Catharina onttroonde haar man en liet
Russische beer naar haar pijpen dansen
Zwakzinnige Czaar speelde met
kartonnen soldaatjes én zijn leven
Duitse vorstin veroverde de macht in het Kremlin
DE LETDSE COURANT
Voordat het IJzeren Gordijn, althans voorlopig, Rusland een vaste afba
kening gaf, brak de Russische volksbeer herhaaldelijk uit zijn kooi en
richtte met zijn dolle streken grote schade aan in de omringende landen.
Vele pogingen zijn gedaan om de beer te temmen, doch telkens als men
dacht het beest met de rug tegen de muur te hebben, sloeg het van zich af
met de onverwachte kracht van een oerdier. De czaren van het Groot-Rus
sische rijk zijn niet altijd even gelukkig geweest met hun dressuurprocven.
Slechts de werkelijk groten gingen de gekluisterde beer in het begin uit de
weg en gaven hem zoveel honing te eten dat hij te vadsig werd om zich te
verweren. Eerst dan lieten zij hem naar hun pijpen dansen.
Een uitzonderlijke figuur in deze reeks van dikwijls wrede despoten was
Catharina de Grote, die met vrouwelijke geslepenheid de Russische beer
voor zich wist te winnen.
MYSTERIEUZE
DUBBELGANGER
van Duitsen bloede en heette in
haar pretentieloze meisjesjaren ge
woon Sophie Augusta Frederike. Het
was in Rusland echter een oude ge
woonte om bij voorkeur geen perso
nen op de troon te helpen, die hun
gehele leven reeds tegen Rusland
vadertje hadden moeten zeggen. Deze(
instelling zou men kunnen verklaren
uit de aangeboren mensenkennis van
de Russen, die liever het risico na
men in het buitenland een kat in de
zak te kopen, dan met de plaatse
lijke adelstand in zee te moeten gaan.
Meestal liep het experiment toch ver
keerd af en de gevolgen noemen wij
nu geschiedenis.
Catharina werd door haar tante
Czarina Elisabeth uitverkoren om sa
men met haar zoon Peter in de toe
komst de logge Russische beer in be
dwang te houden. De vader van Ca
tharina hapte gretig toe en stuurde
zijn dochter gezegend door al zijn
ambities op reis. Het meisje had toen
juist haar vijftiende verjaardag ge
vierd; zij wist van de prins geen
kwaad en al had ze kwaad van hem
geweten, dan had zij het toch niet
geloofd.
Prinsen poppenspel
IN PETERSBURG VOELDE de prin-
ses zich maar weinig op haar ge
mak. De grote hoffeesten die gege
ven werden, brachten haar in grote
verlegenheid, omdat haar moeder
haar, waarschijnlijk uit zuinigheids-
overwegingen, slechts enkele afdra-
gertjes had meegegeven. Nadat de
drukte wat was geluwd, begon Ca
tharina zich met grote ijver voor te
bereiden op haar toekomstige taak.
Zij leerde Russisch en liet zich on
derrichten in de orthodoxe gods
dienst. Haar kennismaking met haar
toekomstige echtgenoot grootvorst
Peter was echter niet meegevallen.
De man had nauwelijks enige aan
dacht voor haar en trok zich na de
eerste ontmoeting weer zo snel mo
gelijk terug om met zijn poppen te
kunnen spelen, een werkzaamheid,
die hem bij zijn regering nauwelijks
te pas zou kunnen komen.
De Russische adel liep in die dagen
over van deze zwakke broeders, die
angstvallig op de achtergrond gehou
den werden, om het volk niet alle
hoop op een zonnige toekomst te ont
nemen.
Sterke verhalen
HET IS DAN OOK NIET te ver
wonderen dat deze degeneré's
met het grootste ontzag praatten over
Toen het personeel in de gaten
kreeg, hoe het met de geestelijke
vermogens van hun werkgever stond,
deden zij hem een aantal kartonnen
soldaten cadeau, in de hoop dat hy
zijn militaire gaven niet meer aan
hen zou verknoeien. En inderdaad
liet hij hen in het vervolg met rust.
De proef op de som
zorgen maar ook zijn kamer met
hem moest delen, bleef echter het
voorwerp van zijn nukken. By een
hoffeest dwong hy haar van een zen
ding oesters te proeven. Na de eerste
rauwe schelpbewoners met een vies
gezicht gegeten te hebben, werd Ca
tharina misselijk en moest haar waar
digheid door een overhaaste vlucht
redden. Bij haar terugkomst ver
klaarde Peter, dat uij haar het eerst
had laten eten o t hij bang was
dat de dieren verg-^tigd waren.
Catharina was deze behandeling
knap beu en zij nam zich voor, al
haar middelen te gebruiken, om deze
zwakzinnige psychopaath voor Rus
land onschadelijk t,e maken.
Er zyn heel wat duels uitgevoch
ten over de vraag of Catharina door
Hofdames en
bedienden
IN 1762 OVERLEED Czarina Elisa
beth en Peter liet zich met veel
pracht en praal tot czaar kronen.
Zijn eerste daden op politiek gebied
waren echter zo kwajongensachtig
dat er voor Catharina maar weinig
te wensen over bleef. Nog het zelfde
jaar viel Peter in de kuil, die hij
zelf gegraven had. Na een van zijn
waanzinnige beslissingen zag zyn
vrouw haar kans schoon. Ongemerkt
verliet zij de residentie Petershof en
reisde vergezeld van haar vertrou
welingen naar St. Petersburg. Hier
hadden generaals en patriarchen het
volk reeds revolutierijp gemaakt.
Catharina werd op grootse wijze
ontvangen en in triomphtooht na-ir
het Winterpaleis gebracht. De vol-
ruwe voorgangers als Peter de
Grote en Iwan de Verschrikkelijke.
Catharina kreeg tot vervelens toe
te horen dat Peter de Grote na zijn
Hollandse reis op het Rode plein, dat
toen nog onder een minder gekleur
de naam te boek stond, vijf vermaar
de opstandelingen met eigen zwaard
tot een ongevaarlijke lengte ingekort
had. Niet minder fraai vonden zij het
verhaal dat Iwan de Verschrikke- i
lijke de bouwer van een van de grote
kerken van het Kremlin eerst met
volle krop omhelsd had, om de man
daarna, uit voorzorg dat hij nergens
anders meer een dergelijke kerk zou
bouwen, de ogen uit te laten steken.
Al deze fraaie verhalen brachten
Catharina er toe zich te verzoenen
met het wrange toekomstbeeld aan
de zijde van de debiele maar onge
vaarlijke Peter het leven te moeten
slijten.
V/reemde voorkeur
koningskinderen in de echt ver
bonden. Na de eerste zonnige dag,
toen er nog voldoende dingen waren i
om de aandacht van de gehuwden j
van elkaar af te leiden, bleek al heel
spoedig dat dit huwelijk voor Catha
rina een sprong in het duister was.
Peter deed alles, wat in zijn be
perkte geest op kwam, om.jiaar het
leven zo onaangenaam mogelijk tel
maken. Hij beledigde haar in het'
openbaar en verdeelde zijn vorste
lijke gunsten zeer democratisch over
de dames van de hofhouding. A.ls
grootvorst had hij nog gelegenheid
genoeg om zich ook minder demo
cratisch te gedragen. Zo was een van
zijn meest geliefde spelletjes het £e-
ven van exercitieles. Om deze mili
taristische neiging bot te vieren, had
hij natuurlijk in het leger kunnen
gaan, waar de fourier voor hem on
getwijfeld nog wel enkele sterren en
balken in voorraad had, maar dit
was hem te vermoeiend. Zijn recru-
ten betrok hij daarom uit de hofhou
ding en het personeel van het paleis,
dat onder zijn leiding elke morgen
de gangen en zalen van het oude Pe
tershof in wanorde brachten.
persoonlijke ambitie of door vader
landsliefde tot deze huisvredebreuk
gedreven werd; in ieder geval
maakte zij van haar positie gebruik
om contacten te leggen met de hoog
ste kerkelijke en militaire autori
teiten.
Catharina wordt na haar staatsgreep officieel in Moskou ontvangen. Op de achtergrond het Kremlin,
gende dag reeds werd zij in de kathe
draal van Petersburg tot keizerin ge
kroond.
Peter, die niet gewoon was onder
zijn volk te leven merkte niets van
de veranderingen. Eerst toen hij zich
enkele dagen later een ogenblikje
uit het intensieve hofleven kon los
maken, bracht men hem van zijn on
dergeschikte positie op de hoogte.
Stuipend van woede bereidde hij een
tegenzet voor, maar toen hij tot de
ontdekking kwam dat zijn troepen
alleen uit wat hofdames en bedien
den bestonden, berustte hij en liet
zich kalm in Petershof opsluiten.
Met jas en pruik
TEN VAN DE INTIEMSTE mede-
werkers van Catharina was Or-
low, die rechtstreeks afstamde van
de meest onverschrokken generaal
van Iwan de Verschrikkelijke. Deze
veldheer had door een opzienbarende
stunt de aandacht op zich gevestigd.
Met een groot aantal andere lieden
werd hij namelijk op order van Iwan,
de gevangenis in gegooid en zonder
vorm van proces ter dood veroor
deeld.
Op de dag van de terechtstel
ling was het bijzonder koud, zo
dat de oude Orlow zonder angst
maar met veel beven zijn jas en
pruik aflegde. Bij het hakblok ge
komen zag hij dat het hoofd van
zijn voorganger daar nog als on
gunstig voorteken op lag. Hij stiet
het ruw opzij en riep met een
eigenaardig gevoel voor humor:
Uit de weg jij, nu is het mijn
beurt.
Catharina de Grote op het hoogtepunt van haar macht.
Deze uitroep beviel Iwan, die op
eens van Verschrikkelijke tot in
schikkelijke werd en hij schonk Or
low de vrijheid.
Zonder de geringste aandoening
hoorde deze de gunstige boodschap
aan en beval onmiddellijk zijn jas en
pruik te brengen, omdat hij bang
was kou te vatten. Spoedig daarna
kreeg hij er nog wat balken en ster
ren bij en werd opperbevelhebber in
het leger van Czaar Iwan.
Spook- en
schrikbeeld
r\E JONGE ORLOW WAS WAT
minder koelbloedig dan zijn voor
vader, die bij Iwan zo'n goede beurt
maakte. Zijn werkgever was tenslotte
een vrouw, die gemakkelijk door an
dere middelen te imponeren was
Volkomen uit particulier initiatief
besloot hij Catharina van haar lastige
echtgenoot te ontdoen.
Op een mooie zomerdag reisde hij
met een stel vrienden naar Petershof,
waar Peter langzaam wegkwijnde. De
afgezette czaar ontving de gasten met
een lachwekkende poging om de in
druk te vestigen, dat hy nog altijd al
leenheerser was. Orlow liet zich alles
welgevallen en wachtte rustig zijn
tijd af. Tijdens een diner maakte hij
echter plotseling bekend dat de kei
zer in al zijn rechten hersteld was.
Peter liet de poespas, die hij met
zijn hofkliek tot op dat ogenblik
zorgvuldig in stand had gehouden,
opeens varen en deed zijn gasten
trillen onder zijn vreugdekreten.
Daar moest op gedronken worden.
De bedienden, die op champagne uit
gingen, kwamen echter onverrichter
zake terug. De wijn was op. Geen
nood zei Orlow en zette enkele dik
buikige flessen op tafel. Czaar Peter
bracht een dronk uit zoals dat een
goed keizer betaamt. Na de eerste
slokken veranderde zijn feeststem
ming echter als een blad aan een
boom Hij greep onder het uitstoten
van verschrikkelijke kreten naar
zijn maag en wankelde naar zijn ka
mer.
Het vergif was echter niet toerei
kend geweest. In de nacht sloop Or
low de kamer van de steunende
czaar binnen en braóht hem door
wurging om hst leven.
Het schrikbeeld van de man op de
achtergrond was opgeruimd, het
spookbeeld bleef over....
hoofdstad de pest was uitgebroken.
Onmiddellijk gaf zij bevel de stad
volledig te isoleren.
De pest in Moskou
F EN GEWELDIGE PANIEK brak
uit onder de bevolking, die de
kerken bestormde om tot Maria, tè
bidden. Het volk ging hierbij zo dras
tisch te werk, dat een aartsbisschop
het tot zijn plicht rekende een van de
eeuwenoude Madonna-beelden voor
vernieling te behoeden. Hij werd
echter achtervolgd en door de woe
dende menigte gelyncht. Toen stuur
de Catharina Orlow naar Moskou.
Met harde hand wist deze de bevol
king tot rust te brengen en van de
noodzaak van het isolement te over
tuigen. Enkele maanden later was de
pest geweken en kon Orlow zich
weer naar Petersburg begeven om
Catharina verslag uit te brengen.
Even voor Petersburg werd hij ech
ter aangehouden en in een quaran
tainebarak opgesloten.
Catharina had zich tijdens zijn af
wezigheid van een andere gunsteling
voorzien, waardoor zyn verschijnen
overbodig werd.
Betrokken hemel
DE TROONHEMEL BOVEN CA-
THARINA'S hoofd betrok echter.
In het zuiden trok een kozakkenlei-
der Pugatschow 'n vuurrode jas met
gouden tressen aan, zette een steek
op en gaf zich uit voor czaar Peter.
Het volk geloofde in een wonder
baarlijke redding en liep achter de
man aan, onvoorwaardelijk gelovend
aan zijn zending.. Van dik hout plan
ken zagend kwam Pugatschow recht
op Moskou af.
Klontjes voor de beer
J}E ALLEENHEERSERES LIET zich
bij de begrafenis van haar man
niet zien. En niet zonder reden, want
tijdens de kerkelijke plechtigheid,
betrapte men er twee boeren op, dat
zij inplaats van een kerkboekje een
bijl bij zich hadden. Catharina was
echter het idool van het leger gewor
den en deze mannetjesputters zorg
den er voor, dat het volk geen vat
op haar kreeg. Enkele jaren hield zij
zich rustig en hanteerde zachtzinnige
wetten als klontjes om de Russische
beer zoet te houden. Toen zy er ech
ter zeker van was dat niets haar
macht meer kon breken, maakte Ca
tharina een reis door haar keizer
rijk. Zij liet zich uitvoerig voorlich
ten over de toestand in het Wolgage-
bied, waar in die jaren een aantal
Duitse immigranten neergestreken
was.
Bij haar terugkeer naar Moskou
hoorde zy tot haar schrik dat in de
De
kiem van
de revolutie
Alles wat een slecht geweten had
liep te hoop om de landsvrouwe, die
echter met zich zelf geen raad wist.
Het leger liet haar echter niet in de
steek en weldra kon de opstan
deling in een kooi door Moskou ge
voerd worden. De kansen keerden.
Orlow kwam terug en met zijn hulp
wist Catharina de orde in het land
te herstellen.
l/OORAL IN HAAR LAATSTE
levensjaren heeft Catharina veel
gedaan om haar volk te ontwikkelen.
Zij deed dit echter op de eigendom-
melijke wijze van iemand, die te ver
van het volk staat om zijn werke:
lijke noden te kunnen begrijpen. Zo
schreef zij vele toneelstukken met
moraal, die slechts bij haar leven op
gevoerd werden en vertaalde de
Koran uit het Arabisch in het Rus
sisch. Zij was vergekt op de demo
cratie zoals deze door de grote Franse
schrijvers gepreekt werd en riep een
schertsparlement bij elkaar, dat nooit
dienst heeft gedaan.
Toch legde Catharina, door de Rus
sische beer de kluif van de vrijheid
voor dé neus te houden, onbewust
een kiem voor de grote revolutie van
1917. Zij stierf echter in de overtui
ging het volk en Rusland gediend te
hebben.
H. SCHOONDERGANG
