CDA: partij van
de macht, maar
hoe lang nog?
'Balkenende kan de partij niet alleen redden'
Opnieuw kan niemand om het CDA heen. Na
moeilijke jaren in de oppositie onder Paars,
regeren de christendemocraten of ze niet weg
zijn geweest. Toch ontkerkelijkt de samenleving
in rap tempo. Hoe lang kan het CDA, dat dit
weekeind zijn 25-jarig jubileum viert, nog een
machtsfactor van formaat blijven? „Jan Peter
Balkenende alleen is niet genoeg."
door Ap van den Berg en Jaco van Lambalgen
J e Nederlandse politiek was in-
gericht als een huiskamerameu-
blement uit de jaren vijftig,"
legt voorheen-D66-leider Hans van Mierlo
beeldend uit. „Twee fauteuils, en in het mid
den een bank. Op de stoelen zaten de libera
len en de sociaaldemocraten, op de bank de
confessionelen. Wat er ook gebeurde bij de
verkiezingen: altijd regeerde de bank samen
met een van de stoelen. Daar kon je niet om
heen."
De christelijke partijen zaten in de vorige
eeuw in het hart van de macht. Van voor de
Tweede Wereldoorlog regeerden zij bijna
onafgebroken. Ook toen KVP, CHU en ARP
in 1980 na vele jaren van overleg samengin
gen in het Christen Democratisch Appèl wa
ren ze niet van het pluche weg te denken.
Het was juist die vanzelfsprekendheid die
Van Mierlo wilde doorbreken toen hij in
1994 Paars forceerde. De tot dan toe onmo
gelijke geachte coalitie van PvdA en WD,
met D66, veroordeelde het CDA tot acht bar
re jaren in de oppositie.
Onder aanvoering van Jan Peter Balkenende
zijn de christendemocraten weer terug. Dit
weekeind viert de partij haar 25-jarig be
staan. Het wordt een feestelijk congres,
compleet met een jubileumfilm vol beelden
uit het roemruchte verleden en grootheden
van vroeger. De grondlegger van het CDA,
Piet Steenkamp, is er en ook oud-voorman
Ruud Lubbers. Hij was maar liefst twaalf jaar
achtereen premier, nog steeds een record in
de Nederlandse politiek.
Het CDA ziet de toekomst zonnig in. Balke
nende heeft tussen neus en lippen al laten
weten dat hij na de verkiezingen van 2007
door wil met de WD. Het komt blijkbaar
niet bij hem op dat het CDA wel weer eens
naar de oppositiebankjes zou kunnen wor
den verdreven. Het „we rule this country",
waar toenmalig Kamerlid Joost van Iersel in
de jaren negentig scherp om veroordeeld
werd, lijkt weer helemaal terug.
Is al dat optimisme gerechtvaardigd? Heeft
het CDA in deze tijd van ontzuiling en leeg
lopende kerken nog wel een natuurlijke ach
terban? Geïnteresseerde buitenstaanders
zijn daar niet zo zeker van. „Het CDA lijdt
aan programmatische bloedarmoede," oor
deelt André Rouvoet, fractie- en partijleider
van de Christenunie. „Er is zeker ruimte
voor een christendemocratische partij, maar
de 44 zetels die het CDA nu heeft, zijn er te
veel. De natuurlijke grootte van het CDA ligt
zo tussen de 28 en 35 zetels."
„Ik zeg al jaren dat Nederland op weg is een
twee-partijenland te worden," voorspelt
paarsmaker Van Mierlo. Voormalig CDA-Ka-
merlid Jacques de Milliano geeft toe dat hij
in de afgelopen jaren niet alleen op het CDA
heeft gestemd, maar ook op Groenlinks.
Na jaren van moeizame vergaderingen en
samenwerken in federatief verband ont
stond in 1980 eindelijk het CDA. „Na de
Tweede Wereldoorlog zat iedereen veilig in
zijn eigen zuil. De katholieke, de protestante
en de socialistische. De rest van Nederland
groepte samen in een liberale zuil. Daarin
speelde alles zich af: de school, de vakbond
en de sport," zegt Van Mierlo terugkijkend.
„Dat was veilig. Tot het in de jaren vijftig,
zestig begon te knellen."
De confessionelen trokken naar elkaar toe.
„Het CDA is geboren uit overlevingsstrate
gie," zegt De Milliano. „Om aan de macht te
blijven." Toenmalig partijvoorzitter Piet
Steenkamp formuleerde destijds deftig: „Het
CDA biedt tegenspel in samenspel."
Hij legde ook de koers vast: het CDA zou niet
links of rechts zijn, maar afhankelijk van de
politieke situatie een coalitie met WD of
PvdA aan gaan. „Wij buigen niet naar links,
en wij buigen niet naar rechts," zei toenma
lig lijsttrekker en vice-premier Dries van Agt
hem na.
„Het gekke was dat de twee stoelen ook echt
dachten dat ze niet zonder de bank konden.
Er was een haast dwangmatige opvatting bij
sociaal-democraten en liberalen dat regeren
zonder de confessionelen niet mogelijk
was," aldus Van Mierlo. „Daardoor hing er
een voortdurend dreigement boven elke re
gering: het CDA kon altijd verder met de an
der."
Voor het CDA leidde de middenpositie ertoe
dat zij een calculerende partij werd. „Men
stak regelmatig de natte vinger uit het raam
om te bepalen: dat besluit moeten we ne
men om de kiezers te plezieren," zegt De
Milliano.
Polderen
„Het CDA moest compromissen sluiten, pol
deren," constateert Rouvoet. „Bij het CDA is
dan de redenering: als we dit compromis
niet sluiten, wordt het nog veel erger. Dat
heeft er al met al wel toe geleid dat we met
bijna steeds christen-democraten in de rege
ring, toch zijn uitgegroeid tot het meest li
bertijnse land ter wereld. Compleet met
abortus, homohuwelijk, en het softdrugs- en
euthanasiebeleid. Dat is in het buitenland
wel eens lastig uit te leggen."
De Milliano legt het accent juist op de mati
genderwerking van het CDA. „Daardoor is,
Nederland geen kloon van Amerika gewor
den. De partij is van groot belang geweest
voor de politieke identiteit en de rol van Ne
derland in Europa."
Vooral de eerste jaren waren een succes. On
der Lubbers, die tussen 1982 en 1994 drie
kabinetten leidde, waren de christendemo
craten de onbetwiste partij-van-de-macht.
„In 1994 was de koek gewoon op," zegt Rou
voet.
De arrogantie die het CDA uitstraalde brak
de partij op. Lubbers zette in een waar ko
ningsdrama de dolk in de rug van de door
hem zelf aangewezen kroonprins Elco Brink
man: hij verklaarde vlak voor de verkiezin
gen op de rechtlijniger Ernst Hirsch Ballin te
stemmen. Het CDA duikelde van 54 naar 34
zetels. De weg naar Paars lag open.
„Paars heeft laten zien dat het kan," zegt
Van Mierlo nog steeds tevreden. „Ik heb dat
ook heel expliciet nagestreefd. Je moet eens
weten wat een moeite dat gekost heeft. Door
Paars is de positie van het CDA, èn de Ne
derlandse politiek, voorgoed veranderd. Het
CDA is een normale partij geworden, terug
gebracht tot haar ware grootte. Daar was het
tweede Paarse kabinet niet eens voor no
dig."
Het CDA verdween onder aanvoering van
achtereenvolgens Enneüs Heerma en Jaap
io mei 1981: Voor de aanvang van het radioprogramma 'In de Rooie Haan' begroetten de lijsttrekkers Van Agt (CDA) en Joop den Uyl (PvdA) de aanhang in de zaal.
Foto: GPD/Peter Senteur
Onvrede
Daarmee verwoordt hij veel van de onvrede
onder de trouwe CDA-kiezers. „De voor
naamste aanhang van de christen-democra
ten komt toch nog steeds van kerkelijk be
trokkenen," constateert Rouvoet. Het CDA is
immers opgericht om door het evangelie ge
ïnspireerd politiek te bedrijven. De overheid
is daarin de dienaresse van God. Barmhar
tigheid, gerechtigheid, naastenliefde en rent
meesterschap (de zorg voor de schepping)
staan centraal.
Balkenende doet het goed bij de achterban.
„Hij is een authentiek christen en oprecht
gelovig. Dat spreekt aan. Ook bij mij. Maar
Balkenende alleen is niet genoeg," aldus
Rouvoet. „De waarden- en normendiscussie
die hij is begonnen, is goed, maar die moet
wel in het beleid tot concrete maatregelen
leiden."
Het authentiek christendemocatische geluid
is steeds minder terug te vinden bij het CDA.
Rouvoet wijst op de rede die justitieminister
Piet Hein Donner in april hield. Hij zei toen:
„Het is de vraag of naastenliefde, barmhar
tigheid wel een bruikbare maatstaf bieden.
Het zijn persoonlijke geboden uit geloof.
Overheidshandelen luistert naar andere re
gels dan die van deugd, geloof en ethiek."
„Donner zet daarmee vraagtekens bij bijbel
se begrippen als uitgangspunt van de CDA-
politiek, dat is toch opmerkelijk," consta
teert Rouvoet verbaasd. Sowieso was hem al
opgevallen dat steeds meer verstokte CDA-
ers naar bijeenkomsten van de ChristenUnie
komen. „Een groot deel van de oude CDA-
achterban is niet tevreden, maar blijft de
partij nog steunen uit loyaliteit. Sommige
jongeren kiezen voor het CDA omdat de par
tij in het centrum van de macht zit, en dus
Hans van Mierlo. Foto: GPD/Harmen de Jong
meer te vertellen heeft dan wij met onze drie
zetels. Anderen willen juist wel zorg voor het
milieu en sociaal zwakkeren. Die hebben
weinig reden om voor het CDA te kiezen."
Wankel
De basis van het CDA wordt al met al wan-
keler. Ook Van Mierlo, vanuit een iets ander
perspectief, komt tot die conclusie. „Als vei
lige middenpartij heeft het CDA een zekere
aantrekkingskracht. Met de ontzuiling en de
gebeurtenissen van de laatste jaren is de kie
zer steeds meer onthecht geraakt. Mensen
bepalen hun stem op het laatste moment.
Politieke partijen zijn de staketsels van de
verzuiling. Ik denk oprecht dat we een twee
partijen democratie krijgen."
De ronduit teleurgestelde De Milliano ziet
vooral in de laatste politieke jaren veel te
weinig terug van de grondbeginselen van het
CDA. „Zoals het nu gaat kan ik rhe niet voor
stellen dat ik weer lid word. Het 25-jarig be
staan van het CDA is misschien best een
feestje waard, maar voor mij persoonlijk
geen reden om de vlag te hijsen."
Jacques de Milliano. Foto: GPD/Koen van Weel
Is er nog voldoende 'jeugdige' lucht voor het CDA? Foto: Ton Kastermans
de Hoop Scheffer de oppositiebankjes in.
„Voordien keken ze wel eens naar ons, als
kleine christelijke partij. Zo van: voor jullie is
het makkelijk principieel te zijn, terwijl wij
de kastanjes uit het vuur halen," zegt Rou
voet. „Toen kwam Paars en ontdekte het
CDA dat oppositie voeren helemaal niet
makkelijk is. Je wilt af en toe toch ook vanaf
de zijlijn iets binnenhalen." Het CDA moest
zich noodgedwongen bezinnen op de koers.
Sociaal
Dat viel niet mee. Bij de verkiezingen van
1998 zakte de partij terug naar 29 zetels. Het
CDA probeerde in de verkiezingscampagne
zijn sociale gezicht op te poetsen en zette
Artsen zonder Grenzen-topman De Milliano
op de lijst. De fractie koos vervolgens een
conservatieve koers. Dat brak De Milliano
op. Hij vond het asielbeleid te hard en stapte
hij op. „Ik heb geen rancune," zegt hij nu.
„Politiek is een schaakspel, en daarin sneu
velen soms mensen."
In de woelige periode van Pim Fortuyn
kwam het CDA terug aan de macht. De nieu
we lijsttrekker Balkenende werd de winnaar
van de verkiezingen, en kon als nauwelijks
ervaren politicus in 2002 een eerste kabinet
formeren. „Fortuyn kanaliseerde de opge
kropte rancune van het volk, en Paars heeft
zich niet verdedigd," analyseert Van Mierlo.
„Balkenende was naast de andere oude lijst
trekkers een nieuwe leider."
Voor het CDA lijken de tijden van weleer te
ruggekeerd. Toch piept steeds opnieuw de
onvrede van de achterban over het beleid
naar buiten. CDA-wethouders voeren actie
tegen het beleid van het kabinet door uitge
procedeerde asielzoekers toch op te vangen.
Partij-werkgroepen klagen keer op keer over
het gebrek aan een sociaal gezicht.
De Milliano zegt onomwonden dat het CDA
de C van christelijk te vaak veel geweld aan
doet. „Ik zou best weer lid kunnen worden
van het CDA, maar dan moet het roer om
ten aanzien van asielzoekers. Dan moeten
de gezondheidszorg en het onderwijs gron
dig verbeterd, en de solidariteit met zwakke
ren in de samenleving hersteld."
