u
T egenstemmers
bang voor Europa
REFERENDUM
Verschillende scenario's mogelijk na afwijzing
grondwet
De grondwet is dood, maar Europa leeft Harde klap voor Brussel
INTERNATIONALE
PRIJSSTUNT!
msK!>r
Brussel: Pak hypotheekrenteaftrek aan
Beetje meer
charisma
had wel
gescheeld
24 uur per dag geopend
www.oaseslaa pKairters-n I
Lidstaten mogen even niet
besluiten over grondwet
F
mke Halsema:
itzettend balen
"wijk - GroenLinks-fractie-
er Halsema noemt het 'nee'
n de Europese grondwet
zettend balen'. Het nee-
p heeft naar haar zeggen
I campagne gevoerd. „En
iadden af en toe hinder van
indigheden van deze rege-
Spijt van het referendum
t Halsema niet. Haar partij
een van de initiatiefne-
iferendum pakt
imand ons af'
;rsum - Fractievoorzitter
ich van D66 meent dat de
opkomst duidelijk heeft
aakt dat het referendum
meer uit Nederland is weg
tnken. „Het referendum
t bij Nederland. Dat neemt
ïand ons meer af', aldus
(amerlid. D66 is voorstan-
'an de Europese grondwet.
mité Grondwet
e in zijn nopjes
vijk - Het Comité Grond
stee noemt de uitslag
luit gunstig voor de toe-
st voor Europa'. Voorzitter
em Bos ziet nu een opening
de opbouw van een demo-
scher en socialer Europa.
rosceptici:
sndwet is dood
sel - De eurosceptische
j ID in het Europees Parle-
t is opgelucht over de uit-
in Nederland. De partij,
toe de SGP en Christen-
behoren, vindt dat de
dwet nu 'dood' moet zijn.
aats daarvan wil de partij
simpel verdrag. „De Euro-
leiders hebben een nieuwe
jaging gevonden: leren luis-
n naar de mensen", zei eu-
[rlementariër Blokland.
verrast door
ote nee-uitslag
haag - De SP had niet op
j grote nee-uitslag gerekend,
rens prognoses stemde 63
ent van de kiezers tegen en
ffocent voor de Europese
idwet. „Fantastisch", was
jerste reactie van SP-senator
I die sprak van een 'nee te-
een gekke grondwet'. Hij
mde de opkomst van voor-
g 62 procent 'indrukwek-
ilders: Kabinet
t t aftreden
haag - Onafhankelijk
ede-Kamerlid Wilders is
tzettend trots op de Neder-
jse bevolking", omdat die
izo'n grote meerderheid
heeft gezegd tegen de Euro-
|e grondwet. „Het zou het
inet sieren als het de eer aan
izelf hield." Wilders is van
i vandaag in een spoedde-
een motie van wantrouwen
in het kabinet in te dienen.
hiermonnikoog
I keer tweede
iermonnikoog - De ge-
Inte Schiermonnikoog was
feravond in tegenstelling tot
jere jaren niet als eerste van
Ierland klaar met het tellen
de stemmen. Na het sluiten
^het stemlokaal rond 21.00
t Werd de uitkomst bekend-
laakt. Maar Rozendaal stak
Waddeneiland deze keer de
laf.
aderen op zoek
oiar namenlijsten
eiORN - „Waar zijn de na-
Op wie moet ik nu stem-
i". klinkt het uit het stem-
in het woon- en zorgcen-
De Paasbergen in het
htse Odoorn. Het referen-
fi is voor veel ouderen e§n
lekend gebeuren, zegt J. Hil-
hg, die als controleur bij het
zit. Voor hem schui-
een man naar de stemcom-
er. Even later klinkt het
\r. „Ik zie geen namen."
igering betaalde
or Wat stem ik?
haag - De regering heeft
000 euro bijgedragen aan
ITL-4 programma 'Wat
1 ik'. Dat heeft staatssecre-
Nicolaï geantwoord op
;en van Kamerlid Van Bom-
(SP) over het programma,
in het teken stond van het
rendum.
ole: Feest
or democratie
ersum - Partijvoorzitter
id Koole van de PvdA be-
mpelt de hoge opkomst bij
[referendum als een 'feest
irde democratie'. Koole er-
■t dat hij liever een andere
■lag had gezien, maar legt
neer bij het oordeel van de
■er. „Het is een heel duide-
Hdee. Dat geeft ons de op
pit een debat met de kiezer
Bte gaan over de richting die
'op moeten met de EU."
donderdag 2 juni 2005
den haag-brussel/anp - Na de afwijzing van
de Europese grondwet door Nederland en
Frankrijk kan de EU terugvallen op het be
staande Verdrag van Nice. Het is de vraag of
dat lang van kracht kan blijven. De grondwet
was juist nodig om de uitgebreide Europese
Unie soepeler te laten functioneren. Er die
nen zich nu verschillende scenario's aan.
Heronderhandelen grondwet: de Europese
Conventie, die anderhalfjaar geleden de on
derhandelingen over de tekst voor de grond
wet afrondde, zou opnieuw bijeen kunnen
komen. De kans daarop is klein. Binnen de
Conventie werd een zwaar bevochten com
promis bereikt. Een nieuwe Conventie, be
staande uit vertegenwoordigers van regerin
gen en nationale parlementen, zou de doos
van Pandora opnieuw openen. Daar zitten de
EU-leiders niet op te wachten.
Delen grondwet al invoeren: in Brussel
wordt nu al gestudeerd op de mogelijkheid
om bepaalde onderdelen van de grondwet,
waarvoor geen ratificatie of instemming in al
le lidstaten nodig is, snel door te voeren.
Daarbij zou het kunnen gaan om de nieuwe
stemmenweging of de invoering van een Eu
ropese minister van Buitenlandse Zaken.
Vraag is of premier Balkenende of de Franse
president Chirac hieraan willen toegeven,
omdat dit een klap in het gezicht van de nee
stemmers in Nederland en Frankrijk zou zijn.
Grondwet gewoon invoeren na goedkeuring
in twintig lidstaten: bij de discussie over de
grondwet is afgesproken dat er speciaal over
leg plaatsvindt als twintig van de 25 lidstaten
de constitutie wel goedkeuren. Het is ondui
delijk of de grondwet dan ingevoerd kan wor
den in de lidstaten die wel voor hebben ge
stemd. De lidstaten die voor hebben gestemd
kunnen de grondwet in ieder geval niet voor
henzelf invoeren, omdat de neestemmers dan
buitenspel blijven staan.
Versterkte samenwerking: in het Verdrag
van Nice staat dat groepjes landen (tenminste
acht) op bepaalde terreinen verder kunnen
gaan dan anderen, zolang dit de werking van
de interne markt niet schaadt. Bepaalde pun
ten van de grondwet kunnen onderwerp zijn
van zo'n 'versterkte samenwerking'. Zaken
die voor alle lidstaten gelden, zoals de EU-mi-
nister van Buitenlandse Zaken, vallen hier
buiten. Dat maakt van versterkte samenwer
king niet de ideale oplossing.
Grondwet-minus of aangekleed nieuw ver
drag: veel kans maakt de mogelijkheid dat er
een afgeslankte grondwet op tafel komt of
eerder een nieuw verdrag dat de meest nood
zakelijke afspraken regelt om de samenwer
king in de EU beter te stroomlijnen. Vraag is
hoe snel dit kan gebeuren, omdat de klappen
van de massale afwijzing in Nederland en
Frankrijk eerst verwerkt moeten worden en er
ook voor een nieuw verdrag of minimale
grondwet een instemmingsproces in alle lid-
staten nodig is.
Time-out/status quo: de Britse premier Blair
zou volgens de publieke omroep BBC bij zijn
aantreden als EU-voorzitter op 1 juli voor wil
len stellen de kwestie voorlopig onaangeroerd
te laten en het Verdrag van Nice voor langere
tijd van kracht te laten blijven. Dat leidt tot
problemen vanaf 2014, wanneer de Europese
Commissie (het dagelijks bestuur van de EU)
eigenlijk niet langer uit één vertegenwoordi
ger per lidstaat zou moeten bestaan. De
Commissie bestaat nu al uit 25 vertegenwoor
digers. Na de toetreding van Roemenië en
Bulgarije zou de Commissie nog groter wor
den. Dit scenario biedt wel de mogelijkheid
voor een lange periode van bezinning.
ruswijk/anp - 'Nederland ver
liest de eigen identiteit' en 'Ne
derland betaalt te veel aan de
EU' of'Nederlanders raken ba
nen kwijt aan buitenlanders'.
Niet alleen onwetendheid over
de gevolgen van een stem voor
de Europese grondwet speelde
een rol bij de neestemmers. Zij
lijken ook een beetje bang voor
Europa.
Ook de gedachte dat Nederland
met de nieuwe grondwet te
weinig baas is in eigen land en
te afhankelijk wordt van Europa
hoort, in het rijtje argumenten
van de tegenstemmers. Dat la
ten cijfers zien van een onder
zoek dat Interview-NSS gisteren
deed in opdracht van NOS en
ANP. Ruim 2000 stemmers wer
den ondervraagd.
De slechte informatievoorzie
ning heeft vooral de hoofdrol
gespeeld bij diegenen die niet
zijn gaan stemmen. Voor vier
van de tien stemgerechtigden
die niet hebben meegedaan,
was dat de reden om niet te
stemmen. Ook wisten burgers
niet wat zij moesten kiezen,
omdat zij niet begrepen welke
gevolgen hun stemgedrag zou
hebben.
Het gros van de voorstemmers
Referendum Europese grondwet
Topzes redenen
VÓÓR-STEMMERS
Grensoverschrijdende
politiek kan alleen
Europees worden aangepakt
Een verenigd Europa heeft voor
Nederland meer voordelen
dan nadelen
156%
Grotere besluitvaardigheid
voor Europa
51%
Topzes redenen
TEGEN-STEMMERS
Nederland betaalt te veel
aan de EU 62%
Met de nieuwe grondwet is
frK Nederland minder baas
in eigen land
Nederland krijgt te weinig
invloed in Europa
,A-r Nederland wordt te afhankelijk
JU van Europa
46%
Informatievoorziening
JU was slecht
anp bron: InterView/NSS
denkt Europees. Zes van de tien
vinden dat grensoverschrijden
de problematiek alleen Euro
pees kan worden aangepakt.
Bovendien vinden zij dat de
grondwet de samenwerking
tussen de lidstaten bevordert.
Belangrijke redenen om 'ja' te
zeggen zijn verder de grotere
besluitvaardigheid van de EU
waarop zij hopen, en het feit
dat de grondwet goed past bij
de verdere eenwording. Ook
het feit dat de grondwet de bes
te garantie is voor veiligheid en
vrede, speelt mee.
brussel/gpd - De Europese Commissie vindt dat
de Nederlandse regering serieus moet overwegen
de aftrekbaarheid van hypotheekrente te vermin
deren of af te schaffen. Dat zou helpen om de
Nederlandse begroting ook op langere termijn in
balans te houden.
Dat advies staat in het gisteren gepubliceerde
rapport 'Public Finances in EMU 2005'. Daarin
constateert de Europese Commissie dat de Ne
derlandse schatkist door de aftrekbaarheid van
de hypotheekrente op jaarbasis 1,3 procent van
het totale Nederlandse bruto binnenlands pro
duct (bbp) aan inkomsten misloopt.
Het rapport constateert verder dat aftrekbare hy
potheekrentebetalingen in Nederland sinds het
midden van de jaren negentig bijzonder snel ge
groeid zijn, mede door de fors gestegen huizen
prijzen.
Premier Balkenende had nog goede moed toen hij 's morgens zijn stem uitbracht voor de Europese
grondwet. Foto: GPD/Phil Nijhuis
le politicus heeft het daarom
aangedurfd om echt een wer
vend verhaal te houden over
Europa, wat volgens mij wel
had kunnen werken. De jacam-
pagne was te defensief."
Ook politicoloog dr. Philip van
Praag meent dat het kabinet
een defensieve en slechte cam
pagne heeft gevoerd. „Het nee
kamp zette al in maart de toon:
Nederland wordt een provincie
van de superstaat Europa. Het
jakamp kon daarna alleen nog
maar defensief opereren."
Kern van de analyse van Van
Praag is „dat de kiezer geëman
cipeerd is en volwassen is ge
worden. Burgers volgen niet
meer automatisch wat hun po
litieke leiders voorstaan. Eigen
lijk is alleen de CDA-achterban
nog honkvast en gezagsge
trouw." Van Praag noemt die
emancipatie 'gezond'.
Ook het wantrouwen over de
euro en de impopulariteit van
het kabinet-Balkenende spelen
volgens Van Praag een rol,
maar 'geen doorslaggevende'.
„Al had een beetje meer charis
ma in het kabinet een slok op
een borrel gescheeld."
amsterdam/anp - Dat Neder
land een luid en duidelijk nee
heeft laten horen tegen de Eu
ropese grondwet heeft niet zo
zeer te maken met onvrede
over het kabinet-Balkenende en
is ook nauwelijks een vervolg
op de Fortuyn-revolte van het
voorjaar 2002. Er is vooral spra
ke van een hardnekkige scepsis
over het project Europa, die
zich manifesteert in de meeste
landen van Noordwest-Europa
En die scepsis is ernstig onder
schat.
Dat is in het kort de analyse van
prof. Ido de Haan, hoogleraar
Nederlandse geschiedenis en
verbonden aan de universitei
ten van Amsterdam en Utrecht.
Volgens De Haan is het jakamp
veel te laat met de campagne
begonnen, is veelal onhandig
geopereerd en is de scepsis
over de Europese Unie ernstig
onderschat.
De Haan: „Het jakamp ging er
van uit dat de Nederlandse be
volking pro-Europa is en dat
ook zou zijn bij een referendum
over de grondwet. Maar de be
volking in de Scandinavische
landen, in Nederland, Frankrijk
en het Verenigd Koninkrijk
heeft al langer het idee dat an
dere landen op onze zak teren.
Dat sentiment is onderschat en
nog eens versterkt door de toe
treding van tien landen uit
Midden- en Oost-Europa vorig
jaar."
De kloof tussen burger en poli
tiek, manifest sinds de Fortuyn-
revolte van het voorjaar van
2002, speelde volgens De Haan
ten dele een rol de afgelopen
maanden. „We gaan door een
fase van versterkt nationalisme,
dat speelt in West-Europa sinds
de val van de muur. Geen enke-
brussel/gpd - Na twee keer een kans is groot dat in Groot-Bi
De Europese grondwet is dood.
Maar Europa is in Nederland, na
een lang comateus bestaan,
springlevend. Dat mag wel ge
zegd worden nu de stembussen
van het eerste naoorlogse lande
lijke referendum in Nederland
gesloten zijn. Want er is levendig
over Europa gedebatteerd met
als uitkomst een duidelijk en
overtuigend 'nee'. De betekenis
van die afwijzing is echter min
der gemakkelijk te duiden.
Op premier Balkenende en mi
nister Bot van buitenlandse za
ken rust de ondankbare taak
hun Europese collega's uit te
leggen wat de Nederlandse be
volking heeft bezield om een
gezamenlijk Europees project al
in zo'n vroeg stadium de nek
om te draaien. Want het eerste
wat het kabinet in dit stadium
te doen staat, is schadebeper
king. Of, zoals Balkenende het
uitdrukte: begrip vragen.
Maar wat moet de premier ver
tellen als hij later deze maand
met zijn Europese ambtgeno
ten aan tafel zit? Dat de ja-cam
pagne van het voltallige kabinet
en de Tweede Kamer helaas
verprutst is? Dat de anti-Euro-
pese sentimenten in Nederland
onderschat werden? Dat de eu
ro achteraf
beter niet in- g*
gevoerd had
kunnen wor
den, Turkije
niet uitgenodigd voor het EU-
lidmaatschap, het stabiliteits
pact beter niet door Frankrijk
en Duitsland om zeep had kun
nen worden geholpen?
Eén ding is wel duidelijk: de Eu
ropese grondwet is om een
veelheid van redenen afgewe
zen. Het zou in elk geval een
misrekening zijn het 'nee' al
leen te zien als motie van wan
trouwen tegen het impopulaire
zittende kabinet. Want het de
bat in Nederland ging de afge
lopen weken, ondanks veel
spraakverwarring, toch vooral
over Europa en de plaats van
Nederland in de Unie.
De betekenis van het Neder
landse 'nee' is daarom verder
strekkend dan de winst- en ver
liesrekening die partijen altijd
na verkiezingen
opmaken. Het
lijkt er sterk op
dat een meer
derheid van de
bevolking op zijn minst het ge
voel heeft dat het met de inte
gratie én de uitbreiding van Eu
ropa te hard is gegaan. Op pre
cies dat punt waren de uiteen
lopende partijen van de nee
campagne het met elkaar eens:
het Nederlands belang diende
beter verdedigd te worden,
géén superstaat Europa.
I N I E
(advertentie)
3.500 STUKS
Dat voorspelt weinig goeds
voor de landen die nu nog in de
wachtkamer van de Europese
Unie verblijven of waarvan het
lidmaatschap nog geratificeerd
moet worden: Bulgarije, Roe
menië, de Balkanstaten, Geor
gië, de Oekraïne en Turkije. De
opendeurpolitiek van de Euro
pese grondleggers (iedereen die
onze waarden deelt is welkom)
wordt blijkbaar niet door de be
volking onderschreven. De am
bitie om de Unie zowel te ver
breden (uit te breiden) als te
verdiepen (slagvaardiger te ma
ken en extra taken te geven)
stuit eveneens op scepsis. Als
die gevoelens serieus worden
genomen, moet óf de uitbrei
ding óf de verdieping een halt
worden toegeroepen.
Naast deze internationale di
mensie is er nog de zoektocht
in Den Haag naar zondebokken
en speculaties over de gevolgen
van deze uitspraak voor de sa
menwerking tussen partijen in
Nederland zelf. Ook daar valt
wel iets over te zeggen.
PvdA-leider Wouter Bos heeft
met zijn 'ja-campagne' in elk
geval willen demonstreren dat
hij klaar is om te regeren, al
werd zijn optrekken zij aan zij
met Balkenende door zijn eigen
aanhang niet gewaardeerd. Ver
der moet vooral Balkenende op
de blaren zitten. Het siert de
premier dat hij zich zo dapper
heeft ingespannen voor een re
ferendum dat hij zelf niet wilde.
Maar nu de bevolking zijn
stemadvies in de wind heeft ge
slagen, is wel schrijnend duide
lijk geworden over hoe weinig
gezag de CDA-premier na drie
jaar 'Torentje' beschikt.
De Tweede Kamer zal na van
daag moeten beslissen of het
referendum een goed middel is
om burgers te betrekken bij
kwesties die tot voor kort vooral
'over hun hoofden' heen wer
den beslist. WD, PvdA, Groen
links en D66 zijn al tot de con
clusie gekomen dat dit middel
moet worden ingezet om de de
mocratie in Nederland te ver
nieuwen. Dat de Europese inte
gratie als gevolg van een refe
rendumuitspraak in een crisis
verkeert, is een prijs die die par
tijen op de koop toenemen.
Paul Koopman
brussel/anp-afp-rtr - Voorzit-
ter Barroso van de Europese
Commissie, het dagelijks be
stuur van de EU, heeft alle lid
staten gisteren opgeroepen
voorlopig te wachten met nieu
we initiatieven over de EU-
grondwet tot de komende top
van Europese regeringsleiders,
half juni in Brussel.
Barroso wilde niet alleen wach
ten op de Nederlandse uitslag,
maai ook eerst gezamenlijk
overleggen met de Europese
leiders. Dat heeft hij gister
avond in Brussel gezegd na
overleg met de Portugese pre
mier Socrates.
Tsjechië heeft al aangegeven
brussel/gpd - Na twee keer een
overtuigend 'nee' binnen een
week is de Europese grondwet
op sterven na dood. Op 16 en
17 juni komen de regeringslei
ders bijeen in Brussel om zich
te buigen over de vraag hoe het
na de afwijzingen in Frankrijk
en Nederland verder moet.
Voorzitter Barroso van de Euro
pese Commissie en de Luxem
burgse premier en fungerend
EU-voorzitter Juncker riepen de
regeringsleiders gisteren op „de
wil te tonen om met Europa
vooruit te komen."
De klap van het overweldigende
Nederlandse 'nee' kwam in
Brussel hard aan. „De Neder
landers zijn Britser geworden
dan de Britten", zei een Engelse
commentator in het EU-hoofd-
kwartier, verwijzend naar het
eurocynisme in zijn land. De
kans is groot dat in Groot-Brit-
tannië het referendum wordt
afgeblazen en dat andere lan
den - Polen, Ierland, Denemar
ken - dat voorbeeld volgen.
Juncker en Barroso weigeren
hardop te spreken over een
voortijdig einde van de grond
wet, hoewel het vrijwel uitge
sloten lijkt dat het verdrag ooit
in werking zal treden. „We
moeten er alles aan doen om
duidelijk te maken dat Europa
verder kan en verder wil", aldus
Juncker. Hij wil nog steeds pro
beren om half juni overeen
stemming tussen de regerings
leiders te bereiken over de be
groting voor de jaren 2007-
2013. „We moeten laten zien
dat we niet afwijken van de weg
naar een betere toekomst. Bui
ten Europa rijst de twijfel. Dat
gaat te koste van ons imago."
(advertentie)
I
dat het een verlenging wil van
de termijn waarop de grondwet
moet zijn goedgekeurd. Het
land heeft voor medio 2006 ook
een referendum over de grond
wet op de rol staan De Britse
premier Blair besluit volgende
week of hij in zijn land een refe
rendum gaat organiseren. Bar
roso keurt deze 'unilaterale ini
tiatieven' af.
Volgens de Britse publieke om
roep BBC wil Blair vanaf 1 juli
de hele procedure over de Eu
ropese grondwet voor onbe
paalde termijn in de ijskast zet
ten. De Britten nemen volgende
maand het EU-voorzitterschap
over van Luxemburg.
