Wat Einstein zoekt, zochten velen vóór hem,
wat hjj vond, kan practisch niemand vatten
De stem van het Heelal
klinkt in Dwingelo
De man» over wie ieder sprak, spreekt en zal spreken
Na 'n leven vol inspanning voor de vrede
bood hij Roosevelt de atoombomformule aan
ZATERDAG 9 APRIL 1955
DE LEIDSE COURANT
VIERDE BLAD PAGINA 1
J7EN JONGEDAME DEELDE ONS ONLANGS (vertrouwelijk) mede, dat
zij „alleen in Einstein geloofde" en daarmede hoopte zij ons te ver
pletteren, een poging die schipbreuk leed, omdat wij de waarde van dit
geloof niet konden peilen. Dc wereld lijdt de laatste 30 jaren aan een
„Einstein-complex" en velen praten over de Duitse geleerde en zijn theo
rieën, alsof zij daarmede even vertrouwd zijn als met de inhoud van hun
vestjeszak of de geheimen van hun kaptafel:Einstein heeft de atoom
bom uitgevondende relativiteitstheorie (een heerlijk woord om te
gebruiken, maar men moet zich eerst in eenzaamheid een beetje oefenen,
anders struikelt men over al die korte lettergreepjes) betekent het omver
werpen van alle bestaande wijsbegeerteEinstein legde het funda
ment voor een geheel nieuw natuurwetenschappelijk denkenen wij,
onschuldige mensjes, die niet met Einstein op school gegaan zijn, kunnen
weinig meer doen, dan bedeesd luisteren en een stil gevecht tegen ons
minderwaardigheidscomplex voeren.
Wanneer U in dit artikel denkt de betreffelijkheidsleer van Einstein op
populaire wijze behandeld te vinden, wanneer U dorst naar een procédé
in zakformaat voor de atoombom, dan wordt het een gevoelige teleurstelling,
want wij kunnen U deze dingen niet uitleggen, omdat we hen zelf ook niet
begrijpen. Dit hoeft ons het schaamrood niet op de kaken te jagen, want
jaren geleden verklaarde Einstein eens, dat er twee, hoogstens drie mensen
op de gehele wereld gevonden zouden kunnen worden, die hem in zijn
theorie zouden kunnen volgen en momenteel twijfelt Einstein soms of hij
sichzelf nog wel kan volgen!
Wij willen in dit artikel Einstein niet als geleerde, maar als mens bena
deren en slechts om de nieuwsgierigen niet helemaal teleur te stellen,
willen we even onvolledig en gebrekkig het probleem aanstippen, dat
Einstein poogt op te lossen: Einstein zoekt naar de natuurlijke kracht, die
al het waarneembare regelt en stuwt en van waaruit al het bestaande zijn
oorsprong vindt. Let wel: de natuurlijke kracht, dus om het heel populair
te zeggen de beginselkracht, die de Schepper geschapen heeft om de
wereld te doen ontstaan en in stand te houden.
Het zoeken hiernaar is niet nieuw; reeds een eeuw voordat Einstein
geboren werd, liet Goethe de geleerde professor Faust al verzuchten: „Dasz
ich erkenne was die Welt im innersten zusammenhalt" (ik zou zo graag
weten, wat de wereld in beginsel te zamen houdt) en vóór Goethe hebben
tientallen grote figuren zich tot nu toe tevergeefs over dit probleem
het hoofd gebroken. Men kan juichen: „Einstein vond het: De energie!"
maar dan volgt onweerhoudbaar de vraag: „Wat is energie?"! Maar genoeg
wijsgerige beschouwingen; laten we bezien, hoe Einstein als mens geleefd
heeft en nog leeft.
LEIDT DE LICHTSTRAAL.
Men zou verwachten, dat een ge
leerde van dit uitzonderlijk formaat
een soort wonderkind is geweest, dat
zijn onderwijzer in de eerste kl3S
ongemakkelijke uren bezorgd heeft
met zijn diepzinnige vragen, doch dit
is niet het geval.
Einstein was een zeer middelmatig
leerling, die met heel veel moeite de
examens deed, welke hem toegang tot
de universiteit moesten geven en ook
op de universiteit demonstreerde hij
dezelfde middelmatigheid. Einstein
had een hekel aan examens; hij vond
hen tijdrovend, omdat ze vergden,
dat je een hele verzameling gegevens
in je hoofd stampte, die je nooit no
dig zou hebben, of die je gemakke-
op kon zoeken, als je hen wel
nodig had.
Hij was een ware wetenschapsman,
een denker, die reeds als jong stu
dent op de wonderlijke gedachte
kwam om een lichtstraal op te van
gen en hem te leiden in een bepaal
de richting. Wij kunnen dit op het
eerste gezicht ëen zeer merkwaardige
gedachte vinden, maar de inboorling,
die nooit anders dan water met zijn
mond uit een riviertje geslurot
heeft, zal de gedachte om het vloei
bare water „te vangen en te leiden
even merkwaardig vinden, terwijl wij
de oplossing van dit vraagstuk vrij
normaal vinden.
ZEER MOEILIJK BEGIN.
Een gedachte* alleen maakt een
mens echter niet beroemd en toen
Einstein afgestudeerd was, liep hij ja
renlang werkloos rond, omdat hij ner
gens een baantje kon vinden; hij leed
honger en was verrukt over ieder
dragelijk aanbod, dat hem in die tijd
bereikte. Tenslotte, kreeg hij een
functie aan de Zwitserse Octrooiraad
I en het salaris stelde hem in staat
enigszins normaal te leven.
Gedurende al de jaren, die volgden
op zijn universiteitsstudie, had Ein
stein zich bijzonder op de wetenschap
toegelegd en in 1905 publiceerde hij
5 artikelen in een wetenschappelijk
tijdschrift, waarvan een artikel de
relativiteitstheorie uiteenzette.
Er ging echter geen schok van ont
roering door de wetenschappelijke
wereld.
Enkele professoren bespraken het
merkwaardige artikel eens en gedu
rende 3 jaren bleef Einstein de onbe
kende medewerker aan de Octrooi-
raad. Enkele wetenschapsmensen
werkten de theorie echter uit en 3
jaren later drong de betekenis vao
zijn theorie tot de wereld door.
Er volgden nu enkele aanbiedingen
van universiteiten, eerst schuchter,
daarna talrijker en eervoller, totdat
opeens de wereld zich meester maak
te van zijn theorie en Einstein een
bekendheid kreeg, die nog nooit een
natuur-philosoof tijdens zijn leven
ten deel is gevallen.
ONBEGRIJPELIJK.
Socrates werd in het Athene van
Pericles niet meer dan een interes
sant gezelschap geacht en zijn vrouw
Xantippe schold op hem, omdat zijn
gedachten geen geld in het laadje
brachten. En toch waren vele van
Sokrates' gedachten voor zijn tijdge
noten te volgen.
Einstein werd in enkele maanden
wereldberoemd; overal sprak men
over hem en zijn theorie, terwijl nie
mand iets van deze theorie begreep
en men spreekt nu na 50 jaren
nog over hem, terwijl zijr» relativi
teitstheorie voor practisch de gehele
wereld in zijn geheel nog een raad
sel is.
De ster der roem was echter voor
Einstein opgegaan en zij zou niet
meer dalen.
Dwars door de eerste wereldoorlog
heen werd de wetenschap van deze
Duitser als basis gebruikt voor En
gelse proefnemingen op grote schaal
en openlijk bracht men deze geleerde
in het vijandelijke land hulde voor
zijn theorie. Over de gehele wereld
vocht men om hem een korte tijd aan
een universiteit te verbinden en het
is voor Leiden een eer te achten, dat
Einstein in de zomer van 1922 hier
enkele maanden college heeft gege-
DE ATOOMBOM.
Wat de atoombom betreft, is het
niet helemaal juist deze aan Einstein
toe te schrijven. Voortbouwende op
de theorie van Einstein en zijn ver
dere natuur-philosophische studies
wisten twee Duitse geleerden in 1939
te Berlijn een atoom te splitsen en
daardoor een enorme krachtbron vrij
te maken. Zij moesten vluchten voor
het Hitlerregime en Hitier verjoeg
met hen de kans om de oorlog te win
nen. Een van deze onderzoekers, Leo
Szilard, bereikte Amerika, waar Ein
stein toentertijd reeds woonde,en
legde hem zijn bevindingen voor.
Einstein zag onmiddellijk de enor
me mogelijkheden, wist zich toegang
te verschaffen tot president Roose
velt en enkele maanden later werd in
het grootste geheim het'eerste atoom
laboratorium, bestemd voor het ma
ken van atoombommen, ingebruik
genomen.
VIJAND VAN GEWELD.
Feitelijk stuiten we hier op de gro
te tragedie van Einsteins leven, want
Einstein is een man, die iedere vorm
van dwang en geweld haat. Zijn af
schuw voor de Duitse dwang op scho
len deed hem als jongeman besluiten
het Duitse staatsburgerschap op te
geven en lange tijd leefde hij staten-
ïoos, als wereldburger. Om practiscne
redenen werd hij teri slotte Zwitser.
Toen hij in later jaren de uitnodi
ging kreeg om aan de Berlijnse uni
versiteit een leerstoel te vervullen,
weigerde hij halsstarrig de Duitse na
tionaliteit weer aan te nemen, zodat
hij als enige niet-Duitse professor aan
de Berlijnse universiteit benoemd
werd.
De eerste wereldoorlog trof hem
als een zweepslag en na de ineenstor
ting van het Keizerrijk wijdde hij
zijn gehele persoon aan de opbouw
van een nieuwe en betere wereld. Hij
werd wetenschappelijk afgevaardigde
naar de Volkenbond en poogde daar
zijn denkbeelden over de rechten van
de mens en een wereldbroederschap
in practijk te brengen. Als een der
eersten diende hij teleurgesteld zijn
ontslag in, toen hij ontdekte hoe
machteloos deze mislukte instelling
was.
TRAGISCHE TWEESPALT.
Daarna probeerde hij het alleen,
en aanvankelijk met succes. Hij deed
een beroep op de jongeren ov.er de
gehele wereld om dienst te weigeren
en zijn roem was toen al zo groot, dat
vele jongeren hem als anti-militairist
volgden.
Toen kwam de grote strijd van zijn
leven. Hitler nam de macht in Duits
land over en een van de eerste pro
grammapunten was de Jodenvervol
ging. Einstein zelf was een Jood, die
reeds gedurende zijn gehele leven op
£3"OIIO!IOIIOIICDIIOItOIIOIIOIIOIIOIIOIIOIIOIIOIIOIP
Bij uitgeverij „Elsevier", Amsterdam, is onlangs het bekroonde
werk van Antonina Vallentin in vertaling uitgekomen. De schrijf
ster, die tientallen jaren intiem bevriend was met de familie
Einstein, geeft in haar boek „Einstein" een boeiende beschrijving
van de man, die door de gehele wereld bejubeld en door prac
tisch niemand 'begrepen wordt. Met de in dit boek vervatte ge
gevens hebben we in bijgaand artikel gepoogd een oppervlakkige
indruk van het leven van deze veelbesproken geleerde te geven.
Aan hen, die over Einstein meer willen weten, dan de vrij opper
vlakkige en vaak onjuiste opmerkingen, die de „goegemeente"
over hem pleegt te produceren, kunnen wij het interessante werk
van Antonina Vallentin van harte aanbevelen.
Einstein na een leven vol strijd; zijn gelaat is doorkorven met de rimpels
der zorgen, maar in zijn ogen brandt nog een onblusbaar vuur.
de meest onverwachte momenten de klein, op een tennisbal gelijkend,
vloek, die op dit ras rust, had onder- bommetje, 72.000 menser* in Hiroshi-
vonden. ma van de aardbodem weggevaagd.
HIOIIOIIOIIOIIOIIOIIOIIOIIOIIOIIOIIOHOIIOIIC3IIO
Zelf ontkwam hij aan de bloedige
vervolging, maar duizenden van zijn
vrienden werden doodgemarteld. Het
Hitlerregime zag Einstein als een te
rugkeer naar het barbarisme, omdat
het kwaad tot goed gemaakt had en
door een geraffineerde propaganda
het volksgeweten en een tijdlang
ook het wereldgeweten in slaap
wist te sussen.
Om Europa te redden herzag hij
zijn anti-militairistisch programma en
deed een dringend beroep op de we
reld om de strijd tegen het Naziregi
me aan te binden. Maar de wereld
sliep nog, Chamberlain moest nog
naar München en Amerika droomde
nog van een „splendid isolation" (een
perfecte afsluiting).
Toen de wereldbrand losbrak,
kreeg Einstein de atoom-theorie in
handen. Hij wist, dat Duitsland mo
gelijk ook deze theorie zou kunnen
ontwikkelen en deed de moeilijkste
keuze van zijn leven. De man, die de
vrede boven alles liefhad en verde
digde, gaf de stoot tot het con
strueren van het grootste moordwa
pen, dat de mensheid tot dan toe ge
kend had.
Het gebruik van de atoombom In
Japan is met uitdrukkelijk protest
van Einstein geschied. Hij had voor
gesteld om Japanse politici en mili
tairen een proefneming met de
atoombom te laten bijwonen. De
schrik achtte hij voldoende voor een
capitulatie.
Op 16 Juli werd echter de eerste
atoombom op een proefveldje van
Nieuw Mexico uitgeworpen en nog
geen maand later werden door een
EENZAME LEVENSWINTER.
Einstein is na de oorlog een oude
man geworden. De vorige maand
vierde hij zijn 76ste verjaardag, maar
niet de jaren drukken hem, doch de
onmetelijke verantwoording, die er
door zijn werk op hem is komen rus
ten. „De wereld negeert het gevaar,
omdat de omvang boven het bevat
tingsvermogen gaat", zucht de man,
die wellicht als enige op dc wereld
de omvang, van het gevaar volledig
kan overzien. Hij is een vredesapostel
geworden, die soms bespottelijk ge
maakt wordt, soms argwanend beke
ken wordt, maar naar wie niemand
luistert.
Het leven van Einstein is feitelijk
een tragedie. Hij is een eenzaam mens
op een voor mensen zeer grote hoog
te en sinds in 1935 zijn vrouw van
wie hij veel gehouden heeft en die
nooit moeite deed om zijn werk tc
doorgronden, zodat hij bij haar rust
vond na zijn inspannende arbeid
overleden is, leeft hij teruggetrok
ken in zijn huis te Princetown
(Amerika), waar de woelingen van
de wereld langs hem heengaan en
waar hij nog dagelijks dc wetenschap
dient.
Einstein heeft niet gevonden „was
die Welt im innersten zusammenhalt",
maar hoogstwaarschijnlijk plaagt de
ze vraag hem thans minder dan vroe
ger, want Einstein heeft een zekere
rust gevonden.
Meer en meer noemt hij in de laat
ste jaren de kracht, die het heelal
bestuurt, „God", maar koppig voegt
hij hieraan toe: „Dc Lieve Heer
speelt, maar Hij speelt niet vals!"
Einstein enkele jaren geleden met enkele autoriteiten van de Princetown-
universiteit in gesprek.
Sterren zijn te horen
Kootwijk op de Veluwe was tot
nu toe de enige plaats in Nederland
waar men naar de zon en de sterren
kon luisteren. Deze maand zal ook
in Lhee, onder de gemeente Dwin
gelo een radiotelescoop gereed ko
men, die met haar spiegel met een
doorsnede van 25 meter de grootste
i ter wereld zal zijn, tot in Manchester
j de radiotelescoop met een doorsnede
van 75 meter zal zijn voltooid.
Het klinkt vreemd als men zegt,
j dat wij de sterren kunnen horen
maar toch is dat zo. Wij kunnen de
golven, welke zij uitzenden, hoor
baar maken in de radio.
Iedereen, die een radio heeft,
weet, dat in zijn toestel ook andere
geluiden worden opgevangen dan die
welke de radio-stations uitzenden.
Er zijn ook z.g. storingen, welke uit
de wijde aether komen.
Zulke geruisen komen ook op de
zon en de sterren voor en wel in veel
heviger mate dan op aarde, doch
doordat deze storingsbronnen zover
af zijn, bemerken wij er in onze ra
dio-toestellen weinig van.
Met uiterst gevoelige instrumenten
zijn ze echter wel hoorbaar te ma
ken. De radio-golven, welke onze
1 aarde vanuit de sterrenwereld be
reiken, bestaan uit korte en lange
golven. Alleen de korte golven kun
nen wij ontvangen. Dit komt door
het bovenste gedeelte van onze at
mosfeer, die wij Ionosfeer noemen.
Deze Ionosfeer laat n.l. alleen de
korte radiogolven door. Deze golven
dringen door de wolken en de mist
heen en kunnen door radioscopen
worden opgevangen.en geregistreerd.
De ontdekking van deze radiogolven
dateert van 1932. Het is dus nog een
van de jongste takken van de weten
schap.
De speigel te Lhee weegt 25 ton en
wordt bevestigd op een draaibare
toren.
De, spiegel is met gaas bedekt die
de stralen van Zon en Melkweg op
vangt. Door de parabolische vorm
van de spiegel worden dë stralen te
ruggekaatst en geconcentreerd op
een punt in het midden van de spie
gel, het brandpunt, een antenne, van
waar de stralen naar een waarne
mingspost worden geleid, die onder
de spiegel wordt gebouwd. Een spe
ciaal mechanisme kan zorg dragen
voor het automatisch volgen van een
gebied, dat door de radiotelescoop
wordt beluisterd.
Kleinere spiegels, afkomstig van
Duitse oorlogsbuit zullen naast de
grote spiegel worden opgesteld. In
de nabijheid komen woonruimten
voor ingenieurs en studenten. Men
hoopt het complex tevens voor be
langstellenden toegankelijk te ma
ken.
Het Nederlandse aandeel in deze
materie is niet gering. In 1942 ont
dekte men dat de zon ook radiogol
ven uitzendt. Tegenwoordig wordt
de radiostraling van de zon op ver
scheidene radiosterrenwachten da
gelijks geobserveerd. In het jaar
1950 is het voor de eerste maal ge
lukt om radiostralingen te registre
ren die hun oorsprong buiten ons
Melkwegstelsel hebben. Op 11 Mei
1951 is het Ir. Muller, wiens woning
bij de nieuwe radiotelescoop dezer
dagen gereed is gekomen, gelukt ra
diogolven op te vangen waarvan het
vaststaat dat deze in de Melkweg
hun oorsprong hebben. Aanvankelijk
werd deze ontdekking geheim ge
houden. Later heeft Prof. Oort van
de Leidse sterrenwacht, na bewij
zen over de juistheid te hebben ver
kregen, deze ontdekking wereldkun
dig gemaakt.
NEDERLAND HOORT HET HEELAL
SCHEMA VAN EEN RADIOTELESCOOP
t heelal
Ffcrabolische spiegel van
etaaMraad Oeze spiegel
reflecteert deinvallendp
radiostralen naar zijn
brandpunt waarna de stra
geregist
Heelal it -U
Alleen de Korte radto-
gplvm Jramen door de
- lange radiogolven
