Ingewikkeld spel tussen broer en zus
Elk radicalisme kan
krankzinnig doorslaan
Reconstructie van een rampvlucht
Olijkerds op
de thrillertoer
p -10
O
co
REWARD
Up to $10,000,000 USD
ABU MUSAB AL ZARQAWI
Van kneus tot meesterwerk
in Filmjaarboek
Zwarte magie in
vierde case-thriller
(1) Dan Brown,
Da Vinci code
iitingh-Sijthoff, 19,95
i(2) Dan Brown,
t Bernini mysterie
gh-Sijthoff, 19,95
(4) Liza Marklund,
idioZes
Geus, 2,50
[(-) Tineke Beishuizen,
zand door mijn vingers
:beiderspers, 16,95
Paulo Coelho,
eZahir
e Arbeiderspers, 16,95
(-) Philipp Vandenberg,
et Sixtijnse geheim
irakter, 9,95
Isabel Allende,
jrro
èreldbibliotheek, 18,50
Dan Brown,
et Juvenalis dilemma
Btingh, 19,95
(10) Amaldur Indridason,
aandagskinderen
W. Bruna, 3,95
(-) Nicci French,
verborgen glimlach
ithos, 10,00
on: CPNB/De Bestseller 60
er nieuwe binnenkomers in de
tien, dat is al maanden niet
orgekomen. Libelle-columniste
ïeke Beishuizen waagde zich
n een thriller. Philipp Vanden-
rgdeed dat ook: tijdens restau-
iewerkzaamheden aan de Six-
ïse kapel duikt een document
dat de katholieke kerk op z'n
ondvesten doet schudden. Isa-
I Allende gaf Zorro eindelijk de
Dtouren die hij verdient. Num-
;rvier is de goedkope editie van
n in 1993 verschenen Nicci
ench-klassieker.
ZATERDAG
11 JUNI
2005
Een onzalig idee, zo moetje achteraf, oor
delen over de gedachte Doeschka en
Geerten Meijsing een dubbelroman te la
ten schrijven. Weliswaar wordt hun werk
de laatste jaren autobiografischer, maar
de een zo nadrukkelijk toe te laten in het
domein van de ander, vooral Geerten
heeft daar de grootste moeite mee.
'Moord doodslag' is een boeiende mis
lukking waarbij Doeschka zich duidelijk
beter op haar gemak voelt dan haar jon
gere broer wiens geploeter overigens qua
structuur en gelaagdheid wel interessan
ter is.
roman recensie
Wim Vogel
'Moord doodslag'. Dubbelroman door Doeschka
Meijsing en Geerten Meijsing. Gezamenlijke uitgave
van De Arbeiderspers en Ouerido. Prijs: €22,95.
Twintig jaar geleden schreef Doeschka
het stilistische meesterwerkje Ik ben niet
in Haarlem geboren, een ode aan de naar
Italië afgereisde Geerten over wie ze dan
alleen wil schrijven 'in termen van
schoonheid en vertedering, maar omdat
hij nog zo klein is, is dat geoorloofd'. Het
is dat broertje dat op vierjarige leeftijd
verliefd werd op de meisjes, een liefde
die nooit meer over zou gaan, en de dans
danst van 'het meisje met de kleurpotlo
den', een typerend en liefdevol beeld dat
terugkeert in Moord, Doeschka's aandeel
in de dubbelroman.
De geboorte van haar broer én zijn de
buut als schrijver zijn voor Doeschka
traumatische ervaringen. Twee keer
wordt ze uit het paradijs verdreven: het
paradijs van de moederlijke aandacht en
dat van de verbeelding, de fictie. Tegen
haar moeder zwijgt ze een jaar, haar
schrijvende broer ervaart ze als een erf
Doeschka Meijsing. Foto: GPD/Jeroen Poortvliet
Geerten Meijsing. Foto: GPD/Harmen de Jong
vijand die tracht te ontsnappen en die
daarom uit pure liefde maar beter ge
dood kan worden.
Maar zo autobiografisch is het toch alle
maal niet.
De hoofdpersonen in Moord heten niet
Doeschka en Geerten maar Andrea en
Timbeer. De samenstelling van het gezin
is anders dan in werkelijkheid: kortom,
ook hier wordt met grote betrokkenheid
een persoonlijke geschiedenis beschre
ven, die juist dankzij de fictie ingewik
kelde verhoudingen duidelijker maakt
dan de feiten vermogen. Andrea's be
zoek aan het Sicilië van haar schrijvende
broer Timbeer ('Dit is mijn stad!') kan
dan ook gezien worden als haar ultieme
poging de ontsnapte broer definitief te
mennen, in het gareel te houden, klein
te krijgen.
Na de tweehonderd bladzijden van zijn
zus, heeft Geerten er ruim driehonderd
voor nodig om zijn fictieve feiten te
structureren. Dat gaat nogal moeilijk in
een roman die is opgedragen aan zijn
vorig jaar overleden vader, aan wie veel
aandacht wordt besteed, en waarvan de
auteur al in de tweede alinea verklaart:
'Het is voor mij een wet nooit over de fa
milie te schrijven. Ik heb die wet altijd
gerespecteerd en ben niet van plan daar
tegen te zondigen.' Waarheid en werke
lijkheid, leerde zijn vader hem, zijn fic
ties en daarmee zal de lezer het moeten
doen.
En om het nog iets ingewikkelder te ma
ken kiest Geerten ervoor in nota bene
het hoofdstuk Verbeelding Doeschka
Doeschka te noemen en zichzelf niet
langer Timbeer, maar gewoon Geerten.
Niettemin: hoe ingewikkeld het spel met
de werkelijkheid ook wordt gespeeld, in
alle hoofdstukken wordt de lezer ont
haald op zoveel familiaire details dat in
ieder geval déze lezer functie en zin er
van ontgaan.
De helft, honderdvijftig bladzijden!, van
Moord en doodslag, Geertens deel, be
steedt hij bovendien aan een uitermate
feitelijke beschrijving van een gruwelijke
moord op een driejarig jongetje in
Noord-Italië. Weliswaar wordt de paral
lel met Andrea's visie op haar moeder
uiteindelijk wel duidelijk (beide moeders
wil Geerten uitvoerig vrijpleiten van wel
ke schuld dan ook), de twee verhalen die
hier op elkaar worden gelegd, sporen op
geen enkele wijze en om Geerten maar
te parafraseren: het geheel wrikt en je
krijgt het nooit passend.
Waar Doeschka slaagt in haar poging
door de fictie de feiten een meerwaarde
te geven, daar faalt Geerten. Maar eigen
lijk is dat falen mij wel sympathieker.
Niet iedere familiegeschiedenis is het
waard tot in details (van de vaderlijke
havermout iedere ochtend tot de man
telzorg die de moeder behoeft, van Doe
schka's gedoe met vriendinnen tot Geer
tens uitweidingen over Ortigia, het Sicili-
aanse schiereiland) te worden beschre
ven. Moord doodslag laat dat pijnlijk
nauwkeurig zien. Zus en broer kussen
elkaar, om met Hermans te spreken
'door een rag van woorden'. Met minder
woorden en minder literair spel was al
les indringender, overtuigender en intie
mer geworden.
LU
LU
non-fictie recensie
James McGonigal
'De anatomie van het fascisme' door Robert O.
Paxton. Vertaling Edzard Krol. Uitgeverij Bert
Bakker. Prijs: €27,50.
Het gevoel van een overweldigende
crisis waar geen traditionele oplos
sing voor te vinden is. Het gevoel dat
de groep waartoe je behoort superi
eur is en dat elk individueel lid zich
daaraan ondergeschikt dient te ma
ken. Maar vooral: de groep is slacht
offer en mag zich dus met alle mo
gelijke middelen verzetten tegen de
aanvaller. Dat is de kern van een
boek van de Amerikaanse historicus
Robert Paxton.
Hij schrijft over fascisme en natio-
naal-socialisme uit de jaren dertig
en veertig van de vorige eeuw. Maar
hij had net zo goed kunnen schrij
ven over de radicale islam in Neder
land nu, als over de rechtsradicale
bewegingen die zich ook in Europa
manifesteren. Zijn boodschap voor
de moderne tijd is: elk radicalisme
kan krankzinnig doorslaan.
Fanatisme en slachtoffergevoel zijn
volgens Paxton een goede bodem
voor extreem gedrag. En daarvoor
was en is maar één uiting: geweld te
gen de instituties van de samenle
ving. Tegen wie of wat zouden extre
misten zich anders moeten richten?
Paxtons theorie plaatst ook de
moorden op de individuen Fortuyn
en Van Gogh in die context: hun te
genstanders zagen ook in hen een
institutionele bedreiging, want af
komstig uit 'het andere kamp'.
Paxtons boek is verhelderend. Hij
legt uit hoe extreme maatschappelij
ke en politieke stromingen vorm
krijgen, waar die vandaan komen.
De jaren twintig en dertig van de vo
rige eeuw verschillen niet zo veel
van het huidige tijdsgewricht. Er zijn
opnieuw grote groepen in de maat
schappij die zich achtergesteld voe
len, economisch, politiek, religieus.
Het boek van Paxton is mede door
zijn compactheid (slechts 243 pagi
na's, plus mooie bibliografie voor
wie meer wil weten, en noten) som
ber makend verhelderend. Er zijn
blijkbaar krachten door de eeuwen
heen, die ingaan tegen de vernieu
wing die hoort bij de samenleving.
Paxton beschrijft de reactie van de
jaren twintig en dertig na de Eerste
Wereldoorlog. Hij heeft ook oog voor
nieuw rechts in West-Europa, inclu
sief de beweging rond Pim Fortuyn.
Paxtons boek is niet 'anti', maar
vooral beschrijvend.
Dat maakt zijn analyse van de mo
derne Westerse samenleving zo
angstaanjagend. Wat gold en geldt
voor de traditionele machtsverhou
dingen in Europa, blijkt nu ook te
gelden voor de verhoudingen tussen
christenen (als we de westerse sa
menleving zo willen noemen) en de
radicale vleugel van de islam. Een
groep die zich achtergesteld voelt,
meent dat elk middel gerechtvaar
digd is om daar een einde aan te
maken en heeft daartoe in de mo
derne open maatschappij ook de
middelen - zie hier het recept voor
anarchie.
r (St I-W f
This man is wanted for murdering
innocent women and children.
This terrorist born in Jordan also goes by the names:
Ahmed Al Kalaylah,
Fadel Nazzal Al Khalayleh,
Abu Mussab Al Zarqawi,
Abu Mussa Al Zarkawl
778-4076 Inside Bagdad
01-778-4076 Inside Iraq
964-01-778-4076 Outside Iraq
Email: tlps@orha.centcom.mil
Your identity will remain secret
dat sincis (gal verschijnt, is meer
non-fictie recensie dan een keurige boekhoudkundige
Mark Moorman registratie van wat er zich in de bio-
scopen heeft afgespeeld. In korte re-
Filmjaarboek 2004 International Theatre censies WQrdt ingegaan op de film
1 m 00 s. rijs: 15,00 en Qp dg manjer waarop hij door de
-vaderlandse pers èn het publiek is
Ook het net verschenen Filmjaar- ontvangen. Bij White chicks was
boek 2004 is weer een uitgave voor sprake van 'azijnzure recensies' en
mensen met voorliefde voor obscure een 'jong publiek dat de deur plat-
filmfeitjes. Wist u dat de slechtst be- liep'. 'Eendimensionale grollen over
zochte film van vorig jaar slechts 66 geslachtsdelen en diarree' trokken
mensen trok? uiteindelijk 258.159 bezoekers.
Het betrof hier The eye 2, een Hong- In de beschouwende stukken voorin
kongs-Thaise productie van de ge- wordt uitgebreid ingegaan op de
broeders Pang, waarin gedurende 98 moord op Theo van Gogh. Het eer
minuten Kantonees, Thais en Man- ste exemplaar werd in ontvangst ge-
darijn wordt gesproken. De film nomen door Johnny de Mol en Thijs
werd op 28 oktober 2004 uitgebracht Römer, twee acteurs die in 2004 met
in één kopie die in het Filmmuseum Van Gogh hadden samengewerkt.
Cinerama heeft gedraaid. En om nog Römer merkte op dat de laatste film
eens wat te noemen: het scenario van Van Gogh natuurlijk gewoon in
werd geschreven door Lawrence het Jaarboek 2031 besproken had
Cheng en Jo Jo Yuet-chun Hui. En moeten worden,
de oorspronkelijke titel luidde Jian Volkskrant-criticus Ronald Ockhuy-
Gui 2. sen staat stil bij het oeuvre dat Van
Het prettige van het Filmjaarboek is Gogh naliet: „Zijn rol als dwarse opi-
dat als het gaat over feiten, alle films nieleider ging meer en meer zijn
op dezelfde manier worden behan- denken en zijn doen bepalen, en
deld. Van de slechtst bezochte tot de kwam in het systeem van de cineast
blockbusters Harry Potter and the terecht.
prisoner ofAzkaban trok 1.230.449 En de filmhistoricus Hans Schoots
bezoekers) en van de meesterwerken zet de gebeurtenissen in het 'politiek
tot de kneuzen. filmjaar' op een rij. Wat hem betreft
Het is prettig te weten dat er een was het afblazen van ShoufShouf
bron is waar alles is te vinden over Habibi 2 een dieptepunt van de na-
Gay, de Nederlandse homofilm van sleep van de moord op Van Gogh.
Tom Six, die in november 2004 1401 Het feit dat juist deze film niet door
betalende bezoekers trok. „Bij de ging, terwijl het eerste deel met suc-
première had de Amsterdamse gay- ces een brug had geslagen tussen
scene last van plaatsvervangende Nederlandse en Marokkaanse bio-
schaamte na het zien van dit onsym- scoopgangers, beschouwde hij als
pathieke getrut." Het Filmjaarboek, 'het zwichten voor terreur'.
thriller recensie
I Arno Ruitenbeek
fd op het Pieterpad' door Gebr.
r Uitgeverij Signature. Prijs:
€14.95-
rds zijn het, die gebroe-
Hagenaar. Intellectue-
ie studentikoze humor
leepten voor het verzen-
e vuur van cliché, ran-
id en meligheid. En
nee hun debuutthriller
d op het Pieterpad red-
n zachtst gezegd is de
biet om van wakker te
1 Professor Klein Eg-
fordt vermoord, net na-
Ij zijn lang verwachte
"e over zijn idool, de
g overleden dichter
Staring, heeft vol-
tden, een Gelders
e van niks, bestaat het
rcheteam voornamelijk
plaatselijke laagvlieger
ambtenaar Buitenrust Hette-
ma en een Zutphense politie
hondenbegeleider, Jonker. Ze
kunnen niet achter iemand
aan, omdat ze aan het verho
ren zijn. Is het zo slecht ge
steld met de stand der kod
debeiers?
De aanvankelijk enige ver
dachte is iemand uit het Pie
terpad-wandelgroepje van de
prof, diens muisgrijze mede
werker Jaro van Campen. Hij
is zo dom om op de vlucht te
slaan als de politiemannen
op zijn Vordense hotelka
merdeur kloppen.
De gebroeders - waarachter
recensent Gert Jan de Vries
en vertaler Auke Leistra
schuilgaan - tillen ons, snel
moe van het wandelleed (wie
kan het wat schelen?), echter
met hun taalvirtuositeit tel
kens over de dode punten
heen. Zelfs als ze de ontkno
ping al op ruime afstand van
het einde hebben weggege
ven, blijft de misplaatste
drukte die de personages
over Staring maken leuk.
non-fictie recensie
Arthur van de Boogaard
'Eindbestemming Zanderij, het vergeten
verhaal van het Kleurrijk Elftal' door Iwan Tol.
Uitgeverij U. Veen. Prijs: €14,95.
Het is zestien jaar geleden dat het SLM-
vliegtuig Anthony Nesty vlak voor de
landing op vliegveld Zanderij in Surina
me neerstortte. Veertien Surinaamse
voetballers en de coach van het Kleur
rijk Elftal lieten daarbij het leven. 7 Juni
is voor veel direct betrokkenen elk jaar
weer een beladen dag, blijkt ook uit het
onlangs verschenen boek Eindbestem
ming Zanderij.
Het vliegtuig was oud, de kwaliteitscon
trole ondeugdelijk en het officiële rap
port uit 1992 stelde de omgekomen be
manningsleden vanwege 'roekeloos ge
drag' verantwoordelijk. Het merendeel
van de nabestaanden heeft een schade
vergoeding geaccepteerd van de SLM.
Slechts de familie van voetballer Ruben
Kogeldans voert tot op de dag van van
daag een proces tegen de Surinaamse
vliegtuigmaatschappij. „Het gaat niet
om het geld. Het gaat erom dat de SLM
verantwoordelijk is."
Het boek maakt duidelijk dat de schuld
vraag ook op een andere wijze nog
steeds door de hoofden spookt van na
bestaanden. Allerlei details worden
daarbij aangehaald. Zo dacht Radjin de
Haan - evenals Edu Nandlal en Sigi Lens
overlevende van de ramp - toen hij het
vliegtuig voor het eerst zag: 'niet gaan!'
Verschillende familieleden van latere
slachtoffers hadden in de dagen voor de
reis voorspellende dromen. Het vlieg
tuig had voor vertrek een urenlange ver
traging. Dolf Degenaar, vader van de
omgekomen Rudy, voelde bij het af
scheid op Schiphol dat er iets vreemds
was. „Ze leken gevangen in een net. Als
of de groep in een vacuümverpakking
werd gezogen."
Ook was er het allesbepalende lot van
de vliegtuigstoel. Overlevenden Nandlal
en De Haan zaten op het moment van
neerstorten op de stoelen van respectie
velijk Jerry Haatrecht en Florian Vijent.
Deze twee spelers kwamen allebei om
bij de ramp. Vlak voor de landing zou
De Haan nog hebben gevraagd of Vijent
zijn plaats terugwilde. „Nee joh, blijf
lekker zitten", antwoordde Vijent.
Auteur Iwan Tol is er in geslaagd uit alle
informatie een helder verhaal op te te
kenen. Een reconstructie van de ramp
vormt de rode draad. Door ook te vertel
len over de achtergrond van de spelers
schetst hij tevens een tijdsbeeld.
Tol schrijft met gepaste afstand over de
emoties. Hij noemt pijnlijke zaken, zon
der pathetisch te worden. Zo bestaat
een van de hoofdstukken alleen uit het
achter elkaar laten vertellen door fami
lieleden over het moment dat ze voor
het eerst hoorden van de ramp. Tol be
grijpt dat juist de feitelijke weergave bij
zo'n drama passend is.
Tijdens de presentatie van het eerste
exemplaar in het Olympisch Stadion
bleek dat de ramp zestien jaar later voor
velen nog steeds voelbaar is. Volgens
Edu Nandlal maakt de verschijning van
het boek de pijn draaglijker. Hij dankte
de schrijver nadrukkelijk en noemde
Tols boek een 'belangrijk historisch mo
nument', waarmee alle bij de ramp om
gekomen passagiers - niet alleen de
voetballers - op een waardige en blij
vende manier worden herdacht.
Dat zou ook de wens zijn geweest van
Andro Knel. In het boek staat dat deze
verongelukte speler, toen actief bij NAC,
vlak voor het vertrek tegen zijn moeder
zei: „Je mag verdrietig zijn, maar je
moet jezelf niet verliezen in het ver
driet."
thriller recensie
Arno Ruitenbeek
'Moordkunstenaar' door John Case.
Uitgever De Boekerij. Prijs: €17,95.
John Case is van de metafysica.
En daar is hij heel goed in. In zijn
vierde, in het Nederlands vertaal
de thriller Moordkunstenaar
vecht hoofdpersoon Alex Calla
han een strijd op leven en dood
uit met volgers van zwarte magie.
Rode was wellicht beter, want het
bloed druipt uit de laatste span
nende hoofdstukken.
Na De achtste dag, Het Jericho-
plan en De Jezidi-tombe weten
we dat er meer (narigheid) is tus
sen hemel en aarde. Tv-verslag
gever Callahan heeft geen tijd
voor dit soort bespiegelingen. Hij
heeft het druk op zijn werk, is ge
scheiden van tafel en bed en zijn
zesjarige eeneiige tweeling Kevin
en Sean vraagt aandacht. De jon
getjes slepen hem mee naar een
renaissancefestival. Daar verdwij
nen ze.
De Amerikaanse politie heeft de
zelfde professionele houding als
de vaderlandse: als na een paar
dagen de kinderen niet zijn ge
vonden, trekt de overwerkte re
chercheur zich terug op de stapel
dossiers op zijn bureau waar nog
wel resultaat van te verwachten
is. De enige verdachte was Alex,
hoe bespottelijk die gedachte van
de politie van meet af aan ook
was.
Alex gaat zelf op zoek naar zijn
tweeling. Dat bezorgt hem en de
lezer gaandeweg steeds meer
koude rillingen. In de VS zijn de
jaren ervoor ook diveri| tweelin
gen verdwenen. Een stel overleef
de de ontvoering, twee anderen
werden vermoord. Waarbij het
opvallend is dat de helft in stuk
ken gesneden is, terwijl de twee
de met een enkel schot werd af
gemaakt.
De steeds wanhopiger vader
stuit, met de hulp van enkele bi
zarre figuren zoals een albino pri-
vé-detective en een inmagere
voodoo-dokter, dan op het begin
van de oplossing in de hoek van
de goochelarij. Maar zijn de kaar
ten voor Sean en Kevin dan al ge
schud? Op het randje van onge
loofwaardig. Maar toch laat zelfs
een scepticus zich meeslepen
door de zoektocht naar de twee
ling. Case heeft zijn werk dus
goed gedaan.
