Magistrale Waag gaat weer open
De geschiedenis van de Leidse
markt- en havendienst
Het gebouw dat 8*000 gulden kostte
werd voor 3 ton gerestaureerd
Drie eeuwen bestaan
worden morgen gevierd
de echte zware shag VAN NELLE
WOENSDAG 26 SEPTEMBER 1956
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 5
F EN begeleidend artikel by de her-
opening van de Waag kunnen wij
niet beter beginnen dan met een
klein vergelijkend overzicht van de
prijzen, die het gehele gebouw en de
restauratie hebben gekost. Het met
selwerk van de oude Waag werd ge
gund voor 3.000. Enkele weken later
het houtwerk voor 1.600. De hard
stenen blokken en pilaren werden
aangenomen voor 1.15Ü.
Alles bij elkaar heeft het prachtigé
Waaggebouw, ontwerp van de bouw
meester Pieter Post, 8.000 gekost. De
totale kosten voor de restauratie van
het Waaggebouw belopen ruim
300.000. Men kan dus veilig vast
stellen, dat er in de laatste 300 jaar
wel het een en ander gewijzigd is.
/"\P 21 september 1657 werd aan de
bouwmeester Pieter Post de op
dracht gegeven een ontwerp voor een
Waag te leveren. In die zelfde tijd
zo lezen wij het boekje „De Waag"
van de hand van de adjunct-directeur
van de markt en havendienst te Lei
den, de heer D. R. Kooiman moet
de oude Waag en het daarnaast aan
de Rijn liggende boterhuis „tot aan
De Verkeerde Pot" in. de Manden-
makerssteeg zijn afgebroken. Op 6
november 1657 werd de eerste steen
gelegd door Philips van Buytevest,
zoon van één der burgemeesters. De
burgemeesters hadden aan de beeld
houwer Rombout Verhulst opgedra
gen het gevelstuk te maken, voorstel
lende het Waagbedrijf, overeenkom
stig de hem voorgelegde tekening.
Ook het boven de toegang tot het
boterhuis in de Mandenmakerssteeg
ontworpen TVerk, voorstellende de
boterhandel, werd goedgekeurd. De
heren burgemeesters, t.w. Cornelis
Anthonis v. Buytevest, Willem Paedts
Pauls van Swanenburgh en Johan
Meerman hun wapens, in zand
steen gehouwen, bevinden zich in het
boterhuis boven de doorgang naar
de Waag hebben op 16 juli 1659, na
inspecteur de waag overgenomen.
wyi.J besloten de zwaarste schaal aan
de voordeur aan te brengen en
een „matige" aan de zijdeuren, in- en
uitschuifbaar „gelijk in de Waage te
Amsterdam geschiet".
Deze schalen zijn nog aanwezig en
in hun onverminderde bruikbaarheid
zijn zij een getuigenis van de be
kwaamheid van hun maker, die in
1647 deze voor die tijd bijzonder
zware stukken smeedwerk met
het nog primitieve gereedschap van
Vulcanus zo voortreffelijk bewerkte.
Na de in gebruikneming van Waag
en Boterhuis bleek het laatste, ge
bouwd als een rondlopende gaanderij
om een open binnenplaats, een imi
tatie van het Romeinse impluvium,
ongeschikt voor het doel: regen en
stof kwamen naast de binnenplaats
ook ofc) de botervaten, open opgesteld
onder de gaanderij terecht. De met
spoed aangebrachte overkapping vor
derde nog een uitgave van f 2.700.
ÏJET Waaggebouw is een afspiege-
ling van de mentaliteit der stads
bestuurders in die eeuw. Men stelde
ziah niet tevreden met het oprichten
van een utiliteitsgebouw, doch de
Waag moest tevens getuigenis afleg
gen van de stand en de welstand van
de stad en de magisstraat. Men had
bijv. voor dit bedrijf geen verdieping
nodig. Dat men er het „Collegium ad
negotia obstetrica artis" (opleiding
der vroedmeesters) vestigde, vloeide
voort uit het gebrek aan college
zalen der universiteit. De bestemming
tevens tot vergaderruimte van het
„Collegium Medicum et Chirurgicum"
(chirurgijnsgilde) lag in hetzelfde
vlak als het afstaan van de boven
vertrekken in de stadspoorten vóór de
bijeenkomsten van andere corpora.
Later tijd.
^IET lang nadat het Waagbedrijf in
1920 was gevoegd bij de markt
en havendienst, bracht de directeur
van deze dienst zijn bureau uit zijn
particuliere vertrekken over naar de
bovenverdieping van het Waagge
bouw. De grote zaal bleef in gebruik
als repetitiezaal voor het stedelijk
muziekcorps, restant van de Schutte
rij-muziek. Zijn opvolger verkreeg in
,1927 de zaal om daarin zijn bureau
te vestigen en tevens in te richten tot
vergaderzaal voor de raadscommissie
van de markt- en havendienst, Later
werden voor de vestiging van de
dienst nog enige voorzieningen ge
troffen. Bij de aanleg van de centrale
verwarming in 1954 kwamen enige
gebreken aan het licht, die de eer
bied voor de bouwers van weleer wel
iets verminderde. Een ingrijpende
restauratie was niet te vermijden,
wilde men het gebouw behouden.
In 1952 zag de gemeente zich ge
noodzaakt ten aanzien van het Waag
bedrijf aan de eisen van de tijd toe
te geven en de balansen welker be
diening veel tijd kostten buiten be
drijf te stellen. De opstelling van een
automatische weeginrichting bracht
mede de buiten gebruik stelling der
wielstellen, waarmede de losse kaas
bakken werden verreden en de aan
schaffing van plateauwagens, op ko-
gellagerwielen.
Ï_ÏET aantal boeren, dat naar de
Waag reed werd steeds geringer
en noopte de gemeente uit te zifen
naar een oplossing, waarbij niet alle
provenuen werden opgeslokt door de
te betalen lonen. Deze oplossing werd
gevonden in het verhuren van ge
bouw en installatie op vrijdagmorgen
HOOFDPIJN?
WEG HOOFDPIJN
(Advertentie)
aan de grootste der particuliere waag-
houders.
Een aardige bijzonderheid over de
gebruikte gewichten is nog, dat Lei
den de eerste deV Hollandse steden
was, dat het Amsterdamse waagge-
wicht invoerde. Lokaal „patriotisme"
en gevoel voor superioriteit van de
eigen stad maakten, dat er in Neder
land „zoveel steden, zowel gewich
ten" waren. Leiden had echter inge
zien, dat de overzeese handel. Am
sterdam boven Leiden had doen uit
groeien.
De heer Kooiman besluit dan ook
zijn overzicht met een variant op het
bekende: een klein land kan ook in
kleine dingen groot zijn: de grootte
van een stad wordt niet bepaald door
haar omvang en inwonertal, doch
door de daden die haar verheffen.
Arabië
Deze foto geeft een beeld van de conferentie van de Arabische „grote drie"
welke in de Saoedie-Arabische stad Damman is gehouden. Rechts op de
foto zien we van voor naar achter de Syrische president Sjoekri el Koeatli,
koning Saoed van Saoedie-Arabië, de Egyptische president Gamal Abdel
Nasser en diens politieke adviseur, Ali Sabry. Tegenover koning Saoed
zit kroonprins Feisal, geflankeerd door delegatieleden. Uit de besprekingen
is gebleken, dat Syrië en Saoedie-Arabië het beleid van Egypte ten aanzien
van het Suez-kanaal steunen.
Einde van de rit. Begin van een
vers pakje zware VAN NELLE.
In het blauwe pakje van de Weduwe zit voor
mij nog altijd de allerbeste zware shag.
Bij een 60-jarig
bestaan
Morgen wordt in Leiden de her
opening van de Waag gevierd,
voorts het 300-jarig bestaan van
dit nuttige gebouw en het 60-jarig
bestaan van de markt- en haven
dienst. De markt- en havendienst
bestond eigenlijk het vorig jaar al
60 jaar en de Waag zou volgens
het jaartal in de gevel over twee
jaar pas voor een jubileum in aan
merking komen. Maar een ge
meente moet altijd iedere gelegen
heid tot feestviering aangrijpen.
Wat te denken van de opening van
het ondergrondse bouwwerk t.o.
het Stadhuis dat ook onder de
supervisie van de marktdienst
valt?
De markt- en havendienst is dus in
1895 pas als volwaardige loot aan de
gemeentelijke stam zijn bestaan be
gonnen. Vóór die tijd was er géén
hoofd van de dienst. Er was een
aparte waagmeester, die de waag van
de gemeente pachtte. Verpachten was
in die dagen een specialiteit van de
gemeente. Het bespaarde haar een
hoop extra zorgen. In 1830 werd de
eerste marktmeester benoemd. De
Franse revolutie had een omwente
ling gebracht in de organisatie van
de gemeenten in Nederland.
Programma bij de
heropening Waag
Het programma naar aanleiding
van de opening van de Waag te Lei
den is als volgt:
Om half twaalf worden de genodig
den in de Burgerzaal van het stad
huis welkom geheten door de burge
meester. Wethouder van der Kwaak
houdt een rede naar aanleiding van
Met 60-jarig bestaan van de markt
en havendienst. Kwart over twaalf
begeeft het gezelschap zich naar de
Waag, waar de stadsarchitect, ir. Th.
Koch, ontwerper van de plannen tot
restauratie, aan de burgemeester de
sleutel die op een Leidse kaas zal
rusten, zal overhandigen..
Hierna spreekt de burgemeester een
herdenkingsrede uit naar aanleiding
van het 300-jarig bestaan van het
Waaggebouw. Een kaaswagen met
een Leidse en een kaaswagen met
een Goudsekaas rijden vervolgens
naderbij; de kazen worden op de
ouderwetse manier gewogen.
In het Boterhuis wordt een koud
noenmaal gebruikt Onder de genodig
den zijn alle zelfkazers, die nog
Leidse kaas maken, ongeveer 20 in
getal.
Commissaris
In 1870 was de commissaris van
politie te Leiden verantwoordelijk
voor de scheepvaart (schipperij) te
Leiden. In 1895 werd de inspecteur
van politie, J. Romanesko belast met
de toezicht over de bruggewachters.
Men zal zich afvragen hoe deze in
specteur met de gemeentelijke brug
gen in aanraking kwam. De politie
herbergde echter vóór die tijd al
's nachts twee bruggewachters, die
klaar stonden om op verzoek van de
schippers de schepen door de stad te
loodsen.
De heer Romanesko bleef tot sept.
1923. Hij werd opgevolgd door de
heer L. A. Mennes, die tot 1950 direc
teur bleef. In 1920 was de Waagdienst
in handen van de markt en haven
dienst gelegd. Voor die tijd was de
gemeenteontvanger de verantwoorde
lijke man. In 1935 werd de veemarkt
van de oude Beestenmarkt naar het
huidige terrein overgebracht. In 1950
kwam de heer M. Weima in dienst
van de gemeente als directeur van de
markt- en havendienst. Zijn adjunct
de heer Kooyman trad in 1925 in ge
meentedienst.
Te land en te water.
Thans zou men de dienst voor
markt en haven kunnen omschrijven
als de dienst, die zich bemoeit met
alles wat zich in economische zin te
land en te water in de stad afspeelt.
Eén van de belangrijkste aspecten van
de dienst is de bouw van een nieuwe
veemarkthal, die eens voorbij het
Schuttersveld zal verrijzen.
Vierde markt.
De veemarkt staat op de vierde
plaats in Nederland, de schapenmarkt
is landelijk de grootste en de lamixje-
renmarkt zou men de grootste van
Europa kunnen noemen. Eén van de
creaties van de huidige dienst is de
organisatie van de woensdagse wa
renmarkt. Van hoeveel belang de
Leidse markt is blijkt wel uit de cij
fers, die onlangs zijn geproduceerd
over het marktbezoek. Op een mooie
zaterdag bedraagt het aantal bezoe
kers van de markt ruim 40.000. Vol
gens een enquête is 33% afkomstig
van buiten Leiden. De Leidse mid
denstand in het algemeen heeft on
getwijfeld baat bij deze Leidse mag
neet. De markt- en havendienst vindt
het dan ook van groot belang de ont
wikkeling van de markt te stimule
ren.
Probleem.
Een zwart schaap voor de staf van
de dienst is het woonarken probleem.
Leiden heeft op het moment 165
woonschepen. 30 staan op de wacht
lijst en het duurt dikwijls jaren vóór
een gegadigde voor een plaatsje aan
de wallekant in aanmerking komt.
De markt- en havendienst heeft 35
man vast personeel en 40 losse werk
krachten. 24 Bruggen in Leiden wor
den door de dienst bediend.
RECHTZAKEN
HAAGSE POLITIERECHTER.
HOVENIER MET OVERUREN.
Overeenkomstig de eis veroordeel
de de Haagse Politierechter een 26-
jarige hovenier uit Voorschoten tot
25,boete of vijf dagen en een
maand voorwaardelijke gevangenis
straf. In dienst van een tuinbouw
kundige had verdachte diverse tui
nen opgeknapt. Hij bracht echter
veel hogere bedragen in rekening bij
de klanten dan moest en gaf aan zijn
baas de doorslag van een andere re
kening met lagere bedragen. Het ver
schil stak hij in zijn eigen zak. In
één geval had hij voor 22.56 te veel
berekend, maar aangezien hij zich
met het optellen nog een tientje
vergiste kreeg hij 32.56 te veel. De
klant gaf hem nog 1.50 fooi ook!
De verdachte voerde aan, dat hij
dikwijls overuren maakte en dat hij
dit daarom voor zichzelf rekende.
Vroeger was het al eens mis geweest
en toen had zijn baas hem gewaar
schuwd. De verdachte was reeds
tweemaal eerder veroordeeld.
Voor de Haagse Politierechter was
gedagvaard een 21-jarige veehouder
uit Nieuwkoop, die te Bodegraven op
6 mei j.l. bij het overbrengen van een
koe het dier bij herhaling pijn zou
hebben veroorzaakt door het tegen
de buik te trappen, zulks met over
schrijding van de middelen die nood
zakelijk waren ter bereiking van het
redelijk doel. De verdachte ontkende
niet getrapt te hebben, maar hij voer
de aan dat er anders niets met het
dier te bereiken viel.
„Een koe trap je zo maar niet in
elkaar. Het dier had geen letsel en
liep later vrolijk met de andere
koeien in het weiland. Het beest zag
er goed verzorgd uit", overwoog de
rechter. Wachtmeester K. uit Bode
graven vertelde, dat er een klacht
was gekomen van iemand die lid
van de Dierenbescherming was. Hij
meende echter ook dat er een oude
vete achter zat.
De officier van justitie achtte het
tenlastegelegdé niet wettig en over
tuigend bewezen en hij vorderde vrij
spraak. De rechter kon zich hiermee
verenigen.
Leidse Universiteit
Geslaagd voor het doet. examen
Sociologie de heer H. A. Brasz te
Den Haag.
Vrijdag 28 sept. a.s. om 4 uur zal
dr. J. W. de Jong, benoemd tot ge
woon hoogleraar in de faculteit der
Letteren en Wijsbegeerte aan de
rijksuniversiteit te Leiden, om onder
wijs te geven in^de Buddhologie en
het Tibetaans, zijn ambt openlijk
aanvaarden door het uitspreken van
Paardengetrappel begeleidde het
huwelijk van mej. J. Verboon uit de
Da Costastraat te Leiden en de heer
C. uit den Boogaard te Warmond,
een rede in het Groot-Auditorium. 1 Bruid en bruidegom zijn n.l. lid van
de landelijke Rijvereniging „Konin
gin Emma" uit Wassenaar. De ruiters
en paarden vormden voor de trap
pen van het stadhuis een ere-haag
en door deze haag schreed het bruids
paar de huwelijksplechtigheid tege
moet. Uiteraard bestond voor dit bij
zondere evenement in de drukke
Breestraat veel belangstelling. De
politie moest er aan te pas komen om
het verkeer in goede banen te leiden.
