)e mooiste roman van de twintigste eeuw
Waarom elke samenleving zichzelf te gronde richt
O
m
Verbluffend
thrillerdebuut
Nooit een complimentje,
zelfs niet van zijn vader
Ingetogen architectuur
DO
m
swinnaar William Faulkner staat te boek
jirijver voor schrijvers. 'Mijn trouwste be-
livel', zo noemde Gabriel Garcia Marquez
imeesterwerk 'Licht in augustus', dat nu
>uwe vertaling verschijnt.
roman recensie
Theo Hakkert
lugustus' door William Faulkner. Vertaling: Cuido
Goliike. Uitgeverij Atlas. Prijs: €34,90
saybundel Een nieuwe wereldorde (uit
akt de Caribische schrijver Caryl Phillips
[kreet. 'De Verenigde Staten hebben
jooit iemand als een William Faulkner
Et land heeft behoefte aan personen
Jomvattende visie die wortelt in de cul-
isen die met kracht het egoïstische ge-
de rassenvoorstanders van de hand
et ras is een factor die beslist niet ver-
ij mag worden, maar zo vreselijk be-
ihet nu ook weer niet.'
Faulkner (1897-1962), van wiens roman
Augustus 26 jaar na de vorige eindelijk
yte vertaling verschijnt, was een van de
jilanke Amerikaanse schrijvers die oog
(het multiraciale en -culturele karakter
irenigde Staten. Faulkner creëerde een
lieve wereld waarin tal van zijn romans
it Yoknapatawpha County mag echter
Mississippi worden geprojecteerd, de
staat waar Faulkner leefde. De manier
en zwart in die contreien gedwon
gen zijn met elkaar te verkeren is een hoofdthe
ma in zijn machtige oeuvre, waarvoor hem in
1949 de Nobelprijs werd toegekend.
Phillips verwoordde het in Een nieuwe wereldor
de zo: 'Faulkners kosmos werd bepaald door de
plantage, het onbepaalde gebied waar zwart en
blank met elkaar in aanraking kwamen en een
vreemde, dikwijls uiterst gekunstelde dans op
voerden rond het ongemakkelijke feit dat de an
der aanwezig is.'
Met dit thema was hij zijn tijd zo ver vooruit dat
hij nog altijd niet is ingehaald. Caryl Phillips ver
telde in een interview eind 2001: 'Zelfs tegen
woordig, nu acht procent van de Amerikaanse
bevolking zwart is, is elke roman van een blanke
Amerikaanse schrijver die ik onder ogen krijg
een uitbeelding van een volledig blanke wereld.
Terwijl de boeken doorgaan voor een actueel
commentaar op het Amerika van nu. Als je niet
beter wist zou je denken dat er in de VS geen
zwarten wonen.'
'Boeken van blanken die in New York spelen, lij
den aan wat ik het Woody Allen-syndroom
noem. Is dit New York? Waarom is dan iedereen
blank en joods? Als je door Manhatten loopt, is
het of je je in de lobby van de Verenigde Naties
bevindt. Maar als Woody Allen een bar binnen
komt in New York zit alleen Diane Keaton daar,
en soms Mia Farrow.
'Nee, dan Faulkner. Hij is, met Mark Twain, de
enige schrijver die zwarte mensen opnam in zijn
wereld. Hij zag ze niet alleen, hij probeerde zich
zelfs in te leven in hun gedachten en gevoelens.
Faulkners persoonlijke opvattingen mogen dan
niet helemaal zuiver zijn geweest, dat is niet be
langrijk. De man zag tenminste het Amerika dat
jij en ik zouden zien als we naar Mississippi zou
den reizen. Maar lees John Updike of Saul Bel
low. Een roman van Bellow speelt in Chicago,
maar je vraagt je af: is dit het platteland van Ca
nada? Daarom houd ik van Faulkner.'
Licht in augustus vormde de apotheose van een
ontzagwekkend creatieve periode van vier jaar
waarin Faulkner vijf romans publiceerde: Sarto-
ris, The Sound and the Fury, As I lay dying, Sanc
tuary en dus Light in August. Te beargumente
ren valt dat alleen Philip Roth, en pas in de jaren
negentig, in staat is geweest zo'n creatieve piek
te bereiken.
In Licht in augustus wordt het rassenprobleem
samengebald in een drietal figuren, onder wie
een van Faulkners belangrijkste karakters, Joe
Christmas. Hij is een halfbloed, die ook in ande
re romans van Faulkner opduikt. De onzeker
heid over zijn afkomst maakt van Joe Christmas,
die zijn initialen niet voor niets deelt met Jezus
Christus, een tobbende, zoekende man.
Daarnaast is dit de roman van de wees Lena
Grove in wier hoofd de lezer mag verkeren en
dat valt niet mee, want ze is simpel van geest en
zwanger bovendien. Ze loopt, in het weergaloze
eerste hoofdstuk, van Alabama zo Yoknapataw
pha County binnen, op zoek naar de verwekker
van haar baby. Haar 'innerlijke monologen' zijn
typerend voor de modernistische stijl waarin
Faulkner schreef, evenals tijdgenoten als Virginia
Woolf en James Joyce. Met deze aanpak ging hij
het verst in The Sound and the Fury, dat bijna al
leen uit innerlijke monologen is opgebouwd en
daardoor soms net zo moeilijk of zelfs onbegrij
pelijk is als delen van Joyce' Ulysses.
In Licht in augustus wist Faulkner de perfecte
balans te vinden tussen de klassieke en moder
nistische romankunst. Of zoals Phillips het uit
drukte destijds: 'Light in August is nog een van
zijn meest toegankelijke boeken omdat er een
begin, midden en eind aan zit.'
Faulkner geldt als een moeilijke auteur. Hij heeft
een enorme invloed gehad op andere schrijvers.
Mario Vargas Llosa zou nooit een letter hebben
geschreven als hij Faulkner niet had gelezen. Die
andere grote Zuid-Amerikaan, Gabriel Garcia
Marquez noemde Licht in augustus in zijn auto
biografie Leven om te vertellen 'mijn trouwste
beschermduivel'.
Phillips: 'De enige mensen die ik tegenkom die
van Faulkners stijl houden, zijn andere schrij
vers. Lezers houden niet van zijn stijl, omdat het
te moelijk is. Het is net als met jazz. Je hebt
freaks die luisteren naar Charles Mingus of Or-
nette Coleman, maar de gewone man die naar
jazz luistert, draait Miles Davis, Lester Young of
Wynton Marsalis. Die willen niet die atonale shit
en dat experimentele gepiel. Andere jazzmusici
houden ervan. Die bewonderen Mingus en Cole
man omdat ze het genre oprekken. Schrijvers
houden van Faulkner. Als ze zich afvragen hoe je
het aan moet pakken om een verhaal te vertellen
vanuit het perspectief van een hond, dan pakken
ze Faulkner. En als ze willen weten hoe flash
backs werken. In een trein lezen, heerlijk, maar
geen Faulkner. Faulkner is werken.'
Daarin heeft Phillips absoluut gelijk, maar wie
de moeite neemt in dit boek door te dringen kan
op weg zijn naar de mooiste leeservaring van
zijn leven. De compassie met de personages, de
diepgang in de psychologie, de uitdagende
structuur en stijl - ongeëvenaard. Nooit zal ik de
middag vergeten dat ik Licht in augustus voor
het eerst las, onder de appelboom in de tuin van
mijn ouders. Het was alsof de stoel waarin ik zat,
loskwam van de grond.
Musil, Proust, Kafka, Machado de Assis, Woolf,
zij schreven de grote werken. Maar Licht in au
gustus is de mooiste roman van de twintigste
eeuw. De vraag is: gaat het nu alsnog gebeuren
met William Faulkner? Hebben navolgers als
Marquez het leespubliek doen wennen aan inge
wikkelder structuren?
Pogingen om een groot lezerspubliek voor zijn
werk te interesseren hebben in Nederland nooit
veel succes gehad. Maar niet alleen hier wordt
een nieuwe poging ondernomen. In Amerika
heeft Oprah Winfrey zich met haar Book Club op
Faulkners romans gestort. Haar kwartaalkeuze
voor deze zomer, in de VS altijd goed voor een
oplage van honderdduizenden exemplaren, is
een drietal werken in een box. As I lay dying, The
Sound and the Fury en Light in August. Wie
weet.
sportboek recensie
Theo Brinkman
'Ik maak geen fouten - de laatste maanden van Co Adriaanse bij AZ' door
Jaap Visser. (Hard Gras, nr. 43). Uitgeverij Nieuw Amsterdam. Prijs: €7,75.
Co Adriaanse mocht de afgelopen maanden dan graag
klagen dat 'niemand in het buitenland' hem kende, er
waren wel degelijk tal van clubs die de succestrainer wil
den hebben. De AZ-trainer sprak met West Ham United,
Portsmouth, Besiktas, Metallurg Donetsk, Valencia,
Grampus Eight, Celtic en Wolfsburg. Waar? Gewoon, bij
Van der Valk in Akersloot.
Die 'onthulling' van Adriaanse staat in het nieuwste
nummer van Hard Gras, dat vandaag verschijnt. Het
voetbaltijdschrift voor lezers is dit keer geheel gewijd aan
AZ, en dan vooral aan trainer Co Adriaanse. Tien weken
lang, van maart tot en met mei, volgde journalist Jaap
Visser de club. Zijn missie: erachter komen wie Co Adri
aanse nu eigenlijk is.
Daartoe sprak hij veel met Adriaanse zelf, maar ook met
andere leden van de technische staf, met de beste vriend
van Adriaanse, met spelers, met de voorzitter, met de
technisch directeur. Het is een beproefd recept van Hard
Gras. Zo verschenen eerder portretten van Louis van Gaal
(als trainer van Barcelona) en de clubs Feyenoord en
Heerenveen.
Visser kreeg veel medewerking van AZ en Adriaanse, al
bleef de deur van de kleedkamer dicht. Adriaanse zegde
niet voor niets zijn medewerking toe. De trainer had in
januari zijn vertrek aangekondigd, en wilde twee docu
menten achterlaten: één in beeld (de eerder uitgezonden
tv-reportage van Paul Rosenmöller) en één in woord (de
ze Hard Gras). Het negatieve beeld dat Nederland vol
gens Adriaanse van hem had, mocht namelijk wel eens
worden bijgesteld, vond de trainer. Hard Gras mocht der
halve tien weken meelopen. Dat zou een evenwichtig
portret moeten opleveren.
Is dat gelukt? Ja, al komt er geen andere Adriaanse uit
dan de trainer die we al kenden: een gedreven vakman
met een enorme geldingsdrang, een toptrainer met tacti
sche meesterzetten, een man die van zichzelf zegt dat hij
geen fouten maakt, een man die denkt dat sommige jour
nalisten hem haten. Een winnaar die naar buiten toe al
tijd sterk is en probeert zijn kwetsbaarheid verborgen te
houden. Onthutsend is in dat opzicht het verhaal dat
Adriaanse na de slechte competitiestart (1 punt uit 2
wedstrijden) intern riep 'we gaan degraderen, ik weet het
zeker, we kunnen zomaar degraderen'. Zijn assistenten
moesten hem uit de put trekken.
Natuurlijk klinkt ook de ziekelijke zucht naar erkenning
door in het document. Zijn minpunten (al benoemt hij
die zelf niet als zodanig) worden veel te veel belicht,
meent Adriaanse, zijn kwaliteiten en successen veel te
weinig geprezen. Zelfs van zijn vader, zo zegt Adriaanse
op zeker moment, heeft hij nog nooit rechtstreeks een
complimentje gekregen. „Niet zo vreemd dat hij (Adri
aanse. red.) altijd maar bevestigd wil worden", conclu
deert auteur Jaap Visser.
Het is een van de vele leuke passages in het boek over de
laatste maanden van een opmerkelijk seizoen met een
opmerkelijke trainer. Een trainer die uiteindelijk bij Van
der Valk in Akersloot rondkwam met FC Porto, net toen
hij toe was 'aan de appelmoes met kers'.
Met de Dag van de Architectuur, begin juli, in aantocht
brengen Nederlandse uitgeverijen het ene na het andere
overzichtswerk uit. Het Amsterdamse Bis Publishers komt
met de zevende editie van het jaarboek Nederlandse Ar
chitecten (€65,00), waarin 123 architectenbureaus zich op
twee royaie bladzijden in full color mogen presenteren.
Vergeet de poeha die de meeste bureaus over zichzelf ten
beste mogen geven, maar geniet van de door hen bijgele
verde foto's (zoals van het hierbij getoonde Hilversumse
non-fictie recensie
James McGonigal
door Jared Diamond. Uitgeverij Penguin Adviesprijs 34 eurc
landse editie: 'Ondergang'uitg Het Spectrum. Prijs: €35,75.
n in de loop van de geschiedenis sommige samen-
idanks een hoogstaand niveau ten onder gegaan en
dere het wel gered. Eén van de antwoorden op die
ilogische zelfmoord, ofwel ecocide. De Amerikaanse
j geograaf Jared Diamond legt in zijn jongste boek
t i ;end precies uit dat grote groepen weldenkende
'a el goed in staat zijn om consequent beslissingen te
leiden tot hun eigen ondergang.
•nderzocht het lot van eilandbevolkingen in de stille
Maya's in Zuid-Amerika en de Vikingen in Noord-
alle gevallen ging het om goed ontwikkelde be-
met procedures voor besluitvorming en inrichting
fit ïomie.
h ïiamond zien, namen dergelijke samenlevingen be-
tot hun ondergang leidden. Deels waren die beslui-
ci ch: geen tolerantie voor andersdenkenden in de ei-
djgeen behoefte aan samenwerking met andere groe-
h< »ods liever oorlog.
idootste deel echter, is de overtuiging van deze weten-
ing het om besluiten die geen rekening hielden met
r de letterlijke leefomgeving. Wie op een afgelegen
n and alle bomen omzaagt en verstookt, moet niet gek
t na een aantal jaren het kale eiland geen enkel per-
er biedt. Toch is het gebeurd, verschillende malen
Beelden op Ahu Akivi, Paaseiland.
Foto: Reuters/Carlos Barria
zelfs. Exit bewoners Paaseiland, exit bewoners van delen van
Polynesië.
De Vikingen waren succesvolle ontdekkers van Noord-Ameri-
ka. Maar hun kolonies op Groenland en de kust van Canada
vergingen omdat de vleeseters (wier runderen meer opaten dan
ze opleverden) niet op vis wilden overschakelen, ruzie maakten
TOP-10
Arenapark, een ontwerp van Tangram Architekten). Daarin
wordt eens te meer getoond dat de Nederlandse architec
ten vaker kiezen voor ingetogen ontwerpen en materiaal
(natuursteen, hout). Wellicht een weerspiegeling van het
economisch klimaat. 'Sommigen zullen het saaiheid noe
men, anderen stellen tevreden vast dat de rust is weer
gekeerd', constateert Olaf Koekebakker in het voorwoord.
In elk geval een allesbehalve saai boek.
Foto uit besproken boek
met de in hun ogen inferieure lokale bevolking (de later zo ge
noemde Indianen) en aldus hun eigen leefomgeving negeerden
tot het te laat was.
Is het echt zo simpel, denk je af en toe bij het lezen van dit
boek. Maar Diamond is een geduldig docent en zijn redenering
en conclusies zijn onafwendbaar: de mens is door de eeuwen
heen dol op ecocide, hoe paradoxaal dat ook klinkt. Wie wil nu
zijn eigen leefomgeving - en dus uiteindelijk de eigen soort -
om zeep helpen?
Diamond won eerder een Pulitzer-prijs met zijn geschiedenis
van de moderne wereld Gutis, Germs Steel (in Nederland ver
schenen als Zwaarden, paarden ziektekiemen). Hierin laat hij
zien dat de introductie van wat de ene samenleving beschouwt
als eenvoudig en geaccepteerd, in andere samenlevingen over
rompelende gevolgen kan hebben. Het hebben van paarden,
zwaarden en buskruit hielp de Spaanse verovering van Zuid-
Amerika snel voltrekken, maar meer nog droeg de Europese
griep bij: hele Indianenlegers stierven in luttele tijd aan de tot
dan toe onbekende ziekte.
Diamond trekt de lessen van zijn wetenschappelijk onderzoek
(evolutionaire biologie, gecombineerd met geografische ken
nis) door naar de toekomst. Hij is in het moderne, rechts-poli-
tiek correcte Amerika wel zo handig om niet meteen te gaan
trompetteren over broeikaseffect, uitlaatgassen, SUVs, aircon
ditioning en bewateren van woestijnen.
Maar zijn waarschuwing is onmiskenbaar: de huidige Westerse
levensstijl, vooral de Amerikaanse, is de aanloop naar een nieu
we ecocide. En dan moeten de nieuwe economieën van China
en India nog op gang komen. Maar Diamond is een Amerikaan,
en dus een optimist: we kunnen nog leren van het verleden,
meent hij, ondergang is niet onvermijdelijk. Maar dan moet er
wel wat gebeuren!
1. (1) Dan Brown,
De Da Vind code
Luitingh-Sijthoff, 19,95
2. (2) Dan Brown,
Het Bernini mysterie
Luitingh-Sijthoff, 19,95
3. (10) Nicci French,
De verborgen glimlach
Anthos, 10,00
4. (8) Dan Brown,
Het Juvenalis dilemma
Luitingh, 19,95
5. (5) Paulo Coelho,
DeZahir
De Arbeiderspers, 16,95
6. (-) Nicci French,
Vang me als Ik val
Anthos, 19,95
7. (7) Isabel Allende,
Zorro
Wereldbibliotheek, 18,50
8. (-) René Appel,
Loverboy
Prometheus, 16,95
9. (6) Philipp Vandenberg,
Het Sixtijnse geheim
Karakter, 9,95
10. (4) Tineke Beishuizen,
Als zand door mijn vingers
De Arbeiderspers, 16,95
Bron: CPNB/De Bestseller 60
De Maand van het Spannende Boek, die nog tot eind ju
ni duurt, heeft ervoor gezorgd dat er in de boekentop
tien van deze week maar liefst negen spannende boe
ken staan (als we De Zahir daar gemakshalve ook toe
rekenen). Het enige boek dat zich te midden van al dit
geweld staande houdt is Zorro, de klassieke held die
schrijfster Isabel Allende opnieuw tot leven heeft ge
wekt. Dan Brown blijft de toptien nog steeds met drie
boeken beheersen, met De Da Vinci Code (op één), Het
Bemini Mysterie (op twee) en Het Juvenalis Dilemma (op
vier). Zorro staat voor de tweede week op de zevende
plaats.
ZATERDAG
18 JUNI
2005
ER
BIJ
thriller recensie
Arno Ruitenbeek
'Adelaarsbloed' door Craig Russell. Uitgeverij De Fontein. Prijs: €16,95.
Craig Russell is een Schotse schrijver die er met Ade
laarsbloed werkelijk inknalt. Wat een verbluffend de
buut. Hoe gaat hij hier, in de aangekondigde vijf nieuwe
delen waarin rechercheur Jan Fabel een hoofdrol ver
tolkt, overheen? Werkelijk alles aan deze policier is an
ders dan anders.
Ten eerste de locatie: de Duitse havenstad Hamburg. Be
halve voor een enkele politieserie op tv SchwarzRot,
Gold was de laatste) hebben scenario- en spannende
boekenschrijvers de prachtige hanzestad helaas links la
ten liggen.
Fabel is de tweede aangename verrassing die Russell ons
voorschotelt. Een sympathieke man die zijn Britse/Ost-
Friesische afkomst ten beste aanwendt om flegmatiek en
onderkoeld leiding te geven aan een bont geschakeerd
rechercheteam dat gelukkig niets heeft van de karikatu
ren Derrick en Harry.
Derde, maar zeker niet onbelangrijkste surprise, is de in
trige en dan met name de verfrissende aanpak van door
minder getalenteerde auteurs royaal gebezigde thema's
als bende-oorlogen, seriemoordenaars en neonazisme.
Russell legt laag over laag en bouwt het verhaal uiterst
professioneel op.
In Hamburg vinden enkele vreselijk bloederige moorden
plaats op jonge vrouwen. Hun borstkas is uiteen getrok
ken, hun longen zijn verwijderd en over hun schouders
gelegd. Dit duidt op de rituele offerpraktijk 'Blood Eagle'
(adelaarsbloed, dus) uit het Odinisme, of Asatru. Tegelij
kertijd worden in het nabijgelegen Cuxhaven vrouwen
gedrogeerd en verkracht door mannen met Odin-mas-
kers op en vinden in het Hamburgse liquidaties van
Turkse maffiosi plaats.
Alle sporen leiden naar een meedogenloze Oekraïnse
criminele organisatie. Maar wat zijn de verbanden tus
sen die groepering, een ultrarechtse uitgever, zijn nazi-
vader en een ICT-specialist? Waarom moest een journa
liste, die onderzoek deed naar vastgoedcontracten,
dood? Je kunt bijna niet wachten op deel twee, zeker niet
met deze ontknoping.
