375 JAAR GELEDEN WERD LEIDEN
BELEGD EN ONTZET
VAN DEENE
3 dctaêwt: een
aCg&neen fae&t
Jubileumjaar brengt een extra groot feest
ELECTROMOTOREN
ILECTRA'
3xe&te£i£ke uiifditityóute
IN DE PIETERSKERK
w
Vijf en twintig jaar geleden onthulde Koningin
Wilhelmina het Drie October-monument
Met freeat-
pxaeytamma
Een traditie
„ELECT RA"
HASSELMAN
4 PANDER
ZATERDAG 1 OCTOBER 1949
DE LEIDSE COURANT
DERDE BLAD PAGINA 1
Wij staan aan de vooravond van
de 375e herdenking van Leidens be
leg en ontzet. Reeds gisteravond is
deze herdenking ingeluid met een
bijeenkomst in de Pieterskerk, waar
op burgemeester van Kinschot en
ds. Spruvt het woord voerden, en
vanavond trekt een grote taptoe
door Leidens straten, ter opening
van de feestelijkheden.
Reeds vele jaren is het een mooie
traditie, om het ontzet van Leiden
op luisterrijke wijze te vieren. Drie
October en Leiden zijn één gewor
den! Dat wij vandaag op bijzondere
wijze, ter inleiding van dit feest, in
ons blad hiervan gewag maken, is
omdat het deze keer een jubileum
geldt Drie honderd vijf en zeventig
jaar is het geleden dat de Spaanse
bezetters onze stad. na een maan
denlange vergeefse belegering, de rug
toekeerden.
Wij vieren dus Drie October. En
wij spreken hierbij de hoop uit dat
het een mooi feest mag worden, een
waardige herdenking van Leidens
beleg en ontzet, een vrolijk volks
feest zonder excessen in de
juiste blijde sfeer van mensen, die
in de regelmaat van alle dagen eens
een dag echt vrolijk en blij willen
zijn. Zó feest gevierd, houden wij
de traditie hoog van een stad, die
jaarlijks zich wil bezinnen op de
heldhaftigheid zijner inwoners, die
375 jaar geleden met mannenmoed
gestreden hebben om het hoogste
goed: de vrijheid!
Deukt aan de
Jongens-Overzee
In de grote optocht zal ook een
wagen van de Ni win meerijden, ge
flankeerd door collectanten (trices)
die zullen trachten iets uit de porte-
monnaies der toeschouwers over te
hevelen in de collectebussen. We
hebben er zo'n vermoeden van dat
er op 3 October wel een beetje geld
door de handen der feestvierders zal
gaan! Laten zij dan ook eens den-
gen aan de jongens overzee, waar
van de Leiden aars dit feest moeten
missen. Laat vooral op deze dag
merken: „Wij leven mee met de
jongens overzee!"
De Geuzen en Prins Willem van Oranje komen
Feest
van oude
en nieuwe
programma
punten
Voor levering van en
reparatie aan
Technisch Bureau
Oude Varkenmarkt 3, Telef. 24352, Leiden
Het Schuttersveld
Toegang tot het Schuttersveld
heeft men uitsluitend aan de Rijns-
burgersingel. Er zijn twee uitgangen,
n.l. aan de Stationsweg (naast de
Kamer van Koophandel) en aan de
Marislaan, tegenover de Aloëlaan.
Op deze regeling worden geen uit
zonderingen gemaakt!
'AT OOIT TER LIEFDE VAN DE VRIJHEID GEDAAN OF GELEDEN
WERD, BLIJFT VOOR ALLE TIJDEN EN VOOR ALLE GESLACH
TEN DIERBAAR EN ONVERGETELIJK", aldus Fruin, de bekende
Leidse hoogleraar en geschiedschrijver. Het waren deze woorden die
burgemeester jhr. mr. F. H. van Kinschot aanhaalde aan het eind'e van
zijn redevoering^ gisteravond in de Pieterskerk gehouden. Zij tekenen
voortreffelijk de zin van deze „feestelijke wijdingsure", als inleiding op
het Drie Octoberfeest. Immers dierbaar en onvergetelijk is hetgeen door
mannen als v. d. Werff, v. d. Hout Willem van Oranje en Boisot is ge
daan en door de Leidse bevolking in 1574 is geleden, ter liefde van de
vrijheid, die zij zozeer hebben liefgehad, dat hongersnood, pest en oproer
hen niet konden bewegen het verzet te staken en daarmede de stad over
te geven, wat inhield de vrijheid te verliezen. Dan moge het waar zijn
dat de Leidenaars Drie October vooral zien als een vrolijk volksfeest, de
ondergrond, die in de officiële herdenkingen en verschillende program
mapunten tot uiting komt, is en blijft toch de herdenking van het
heldhaftig verzet in 1574.
Velen waren gisteravond naar de
Pieterskerk gekomen, om de feeste
lijke wijdingsure van de Chr. Zang
vereniging ..Ex Animo" bij te wonen,
als inleiding op de -feestelijkheden
ter herdenking van Leidens ontzet,
dat Maandag a.s. 375 jaar geleden zal
zjjn-
Het gemengd koor opende het pro
gramma met het aloude „Wilt heden
nu treden", waarna gebed, gemeente
zang, schriftlezing en het zingen van
twee psalmen door „Ex Animo"
volgde.
Hierna sprak burgemeester van
Kinschot de feestrede uit, waarvan
wij in de aanhef melding maakten.
Feestrede van de
burgemeester
De burgemeester ging terug in Lei
dens verleden, waarin hij drie perio
den van ingrijpende aard naar voren
zag komen, n.l. de Duitse, Franse en
Spaanse bezettingen, welke Leiden,
als deel van het Vaderland, heeft
doorgemaakt.
Over de eerste en meest recente
kon spr. kort zijn. De tragiek van die
tijd heeft een onuitwisbaar stempel
gedrukt op het persoonlijk leven van
ons allen; de Duitse bezetting zal voor
ons nooit geschiedenis kunnen wor
den.
Uitvoeriger ging spr. in op de
Franse Revolutie, in een tijd toen ons
vaderland een periode van algeheel
verval doormaakte, mede-veroorzaakt
door de omstandigheid dat hoofd
zakelijk een regentenklasse invloed
op de gang van zaken had. Als men
dan naast de binnenlandse onlusten
de daling van de nationale welvaart
beschouwt, moet het niet verwonder^
lijk geacht worden, dat er een stro
ming ontstond die aansluiting bij
Frankrijk propageerde. De gebeurte
nissen van 1795 zijn alleen politiek
van groot belang geweest: het grote
beginsel van de omwenteling, die er
door teweeg gebracht werd. is wel de
eenheid en ondeelbaarheid van dë
Nederlandse Staat, zoals Fruin en
Colenbrander concludeerden.
De burgemeester ;ging nog dieper in
cp deze geschiedenis-periode, schetste
de gevolgen van de inlijving, tijdens
welke prof. Joan Melchior Kemper
er krachtig naar streefde de Leidse
Universiteit te behouden, en memo
reerde het herwinnen van onze zelf
standigheid. die de -hereniging van
Nederland en Oranje bracht.
Het uitvoerigst uiteraard stond spr.
stil bij de Spaanse overheersing,
waarin Leiden zijn tol wel betaald
heeft. De geschiedenis is overbekend
en het jaartal 1574 geniet een even
grote bekendheid als 1600, de Slag bij
Nieuwpoort. Er kwamen allerlei fi
guren naar voren; mannen die op het
zoet gefluit van de vogelaar wilden
ingaan en krachtiger elementen, die
Van der Werft is niet
de enige die
hulde verdient
„Wij hadden behoefte
om te doen uitkomen, dat
Van der Werff. hoe groot
ook het aandeel was, dat
hem, de wakkere oudste
burgemeester, hoofd der
stadsregering in die be
narde dagen, toekomt in
de eerbewijzen der nako
melingschap, ook nog an
deren recht hebben op
die eer en op de dankbaar
heid der nazaten."
Aldus prof. P. J. Blok,
vijf en twintig jaar geleden
op het Drie Octoberfeest in
1924, bij de onthulling van
het Drie October-monu
ment door H. M. Koningin
Wilhelmina.
Vijf en twintig jaar lang
heeft dit monument aan
het Plantsoen de stad in
meerdere of mindere mate
gesierd. Over de kunstzin
nigheid van ontwerp en
uitvoering kan men van
menrng velschillen. Wij
hebben wel eens een
mooier monument gezien!
Maar ontegenzeggelijk is
waar dat prof. Blok gelijk
had. Men mag niets tekort
doen aan de grote verdien
ste van burgemeester Van
der Werff. doch na hem
moeten ook anderen ge
noemd worden, die delen
in het eerbetoon, de red
ders van Leiden gebracht.
Hierbij moet hel eerst
de naam genoemd worden
vsn Prins Willem van
Oranje, de Vader des Va
derlands, die in dit mo
nument een ere-plaats
kreeg en bovenaan kwam
te staan. Naast hem is
Louis Boisot afgebeeld, de
Zeeuwse admiraal, onder
wiens leiding de Geuzen
opvoeren naar de Water
poort aan de Vliet, om de
uitgehongerde stadsgeno
ten de beroemde haring en
het wittebroord te bren
gen. De derde is Jan van
der Does. krijgsman in
dienst van de stad tijdens
het' beleg, die de zwak-
hartigen bemoedigde, de de verhitte gemoederen tot een klein volk vermag,
on betrouwbaren ontmas- bedaren te brengen cn wanneer het met alle
kerde en allen aanvuurde toch de stad niet prijs te kracht te vrijheid verde-
tot volhouden. Tenslotte
toont het monumènt de
beeltenis van Jan van der
Hout, stads-secretaris tij
dens het beleg, de een
voudige vurige vaderlan
der, die moedig en ener
giek het stadsbestuur ter-
geven aan de vijand.
Deze vier mannen mo
gen niet vergeten worden
wanneer men hulde
brengt aan Van der Werff.
Ook zij bevochten de vrij
heid van ons Vaderland,
waarop wij thans nog trots
zijde stond in zün bijna zijn. Dit monument her-
bovenmenselijke taak om innert de nazaten aan wat
digt. ten koste van eigen
goed en bloed!
Terecht sprak H.M. Ko
ningin Wilhelmina toen zij
de onthulling van dit mo
nument verrichtte, over
mannen aan wie niet al
leen Leiden, maar heel het
vaderland dankbaarheid
verschuldigd is.
(Foto: „De Leidse Courant")
DIETER ADR.ZN. VAN DER WERFF, de dappere burgemeester van Lei
den, tijdens het beleg, zoals bij bij de Leidenaars is blijven voort
leven. Een groenig-verweerd bronzen beeld, fier uitziend op het hoge
voetstuk over spelende kinderen en verliefde paartjes, die overdag en
's avonds aan zijn voeten voorbij hollen en wandelen. Een stil plekje in
het drukke geroezemoes van de stad, vol van welig groen en kleurige
bloemen, met houten banken waarop oude mannetjes zich in het zonnetje
koesteren en terugdenken aan vroeger jaren. Ook Maandag zullen zij
er zitten en met enige weemoed denken aan de tijd dat zij nog, jong en
tierig, meededen aan het feestgewoel op Drie October!
in de ontwrichte Leidse samenleving
de bovenhand behielden, zoals de
stads-secretaris Jan van der Hout, de
man met de sterke wil en het helde
re verstand, die de vergadering aan
spoorde: volhouden ,ten koste, van
alles!
Er werd gebeden cn geleden,, doch
eigenlijk maar weinig gestreden. Het
krijgsbedrijf beperkte zich tot enkele
schermutselingen, die slechts enige
mensenlevens eisten Het kwam voor
namelijk aan op moed en trouw. De
„burgemeester herinnerde daarbij aan
>moedige manhen als Pieter v. d.
Werff,, Janus Douza en Diederick van
Bronkhorst en wees er op dat v. d.
Werff in de geschiedenis de verper
soonlijking van het Leidse verzet ge-
orden is, doch dat ook de anderen
in de nagedachtenis betrokken die
nen te worden.
Willem van Oranje, de centrale
figuur.
Op de achtergrond van alles stond
de centrale figuur van Willem van
Oranje, die alles opofferde, zelfs zijn
leven, de man die met een „liever
verdorven dan verloren land" de dij
ken deed doorsteken. Vanuit zijn tij
delijk verblijf in Duitsland leidde hij
het verzet en dit doet ons denken aan
koningin Wilhelmina. die in balling
schap ons sterkte met haar woord.
Eindelijk kwam 3 October 1574. het
heerlijke moment van de bevrijding,
de dag waarop uit de Pieterskerk een
dankgebed tot God omhoog steeg.
Deze drie perioden lieten iets ach
ter. Uit het Spaanse beleg bleef ons
de Universiteit, die de fakkel van
verzet, door Willem van Oranje aan
gestoken, bleef verder dragen tot in
de laatste wereldoorlog. Uit de Fran
se overheersing kwam de behoefte
naar voren aan een eigen wetgeving.
De handel werd nieuw leven inge
blazen.
Na vier jaar is het nog moeilijk
de winst aan te wiizcn die de vrese
lijke Duitse bezetting ons gebracht
heeft .doch ook uit die jaren zal iets
goeds gekomen zijn, dat men, als deze
jaren geschiedenis geworden zijn, zal
kunnen aanwiizen. Dit zou kunnen
zijn: het bewijs dat de Hollandse
geest, die taai, trouw en onverschrok
ken door de eeuwen is bliiven voort
leven. Door zware worstelingen heeft
Nederland zijn onafhankelijkheid ver
worven.
Zijn toespraak eindigend wees spr.
op koningin Wilhelmina, op wier re
geringsjaren wij dankbaar mogen te
rugzien en van wie wij met ontroe
ring afscheid namen, toen zij haar
dochter als koningin voorstelde.
Het verdere programma.
Ds. P. W. Spruyt ging voor in ge
bed, tot dank aan God voor de ver
kregen vrijheid in 1574. Het was al
les zeer stemmingsvol In .dezelfde
kerk baden op deze dag. nu 375 jaar
geleden, vele Leidenaars voor uit- worden.
komst -in de bittere nood, die niet
hoger meer kon stijgen, toen pest en
hongersnood dood zaaiden onder de
bevolking. Na bijna vier eeuwen kwa
men him nazaten binnen dezelfde
oude muren bijeen. Nu niet om te
smeken, maar om te danken.
Onze muziek-recensente tekent bij
de zanguitvoering van „Ex Animo"
nog het volgende aan:
EX ANIMO—LEO MENS
Tijdens de feestelijke Wijdingsure
overwogen wij opnieuw van hoe ont
zaglijk grote waarde de kunst in de
kerk is woordkunst, zang en or
gelspel. Aan ons is het de zangpres
tatie van Ex Animo onder leiding van
Herman de Wolff en het spel van
de organist Leo Mens te bespreken.
Laatstgenoemde opende de dienst
met een uitgebreide koraalbewer
king en de rijke dispositie van het
klassiek instrument kwam weer
mooi tot haar recht. De gevarieerde
rijke bloeitijd van de Nederlandse
vulstemmen deden horen wat de
orgelbouw heeft opgeleverd. Elke
pijp van het instrument geeft zijn
eigen geluid, naar de wil van de
componist en van de bespeler aan
de speeltafel. „Ex Animo" liet zich
horen in het mooie gezang uit Va
lerius ,.Wilt heden nu treden". De
indruk was goed en beschaafd.
..Psalm 138" door het gemengd koor,
slaagde wat minder, kwam niet zo
duidelijk tot haar recht, en hier had-
c.en de sopranen iets met de hoge to
nen te kampen. Daarentegen „Psalm
i>" deed 't weer heel goed door le
vendige voordracht en verzorgde dy
namiek. Zang van de gemeente wis
selde de koorliederen af. Met ..Aan
Leiden" compositie van van Aker
naar tekst van Jan de Quack in een
bewerking van Herm. de Wolff, wek
te Ex Animo een herinnering op aan
het 70ste Lustrum van Leidens Ont
zet (in 1924). De uitvoering mocht
er wezen evenals van de hymne
„Lof zij de helden". Intussen ver
tolkte Leo Mens enkele Oud-Neder
landse marsen en een oud-Nederland
se wijs, door hem voor orgelbazuinen
en trompetten bewerkt, waarbij en
kele blazers van het Residentie-or
kest hun medewerking verleenden,
't Was prettige, opgewekte en zelfs
triomfantelijke marsmuziek, en de
combinatie orgel en bazuin klinkt
fraai. Daarom was 't heel jammer,
dat de heren blazers tot tweemaal
toe in hun inzet faalden. Dat was,
eerlijk gezegd, een teleurstelling en
niet 't minst voor Leo Mens. Over
do prestatie van Ex Animo zal met
lof worden gesproken. Het ensemble
zong goed, elke stemmengroep vol
deed aan de eisen de moeilijkhe
den van de a cappellazang werden
met gemak overwonnen en er was
zorg besteed aan de voordraoht. Be
sloten werd met drie verzen van het
Wilhelmus, waarbij wel niemand in
de stampvolle kerk in gebreke zal
gebleven zijn. 't Was een waardige
inleiding tot het buitenkerkelijk
feest, dat Maandag a.s. gevierd zal
J. Kortmann.
Het programma van de feestelijk
heden van Zaterdag en Maandag
luidt:
ZATERDAG 1 OCT.
7.30 uur: (Jrote taptoe, die zich om
zeven uur op de Kaasmarkt zsl
opstellen. Kranslegging bij het
standbeeld van P. A. van der
Werff en bij het monument aan
het Plantsoen.
812 uur: Groot Lunapark op hei
Schuttersveld.
MAANDAG 3 OCT.
7 uur: Reveille van het balcoa van
het Stadhuis, aangeboden door
het Leidse Politie-muziebgezel-
schap.
8 uur! Koraalmuziek in het v. d.
Werff park.
8.30 uur: Intocht van de „Geuzen",
die vanaf de Vliet de historische
weg naar het Waaggebouw zul
len volgen.
10 uur: Uitdeling van haring en
wittebrood in het Waaggebouw,
opgeluisterd door de komst van
Prins Willem van Oranje, om on
geveer half tien.
8,30 uur: Militaire parade, die om
half tien voor het Stadhuis zal
langs trekken.
10 uur: Plechtige herdenking in de
Pieterskerk, waarbij ds. H. J. van
Achterberg als voorganger zal
optreden.
1012 uur: Museum „De Lakenhal"
geopend voor publiek.
1011.30 uur: Springen van de fon
tein op de Vismarkt.
14 uur: Grote optocht, welke van
af de Leidse Groenteveiling ver
trekt.
810 uur: Cabaretvoorsteling in de
Stadsgehoorzaal.
11 uur: Groot vuurwerk op 't Schut
tersveld.
1 uur: Sluiting.
De gehele dag Lunapark op het
Schuttersveld.
Voor een uitvoeriger beschrijving
van het programma, waarin de rou
tes staan aangegeven van taptoe en
optocht, zie men de feestwijzer, wel
ke wij enkele dagen geleden in ons
blad bespraken en die overal te koop
wordt aangeboden.
een bril van
AUTO-UTE
DELCO-REMY
Verlichting- en Ontstekingsmaterieal
TECHN. BUREAU
Oude Varkenmarkt 3, Tei. 24352, Lelden
NIEUWE AANWINST IN
„DE LAKENHAL"
De Drie October-afdeling van „De
Lakenhal" is weer een aanwinst rij
ker. Op aanwijzingen van de direc
teur dr E. Pelinck, en met behulp
van oude kaarten en andere gegevens
heeft de technicus van het stedelijk
museum de heer B. Bootsma, op voor
treffelijke wyze een grote maquetta
ontworpen, waarop de stad Leiden
en de omliggende schansen, verde
digingswerken en dorpen zijn uitge
beeld, zoals de toestand ongeveer ge
weest moet zijn tijdens het beleg in
1574
Deze maquette van 3 bij 4 meter,
is in hout uitgevoerd en geeft een
beeld hoe de Spaanse belegeraars
rondom de stad gelegerd waren. Men
ziet de stadswallen, poorten, schan
sen en grachten duidelijk uitgebeeld,
zodat het niet moeilijk is zich te
oriënteren. Deze nieuwe aanwinst
is juist vóór 3 October gereed geko
men en zal ongetwijfeld, tijdens de
openstelling van „De Lakenhal" op
Maandagmorgen van 10 tot 12 uur,
veel belangstelling trekken.
BREESTRAATI46
BOTERMARKT 21 -22
TELEFOON 26662
.LEIDEN,
Lid Financieringsinstituut
