„Arbeitseinsatz" verliep minder
vlot dan deportatie van |oden
("herinneringen uit donkere dagen")
ontelbare
onderduikers
Negenjarig avonturiertje trok
Amstelveen naar Purmerend
van
DE
STENEN
SPREKEN
AIL 1955
DE LEIu.SE 'NT
pR IS NIETS, dat de verschrik
king van de bezettingstijd zo
volledig illustreert als de mensen
jacht. Wij hebben reeds geschreven
over de afschuwelijke Jodenvervol
ging, die 210.000 landgenoten de
dood injoeg. Daarnaast stond de
mensenjacht, die bekend is gewor
den onder de naam van „Arbeits
einsatz". Zelfs de Hongerwinter,
schrijft H. M. v. Randwijk in „On
derdrukking en Verzet", zou in al
zijn verschrikkelijkheid anders en
ook beter te dragen zijn geweest, in
dien niet in alle ellende en boven alle
ontbering uit een mensenjacht - had
gewoed, die de meest wezenlijke
schrik van deze lugubere winter uit
maakte.
Het is de Duitsers gelukt, om het
Joodse volksdeel, behoudens een
kleine rest, uit te roeien. Wat met de
„Arbeitseinsatz" had kunnen samen
hangen is pas na de oorlog bekend
geworden uit de onthullingen van
Felix Kersten, die wist te vertellen,
dat Hiller zeer ontstemd was over
„de Joodskapitalistische verdorven
heid" van het Nederlandse volk, dat
zijn germaanse karakter had verloo
chend. Als straf was hij voornemens
de Nederlanders naar Polen te de
porteren en de Nederlandse cultuur
grond ter beschikking te stellen van
SS-soldaten en hun gezinnen. Zover
is het gelukkig niet meer gekomen.
MENSENLEVENS.
ONDANKS HET FEIT, dat de „Ar
beitseinsatz" in de ogen van de
Duitsers niet zo'n groot succes is ge
weest, hebben de nazi's kans gezien
een aanslag te plegen op onze man
nelijke bevolking tussen 17
8 en 45 jaar. Een half millioen
Nederlanders werden, aan
vankelijk via de Arbeids-
bureaux en later door gruwelijke
mensenjachten, ingeschakeld in de
Duitse oorlogsmachine.
Zo grof er aan de fronten werd
omgesprongen met mensenlevens, zo
nauwkeurig en met angst voor eni
ge verspilling werden ze in de bur
germaatschappij geadministreerd, om
het Duitse oorlogspotentieel te ver
sterken.
Het was een wisselwerking tussen
front en achterland. Naarmate er
meer sneuvelden, werd de druk op
het achterland groter. Steeds moes
ten er nieuwe lichtingen worden op
geroepen om de opengevallen plaat
sen in de loopgraven en op het slag
veld in te nemen. Tengevolge daar
van werden de bedrijven in Duits
land en de bezette gebieden uitge
kamd. Als de industrie niet van be
lang voor de oorlogsvoering was,
werden de arbeidskrachten er met
massa's uitgehaald. Men registreer
de daartoe alle arbeiders en alle be
drijven. De organisatie hiervan was
helaas zeer nauwkeurig opgezet. Na
dat Hitler in Duitsland aan de macht
was gekomen, begon men dadelijk
aan de uitkamming der bedrijven.
ook nederland.
Het was te verwachten,
dat men ook in Nederland vol
gens dezelfde methode te werk zou
gaan. Het is jammer, dat het zolang
heeft geduurd, eer de Nederlanders
het Duitse systeem in al zijn ver
schrikkelijkheid leerden kennen. An
ders had een actie tot verwarring
stichten in onze nauwkeurig bijge
houden bevolkingsregisters veel kun
nen bijdragen tot het afzwakken van
Duitse maatregelen. In dit opzicht
zijn wej naïeve lieden geweest, die
alles op een papiertje klaar hadden
liggen.
Het Duitse systeem was geënt op
„Mein Kampf", waarin Hitier schreef,
dat men onprettige maatregelen zo
danig in stukjes en beetjes moest ne
men, dat .ieder stukje op zich de
Bij de inleiding van de tewerkstel
ling in Duitsland heeft men gespecu
leerd op het burgerlijk vooroordeel
ten aanzien van de slachtoffers der
crisisjaren. De verhaaltjes over
„werkschuwheid" sloegen wel aan
en gaven de mensen, die belangrijke
beslissingen liefst ten eeuwige dage
uitstellen, een goede aanleiding om
van medewerking aan deportatie een
soort deugd te maken.
'N ZACHT LIJNTJE.
'ET BEGON EIGENLIJK met een
zacht lijntje. Europa was be-
H
De eerste onderduikers in Nederland.
Een Joods echtpaar heeft zich geïn
stalleerd in een oude kelder.
Foto Int. Oorlogsdocumentatie.
duusd. De Duitse legers liepen met
het grootste gemak het ene land na
het andere onder de voet en men
begon er rekening mede te houden
dat de Duitse hegemonie wel eens
blijvend kon zijn. Enthousiast was
men niet over het nationaal socialis
me, maar de opmerking „de scherpe
kantjes zullen er vast afgaan" stamt
toch uit 1940.
In deze 'omstandigheden konden
de Duitsers zich van een voor hun
doen erg zacht lijntje bedienen. Er
werd propaganda gemaakt voor wer
ken in Duitsland.
De lonen hoog! De sociale voor
waarden uitstekend! j
Helaas waren er arbeiders, die er-1
intrapten.
Toch moet men niet van vrijwil
ligheid spreken in het algemeen.
Werklozen konden in Duitsland te
werk worden gesteld. Men sprak
niet van „verplicht", maar wie wei
gerde, kreeg geen ondersteuning
meer.
Volgens het Centraal Bureau voor
de Statistiek waren er in 1940 onge
veer 99.500 Nederlandse arbeiders in
Duitsland.
Ondanks de hoge lonen en de goe
de sociale voorwaarden begon zich
reeds spoedig het verschijnsel voor
te doen, dat verlofgangers niet meer
naar het land van belofte wensten
terug te keren.
OP GROTE SCHAAL.
IN 1942 WERD DE TWEEDE FASE
ingeluid met een versterkte uit-1
kamming der bedrijven en sinds-1
dien is de tewerkstelling in Duitsland
steeds meer een grootscheepse jacht
geworden. In 1943 werden de jaar
klassen '20 tot '24 opgeroepen, ge
volgd door 'de registratie van alle
T.annen tussen de 18 en 45 jaar.
In die periode is ook de grote race
naar duikadressen begonnen.
Maatregelen als het invoeren van
de tweede distributie-stamkaart heb
ben het onderduiken nooit de kop
kunnen indrukken. Tienduizenden
onttrokken zich aan arbeid in Duits
land. Het staat vast, dat 143.000 ar
beiders uit Duitsland wisten te ont
snappen of na verlof niet terugkeer
den. En in dat aantal zijn dan niet
opgenomen de ongeveer 100.000 man
nen, die weer slachtoffer werden van
de razzia's.
In Nederland ging men de vrouw
inschakelen in het arbeidsproces. In
bakkerijen en allerlei andere bedrij
ven zag men vaak vrouwen op man-
nenplaatsen staan, nadat de vrouwe
lijke postbode een nieuwe periode
had ingeluid.
Intussen werd er ononderbroken
jacht gemaakt op de mannen
Zoals uit bovenstaande cijfers
blijkt, heeft men het verzet nooit
kunnen' breken. Deze actie verliep
voor de Duitsers minder vlot dan de
deportatie van de Joden.
En tenslotte schijnt de Nederland
se arbeider, die in Duitsland terecht
kwam, zich nooit zo erg druk te heb
ben gemaakt. Het was in ieder ge
val een klap in het gezicht van Mus-
sert, toen Hitier hem vertelde: ,,Ik
heb niets aan Nederlanders. Of het
moeten vrijwilligers zijn!"
Een groot karvjeitje voor kostbaar heitje
Een heitje voor een karweitje of... Murugan ln Artis krijgt een grote
beurt van een nieuwe (kleine) baas!
In het zicht van de
haven strandde hij
Een negenjarig knaapje uit Am
stelveen besloot eergisteren zijn
Paasvacantie eens goed in te zetten
en sprak met twee vriendje af om
een tocht te gaan maken naar Am
sterdam-Noord, waar hij een tante
had wonen.
Omdat moeders tegen dergelijke
initiatiefvolle plannen altijd bergen
bezwaren maken, besloot hij thuis
maar niets te zeggen en gistermor
gen om half acht vertrok hij met
een lege maag en vol goede moed
naar Amsterdam.
Schrijft u meteen ter informa
tie van de fotograaf of het u ge
lukt is de foto met diepte te zien en
of u een herhaling van dit experi
ment wenst.
Vorige week
De foto stelde voor: het Philoso-
fenpad.
Dit is het pad, dat als een oord
van landelijke rust midden tussen
het stadsrumoer ligt. Rechts is de
Lammenschansweg met het geraas
van de tram, achter u dreunt het
verkeer van Korevaarstraat, Zoe-
terwoudsesingel en Jan van Hout
kade. Vroeger was het in deze om
geving landelijker, toen lag er een
klein bos op de plaats waar nu de
tram rijdt, een brede sloot maakte
het schilderijtje vol.
Geen wonder, dat hier in de zo
meravond veel gezucht werd en ge
minnekoosd.
Toen dit deel van Leiden nog aan
Zoeterwoude hoorde (in de tijd,
dat de Zoeterwoudsesingel nog een
grindpad was) droeg dit pad de
naam van Boerenpad; een naam,
die dikwijls op grove wijze door
het volk verbasterd werd.
De waardebon gaat naar:
Fam. M. J. v. d. Driftv. Steyn,
Hogewocrd 166A, Lelden.
In onze prijsvraag „De Stenen
Spreken" nemen wij ditmaal eens
een proef met een foto in drie di
mensies.
FOTO'S MET DIEPTE
Om te zien hoe stereo er uitziet,
moet u deze simpele regels volgen:
Wat het meisje op de foto doet
wordt duidelijk gemaakt in het te
keningetje hiernaast. Al wat u no
dig heeft is een spiegeltje. Leg de
krant op een plat oppervlak. Houd
het spiegeltje langs uw neus (weer
spiegelend het rechter beeld) en
evenwijdig met de witte streep tus
sen de twee foto's. Kijk vervolgens
rechtstreeks met het linkeroog naar
het linkerbeeld en naar de weer
spiegeling van het rechterbeeld met
uw rechteroog. U ziet dan twee
beelden. Verplaats hierna de onder
ste rand van het spiegeltje tot u het
beeld in de spiegel gelijk met
het rechtstreeks waargenomen beeld
ziet. Onmiddellijk ziet u de twee
beelden als één beeld met een vol
komen 3-D perspectief. U ziet diep
te. Net of het „echt" is.
WAT U MOET DOEN
Diepte of niet de Leidenaar, die
zijn stad kent, die weet in welke
tuin je het voorjaar met diepe teu
gen kunt genieten tegen betaling
van een zeer luttel bedrag, zal ont
dekken waar dit „stereo"-paar foto's
genomen is.
Schrijft u de oplossing aan de
puzzle-redactie van de Leidse Cou
rant onder het motto: „De Stenen
Spreken" en u heeft kans op een
waardebon van vijf gulden.
Bedrijfschap voor de
detailhandel in de
consumptiemelk
In zijn vergadering van 22 April zal
de s ociaal Economische Raad het
advies behandelen tot instelling van
een bedrijfschap voor de detailhan
del in consumptiemelk.
Het bedrijfschap zal zich uitstrek
ken over ondernemingen waarin melk
en gewoonlijk ook zuivelproducten,
margarine en eieren worden ver
kocht. Deze groep bestaat uit 10.000
ondernemingen waarin 22.000 mensen
i werkzaam zijn. In 9700 ondernemin-
I gen, de z.g. melkslijters zijn ongeveer
J 18.000 personen werkzaam en daar-
van 2800 in loondienst. De overige
ondernemingen kan men melkinrich
tingen noemen. Dat zijn er ongeveer
350 met 3750 mensen waarvan 3400
in loondienst.
Daarnaast omvat het bedrijfschap
de gespecaliseerde zuivelhandelaren,
I wier aantal ongeveer 1400 bedraagt.
Kruidenierszaken die zuivelproduc
ten en margarine verkopen en sla
gers, dié dit laatste artikel eveneens
verkopen, worden volgens het advies
buiten het bedrijfschap gelaten.
Het bedrijfschap krijgt o.a. verorde
nende bevoegdheid minimumeisen te
stellen aan overeenkomsten ter ratio
nalisatie van bezorgroutes.
Over de instelling van he bedrijf
schap is geen overeenstemming be
reikt met de Koninklijke Nederlandse
Zuivelbond (F.N.Z.) en de vereniging
voor zuivelindustrie en melkhygiëne
waarin de melkinrichtingen zijn ge
organiseerd. Namens die organisaties
is medegedeeld, dat de melkinrichtin
gen reeds op voldoende wijze hebben
geregeld wat het bedrijfschap beoogt
te regelen. De overige ondernemers
organisaties vormen volgens de S.E.R.
echter een voldoende vertegenwoor
diging van de betrokken onderne
mers. De georganiseerde slijters heb
ben namelijk ten minste 64.5 pet. van
de totale melkomzet.
Eveneens in de vergadering van
22 April zal de S.E.R. de adviezen be
handelen tot instelling van nog drie
bedrijfschappen: voor de groothandel
in kruidenierswaren; voor de groot
handel en de tussenpersonen in aard
appelen en voor de handel in tuin-
bouwzaden.
Eenzaam verder!
Nadat de hoofdstad bereikt was en
tantes huis niet gevonden werd, be
sloot men naar ampel beraad door
te wandelen naar Pyrmerend, want
daar had de negenjarige nog een oom "t'
wonen. De honger had bij zijn
vriendjes echter alle avontuurzin
weggenomen en daarom moest hij
zijn tocht alleen voortzetten, want de
vriendjes gingen naar huis, waar zij
gisteravond te 5 uur doodmoe en
hongerig aankwamen.
Ook de negen-jarige avonturier
zou zijn einddoel niet bereiken, want
in de buurt van Purmerend had ook
op hem de honger zo'n beslag gelegd,
dat hij in het gezicht van de haven
besloot toch maar naar huis terug
te keren.
Blijde thuiskomst.
Laat in de avond kwam hij te Am
sterdam aan, waar hij de weg zoek
raakte en een taxichauffeur, bij wie
de jongen inlichtingen inwon, nam
hem eerst mee naar een café om
hem een paar broodjes te laten eten
en waarschuwde vervolgens de po
litie.
Deze was al door haar collegae uit
Amstelveen gewaarschuwd en een
uurtje later kwam een gelukkige
moeder, die te lang van haar zoontje
gescheiden was geweest om nog
kwaad te zijn, hem ophalen.
Brommers, scooters en
fietsen niet duurder
De fabrikanten en importeurs van
en de groothandelaren in rijwielen,
bromfietsen, scooters en motorrijwie-
len, georganiseerd in de Nederland-
sche vereniging „de rijwiel- en auto
mobiel-industrie" (RAI), van wie
een aantal in het begin van dit jaar
reeds prijsverlagingen bekend heeft
gemaakt vooral voor de goedko
pere rijwielen hebben thans het
besluit genomen de huidige prijzen
van de door hen in de handel ge
brachte merken dit seizoen niet te
zullen verhogen.
Deze vrijwillig tot stand gekomen
afspraak heeft de instemming van
het Ministerie van Economische Za
ken.
Bromfiets belasting
Nu per 1 September de motorrijtui
genbelasting voor bromfietsen wordt
afgeschaft, zijn belastingkaarten te
krijgen, die tot deze datum lopen.
De kaarten kunnen per halve
maand worden aangevraagd, dus per
1 April, 16 April, 1 Mei en zo voort.
De volgende tarieven zullen gelden:
Aanvangs- Zonder Met
datum duo duo
1 April ƒ5.83 ƒ8.75
16 April 5,25 8,87
1 Mei „4,67 ƒ7,—
16 Mei 4,08 „6,12
1 Juni 3.50 „5,25
16 Juni „2.92 „4,37
1 Juli 2,33 „3,50
16 Juli 1.75 „2,62
1 Augustus1,17 1,75
16 Augustus„0,58 „0,87
