REGIO
'Voortgejaagd door een
dreunende Budapester'
Kinderen in verval slepen moeder mee
'Katwijker hecht te veel waara
61,6 pro- aan ja of nee van de dominee'
ra
Tot 1960 reden er trams door Leiden.
Stadstrams, dwars door de binnen
stad, en trams, eveneens gedeeltelijk
door het centrum, naar Oegstgeest,
Katwijk en Noordwijk, Haarlem en
Den Haag. Eerst alle met stoom en la
ter elektrisch. De laatste stoomtram
locomotief, met een 'constant luiden
de bel op z'n beroet dak', hield nog
stand tot beginjaren dertig. Al vanaf
1911 reed de stadstram elektrisch door
Leiden, toen nog een stad met weinig
ander verkeer.
In 1960 was het gedaan met de tram,
naar het leek voorgoed. Maar, bijna
een halve eeuw later ligt een terug
keer in het verschiet. In 2010 moet
tussen Gouda en Leiden een snel
tram gaan rijden, later wellicht ook
naar zee. De aanleg van het tracé,
opnieuw dwars door de stad, levert
evenwel tal van complicaties op,
want de oude binnenstad is nogal
krap bemeten voor de lightrailver-
binding. Door de komst van de Rijn
Gouwe Lijn dreigt ander stadsver
keer in het nauw te komen.
Dat is niet nieuw. De Oegstgeestse
schrijver F.B. Hotz (1922-2000)
schreef, in de jaren zeventig en tach
tig van de vorige eeuw, al herhaalde
lijk over de problematische verkeers
situaties, over het oponthoud bij de
spoorbomen nabij het station en
over de Breestraat als flessenhals:
„Hol van een sullige besluiteloos
heid die al haast weer kalmte werd
reed ik de Breestraat in, vanzelf op
weg terug naar de school voortge
jaagd door een dreunende Budapes-
ter achter me die geen ruimte liet
tussen rails en stoeprand". ('De op
dracht' in de bundel Ernstvuur
werk).
Wat een 'Budapester' is licht Hotz
niet toe. Het hoort bij het autobio
grafische karakter van het verhaal,
gesitueerd in het Leiden van vroeger.
En de Budapester was een type
blauwe tram dat iedereen in die tijd
kende.
Het andere verkeersprobleem be
hoort inmiddels tot het verleden: de
spoorbomen ten noorden het (oude)
Centraal Station. Over dit knelpunt
schrijft Hotz: „Het begin (in Oegst
geest) van de reis: met de tram naar
het station Leiden had een kleinig
heid kunnen zijn als de overweg er
niet was, die soms zo eindeloos lang
gesloten bleef'. ('De envelop' in
Proefspel).
Er zijn tal van verhalen van Hotz
waarin de blauwe tram voorkomt.
Alle passages achter elkaar vormen
een aardig beeld van de tram, van de
NZH die de tram exploiteerde en van
de stad Leiden en omgeving. Zelden
zal een statige tramlaan als de Rijns-
De tram terug in Leiden: een hommage aan F.B. Hotz
De blauwe tram, een Budapester, rijdend in de richting van Katwijk. Foto: archief
burgerweg zo fraai zijn geschilderd
als in het verhaal 'De verplaatsing'
(Ernstvuurwerk). „Die weg was
breed met z'n dubbel tramspoor, z'n
fietspaden en trottoirs. De betonnen
palen waren deftig en kregen al iets
groen verweerds waardoor ze zich
voegden in dit landschap van natuur
en geest."
In de richting van Katwijk werd de
situatie voor de tram steeds benar
der, berucht waren de zogeheten
'zeven bochtjes' in Katwijk aan den
Rijn. Behoedzaam gereden werd er
desondanks niet, de rit is joyeus als
betrof het een achtbaan: „De zware
'Budapester' daverde over het boch
tige tracé en schoot zo langs takken
en blinde muren dat haren opwoei
en en ogen knipperden door de snel
wisselende windval bij de open bal
kondeuren. Die rit mocht dan bijna
iets van groot leven in zich hebben,
vooral als de tramfluit baldadig door
de nauwe dorpsstraatjes gierde".
Eenmaal aangekomen in Katwijk
aan Zee trof men daar een houten
tramhuisje. Op het emplacement
bevond zich geen keerlus. Om de
tram gereed te maken voor de rit te
rug naar Leiden moest een rangeer
manoeuvre worden uitgevoerd: „Bij
De Rijn Gouwe Lijn, straks weer door de Breestraat? Publiciteitsfoto
het eindpunt van de tram werd juist
een wagon afgekoppeld onder gesis
van luchtremslangen. De motorwa
gen dreunde tussen lage huisjes
door heen en terug over een uit-
wijkspoor. Achter een touw wacht
ten al wat vroeg huiswaarts kerende
dagjesmensen" ('Zeelucht', in Duis
tere Jaren).
Wat Hotz eigenlijk doet is het bedrij
ven van een soort heemkunde.
Tramhistorici van professie zullen er
op wijzen dat Hotz geenszins volle
dig is. Maar juist daardoor valt op
hoe treffend de bewoordingen zijn
van wat hij allemaal wel registreert.
In 1932 werd de laatst overgebleven
NZH-stoomlijn geëlektrificeerd, de
lijn Leiden-Haarlem. Hotz noteert
daarover: „In die dagen was juist
met enige feestelijke plechtigheid de
oude stoomtram naar Haarlem ver
vangen door een moderne elektri
sche, een-gelede tram met een ge
heimzinnig duistere harmonikaver-
binding tussen beide wagondelen.
Haar uiterlijk was efficiënt, maar de
te dicht bij elkaar staande lampogen
gaven haar iets loerends, ze zag er
minder onschuldig uit dan de kolos
(lees: Budapester) op Den Haag of
Katwijk, de tram waar we zo vaak
mee naar zee waren gegaan".
Deze tram is niet helemaal te ver
trouwen, lijkt Hotz te willen zeggen,
en het bewijs laat niet lang op zich
wachten. Enkele pagina's later in het
verhaal voltrekt zich een dodelijk
ongeluk met deze tram - de tram
met de loerende lampogen.
In het verhaal 'Twijfel' (Duistere Ja
ren) is een ruzie tijdens een rit van
Leiden naar Den Haag er de oorzaak
van dat een lezing over het Byzan
tijnse Rijk, onbedoeld, een andere
draai neemt. „De geschiedschrijving
kon van accent wisselen door een
tramrit", zo besluit Hotz het verhaal,
met de ironische toevoeging dat dit
bepaald niet pleit voor het vak ge
schiedenis.
In dit verhaal geeft Hotz de beschrij
ving van een volledige tramrit, vanaf
TUSSEN PEN EN PAN
Mijn leven is niet saai. Vijf kinderen (Fré, Marc, Sam,
Fleur, Olivier) in de leeftijd van 13 tot 24 jaar en mijn
man (Theo) zorgen voor veel leven in de brouwerij. Vier
dagen in de week ga ik naar de redactie van deze krant.
Of ik trek op zoek naar nieuws en achtergrondverhalen
de regio in. Een ingewikkeld bestaan? In 'Tussen pen en
pan' bericht ik er wekelijks over.
Niet alleen Europa is in
verval, mijn huishouden
ook. In het verval van Eu
ropa heb ik nog de hand
gehad door de rechter-
knop ferm in te drukken.
Mijn huishouding ploft
door onvoorziene facto
ren. Het is langgeleden
dat ik een rood shirt bij
de witte was stopte. Het
is ook lang geleden dat
bij mij spullen spontaan
kapot gingen. Toch ver
loeder ik, waar ik bijsta.
Druiperige inktvlekken
op prachtige broeken en
leuke shirts na een dage
lijkse wasbeurt bezorgen
mij stress. Maar wie
maalt daarom? Wie o
wie?
De broekzak van de da
der is er het ergst aan
toe. Het spoor is dus
eenvoudig te traceren.
Met gevaar voor eigen
handen komt er een ver
wrongen hoopje blauw
rood plastic uit zijn zak
tevoorschijn. Alles lekt
aan dat kreng, alleen Bo
na is nog duidelijk zicht
baar. De koosnaam van
Sams school. Ik weet ge
noeg. Via mijn vingers
besmeur ik daarna mijn
favoriete beige trui en is
ook de sportbroek van
Theo licht aangedaan.
Een drama in bedrijven.
Tierend probeer ik in de
badkamer de troep eraf
te krijgen, zodat ik niet
nog meer kledingsstuk
ken kan besmetten. Ook
dat lukt niet, na wat boe
nen met het nagelbor
steltje trekt het goedje
charmant in de huid. Na
een aai met de witte
handdoek geeft het nog
licht af. Daarna alle op
losmiddelen op de aan
gedane kleding losgela
ten. Wat een troep. Het
textiel eindigt dun en de
vlekken blijven bestaan
zelfs na een extra was
beurt op hoge tempera
tuur. „Geen sneeuw voor
de zon", roept de dader.
„Gewoon dragen", roep
ik. „Na een dag zie je het
niet meer. Het slijt wel."
Theo rukt woedend de
klepjes van twee keuken
kastjes uit de scharnie
ren, omdat de veer niet
meer werkt. De veer die
erin zit, is teruggescho
ten en hangt lam tegen
het wandje. Dat kan al
leen maar zijn ontstaan
door bruut geweld, zegt
hij. Dat had ik ook al ge
constateerd. Wie o wie?
De bewijslast zit in de af
wasmachine. De staaf
mixer is gebruikt voor
het preparen van een
milkshake, waarvan de
beker nog in de compu
terkamer staat. De ijs-
snor zit nog rond de
mond van de jongste. De
deurtjes staan nu in de
gang tegen de muur. Het
is de vraag wanneer ze
ooit gemaakt gaan wor
den. Als een boer met
kiespijn constateer ik dat
het keukengerei er nu
eenvoudig in en uit kan
worden gezet. Voor onze
kinderen en voor Theo
weer een meevaller.
Als ik poog om de nagel
van mijn teen wat te
rechten, knip ik in mijn
vel. Het bloedt en voelt
niet lekker. Komt omdat
ik moet knippen met een
ontzet en bot nagel
schaartje. Niet door mij
ontstaan, maar door grof
geweld bij het openen
van een doosje op Fleurs
kamer. Wie o wie? „Als je
het zo en zo vasthoudt,
lukt dat knippen prima",
zegt mijn dochter. Zo is
dat.
Mijn oude getrouwe
discman staat er sneu bij.
De klep bovenop kan
niet meer dicht en het
klepje van het batterijen
compartiment wijkt. Wat
is er aan de hand? Wie o
wie? „Klepje ging van
zelf," zegt Sam. De oor
dopjes gebruikt Olivier
en de batterijen scheen
Fleur dringend nodig te
hebben voor haar reken
machine. Wat een nuttig
gebruik, ik kan heus le
ven zonder dat ding.
Mijn dierbare hartjes
kommetje voor soufflé
staat gekneusd in de kast.
Hoekje eraf. Bij het thee
kopje zo'n zelfde splin
ter. Wie o wie? „Weet je
als je die spullen met één
hand en een paar vingers
uit de wasmachine haalt,
willen die spullen nog
wel eens tegen elkaar
knallen." Olivier die met
deze plausibele verkla
ring komt, ontkent heftig
er ook maar iets mee te
maken te hebben gehad.
Het speciale soufflékom-
VRAAG
Dat Nederland tegen de Europese grondwet zou stemmen kwam
niet uit de lucht vallen. Verrassend was eergisteren het grote aanl
nee-
cent.
Het gros van gemeenten in de regio schommelde rond dat percen
ge. Alleen in plaatsen als Oegstgeest, Voorschoten, Wassenaar en
Warmond stemde een meerderheid vóór. Aan de andere kant staa
Katwijk. Daar stemde 73,2 procent tegen de EU-grondwet. Volgens
gepensioneerde dom
nee Z. DE GRAAF Meel
er bij kerkelijk behou
dende gemeenschapi
van oudsher de angst
om het eigene kwijt t
raken'.
een niet nader genoemde halte in
Leiden tot het eindpunt in Den
Haag. Verweven met het eigenlijke
verhaal passeren allerlei kenmerken
van de tram (een Budapester) de re
vue. Hotz neemt de lezer mee op
reis, laat hem wachten tot de tram
arriveert, instappen, plaatsnemen,
zich storen aan rokende medepassa
giers, voortijdig uitstappen, in mist
en kou, en ten slotte de rit voltooien,
op het Malieveld in Den Haag. „De
tram trok op tot hoge snelheid en
suisde over een stuk aparte baan. De
wielen ranselden de railverbindin
gen. Een railkruising flitste venijnig
weg onder de draaistellen. Meerder
malen drong de hese tramfluit tot
binnen door".
De verknochtheid van Hotz aan de
Blauwe Tram past overigens naad
loos in zijn algehele interesse voor
alles wat te maken heeft met tech
niek en beweging, van metaal en
ijzer vooral. Het komt al naar voren
in zijn kortstondige bezoek aan de
ambachtsschool, later in zijn ge
hechtheid aan de trombone, en ten
slotte ook in veel van zijn overige li
teraire werk. Welbeschouwd laat
Hotz geen gelegenheid onbenut om
de blauwe tram te noemen. Hij ver
schilt hierin fundamenteel van die
andere 'Leidse' schrijver, Jan Wol
kers, de natuurliefhebber bij uitstek.
Tekenend is dat in diens roman Te
rug naar Oegstgeest de tram bijna
niet wordt genoemd, en bovendien
nooit met de aanduiding 'blauwe',
terwijl het verhaal zich afspeelt in
dezelfde tijd en ruimte als de 'tram-
verhalen' van Hotz.
Uitvoering van het nieuwe tramplan
kan worden beschouwd als een
hommage van de stad Leiden aan
Hotz, de auteur die in zijn verhalen
facetten van haar vroegere tram niet
alleen zo mooi heeft beschreven,
maar deze ook doet lezen als een
impressie van de regionale tramge
schiedenis.
Robbert van der Lek
Was u verrast door 1
uitslag?
„Ik had wel verwach
dat een meerderheid
tegen de grondwet zi
stemmen, maar dat het aantal nee-stemmers zo groot zou zijn,
zag ik niet aankomen. En dan heb ik het met name over mijn ei{
Katwijk."
Heeft 11 daar een verklaring voor?
„Vooropgesteld dat dit eigenlijk het werkterrein van een sociolol
is, wat ik niet ben, durf ik daar met de nodige voorzichtigheid w)
over te zeggen. Allereerst was er in het hele land een sterke onru
over Europa en wat dat allemaal met zich meebrengt. Die onrusl
golf is niet aan Katwijk voorbijgegaan."
Maar waar komt het extra harde Kativijkse 'nee' vandaan?
„Dan moet je de geschiedenis in. In kerkelijk behoudende ge
meenschappen is men nooit zo voor Europa geweest. Het is de
zorg voor het verlies van de Nederlandse eigenheid, wat dat ook
moge inhouden. Het verlies van het bekende, de zorg voor de v4
vlalddng van normen en waarden is iets dat je wel vaker ziet bij I
houdende stromingen. Daarbovenop komt nog het sterke gevoö
wat daar leeft bij de oude drieslag God, Nederland en Oranje. Ni
gens zijn de Oranjeverenigingen groter dan in plaatsen als Kat-
wijk."
I
Wat heeft u gestemd?
„Dat houd ik liever voor me. Ook al ben ik sinds half april gepenl
sioneerd, ik vind dat de Katwijker te veel waarde hecht aan het j|
of nee van een dominee."
U heeft zich dan ook niet in discussies gemengd?
„Alleen aan de gezinstafel en daar waren de meningen nogal vel
deeld. Ik moet zeggen dat ik daarvan heb genoten. Het is goed d
er over politiek gediscussieerd wordt. Hoe je mening ook is ovei1
het referendum, het is positief dat het heeft geleid tot zo veel poj
tieke discussies."
tekst: Gerard Baas foto: /j
UIT DE ARCHIEVEN 1
ANNO 1955, Vrijdag 3 Juni
LEIDEN - Hoewel de Leidse Universiteit een rijk verleden heeft, is
van de Historische Commissie der Leiden Academie een goede ge-
dachte geweest om ter gelegenheid van het aanstaande lustrum nu1
eens een tentoonstelling in te richten, die niet de nadruk laat vallen1
het verleden, doch op het heden. De rector-magnificus der Leidse
versiteit, prof. dr. J. N. Bakhuizen v. d. Brink, opende de expositie if'
rlennrhtenrl
ANNO 1980, dinsdag 3 juni
LEIDEN - Ruim dertig vooroorlogse Singer-automobielen hadden d
zich gisteren verzameld op het parkeerterrein bij de Haagse Schoiv.
Het betrof hier de club van Engelse Singer-eigenaren, die te gast \)e
bij de gelijknamige Nederlandse club. Foto: archief Leidsch Dagbj
Foto's in deze rubriek kunnen worden nabesteld door binnen veertien dagen L
plaatsing 2,50 (afdruk van 13 bij 18 in zwart wit) over te maken op gironumrt
8406 t.n.v. HDC Media b.v., Postbus 2,1800 AA Alkmaar, onder vermelding v^i
Leidsch Dagblad, ANNO d.d.(datum van plaatsing) of door contante betaling
de balie van het Leidsch Dagblad, Rooseveltstraat 82 te Leiden. U krijgt de fof
binnen drie weken thuisgestuurd. L
COLOFON
Leidsch Dagblad
metje doet het toch nog
in de oven? Ik moet niet
zeuren. Klopt, ik moet
niet zeuren. Het tosti
ijzer hoeft ook niet
schoon. „Niemand in
onze familie heeft daar
ooit buikloop van gekre
gen." Mijn pleidooi om
het toch schoon te ma
ken, wordt door deze
constaterende oplossing
onmiddellijk de kop in
gedrukt. Ik word murw
geslagen. De laatste voor
vandaag: wie o wie heeft
voor het laatst op onze
slaapkamer televisie ge
keken? Hij doet het niet
meer. „Ach mam, wij
hadden hetzelfde pro
bleem. RTL 4 kun je door
de spikkels heen nog een
beetje zien, maar ik zou
zeggen: gewoon niet kij
ken." Wie in Europa
heeft zulke kinderen? En
wie is net zoals ik overal
tegen?
Saskia Stoelinga
Reageren?
s.c.m.stoelinga@hdc.nl
Directie: T. Klein en H. de Wit
E-mail: directie@hdcmedia.nl
Hoofdredactie: Jan Geert Majoor,
Adriaan Brandenburg
E-mail: redactie.ld@hdc nl
HOOFDKANTOOR
Rooseveltstraat 82, Leiden, tel. 071-5 356 356
Postadres: Postbus 54,2300 AB Leiden.
De openingstijden van de receptie zijn:
Maandag tot en met donderdag
van 08.30 -16.30 uur
Vrijdag van 08.30 -12.30 uur
Redactie fax 071-5 356 415
Advertentie fax 071-5 356 325
Familieberichten, overlijden, geboorte, jubilea
en andere familieberichten, desgewenst met
foto en/of afbeelding, via www.hdcmedia.nl of
per e-mail: familieberichten@nhd.hdc.nl.
Indien geen e-mail: fax 072-5196696, tel. 072-
5196699
ADVERTENTIEVERKOOP
Advertenties m b.t.:
Auto's: 072-6813661
Onroerend goed: 023-5 '50 543
Personeel: 075-6813677
Overige detailhandel: 071-5 356 300
Reclamebureaus kunnen contact opnemen
met: 075-6813636
LEZERSSERVICE
0800 -1711 (gratis)
Mobiel: 072 - 5196800
ABONNEMENTEN
Bij vooruitbetaling (acceptgiro)
p/m €20,20 (alleen aut. ine.)
p/kw €56,70 p/j €216.90
Abonnees die ons een machtiging verstrekken
tot het automatisch afschrijven van het
abonnementsgeld ontvangen €0,50 korting
per betaling
VERZENDING PER POST
Voor abonnementen die per post (binnenljBI
worden verzonden geldt een toeslag van tl
aan portokosten per verschijndag 05
Voor zaterdagabonnementen geldt €o,6oL
zaterdag.
GEEN KRANT ONTVANGEN? ;(j
Voor nabezorging: 0800-1711 (gratis). r
Mobiel. 072 - 5196800.
ma t/m vr: 07.30-17.00 uur; za: 08.00-13.oc1
(als op zaterdag voor 12.00 uur wordt gebe
wordt de krant dezelfde dag nabezorgd. Wt
tussen 12 00 en 13.00 uur belt, ontvangt dfy
krant op maandag.)
OPZEGGEN ÖC
Opzeggen van abonnementen: uitsluitend^
schriftelijk, uiterlijk één maand voor afloop
de abonnementsperiode, t.a.v. afdeling
lezersservice, postbus 2,1800 AA Alkmaar f.
Voor leveringsvoorwaarden abonnementej1?
www.leidschdagblad.nl of KvK-nummer
37014187.
AUTEURSRECHTEN 'e
Alle auteursrechten en databankrechten t<0
aanzien van (de inhoud van) deze uitgave a)
worden uitdrukkelijk voorbehouden Deze,n|
rechten berusten bij HDC Uitgeverij Media'
c.q. de betreffende auteur f
HDC Media BV, 2004
De publicatierechten van werken van
beeldende kunstenaars aangesloten bij eejoi
CISAC-organisatie zijn geregeld met Sticht[gj
Beeldrecht te Amstelveen U
HDC Media BV is belast met de verwerkin^St
gegevens van abonnees van dit dagblad. Qj
gegevens kunnen tevens worden gebruiktgj
gerichte informatie over voordeelaanbiedr®
en te geven, zowel door onszelf als door
derden Heeft u hier bezwaar tegen, dan k"s
u dat laten weten aan HDC Media BV, Afdf
Lezersservice, postbus 2,1800 AA Alkmaar:
