
wereldoorlog terugkwamen in de baltische lan
den, ging het omgekeerd. Wie zich vriendelijk
had getoond ten opziohte van de Duitsers werd
weggehaald.
Begrijpelijk verloren deze volkeren op die
manier reeds een groot aantal landgenoten, maar
de ellende was nog niet ten einde. De Russen
speelden een gemeen spel. Zij lieten de derde
categorie, de nationalisten, die niets met Russen
of Duitsers ophadden nu de vrije hand. De hoop
herleefde in de harten van de Balten. Het was
eenvoudig voor de Sowjets om uit te maken wie
nationalist waren en inen liet het vuur een
poosje branden. Toen kwamen de lege treinen,
die tot berstens toe gevuld weer verdwenen
in het onmetelijke Russische rijk. De geestkracht
van de baltische landen was gebroken, de besten
waren verdwenen. De Sowjetisering kon met
kracht ter hand worden genomen.
XJET WAS DE SOWJETs nog niet genoeg,
want het verzet bleef smeulen. Het beste
deel van de nu nog overgebleven bevolking
werd eveneens gedeporteerd, want de Russen
staan voor niets op dit punt. Spoedig werden
hele dorpen en steden naar het oosten over
gebracht. De baltische volken waren te lastig,
te nationalistisch en moesten worden opgelost
in het grote Russische rijk.
In de bossen van Letland, Estland en Litauen
leven nog grote groepen verzetslieden, die on
tembaar zijn na alles wat ze hebben doorge
maakt. Overigens is er nog maar weinig natio
nalisme te vinden in deze door het westen
„vergeten landen".
Is het een wonder? In twee dagen tijds wer
den in juni 1941 meer dan 30.000 Litauers over
de Russische grens gedeporteerd: met onbe
kende bestemming. Nu zijn er al meer dan
400.000 inwoners van dit land gevallen of ver
dwenen. In Letland werden 300.000 mensen
zonder meer opgebracht v egens verzet tegen
het vreemde bewind. In Estland is de oorspron
kelijke bevolking eveneens sterk gedecimeerd.
De plaatsvervangers komen uit Rusland of
Azië.
In Duitsland vinden we nog enkele kleine
groepen Balten, die hier als paria's leven, dicht
bij hun land in de hoop Maar hun hoop
vloeit weg op de drift van de tijd. Zij zagen ook
het gebeuren in Hongarije en het getal der
getrouwen brokkelt af. Zo sterven volkeren in
Europa in de twintigste eeuw.
