Het R.K. Kerkhof fe Lelden 125 jaar
Expressionist Harry Disberg
exposeert in Prentenkabinet
Sedert 1828 vonden bijna 35.000
doden er een laatste rustplaats
Nieuwe wijk aan Lammenschansweg
wacht op een verbinding met de stad
ZATERDAG 31 OCTOBER 1953
Dt LblUfch COURANT
VIERDE BLAD PAGINA 1
INDUSTRIALISATIE MAAKT SNELLE
UITVOERING VAN HET PLAN NODIG
Op de dezer dagen gehouden ver
gadering van de Leidse K.V.P. is er
geklaagd over de uniformiteit in de
woningbouw van na de oorlog. De
fractieleider, de heer A. van Dijk,
gaf dit toe en weet het aan de om
standigheid, dat er in Leiden prac-
tisch alleen woningwetwoningen ge
bouwd worden, die „tot en met uit
gekiend" zijn. Wij kunnen dit niet
ontkennen, maar anderzijds kan ook
niet ontkend worden, dat er in de
nieuwe wijken onderling toch grote
verschillen te constateren zijn. Na
in de afgelopen weken de nieuwbouw
aan Haagweg, Morsweg en Herensin
gel beschreven te hebben, brachten
we gisteren een bezoek aan de nieu
we wijk tussen Zoeterwoudseweg en
Lammenschansweg, waarbij het ons
opviel, dat deze nieuwbouw een ge
heel andere aanblik biedt dan het
geen wij daarvóór gezien hadden.
Het meest opmerkelijke in deze
wijk is het stratenplan. De omstan
digheid, dat de Verlengde Lammen
schansweg, de Zoeterwoudseweg en
de Veilingskade een driehoek vor
men, bracht met zich mee, dat de tus
senliggende straten niet loodrecht op
de andere geprojecteerd werden,
maar alle een of tweemaal een flau
we bocht maken .hetgeen een veel
gezelliger aanblik biedt.
Opvallend is echter ook, dat de
straathoeken aan de Verlengde Lam
menschansweg weimg elegant wer
den afgewerkt. Met name geldt dit
tegenover de Trio, waar beide straten
in een punt samenkomen. Een monu
mentale hoek-oplossing zou hier ze
ker op haar plaats geweest zijn, waar
door de aanblik vanaf de nieuwe pro
vinciale weg naar Voorschoten heel
wat prettiger zou zijn geweest.
Die nieuwe weg ligt er overigens
nog een beetje verloren. Weliswaar
is het een goede verbinding met
Voorschoten en Den Haag, wanneer
men bij de Wilhelminabrug zijn rou
te kiest over de Kanaalweg, maar
werkelijk nuttig wordt deze provin
ciale weg pas, wanneer er een be
hoorlijke verbinding met het centrum
van de stand komt. Hiermede raken
we weer de reeds veel besproken
spoorwegovergang aan de Lammen
schansweg. Zoals men weet, ligt deze
weg wat het vóór-oorlogse deel be
treft aan de stadszijde van de spoor
lijn LeidenUtrecht, terwijl de na
oorlogse Verlengde Lammenschans
weg aan de overzijde is aangelegd,
zonder verbinding tussen beide. De
gemeente Leiden en de Ned. Spoor
wegen hebben weliswaar een accoord
bereikt over de bouw van een via-
Normale stijging in
Leidse werkloosheid
De reeds in het vorig overzicht
aangekondigde seizoenstijging zette
zich voort, zodat op 24 October 1953
het aantal bij het Arbeidsbureau
Leiden ingeschreven geheel werkló-
zen 1034 bedroeg, terwijl daarboven
85 personen tewerk gesteld waren
op D.U.W.-objecten.
De stijging deed zich voornamelijk
gevoelen in de sector bouwbedrij
ven, hetgeen een normaal verschijn
sel genoemd kan worden. Immers
diverse werken zijn voltooid en met
de winter in het vooruitzicht, neemt
de activiteit af. De nieuwe inschrij
vingen in genoemde sector betref
fen in hoofdza schilders en enkele
timmerlieden. Het vochtige weer
der laatste weken is hieraan niet
vreemd. Voorts vloeide nog een
aantal seizoenwerkers uit de conser-
venfabrieken af. In de nijverheid
evenwel is voor goede vaklieden nog
altijd plaats, o.a. in de metaalindus
trie.
Een vergelijking met het overeen
komstige tijdstip in 1952 wijst even
wel uit, dat de werkgelegenheid zich
nog steeds gunstig blijkt ontwikke
ien. Op genoemd tijdstip stonden n.l.
1553 geheel werklozen ingeschreven,
i er wijl 220 personen op D.U.W.-ob
jecten geplaatst waren. Het totaal
■beschikbare aanbod geheel werklo
zen plus D.U.W. geeft derhalve een
gunstig verschil van niet minder
dan 654 aan.
Het aantal ingeschreven werkloze
vrouwen daalde iets n.l. van 172 tot
166. De vraag, die slechts geringe
wijziging onderging, blijft gericht op
ongeschoolde krachten en huishou
delijk personeel. Vooral aan laatst
genoemde categorie bestaat grote be
hoefte. Ook in de textielindustrie is
nog plaats voor vrouwelijk perso-
leel.
duet (zelfs met een stationnetje Lei-
den-Zuid er bij!) maar over de kos
tenverdeling is men het nog steeds
niets eens kunnen worden, zodat er
nog niet gezegd kan worden wanneer
aan de uitvoering van dit plan be
gonnen wordt.
Ondertussen ondervinden de be
woners, die zo gelukkig waren liier
een huis toegewezen te krijgen, da
gelijks de moeilijkheden van hun
isolatie. Weliswaar vindt men in deze
wijk enige winkels voor levensmid
delen enz., maar voor andere bood
schappen, voor kerk, school en werk,
moet men toch de spoorbaan over,
hetgeen zeggen wil: omrijden over de
Zoeterwoudseweg naar de spoorweg-
De bouw van dit viaduct klemt
thans temeer, nu de industrialisatie
hier op gang begint te komen. Aan
de overzijde van de trambaan naar
Voorschoten, evenwijdig aan de
Verlengde Lammenschansweg, vindt
men de nieuw aangelegde Trekvliet-
weg, waaraan de Tokheim onlangs
een benzinepomp-fabriek opende,
terwijl de Elmi er een overhemden-
fabriek bouwt. Bovendien begint bin
nenkort de bouw van de schuim-
plastic-fabriek van Louis Keunen en
juist dezer dagen is bekend gewor
den, dat de fa. Decker uit Zoeter-
woude er een carosserie-fabriek wil
gaan bouwen. Ook deze indus
trieën waarom Leiden zo luidkeels
smeekt zouden bijzonder gebaat
zijn met het Lammenschans-viaduct.
Een reden temeer voor de gemeen
te zo zij er iets aan doen kan
de bouw te bespoedigen!
Keren wij thans terug tot de wo
ningbouw Ongetwijfeld is de Ver
lengde Lammenschansweg de fraai
ste straat in deze nieuwe wijk met
haar drie-lagen-bouw van gele bak
steen. Ongeveer dezelfde huizen vindt
men aan de Veilingkade, die de be
woners uitzicht biedt op de drukte
van de Holl. Constructiewerkplaats
en de Leidse Groenteveiling.
de straten: Druivenstraat, Kersen-
straat, Tomatenstraat, Meloenstraat
en Appelstraat. Opvallend is hierbij
de bijna totale afwezigheid van
groen; alleen waar de Meloenetraat
op de Veilingkade uitloopt, vindt
men een plantsoentje met speelplaats
en zandbak voor de kinderen. Langs
de Lammenschansweg is een brede
groenstrook gelegd, maar de ande
re straten moeten het met kleine
voortuintjes stellen.
Het geheel overziende, mag toch
geconstateerd worden, dat hier een
goede woonwijk tot stand gekomen
is, die een mooi afgesloten geheel
vormt. Alleen de overzijde van de
Zoeterwoudseweg maakt een enigs-
Aan de Zoeterwoudseweg, die met zins rommelige indruk, temidden
de Meloenstraat reeds voor de oor-1 waarvan de Eltax een prachtige gro-
log gedeeltelijk bebouwd werd, zijn I te garage heeft gebouwd. Hope'ijf
eenvoudige eengezinswoningen ver- zal verder induslriaü-atie hier iets
rezen, evenals aan de tussenliggen-1 meer orde gaan scheppen.
KUNST EN RECLAME
De tentoonstelling ,die van Maan
dag a.s. af in het prentenkabinet van
de Rijksuniversiteit te Leiden in de
Kloksteeg wordt gehouden, zal zeer
zeker tongen in beweging brengen.
De exposant, Harry Disberg, is n.l.
expressionist en wel één van zéér
zuiver water. Niet dat het expressio
nisme zo modern is! het heeft zijn
revolutionaire karakter al lang ver
loren. Maar bij het kunstminnend
publiek, dat zich verre van snobbisme
PLANNEN VOOR NIEUWE PIËTA
Donderdag 19 November a.s. zal lieken zijn, die iets bij willen dra-
het R.K. Kerkhof aan de Zijlpoort te Ken om de vernieuwing mogelijk te
Leiden 125 jaar bestaan. Het jnbi- Lmake?: Het ls ,n0S niet nauwkeurig
te zeggen, want een opdracht is er
leum van een dergelijke instelling uiteraard nog niet verleend, maar er
gedoogt uiteraard niet; dat het fees- zal een bedrag van ongeveer 5000
telijk gevierd wordt. Maar toch heeft gulden nodig. zijn. De mogelijkheid
het bestuur gemeend deze dag niet b?ltaat d5' een eventuele opdracht
a met in de richting van een Piëta,
onopgemerkt voorbij te mogen laten maar van een Verrijzenis zal gaan.
Ir. Hugo van Oerle, die deel uitmaakt
van het bestuur, heeft reeds plannen
ontworpen voor een andere opstel
ling.
Op de oude stadswallen.
gaan en heeft het plannen ontwor
pen voor een herdenking, 's Morgens
om negen uur zal in de St. Lode-
wijkskerk aan de Steenschuur een
plechtige H. Mis worden opgedra
gen en het kerkhof zal die dag van
9 tot 5 uur voor bezoekers geopend
zijn.
Bovendien loopt het bestuur nog
met een ander plan rond. Reeds ja
renlang heeft het namelijk met spijt
gezien hoe de Piëta op het kerkhof
in een erbarmelijke toestand van
verval is geraakt. Helaas zijn er geen
fondsen aanwezig om deze beelden
groep te vernieuwen. Nu echter het
125-jarig bestaan wellicht de aan
dacht van katholiek Leiden op het
kerkhof richten zal, meent het be
stuur, dat er ongetwijfeld vele katho- ge obstakels gezien werden
te. Op de aarden stadswallen, die I
dus hoger lagen dan het straatniveau,
bijna 280 per jaar. De laatste jaren
is het aantal minder groot, ongeveer
200 per jaar. Een uitzondering vorm-
i de 1945 met 331 begrafenissen; tra-
gisch gevolg van de hongerwinter en
andere oorlogsellende.
In de geschiedenis van het kerk-
hof vindt men echter nog hogere cij-
j fers; in 18481849 waren het er 898,
in 1859: 504, in 1866: 605; cijfers die
herinneren aan de cholera-epidemie.
In de 19e eeuw was een jaarcijfer
van 300 heel normaal hoewel de
stadsbevolking toen aanmerkelijk
kleiner was omdat er veel meer
mensen stierven. Het was in die ja-
ren vanzelfsprekend, dat zich onder
de 300 doden x-ninstens 150 kinderen
j bevonden. Nu de kindersterfte in de
i 20e eeuw sterk afgenomen is, be
draagt het aantal kinder-begrafenis-
sen ongeveer 60 op de 200 begrafe
nissen per jaar.
Toekomstplannen.
Hoewel het kerkhof ietwat on
eerbiedig uitgedrukt nog niet
„vol" is, zal het op de duur toch te
klein worden, gezien de groei van
de stad waarmede een stijging van
het aantal katholieken gepaard gaat.
Daarom ziet het bestuur nu reeds
uit naar een plaats voor het nieuwe
kerkhof, alhoewel dit nog wei enige
jaren op zich laten wachten. De eer
ste twintig jaar kan men zich met
het bestaande kerkhof nog wel be
helpen.
Vijf jaar na de opening van dit
kerkhof werd er een stemmige rouw
kapel op gebouwd, die later werd
uitgebreid en van een minder fraaie
voorgevel voorzien, bekroond door
een spichtig torentje. Het interieur
valt op door een harmonische wis
selwerking van zwart en wit, een
voudig maar sfeervol en nodend tot
gebed voor de duizenden, die naar
deze plaats hun laatste gang gingen.
Slechts één aansporing.
Hoeveel katholieke Leidenaars be-
werden enige kerkhoven aangelegd, i waren een dierbare herinnering aan
waarvan alleen het R.K. kerkhof iemand, wiens stoffelijk overschot
aan de Zijlpoort nog in gebruik is. op dit kerkhof de dag der wederop-
Het kerkhof aan de Groenesteeg is standing afwacht? Zal niet bijna
gesloten. Het kerkhof bij molen Del iedere kath. familie eens of meer-
Valk werd bij de aanleg van de nieu- malen de beboomde laan zfjn opge-
we veemarkt opgeheven. Slechts het gaan om een geliefde naar zijn laat-
Israëlitische kerkhof achter het vee- ém
markt-gebouw, een kleine beton-om-
muurde ruimte, is gebleven. Maar
ook daar wordt niet meer begraven,
zodat het kerkhof aan de Zijlpoort
het enige in de binnenstad is, waar
nog begraven wordt.
Bijna 35.000 doden.
Hoe vaak zal een droeve stoet de
ze dodenakker betreden hebben?
Hoevelen zullen de woorden „Hic
Meta Doloris" op het toegangshek
gelezen hebben, meestal vermoedelijk
zonder de betekenis er van te begrij
pen? „Hier is het einde van de
werd aangelegd in 1828 op de resten smart", roept dit opschrift de men-
van wat eens de Leidse wallen wa- sen toe, die er hun dierbare doden
ren, die in het begin van de 19e eeuw komen begraven. En alsof deze tekst
met grote voortvarendheid gesloopt j nog verduidelijking behoeft, staat er
werden, omdat men meende, dat de aan de andere zijde van het hek te
stad niet met de moderne tijd mee lezen „En Messem Immortalitatis"
kon gaan zonder dat op al hetgeen „Ziedaar de oogst der onsterfelijk-
aan vroegere tijden herinnerde, metj heid".
de grootst mogelijke spoed verdween. I
Het is ook in die rampzalige jaren I Om precies te zijn, werden er van-
geweest, dat men de meeste Leidse af 19 November 1828 tot op de dag
stadspoorten die slechts als lasti- van vandaag 34.825 stoffelijke over-
sloop- I schotten begraven, 'n gemiddeld: van
ste rustplaats te begeleiden? Hoeve
len toeven er aan de graven om te
bidden voor de overledenen?
Welnu, al degenen, voor wie dit
kerkhof iets betekent, zullen het op
hoge prijs stellen, dat het een waar
dig aanblik biedt. Op hen vooral doet
het bestuur een beroep om een bij
drage,teneinde het plan van een nieu
we Piëta te kunnen verwezenlijken.
Noch dit jubileum, noch deze ver
fraaiing is een aangelegenheid, die
gedoogt ,dat er veel tam-tam by ge
maakt wordt; het moet gebeuren in
de rust en stilte, die deze dodenak
ker kenmerken.
Daarom slechts éénmaal een aan
sporing tot Leidens katholieken om
een bijdrage, die gestort kan worden
op de Twentsche Bank te Leiden,
name van de R.K. Begraafplaats, of
op gironummer 208967 van de pen
ningmeester, de heer A. H. J. van
der Horst. Ook de andere bestuurs
leden de heren S Wijtenburg (voor
zitter), J. van Kampenhout (secre
taris), F. Th. Leicher en ir. H. A. van
Oerle, nemen gaarne giften in ont-
ontvangst.
wenst *e houden, overheerst toch nog
altijd de liefde voor de klassieke
schoonheidsidealen, het liefst gehuld
in het waas van de romantiek.
De Haagse reclame-ontwerper
Harry Disberg nu is zelfs in zijn
oudere werken niet romantisch. Er
moge dan al onder een litho staan:
„De lelie is mijn liefste", het por
tret zélf is als een Japanse prent,
waaraan men géén klassieke schoon
heid, maar zeker wél romantiek mag
ontzeggen.
De thans 31-jarige kunstenaar, die
zijn opleiding kreeg op de middel
bare school voor kunstnijverheid te
Arnhem en de academie voor beel
dende kunsten in Den Haag, heeft
zich van deze op de Japanse prent
kunst geïnspireerde richting uit ont
wikkeld naar een sterk deformerend
en zelfs abstraherend expressionis
me, en dat we] binnen het korte tijds
bestek van ruim drie jaar. Die ont
wikkeling laat zich op de tentoonstel
ling het best illustreren met drie
„portretten", het kleine naakt, dat
met zijn fijne, witte lijntjes sierlijk
tegen de zwarte achtergrond staat,
de gouache van de naakte vrouw, die
bij alle deformatie een verheugenis
is van kleur en compositie, èn de uit
drukking van een psychische gesteld
heid, en het portret van Jan G., dat
niet meer schijnt dan een summier
weergegeven mannetje, door vreem
de geometrische figuren doorkruist.
Gelukkiger dan dit laatste en meer
aansprekend zijn de beide gouaches
„Moord" en „Hijskranen", beide wer
ken uit de laatste lijd. Het eerste is
geïnspireerd op de finale van een
stierengevecht, het tweede een vertol
king van de mechanisering van onze
maatschappij.
Ook onbegrepen werk.
Onder de talrijke tekeningen, li
tho's, linoleumsneden en gouaches
zal de toeschouwer ongetwijfeld
méér van die direct aansprekende
stukjes vinden, zoals het jonge poes
je, het negerportret, Adam en Eva en
diverse hanen. Het zal deze beschou
wer daarbij opvallen, dat er tussen
dit werk en het reciamewerk, waar
van óók voorbeelden aanwezig zijn,
sterke relaties bestaan.
Anderzijds hangen er werkjes,
waarbij men gemakkelijk tot een dis
puut zal raken. „Is dit nu niet te
gek?" „Wat wil de kunstenaar hiér
nu eigenlijk mee zeggen?" Maar: uit
het botsen der meningen komt de
waarheid te voorschijn en kunst be
hoeft niet op het eerste gezicht „be
grepen" te worden.
Vast staat in ieder geval, dat Harry
Disberg expressionist mag zijn, omdat
hij iets te zeggen heeft. De evolutie
van zijn stijl wordt binnen de per
ken der redelijkheid gehouden door
zijn reciamewerk, dat hem dwingt
puntig te zijn en niet toelaat, dat hij
zich in onbetekenende details ver
liest. Zo is het werken voor het dage
lijks brood vopr Harry Disberg geen
kwelling, zoals zo vaak bij kunste
naars het geval is, maar een vreugde
volle steun en een bron, waaruit in
spiratie vloeit. Zó sterk zelfs, dat de
kunstenaar geen enkele behoefte ge
voelt aan reizen, naar hij ons ver
telde
De tentoonstelling is iedere werk
dag te bezichtigen lot en met 21 No
vember. Toegang gratis.
C. TH. R.
Aller zielenmaand
Nu de maand November weer
nadert, doet het bestuur van de
St. Barbara-vereniging een be
roep op hen, wier familieleden
op het R.K. Kerkhof begraven
liggen. Op de vijf Zondagen in
November, telkens om één uur
's middags, zullen in de kapel
van het kerkhof oefeningen ge
houden worden voor de ziele-
rust van de overledenen in het
Vagevuur. Er is fietsenstalling
lanwezig en de bus brengt de
bezoekers tot aan de Zijlpoort,
sodat men er gemakkelijk ko
men kan. Aan de ingang van de
kapel zijn boekjes verkrijgbaar
om de plechtigheden te volgen.
LEIDEN BREIDDE UIT OVER DE SPOORBAAN
Rechts: een gezellig straatbeeld van
spelende kinderen, die niet bedreigd
worden door druk verkeer.
Links: De hoogbouw aan de Lam
menschansweg heeft alleen op de
hoek Kersenstraat een fraaie hoek-
afwerking.
(Foto's: „De Leidse Courant")
overgang Herenstraat. Zij zullen het
voorlopig nog wel een poosje moeten
doen.
