Enkele aardappelen vormden de inzet van 'n
machtige voedingsactie voor Leidse bevolking
Sliij&iuaag.
De Habo redde tientallen van de hongerdood
Zwarthandelaars lieten moddervette taartjes
bakken voor ondervoede vrouwen
Complicering van bestaan maakt
toekomst van de mens onzeker
DE
STENEN
SPREKEN
ZATERDAG 12 MAART 1955.
DE LEIDSE COURANT
TWEEDE BLAD PAGINA 4
In de kelders onder de eetzaal hield de
ondergrondse haar schietoefeningen
Voor ons ligt een krant uit het bezette Leiden in de hongerwinter. De
bladspiegel is maar klein, maar toch groot genoeg om honger en ellende
de lezer toe te laten grijzen. De voorpagina heeft ons weinig te zeggen.
De Duitse zelfoverschatting steekt, ondanks het kerend getij, nog steeds zijn
vette koppen tussen de eerste schriel gedrukte regels van de naderende
ondergang op. Zij spreken een taal, die de Hollander niet meer verstond
en hem telkens weer met ongeduld deed uitzien naar het gestencilde blaadje
dat 's avonds als het eerste teken van de naderende lente de brievenbus
binnenfladderde.
Het stadsnieuws in het bezetters blaadje is interessanter en vertelt
lets van het schrijnende leed dat in de laatste maanden van de honger
winter in Leiden geleden werd. Links, rechts en onder omlijnen de rouw
advertenties de uitzichtloze Leidse nieuwtjes met een zwarte rand.
Het meest treft ons het bericht van het overlijden van twee zeer jonge
kinderen, zusjes en beiden slachtoffer van de honger. Daarnaast, actueel
en misschien nog hongeriger dan de dood, de advertentie van een begrafe
nisondernemer als een gier boven de door rouw verslagen huizen.
Doodkisten te huur. De laatste nog betaalbare eer die men de overledene
kon bewijzen. Doch in Leiden woonden nog tachtig duizend mensen die
hoop hadden. Hoop omdat Göbbels propaganda-gordijn spleten ging ver
tonen, waardoor het goede nieuws zich over het land verspreidde en vooral
omdat in Leiden zelf door een kleine groep mensen groot werk gedaan
werd voor velen. Het werk van het comité „Hulp aan Burgerbevolking in
Oorlogstijd". Wij vonden de heer Zandbergen, initiatiefnemer en leider van
de Habo, bereid ons iets over ontstaan en werk van het comité te vertellen.
ALS EEN VAN DE LEIDERS van
de plaatselijke ondergrondse
kreeg de heer Zandbergen even voor
Kerstmis 1944 bezoek van een boer,
die hem tien kilo aardappelen be
schikbaar stelde voor zijn mannen.
Op dat moment was de voedselposi
tie van de ondergrondse echter zeer
behoorlijk en de heer Zandbergen
wilde het aanbod reeds afslaan, toen
hem opeens inviel da« de B.S. de
enige organisatie in Leiden was, die
in staat was de burger voeding in
handen te nemen.
In zijn enthousiasme door geen en
kele ambtelijke molen gehemd, stel
de de heer Zandbergen met een aan
tal medewerkers een actieplan op en
weldra konden spijkers met koppen
geslagen worden. Zodra de contacten
gelegd waren, stroomden de ga en
in natura binnen. Alles ging van eer-
leien dakje. Niemand w.'st precies
waar het vandaan kwam maar de
vleespotten van de Habo i aakten ge
vuld en tot grote vreugde van de me
dewerkers kon reeds op Tweede
Kerstdag een maaltijd worden uitge
reikt.
Geduld als dagvulling.
IJET SPREEKT VANZELF dat een
etentje voor enige duizenden
personen niet bij een van de comité
leden thuis gegeven kon worden.
Het probleem werd opgelost toen de
N.S.B.-burgemeester begrip voor de
r.oden van de Leidse bevolking toon
de en de Stadsgehoorzaal ter be
schikking stelde. Aan deze beslissing
zal natuurlijk ook inzicht in eigen
Jijet de hand werden koeien en varken» tot (ehakt vermalen,
onmacht debet geweest zijn, maar
hoe dan ook de eetzaal was er en de
gasten konden komen aanzitten.
In de middaguren van een koude
tweede Kerstdag dromden reeds
vroeg voor de deuren van de Stads-
zaal honderden Leidenaars, uitge
rust met borden, bestek en een bijna
cnvei'zadigbare honger.
Het wachten was in die oorlogs
dagen een vierde dimensie gewor
den. Wy wisten wat wachten was en
vulden er onze dagen mee; met bij
het slapen gaan als enige zekerheid
weer een dag dichter bij de bevrij
ding te zijn.
Toch heerste er onrust in de wach-
tersrij want tussen de grijsaards
en vrouwen maakten vogelvrije
mannen zich klein om aan de spie
dende blikken van de Duitsers te
ontkomen. Maar, hoe vreemd het ook
mag klinken, de Duitsers hebben
zich nooit ingrijpend met deze spon
tane actie bemoeid. Hun optreden
beperkte zich tot zinloze controles
van het voedsel op de plaats waar
het bereid werd en een enkele in
spectie van de Stadszaal.
Gedurfde camouflage.
MU MOET ONMIDDELLIJK gezegd
worden dat het aandeel, dat de
B.S. in deze voedselvoorziening had,
natuurlijk handig gecamoufleerd
werd. Dit gebeurde zelfs zo sterk dat
de voedselactie, de op scherp gestel
de werkzaamheden van de B.S. aan
het oog \(an de Duitsersonttrok. In
de kelders van de Stadsgehoorzaal,
die door de burgemeester welwillend
ter beschikking was gesteld, vonden
naVnelijk in de avonduren schietoefe
ningen plaats.
Menige Leidenaar. die overdag aan
de goedvoorziene tafels aanzat, zal
moeite met het slikken gekregen
hebben als hij had geweten dat hij
bijna letterlijk op een vat kruit zat.
Twee ons vlees.
Zelden heeft de Stadsgehoorzaal
echter een dankbaarder publiek ge
kend.
Nadat een priester of dominee het
Onze Vader had voorgebeden, defi
leerde men tafel voor tafel langs de
dampende gamellen. De zelf meege
brachte diepe borden kregen een
berg stamppot met een krater vol
vette jus en een gehaktbal van twee
ens te dragen. Twee ons vlees voor
mensen, die in de laatste maanden
de kleur en reuk er van bijna verge
ten waren!
De gevolgen bleven dan. ook niet
uit. Velen werden onwel en moes
ten door de geneeskundige dienst be
handeld worden. Ze kregen het eten
echter mee om thuis te proberen de
vette hap bij mondjesmaat naar bin
nen te werken.
Welkome afwisseling.
DE STRIJD VAN DE HABO tegen
de honger breidde zich langza
merhand uit tot gedeelten van het
front waar de vijand gemakkelijk
spel scheen te hebben.
Met volledige medewerking van
de zuster van het Lidwinahuis werd
een zuigelingencentrum opgericht en
aan jonge moeders werd bijvoeding
verstrekt. De voedingsactie begon
echter eerst goed toen de schoolkin
deren in het St. Lidwinahuis een
warme maaltijd konden krijgen.
Meer dan duizend grage kindermon-
•1 den werden elke middag gevuld.
Ook de maaltijden voor de volwasse-
1 >y«rd^x langzamerhand naar het
Een overzicht van de Stadszaal
tijdens de maaltijd op Tweede Kerst
dag 1944.
gastvrije huis aan de Zoeterwoudse
Singel verplaatst. Deze etentjes
vormden voor velen een zeer wel
kome afwisseling van het zeer ma-
gere centrale keuken-menu.
Gebakjes als bijvoeding.
WAN TWEEDE KERSTDAG tot
aan de bevrijdingsdag hebben de
vleesmolens van eert fabriek in Zoe
ter woude bijna onafgebroken ge
maald. Ondanks het nijpend gebrek
aan voedsel in het Westen van ons
land behoefde men niet een keer de
hongerige schare onverzadigd weg te
sturen.
Men leefde letterlijk en figuurlijk
van de boer, die het comité dan ook
nooit in de steek liet. Varkens, die
anders als Schweinenbrat de Sauer
kraut opgeluisterd zouden hebben,
verdwenen spoorloos en doken 'pas
weer op als gehaktbal in de vette jus.
De aank~ m werden bekostigd
uit een fonds, dat door spontane gif
ten en gewetensgelden gevoed werd.
Zwarte prijzen behoefden nooit be
taald te worden.
Integendeel, sommige zwarthande
laars, die de goed gespekte geldbui
del wel wat zwaar op de lever kwam
te liggen, stelden hun waren tegen
inkoopsprijs ter beschikking. Enkele
weken voor de bevrijding trachten
zij, de boter die ze op hët hoofd had
den, kwijt te raken door tien pond
van het edele product in gebakjes te
verwerken. De volgende dag kregen
de lichtelijk verbaasde zusters van
het Lidwinahuis enige honderden
taartjes onder de jonge moeders te
verdelen. Een ongetwijfeld goed be
deeld maar vrij onzinnig gebaar.
Het einde.
rYE BEVRIJDING KWAM met voed-
seldropping en kaakjesregen en
de Habo droeg de voedselvoorzie
ning over aan het vrije burgerlijke
gezag. En terwijl de clandestiene
vleesmolens stil kwamen te liggen
begonnen de ambtelijke molens in
formulieren om te zetten wat uit
een spontane opwelling ontstaan was.
Dit alles is biina tien jaar geleden.
In de krant, die voor ons ligt zijn
In de rij voor het St. Lidwinahuis.
Ambtsaanvaarding prof- Van den Berg
Oorzaak en gevolg
In het Groot Auditorium van de
Leidse Universiteit heeft prof. dr J.
H. van den Berg, tot voor kort bij
zonder hoogleraar te Utrecht, het
ambt van buitengewoon Leids hoog
leraar in de phaenomenologische
TH. J. VAN DER HEIJDEN,
rechtskundige
Hoge Rijndijk 103a. Leiden
telejoon 23405
Pacht-, rechtszaken en incasso's.
(Advertentie).
gele kringen gekomen. Alles ver
bleekt en. vergeelt, maar toch is het
goed om nog eens terug te denken
aan de weinige lichtpunten die de
donkerste winter die Nederland ooit
gekend heeft dragelijk maakten.
GEWESTELIJK ARBEIDSBUREAU
Algemeeen
Vertoonde het aanbod niettegen
staande het aanhoudende winterweer,
tot aan de vorige opgave nog steeds
een daling, over de periode van 28
Februari t/m 5 Maart 1955 steeg het
aanbod echter van 865 tot 890, t. w.
740, als geheel werkloos ingeschre
venen en 150 bij objecten voor aan
vullende werken tewerkgestelden. De
stijging is voornamelijk het gevolg
van de langdurige vorstperiode.
Ook het aantal niet werkenden is in
niet onbelangrijke mate gestegen. Met
ongeduld ziet men dan ook uit naar
zachter weer, opdat de werkzaamhe
den normaal doorgang zullen kunnen
vinden. Een vergelijking met het
overeenkomstige tijdstip in 1953 en
1954 leert dat het aanbod thans be
langrijk lager is nl. resp. 1235 en 740.
Het aantal aanvragen onderging
geen wijziging. Voor een belangrijk
deel hebben de ingediende aanvragen
betrekking op jeugdige arbeidskrach
ten, voorts bestaat in de niet aan
seizoenfactoren onderhevige bedrijfs
takken- ruime tot goede plaatsings
mogelijkheid.
Jeugdigen
Het aantal aanvragen blijft hoog
en het voldoen de nodige problemen
opleveren. Op alle mogelijke manie
ren wordt getracht het contact met
de jeugd te verstevigen en ui te
breiden.
Vrouwelijke Arbeidskrachten
Het aanbod van vrouwelijke ar
beidskrachten bedroeg op 5 Maart
1955: 10®. De vraag nam nog enigszins
toe nl. 315 tot 325.
Vooral het. tekort aan huishoude
lijke krachten is beduidend (dagmeis
jes en werksters). Overigens kunnen
in vrijwel alle bedrijfstakken vrouwe
lijke arbeidskrachten worden ge
plaatst.
methode en conflictspsychologie aan
vaard door het uitspreken van een
oratie onder de titel „over neuroti—
serende factoren".
Spreker merkte in de aanvang van
zijn betoog op, dat in .een tijd, ge
kenmerkt door relatieve stabiliteit
der menselijke betrekkingen het ge
loof in een blijvend karakter en een
biologisch gedragspatroon sterker is
dan in een tij'd, gekenmerkt door
sterke en veelvuldige veranderingen.
Thans leven wij in een tijd als laatst
genoemde waarin geen tussenmen
selijke betrekking te noemen valt
die niet aan veranderingen op korte
termijn onderhevig is. Een van de
kenmerkende gevolgen daarvan is,
dat ons tegenwoordig bestaan ge
kenmerkt wordt door een veront
rustende nerojisering.
De eerste vraag die de conflicts
psycholoog zich dient te stellen is
die naar de veroorzaking der psy
chische stoornissen van de mens.
Welke zijn de neurotiserende facto
ren van onze samenleving?
Onzichtbaar verleden.
De eerste neurotiserende factor
van betekenis wordt gevormd dooi
de toenemende complicering van ons
bestaan, van welk verschijnsel moei
lijk een gesloten beeld kan worden
gegeven. Spreker verdiepte zich in
de verschijnselen dezer complicering,
vooral oolc op de vorming van het
kind tot volwassene, om te conclu
deren dat door die complicering de
toekomst voor de groeiende mens
onzichtbaar wordt.
Onzichtbaar wordt ook het per
soonlijk verleden, een opmerkelijk
verschijnsel dat nog te weinig weten
schappelijk is onderzocht.
Daarnaast concludeerde spreker
tot ihet verschijnsel van een in door
levenstempo overijling vergeten he
den.
De conflictspsycholoog zou echter
zijn medische verwantschap looche
nen, wanneer hij zich neerlegde bij
de vaststelling van de oorzaken van
het euvel en zich niet bezon op een
therapie. Doch zijn taak blijft in
hoofdzaak die van de individuele
therapie en slechts een enkele keer
zal hij tezamen met de socioloog het
terrein van de sociale therapie kun
nen aangrijpen en benutten.
Xt**cX><c>0<Xi
Bij bovenstaande foto wiHen we
niet te veel commentaar leveren.
We vragen ons af of er Leidenaars
zijn, die alleen bfj hat bekijken al
zeggen: O ja, natuurlek dat is
WAT U MOET DOEN.
Adresseer een kaart, brief of
briefje aan de puzzle-redactie van'
de Leidse Courant, Papengracht 32,
Schrijf op de achterzijde: „De
stenen spreken".
De foto stelt voor:
De inzendingen worden ingewacht
tot en met Donderdag aanstaande.
Onder de goede oplossers wordt een
waardebon van vijf gulden verloot.
De opgave van de vorige week
bleek toch niet zo moeilfjk als we
verwacht hadden. Het aantal inzen
ders viel reusachtig mee. Dit was
voor een gedeelte te danken aan
het feit, dat de foto van deze schoor
steen van de Lichtfabrieken stonc
op éen pagina, die aan de uitbrei
ding van dit bedrfjf gewijd was.
Het was dus de nieuwe pijp var
het Leids Electriciteitsbedrijf. (80
meter hoog).
De waardebon van vfjf gulden
werd gewonnen door:
Frans Herscheid,
Jan Willem Frisostraat 23, Leiden
