Dankzij Isabel Allende wordt Zorro een mens
$*Wm
O
In Amsterdam kon
je Duitse zeden leren
Verborgen leed van voetbalvaders
(«MM
m
m
Ontroerende verhalen door sportjournalist Hugo Borst
r eigen zeggen 'serieuze' schrijf-
op verzoek een roman schrijft
n fictief karakter dat wereldwijd
is van vooral televisie, hoe vaak
at voor? Isabel Allende, gevierd
ïans als 'Het huis met de geesten'
la', wijdde haar nieuwe boek aan
Ik vind clichés geen probleem."
literatuur interview
Theo Hakkert
o' door Isabel Allende. Vertaling: Rikkie
genaar. Uitgeverij Wereldbibliotheek.
Prijs: €18,95.
Verschijnt op 26 mei.
ze klein, maar wat is ze aanwezig.
Allende (1942) wandelt met allure
et hotel, een handtasje en een ro
nder de arm. Niet haar eigen
vant dat moet nog uitkomen,
ieuwe roman is in alle opzichten
rrassing, maar toch vooral door
lerwerp.
leens/Amerikaanse schrijfster
feen roman over Zorro. Hoe dat
gaat er eens goed voor zitten, fier
p. „Ik zou zelf nooit op het idee
:omen over Zorro te schrijven.
Iemand kwam aan de deur met
iet eerste gezicht vreemde mede-
dat hij de rechten op Zorro in
zit had en of hij eens met mij
komen praten. Hij legde uit dat
e jaren heen echt alles met het
•r Zorro was gedaan: films, strip-
1, maskers, kostuums, televisie,
indise. Alles. Behalve een literair
lat bestond niet. Of ik een literai-
an over Zorro zou willen schrij
dt denkt u wel, ik ben een seri-
ihrijver,' was mijn eerste reactie."
hij liet een doos met videoban-
me achter en zo werd ik op-
verliefd op Zorro. Dat was ik al
iweest in mijn jeugd. Alles kwam
öven toen ik de series bekeek, al-
m weer terug. Al die herinnerin-
ïdie jeugdheld."
5 een creatie van schrijver Jona-
cCulley, wiens driestuiverroman
isk of Zorro in 1919 eerst als
on werd gepubliceerd. Zorro is in
k al een man met een dubbele
eit. Hij is de vrij slappe Don Die-
1, zoon van een rijke grootgrond-
Maar als hij zijn masker opzet,
nslaat en zweep en degen pakt,
ert hij terstond in een fanatieke
voor vrijheid en rechtvaardig-
et is vooral de overheid die het
len moet, wat hem doet verschil-
bijvoorbeeld Robin Hood. Zorro
ïvan de eerste actiehelden met
e identiteit; later kwamen Bat-
uperman en vele anderen.
Douglas Fairbanks kroop in het
;van de stomme film achter het
en was zo de eerste van vele ac-
e beroemd werden in de rol van
^ter zou het gegeven van de
achtige vechter voor rechtvaar -
Izich moeiteloos laten vertalen
levisie. De rechten gingen later
ar Disney en toen dit bedrijf alle
kheden uitgeput en uitgemolken
igen ze terug naar de familie van
U Gertz, de Hollywoodproducer
loit van McCulley had gekocht,
aantrok in Zorro, toen ze zich
Isabel Allende: „Ik vind clichés geen probleem. Ze bevatten veel waarheid." Foto: ANP/Ed Oudenaarden
weer in hem verdiept had? „Hij is ro
mantisch, excentriek, theatraal, moedig
en hij vecht voor gerechtigheid. Maar
hij is niet tragisch, hij is een luchtharti
ge held. Hij is niet gewelddadig in deze
tijd van geweld. Alle actiehelden van te
genwoordig hebben gadgets. Machines
die de hele wereld op kunnen blazen.
Zorro heeft een zweep en een degen,
die hij niet veel gebruikt. Hij vernedert
zijn tegenstanders, maar doodt ze niet."
„Het verhaal speelt ook in een boeiende
tijd. Aan het begin van de negentiende
eeuw. De tijd dat de idealen van de
Franse revolutie werden uitgedragen en
verspreid. Dat was zo nieuw. Monar
chieën die ineen stortten, de strijd voor
de bevrijding van Latijns-Amerika, de
piraten van de Cariben. De tijd ook van
de Napoleontische oorlogen. Een fasci
nerende periode."
Allende heeft zich gericht op de jeugd
van Zorro. Ze bedacht die jeugd voor
hem. „Ik moest me alleen aan de basis
gegevens van het karakter houden.
Maar omdat ik over de eerste twintig
jaar van zijn leven schreef, de tijd vóór
hij Zorro werd in feite, had ik alle vrij
heid die ik nodig had. Hij moest van
Spaanse afkomst zijn. Hij moest gebo
ren worden in de missie in Califomië.
Het verhaal moest begin negentiende
eeuw spelen. Hij moest zwarte kleren en
een masker dragen. Ik zou dus ook
moeten uitleggen waarom hij in het
zwart gekleed ging, waarom hij een
masker droeg en waarom hij een zweep
en degen had. Allemaal gegevens waar
mee te werken viel, want ik kon en
mocht zelf bedenken waarom hij in het
zwart gekleed ging. Niemand weet dat
namelijk. Nu heb ik dus bedacht waar
om."
De vele films en series hebben een erg
dun, clichématig, om niet te zeggen
bordkartonnen imago van Zorro opge
roepen. „Voor mij ging hij steeds meer
leven. Je gaat hem als een mens zien,
dat is een raar effect. Hij is een fictief
karakter en hoe meer ik hem ging invul
len, hoe realistischer hij werd. Ik geloof
niet dat ik clichés moest zien te omzei
len. Ik vind clichés geen probleem. Ze
bevatten veel waarheid."
„Aan Zorro kleven nu eenmaal veel za
ken die juist als cliché behandeld moe
ten worden, bijvoorbeeld het masker. Ik
heb daar van gemaakt dat hij het mas
ker aanvankelijk gebruikt om zijn oren
te verbergen, die hij te groot vindt. Je
kunt er altijd een draai aan geven. Ook
aan zijn onmogelijke liefde, want deze
romanticus wordt uitgerekend verliefd
op een vrouw die de gevoelens niet kan
beantwoorden.
Een zeer wezenlijke verandering ten op
zichte van de televisie-Zorro is de rol
van zijn bediende Bernardo, die in som
mige series als een doofstomme dom
mekracht werd afgeschilderd. „Ja, vre
selijk, gelukkig kon ik dat veranderen. Ik
heb hem de andere kant van Zorro ge
maakt. Zorro is extravert, zijn compaan
introvert. Zorro heeft de flair van de
Spaanse hidalgo-, Bernardo represen
teert de wijsheid van de Indianen. Ik
heb hem veel belangrijker gemaakt dan
in de televisieseries. Ik haatte dat karak
ter. Hij moest belangrijk zijn voor Zorro
en niet een doofstomme bediende. In
mijn boek is Zorro niets zonder hem. Ze
vormen samen het karakter."
Om 'ironie en distantie' te krijgen, koos
Allende voor een vrouwelijke, alweten
de verteller. „Dat gaf me de lucht die ik
nodig had om met het gegeven te kun
nen spelen. Alle goede eigenschappen
die de vertelster in hem erkent, als een
held ziet ze hem niet."
Net als Zorro woont Isabel Allende in
Califomië. Al achttien jaar. „In mijn
hart ben ik half-Amerikaans, half-Chi-
leens. Ik sta zeer kritisch tegenover de
VS, maar ik hou wel van het land. Als je
in Amerika iets kunt veranderen, veran
der je de wereld. De culturele inbreng
van de VS in de rest van de wereld is zo
alom en zo krachtig, door films, merken
en media, dat je invloed kunt hebben
op de hele wereld. Wie in Chili iets ver
andert, blijft tot Chili beperkt."
„Maar mijn wortels zijn latin. Ik spreek
en schrijf Spaans. Ik kan in het Engels
wel een toespraak schrijven of non-fic
tie, maar fictie niet. Fictie is organisch,
het komt uit een ander deel van het
brein. Het gewicht van een Spaans
woord is zo anders dan van een Engels
woord. Woorden, zinsbouw, de lengte
van de zin zelfs, dat heeft allemaal bete
kenis in mijn beleving van taal. Dat zal
ik nooit in een andere taal bereiken. In
een andere taal ben ik een ander mens.
In het Spaans ben ik vrolijk en char
mant. In het Engels ben ik serieuzer."
Schrijven in een andere taal, zoals Vla
dimir Nabokov en in Nederland vele au
teurs uit Noord-Afrika, Allende snapt
niet dat ze het kunnen. „Opgroeien in
een taal en schrijven in een andere. Ik
kan me er niets bij voorstellen. Ik leef al
achttien jaar met het Engels, maar ik
denk, tel en droom in het Spaans. En ik
bedrijf de liefde in het Spaans. Ik zou
me volledig belachelijk voelen als ik on
der het vrijen Engelse woorden zou
kreunen. Alles wat natuurlijk gaat, doe
ik in het Spaans. Koken ook. Ik ken de
Engelse namen van de kruiden niet
eens."
Vindt ze zelf dat ze schrijft in de Latijns-
Amerikaanse traditie van Marquez, Var
gas Llosa, Ramos, Cortazar en Borges?
Even is ze stil, maar haar ogen schieten
vuur. „Als er iets een mannenwereld is!
Tn I-atijns-Amerika hebben vrouwen pas
sinds kort een stem. Uitgevers, hoogle
raren en critici zijn mannen. Een
schrijfster wordt niet gerespecteerd. Je
moet tien keer beter je best doen en als
je succes hebt, haten ze je. Als lezers jou
lezen, is dat omdat ze dom zijn en dus
ben jij ook dom, zo wordt geredeneerd.
Als je weinig verkoopt en alleen de criti
ci jou begrijpen, ja, dan ben je goed.
Vrouwen worden er altijd van beschul
digd dat ze sentimenteel zijn; mannen
niet. Maar het meest sentimentele boek
dat je kunt lezen, is Liefde in tijden van
cholera van Gabriel Garcia Móxquez.
Een prachtig boek, daar niet van, maar
als een vrouw het had geschreven, was
ze afgemaakt."
Hoe deze mannenwereld haar Zorro zal
beoordelen, ze hoeft het niet te weten,
zegt ze. „Hoe dan ook heb ik maanden
lang over niets anders gepraat dan over
Zorro. Ik heb zelfs een Zorro-pak gedra
gen een tijdje. Mijn kinderen hebben
een poster gemaakt van oude foto's.
Een collage. Tyrone Power, in zijn rol
van Zorro, houdt mij in zijn armen."
ZATERDAG
21 MEI
2005
ER
BIJ
DO
7;
sportboek recensie
Bas Knoop
'Over vaders zonen' door Hugo Borst.
Uitgeverij U. Veen. Prijs: €15,00.
„Het is nooit meer zaterdag", zegt
Michel Boerebach in het boek Over
vaders zonen. „Nooit meer met z'n
drieën naar het voetbal.
De oud-voetballer van onder meer
FC Twente en PSV verloor bij een
tragisch auto-ongeluk op 22 juli 2003
zijn twee zoontjes Lesley en Sven. In
de dagen en maanden die volgden
zag Boerebach het niet meer zitten.
„De tijd is mijn
grootste vijand. Ik
denk wel eens: wat
heeft het voor zin
Mies? Stop er lek
ker mee. Gooi je
voor de trein."
Het leed van Boe
rebach werd door
sportjournalist en
columnist Hugo
Borst in zijn nieu
we boek Óver va
ders zonen
schitterend ver
woord. In het
verhaal zijn e-
mails van Boe
rebach aan
Borst opgeno
men die precies
weergeven wat
hij heeft door-
V,;,M gemaakt in de
periode na het ongeluk.
Ook heeft Borst een aantal gedichten
van Boerebach in zijn verhaal ver
werkt.
Over vaders zonen is een bunde
ling van ontroerende verhalen over
de relatie tussen vader en zoon die
Borst heeft geschreven voor het
voetbaltijdschrift Hard Gras. Voetbal
is de aanleiding, maar zeker niet de
hoofdzaak.
Borst schuwt daarbij het drama niet.
Zo ook het verhaal over Raymond
Moulijn, de zoon van Coen Moulijn.
Toen Raymond werd geboren was
Hugo Borst
:r vcutevs zonen
„gcnstamctvanVanlM"
en andere verhalen
Honderden 'oorlogsadressen' bijeen gebracht
Michel Boerebach, hier als Twente-speler, wordt in de tang genomen door de
verdediging van Willem II. Archieffoto
hij van zijn navel tot en met zijn te
nen verlamd. Coen wist het meteen.
Zijn zoon zou nooit een voetballer
worden. Zijn andere kind werd vier
jaar na de geboorte van Raymond
dood geboren. „Ja, dat is het leven
hé." In het openhartige gesprek met
Borst geeft Moulijn verder aan dat
hij niet alles uit zijn voetbalcarrière
heeft kunnen halen. De scheiding
van zijn eerste vrouw en zijn verlam
de zoon lagen daar aan ten grond
slag. „De echte Moulijn heeft nie
mand ooit gezien." Prachtig is ook
het moment waarop Moulijn tegen
Borst zegt dat hij een nier aan Ray
mond zal afstaan. Borst geeft aan dat
hij het knap van de oud-Feyenoor-
der vindt. Moulijn reageert verbol
gen. „Wat nou knap? Het is je bloed
eigen kind. Wat wil je nou?"
In Over vaders zonen staan ook
twee verhalen over vader en dochter.
'Ebi wil naar huis' is de titel van de
trieste geschiedenis over ex-Heeren-
veenspeler Emmanuel Ebiede. Ebi,
zoals hij bij Heerenveen werd ge
noemd, komt uit Nigeria.
Ebiede kon goed voetballen. Het was
een droom van hem om ooit nog
eens in Europa te spelen. Tijdens
een wedstrijd in het jeugdelftal van
Nigeria werd hij opgemerkt door een
scout, die Ebi onderbracht bij de
Belgische club Eendracht Aalst. Daar
belandt hij een maand in de gevan
genis voor aanranding van een min
derjarig meisje. In de zomer van
1997 haalt de toenmalige Heeren
veen-coach Foppe de Haan Ebiede
naar Friesland. Maar ook in Neder
land voelt de Nigeriaan zich niet
thuis. Hij probeert tevergeefs zijn
vrouw, van wie hij de naam niet één
keer noemt, en zijn dochtertje Lisa
naar Nederland te halen. „It must
stop. I want to see my little girl."
Borst beschrijft fraai de lijdensweg
van Ebiede in Nederland en België.
Het boek bevat naast sentimentele
verhalen ook grappige vertellingen.
Het hoofdstuk over Alex van Basten -
de zoon van - is daar een goed voor
beeld van. Alex voetbalt in de F8 van
Pancratius. Maar echt een voetbal
liefhebber is hij niet. „Hij houdt
meer van Knex", zegt vader Marco.
„Ik heb al een paar keer tegen hem
gezegd: vind je het wel leuk Alex? Je
hoeft niet te voetballen van papa."
geschiedenis recensie
Ronald Frisart
'De bezette stad. Plattegrond van Amsterdam
1940-1945' door Bianca Stigter Uitgeverij
Athenaeum-Polak Van Gennep. Prijs: €22,50
Temidden van de niet aflatende
stroom publicaties over de Tweede
Wereldoorlog is het niet makkelijk
nog iets origineels te bedenken.
Toch is dat de historica Bianca Stig
ter gelukt. Ze heeft een boek samen
gesteld met vele hon
derden adressen in
Amsterdam die in de
oorlog een rol speel
den.
Heel bekend zijn ui
teraard Anne Franks
Achterhuis (Prinsen
gracht 263) en de Hol-
landsche Schouwburg
(Plantage Middenlaan
24), vanwaar 20.000
mensen, voorname
lijk joden, zijn gede
porteerd. Maar wie
weet dat dichter Hans
Andreus zich voor de
Waffen SS waar
schijnlijk heeft ge
meld op de Dam
nummer 4? Daar
wandelde ook zijn
collega Lucebert ('Al
les van waarde in
weerloos') binnen, maar die teken
de niet voor de SS, maar koos voor
de Arbeitseinsatz.ln 1945 maakte het
SS Ersatzkommando Niederlande
hier plaats voor een aanmeldings-
bureau voor oorlogsvrijwilligers
voor Indië.
Tot de gruwelijkste adressen be
hoort Gerrit van der Veenstraat 99.
Deze tegenwoordig naar verzets
man Van der Veen genoemde straat
droeg tot de bevrijding de naam van
de Griekse muze Euterpe. Wie naar
de Euterpestraat werd gebracht,
stond er beroerd voor. Daar zetel
den immers de Sicherheitspolizei
(Sipo) en Sicherheitsdienst (SD) van
de beruchte Willy Lages. Nederlan
ders namen er veel van het werk
voor hun rekening. „Er werkten on
geveer zeventig mensen (tien Duit
sers en zestig Nederlanders)", aldus
Stigter. Qok noteert ze dat heel Am
sterdam slechts zestig Duitse poli
tiemensen telde. De rest van het
vuile werk werd door Nederlanders
opgeknapt.
Tot de minder aangename adressen
behoorde ook Concertgebouwplein
3-9. Deze panden boden onderdak
aan het Amsterdamse
NSB-hoofdkwartier.
NSB'ers gingen voor
een borrel geregeld
naar café Het Stads
licht, Reguliersdwars
straat 103.
Opmerkelijk was de
instelling die huisde
aan de Van Eeghen-
straat 179: de Miitter-
schule des deutschen
Frauenwerks. Hier
werden vrouwen op
gevangen die van
Duitsers zwanger wa
ren geraakt. Er ston
den onder meer les
sen in Duitse zeden
en huishoudkunde
op het programma.
Heel praktische za
ken komen eveneens
aan de orde. Zo kon
den joden voor de beruchte gele
sterren onder meer terecht in de
Kraaipanstraat. Op nummer 60 zat
de Talmoed Thoraschool en daar
lagen op 30 april, 1 en 3 mei 1942
bijna 569.000 sterren klaar.
Het moet met engelengeduld zijn
geweest dat de auteur al die gege
vens bijeen heeft gesprokkeld. Meer
dan 250 oorlogsadressen zijn bo
vendien aangegeven op een stads
plattegrond in kleur. Al met al is het
een indrukwekkende gids gewor
den van vernietiging en verzet in de
hoofdstad.
TOP TIEN
1. (1) Dan Brown,
De Da Vinci code
Luitingh-Sijthoff, 19,95
2. (3) Dan Brown,
Het Bernini mysterie
Luitingh-Sijthoff, 19,95
3. (-) Cees Nooteboom,
Allerzielen
J.M. Meulenhoff/de Volkskrant,
10,00
4. (9) Arnaldur Indridason,
Maandagskinderen
A.W. Bruna, 3,95
5. (2) Nicci French,
Vang me als ik val
Anthos, 19,95
6. (4) Baantjer,
De Cock en de broeders van de haat
De Fontein, 9,95
7. (5) Anna Enquist,
De thuiskomst
De Arbeiderspers, 19,95
8. (10) Ronald Giphart,
Troost
Podium, 15,00
9. (8) Dan Brown,
Het Juvenalis dilemma
Luitingh, 19,95
10. (6) Carry Slee
De toegift
Pimento, 17,50
Bron: CPNB/De Bestseller 60
Maar één nieuwe binnedfcmer:
Nootebooms moderne klassieker
Allerzielen in de
Meulenhoff/Volkskrantreeks, waarin
de schrijver onderzoekt hoe
verscheurd het Berlijn van de jaren
negentig na veertig jaar
Muur nog is.
