Referenda maken proteststem overbodig
EIGEN ZINNIG
IjHooguit plaats voor drie grote visafslagen
Arbeidsonrust in Nederland? Even relativeren
I
Door de staking gestran
NS biedt u gratis koffie en
scussie
(O (je ER
éGAUTE. Ff
tingen
Zorgen
HZU106
DINSDAG 21 juni 2005
{Arjen Nijeboer
lomst bij het referendum
Ie Europese grondwet was
ider groot. De discussie
et instrument van de
iadpleging is in volle
Verkleint het de afstand
i kiezers en politici of leidt
t oneigenlijk gebruikt?
volksraadpleging over de
lese grondwet is het debat
nvoering van het referen-
veer opgelaaid. In de eer
gen overheerste bij veel
3 de geestdrift. WD-mi-
Zalm meldde zelfs dat hij
rd was.
in de weken daarna sta-
i; tegenstanders weer de
YVonne Timmerman
voorzitster van de Eerste
:en lid van het CDA, bij-
eeld stelde: 'Het mede
ven en controleren van de
ng vergt volksvertegen-
ligers die de burgers als
ggevend accepteren. Dat
>1 et vragen van advies aan
u rolking overbodig moeten
p
Ïeen innerlijke tegenstrij-
d. Hoe kan iemand nu
irtegenwoordiger van het
ijn - wat impliceert dat
lk de opdrachtgever is -
elijk de baas over het volk
i? En hoe komen we dan
e moreel hoogstaande,
woordelijke politici?
Ie kiezers gekozen? Maar
lo ren toch te dom om goe-
3l izes te maken?
I rkelijkheid is dat vrijwel
nkel westers land nog
E iver vertegenwoordigend
heeft. Elk land kent wel
rm van referendum. De
daarvoor is eenvoudig. In
imocratie wordt geen au-
t boven de burgers er-
het volk is soeverein. Er is
'Elk land kent wel een vorm van referendum'. Foto's Christian Hartmann
geen groep boven de burgers
die structureel wetten kan in
stellen tegen de wil van de
meerderheid van die burgers
in.
In een zuiver vertegenwoordi
gend systeem als het onze is
dat wél het geval. Het volk kan
weliswaar besluiten de gekoze
nen niet te herkiezen, maar het
heeft geen mogelijkheid om te
voorkomen dat er wetten wor
den ingevoerd waar de meer
derheid zich niet mee kan ver
enigen.
Tot in de jaren zestig waren
burgers tevreden met het repre
sentatieve bestel, omdat dit
aansloot bij de maatschappelij
ke werkelijkheid van de verzui
ling. Inmiddels heeft een diep
gaand individualiseringsproces
plaatsgevonden.
Een moderne burger kan zich
niet meer verenigen met slechts
één partijprogramma. Hij denkt
genuanceerd en onderwerpge-
richt. Hij kan enerzijds voor de
milieuplannen van Groenlinks
en tegelijk aanhanger van de
Zalmnorm zijn; met Jan Marij-
nissen vinden dat er geen be
voegdheden meer naar de Eu
ropese Unie moeten gaan en
met D66 vinden dat er veel
meer moet worden geïnves
teerd in de kenniseconomie. Er
is geen partij die die combina
ties aanbiedt.
Er is nauwelijks nog een band
tussen kiezers en gekozenen.
De partijen zijn leeggelopen en
vertegenwoordigen geen volks
bewegingen meer. Er zijn in dit
land 31.000 actieve partijleden
en 29.000 politieke functies, zo
dat iedereen die op een onbe
waakt ogenblik een kijkje
neemt op een afdelingsverga
dering, onmiddellijk op een
verkiezingslijst terecht komt.
In een stad als Arnhem be
stuurt, volgens maandenlang
onderzoek van journalist Ge
rard van Westerloo, een groepje
van 120 actieve partijleden de
stad. Balkenende voert bezuini
gingen door waar vóór de ver
kiezingen nooit in die omvang
sprake is geweest, terwijl het
kabinet zijn aantal zetels van
toen in de peilingen allang
weer kwijt is. De actualiteiten
die tot een bepaalde verkie
zingsuitslag hebben geleid, be
palen vervolgens vier jaar lang
het beleid, terwijl de burgers al
lang weer met andere dingen
bezig zijn. Dat is irrationeel.
Weinig dingen zouden daarom
méér genezend werken op ons
zieke politieke bestel dan de in-
■10nW0rk0n Steeds lastiger voor elke indivi- waarden voor een gezonde be- fusiebeweging te zien om de plaats voor twee of drie gel
duele visser om vnldopnrie driifstalc sr.hent 7.n hehhen nppatipvp sniraal het honfrl tp «jppi-Hp crrntp ^cafclaapn r
voering van directe democratie.
Bij directe democratie worden
alle mensen als gelijken aan
vaardt en serieus genomen, en
wordt vertrouwen in hen uitge
sproken. Elke burger krijgt het
recht mee te beslissen en voor
stellen te doen. Er nemen veel
meer mensen deel aan het
maatschappelijk debat.
Als er eenmaal een beslissing is
gevallen, is daar ook draagvlak
voor en kan ze vlot worden uit
gevoerd. Doordat burgers direct
deelnemen aan het maken van
beleid, leren zij ook dat dit niet
zo eenvoudig is. De behoefte
aan figuren die bij de verkiezin
gen beloven dat zij wel even de
bezem door de tent te halen,
neemt af omdat burgers te al
len tijde zelf voorstellen kun
nen doen en direct beslissen.
Omdat politici veel meer direct
in debat moeten met burgers,
leren ook zij nieuwe dingen én
zullen zij veel meer de kans
krijgen om hun beleid toe te
lichten. Politici krijgen meer te
doen, niet minder. Het mag
duidelijk zijn dat deze effecten,
die uitgebreid zijn aangetoond
in de buitenlandse referendum
praktijk, een versterking van
ons democratische bestel bete
kenen en geen afbraak.
Tegenstanders van referenda
claimen dat een meerderheid
op 1 juni tegen de Europese
grondwet stemde vanwege hele
andere redenen dan die grond
wet, zoals onvrede over de euro
of over de recente uitbreidingen
van de EU. Ook wijzen zij erop
dat er bij gemeentelijke referen
da in Nederland tot dusver
meestal een 'nee' uit de bus
kwam tegen het overheidsplan
dat ter discussie stond. Voor zo
ver dit probleem werkelijk be
staat, is de oplossing eenvou
dig: houd meer en vérgaandere
vormen van referenda. Dat de
euro een rol speelde bij het
grondwetsreferendum, kwam
omdat een Kamermeerderheid
eerder een referendum over de
euro weigerde, ondanks een
roep uit de bevolking. En wat
het nee-stemmen betreft: in de
meeste gemeenten is nog maar
één keer een referendum ge
houden.
Als mensen decennia lang niets
hebben mogen zeggen en hun
onvrede hebben opgekropt, is
het niet verwonderlijk dat ze bij
de eerst mogelijke gelegenheid
hun onvrede uiten.
Als mensen structureel per refe
rendum kunnen meebeslissen,
en ook de mogelijkheid hebben
om zélf referenda te initiëren
over overheidsplannen of over
zelf aangedragen onderwerpen,
ontstaat er permament een si
tuatie waarin ze geen behoefte
meer hebben aan proteststem
men. Omdat zij te allen tijde
hun onderwerpen op de agen
da kunnen zetten en tot inzet
van een breed maatschappelijk
debat kunnen maken.
Arjen Nijeboer (Wormer) is verbonden aan
het Referendum Platform en was mede
oprichter van de Europese Referendum
Campagne, die internationaal actie voerde
voor referenda over de Europese Grond
wet.
lico Bais en
jchipper
Üerlandse visserij staat
pruk, dus ook de visafsla-
plaatsen waar de aan-
irdt verhandeld. De strijd
verleven is in volle gang.
inders zijn van nature
ote viseters. Toch was
Bevis tot niet eens zo
leden een in veel huiska-
ampend opgediende lek-
die nog betaalbaar was
aar sinds een aantal ja
de klad erin. De vis die
ïensen op tafel komt
iteeds duurder. Vangst -
ingen, lager wordende
a en toenemende con-
ie uit lagelonenlanden
verse vis steeds meer tot
kernij die slechts voor
eds kleinere groep be-
r blijft.
ift grote gevolgen voor
ïrman. De markt wordt
maar de vloot krimpt
eds niet noemenswaard
tetten dalen, maar kos-
gen. Het wordt daardoor
steeds lastiger voor elke indivi
duele visser om voldoende
brood op de plank te krijgen.
Dat verklaart de steeds luider
wordende roep om het mes te
zetten in de Nederlandse vloot
en in de visafslagen.
Als alles bij het oude blijft,
komt het saneringsspook
steeds dichterbij. De situatie
van de elf Nederlandse zeevi
safslagen wordt met de dag
dramatischer: in 2004 was de
omzet in de eerste drie maan
den 79,5 miljoen euro, in 2005
daalde deze in hetzelfde tijdvak
tot 66,1 miljoen. De omzet van
de coöperaties Den Helder, Den
Oever en Texel bedroeg in 2002
40,4 miljoen euro, in 2003 daal
de die tot 35,6 miljoen. Harlin-
gen had in 2004 33 procent
minder omzet, Lauwersoog
liefst 63 procent minder. Tegen
deze cijfers is bijna niet meer
op te vissen.
Als overheden moeten we niet
afzijdig blijven kijken. Natuur
lijk, vissers moeten hun eigen
broek ophouden, zoals elke be
drijfstak. Overheidssteun in de
vorm van geld leidt alleen maar
tot concurrentievervalsing en
wordt door Europa streng afge
straft. Het gaat er meer om dat
de overheid de goede voor
waarden voor een gezonde be
drijfstak schept. Zo hebben
provincie en gemeenten veel
geïnvesteerd in de maritieme
infrastructuur en in vernieu
wing, zoals de renovatie van ka
den en havens.
Innovatie wordt door de over
heid ondersteund door finan
ciering van onderzoek. Zo
breidt de kweek van verse zee
vis zich steeds meer uit: proef
projecten op het gebied van
tongkweek blijken zich gunstig
te ontwikkelen. Het verkorten
van de visketen is ook zo'n ont
wikkeling. Door verse zeevis zo
snel mogelijk in de kraampjes
en winkels te krijgen, wordt de
kwaliteit vergroot en de over
head verkleind. In Den Oever is
dit aangetoond op de zeeverse
vismarkt. De lagere prijs zorgt
bij de consument voor meer in
teresse in vis op tafel. En dat is
gunstig voor de afzet.
Gelukkig laat de visserijsector
alle negatieve ontwikkelingen
niet zomaar over zich heen ko
men. De dreiging van een in
eenzakkende bedrijfstak zorgt
voor grote bewegingen. Daar
waar tot voor kort zo ongeveer
elk vissersstadje of -dorp, van
Urk tot Goedereede, zijn eigen
visafslag had, is nu een sterke
fusiebeweging te zien om de
negatieve spiraal het hoofd te
bieden. De historische band
tussen vissersstad en afslag,
tussen lokale gemeenschap en
de visserij, wordt steeds meer
doorgesneden door de afslagen
te concentreren per regio.
Urk en Harlingen zitten midden
in fusiebesprekingen over een
gecombineerde afslag van bei
de plaatsen aan de Waddenzee/
IJsselmeerkust, die meteen de
grootste van Nederland is. Daar
zou 42 procent van de totale
Nederlandse omzet moeten
worden verhandeld. Stellen
dam, Scheveningen en Colijns-
plaat zijn onder de naam Uni
ted Fish Auction samenge
voegd, en hebben een samen
werkingsovereenkomst met
IJmuiden gesloten, waarmee
men circa 28 procent van de to
tale visserijomzet haalt.
In noordelijk Noord-Holland is
er ook nagedacht: De Noordkop
(Den Helder, Den Oever en
Texel) vormt thans één gecom
bineerde visafslag, die veertien
procent van de omzet dekt. En
mogelijk biedt de toekomst een
samenwerkingsovereenkomst
met IJmuiden.
Het is nog niet genoeg. Eigen
lijk is er in Nederland maar
plaats voor twee of drie gefu
seerde, grote visafslagen. De
Noord-Hollandse visserijsector
moet nü haar kans grijpen. De
tweeduizend arbeidsplaatsen in
de Noord-Hollandse visserij
kunnen we alleen nog behou
den door stevig in te zetten op
fusie en concentratie.
Marktvernieuwing vindt plaats
door het aanboren van speciali-
teitenmarkten. Den Helder bij
voorbeeld heeft zich al ontwik
keld tot een van de belangrijk
ste afslagen voor tong. En meer
dan 25 procent van wat in Urk
wordt verhandeld, wordt aan
geland in Den Helder. De op
zich gunstige uitgangspositie
van de Noordkop onderstreept
de wenselijkheid dat de Noord-
Hollandse afslagen (Den Hel
der, Texel, Den Oever, IJmui
den) meer gaan samenwerken.
Met mogelijk, op termijn, kan
sen op samengaan.
Mocht dat niet lukken, dan
zouden de visafslagen ten min
ste zich onder één vlag moeten
profileren: bijvoorbeeld die van
Noordzeeveifingen. Zo'n strate
gische alliantie biedt de basis
voor een krachtige Noord-Hol
landse positie binnen de visse
rij.
Daarvoor is versterking van het
Aanvoer op de visafslag van IJmuiden. Foto ANP/Koen Suyk
onderling vertrouwen nodig.
Immers, als alles bij het oude
blijft, volgt koude sanering en
een steeds verder afnemend
consumentenvertrouwen. Maar
als de visserijsector zich ver
nieuwt en de afslagen zich sa
men sterk maken, schept de
bedrijfstak gunstige marktper
spectieven en vermindert ze
haar kwetsbaarheid. De bal ligt
nu bij de vissers en bij de afsla
gen. Ze zullen die nu zelf in het
net moeten schieten. Als de
overheid daarbij kan helpen,
doen we dat graag.
Nico Bais is wethouder economische zaken
en havens van de gemeente Den Helder.
Hans Schipper is gedeputeerde economi
sche zaken, landbouw en visserij van de
provincie Noord-Holland.
VAN ONDEREN
OOOR Rl EN FLOR IS
A R.H. van het Kaar
•en vrijdag reden er een
Seinen vanwege cao-ac-
SHk in andere sectoren
^et stakingswapen snel-
Q voorheen gehanteerd,
.^ederland langzamerhand
dem worden genoemd
eidsonrust?
15
[ties op de spoorstaking
lopen vrijdag varieer -
'moet kunnen' tot 'be-
De klagers stellen dat
j ^nel naar het stakings-
''ordt gegrepen en dat
it niet in verhouding
de eis van de stakers,
EJfstal meer loon willen,
lt te snel gestaakt, is het
Nederlandse stakings-
:t tegen andere Euro-
>den, krijgt een ander
grond van cijfers over
le 1998-2002 kunnen
ïgorieën landen worden
leiden: de groep waar-
ïtal stakingsdagen per
werknemers onder de
>er jaar blijft: Oosten-
>land, Nederland. Po-
I, Slowakije, Zwe-
ïet Verenigd Koninkrijk.
Dan zijn er de landen met twin
tig tot zeventig stakingsdagen:
België, Finland, Frankrijk, Grie
kenland, Hongarije, Italië en
Luxemburg. En tot slot de 'kop
lopers', met meer dan zeventig
stakingsdagen per duizend
werknemers per jaar: Denemar
ken, Ierland, Noorwegen en
Spanje. De daaropvolgende ja
ren laten een min of meer ver
gelijkbaar beeld zien.
Als we nader naar de statistie
ken kijken, blijkt dat het open
baar vervoer, en in het bijzon
der de spoorwegen, de grote
winnaar is. In het openbaar
vervoer komen verschillende
factoren bij elkaar, in het bij
zonder de hoge organisatie
graad van de bonden en het
privatiserings- respectievelijk
het liberaliseringsproces. Naast
de spoorwegen scoort sinds
enige jaren ook de overheid (in
clusief onderwijs en gezond
heidszorg) relatief hoog waar
het gaat om collectieve acties,
met name in Oostenrijk, Ier
land, Luxemburg, Polen, Portu
gal en ook Nederland. Politiea
genten belegeren de minister
van binnenlandse zaken, het
stadsvervoer lag onlangs plat,
de brandweer gooide her en
der olie op het vuur en het con
flict tussen de huisartsen en het
kabinet lijkt ook nog ver verwij
derd van een oplossing. Daar
naast werd er in Nederland de
i
1 Af II
Spandoek op het station van Utrecht afgelopen vrijdag. Foto ANP/Rick Nederstigt
afgelopen maanden gestaakt bij
Enci en Atoglas (tegen sluiting
van het bedrijf) en in de metaal -
ektrotechnische sector en door
de hoveniers (cao).
Ondanks de relatief weinig sta
kingsdagen, regent het in Ne
derland verwijten aan de vak
bonden. De reacties op de da
gen waarop het spoor staakt,
spreken boekdelen. Hoe (on)
verantwoordelijk zijn de Neder
landse vakbonden?
Ook op dat punt werkt een blik
over de grenzen ontnuchte
rend. Neem nu de staking afge
lopen vrijdag. Een week van te
voren werd netjes aangekon
digd dat er gestaakt ging wor
den op een dag waarop een
niet onaanzienlijk deel van Ne
derland geniet van een vrije
dag. je zou de buitenlandse
vakbondsbestuurders de kost
moeten geven die dit maar slap
gedoe vinden.
Ook op het punt van de lonen -
met voorsprong het belangrijk
ste onderwerp van acties - wor
den de Nederlandse bonden in
het buitenland met een menge
ling van verbijstering, meewa
righeid en soms vijandigheid
bekeken. Hoe haal je het in je
hoofd om op of rond de nullijn
te gaan zitten? Persoonlijk vind
ik de opstelling van de bonden
over de hele linie vooral vol
wassen, maar dat is - zeker in
vakbondskringen over de grens
- zeker geen algemeen gelden
de opvatting. Uiteraard is het
voor de bonden en stakende
werknemers wel zo rationeel
om rekening te houden met
publieksreacties.
Het, vergeleken met het Euro
pese gemiddelde, geringe aan
tal stakingen in Nederland gaat
overigens samen met opmerke
lijk veel rechtszaken, die ook
met enige regelmaat uitmon
den in een stakingsverbod.
Eind augustus 2002 oordeelde
de Raad van Europa dat Neder
landse rechters te gemakkelijk
stakingen verbieden. Aanlei
ding waren twee conflicten in
de jaren negentig van de vorige
eeuw. Ook in 1994 had de Raad
van Europa al aan Nederland
laten weten dat stakingen al
leen in uitzonderlijke gevallen
verboden mogen worden.
Daarmee wordt nog eens be
vestigd dat het stakingsrecht
één van de fundamentele rech
ten van werknemers is. Dat sta
kingsrecht is ook nog steeds
niet overbodig, ondanks alle
mooie verhalen over werkne
mers met een goede opleiding
die inmiddels hun boontjes zelf
wel kunnen doppen. Zelfs in de
ICT-sector (inmiddels een tien
tal cao's en een actie bij Getro-
nics) is dat beeld inmiddels wel
wat bijgesteld.
Al met al lijkt enige relativering
van de Nederlandse arbeidson
rust aangewezen. Het motto 'tel
je zegeningen' lijkt mij meer op
zijn plaats dan verontwaardi
ging of geweeklaag.
Dr. R.H. van het Kaar is onderzoeker en pu
blicist over arbeidsverhoudingen en ar
beidsrecht.
Zo'n Tenalady kun je
toch best twee keer
gebruiken. Of mis
schien wel drie keer.
Even in de droger.
Uitkloppen als er
een 'grote baih' in zit.
Beetje geurvreter er
bij. Hup, hijs oma
maar in een tweede
hands luier.
Een beetje demente
bejaarde voelt het
verschil echt niet. De verzor
gingshuizen zitten vol met de
zuinige generatie die bonnetjes
spaarde voor een theelepeltje.
Ze hebben de oorlog nog meege
maakt. Dus één gehaktbal per
week is ruim voldoende. Meng
er desnoods een tulpenbol door.
Vier op een zaal? Geen pro
bleem. Ze komen uit grote ge
zinnen. Beetje inschikken. Heb
ben we gezellig vier op een rij.
Noemen we het een huiskamer
project.
Beetje creatief in de Zórg. De au
to van de directeur moet ook ro
ken. En zijn chauffeur ook. Onze
zorgdirecteur - onderweg naar
al weer een belangrijke vergade
ring - leest op de achterbank na
tuurlijk 'Arts en Auto'. Vol met
tips om te snijden in de zorg. En
hoe hij zijn zuurverdiende
250.000 euro naar Zwitserland
kan sluizen. Het is hard werken
in de zorg dus je mag
er best wat aan over
houden.
Getsie: laatste
nieuws uit 'Arts en
Auto'. Dementeren
den vastbinden mag
niet meer. Dat gaat
geld kosten. Even re
kenen. Platspuiten
of meer personeel.
Een beetje bejaar
denhulp kost 25.000
euro. Dan toch maar platspui
ten. Hartstikke maatschappelijk
verantwoord allemaal. Net zo als
de topsalarissen van de zorgdi-
recteuren. Een beetje zorgdirec
teur verdient vet meer dan een
minister (120.000 euro).
Topsalarissen van 250.000 euro
(omgerekend tien bejaarden
hulpen). En ze willen er niet over
onderhandelen. Want zo'n sala
ris, opgebouwd uit mijn belas
ting en premie voor mijn ziekte
kostenverzekering vinden ze na
melijk 'maatschappelijk verant
woord'.
Sinds de invoering van de euro
heeft Nederland last van een gel-
dillusie. We geven euro's uit als
guldens. Rekenen ons rijk, ko
pen ons arm. Voor de zorgdirec
teur heb ik een nieuwe geldillu-
sie: jaarsalaris van 250.000? Pri
ma. We betalen uit in Italiaanse
lires.