Tokkie-woning
Asociale bewoners zijn moeilijk te verbannen
Bezoek krijgt
opgestoken
middelvinger
HtUl
Achtergrond
Interview
I Nouwen,
spiritueel man
in een zakelijke
wereld
boe op het apart zetten van asociale en
gestoorde bewoners. „Gemeenten zijn
bang dat er onbeheersbare getto's ont
staan."
Hoewel de bouw van de wooncontainers
in Amsterdam-Noord op een laag pitje
staat, is het plan nog niet van tafel. Cees
Witte, raadslid voor de Belangenpartij
Amsterdam-Noord: „Het is misschien
hard dat ik het zeg, maar als je dat soort
mensen bij elkaar zet, slaan ze elkaar de
hersens in en hebben gewone mensen er
geen last van."
Dumpen
Behalve de angst voor gettovorming, heb
ben gemeenten ook moeite met het dum
pen van kwetsbaren. Volgens planoloog
Singelenberg moet er duidelijk onder
scheid worden gemaakt tussen asociale
en gestoorde bewoners. „Die eerste zijn
woonterroristen, Super Tokkies. Egocen
trische types die vaak crimineel zijn, maar
volhouden dat zij niets fout doen. Het is
de maatschappij die niet deugt. Met die
opvatting isoleren zij zichzelf."
De tweede groep, gestoorde bewoners, is
kwetsbaarder. Het zijn vaak dak- en
thuislozen, soms met een psychiatrische
stoornis, die het hulpverlenerscircuit be
wust mijden. Volgens Singelenberg zijn
beide groepen geschikt voor wooncontai
ners, „maar je moet ze niet mengen. De
Tokkie hoort thuis in een stevig rijtjes
huis. De dakloze is het type stadsnomade,
die al genoeg heeft aan een tentzeil."
Isoleren of integreren? De meeste ge
meenten kiezen voor het laatste als het
om huisvesting van overlastveroorzakers
gaat. Uniek in Nederland is de methode
van woningcorporatie Woondrecht in
Dordrecht. Aan de hand van een enquête
en een persoonlijk gesprek wordt precies
geanalyseerd in welk 'portiek' de bewo
ner past. Het systeem voorkomt dat alle
aso's en gestoorden in één portiek belan
den.
Zo is er bijvoorbeeld het 'stabiele portiek':
schoon en veilig, bewoners zijn tevreden
over de woning, er is geen overlast en de
relatie met de buren is goed. Volgens Eric
Janssens, hoofd verhuur bij Woondrecht,
kan hier maximaal één
overlastveroorzaker wor
den geplaatst. „Nette
mensen kunnen hun
nieuwe buurman corrige
ren."
Extreem problematische
huurders krijgen niet zo
maar een woning. Ze
moeten een zogeheten zorgmakelaars-
contract ondertekenen. „Integratie werkt
alleen als de bewoners meewerken", zegt
Janssens. „Jaarlijks sluiten wij pakweg vijf
van deze contracten af. Het gaat om zwa
re gevallen."
Veronique (37) is zo'n zwaar geval. In de
Vogelbuurt woont ze in een 'kritiek por
tiek': vies en rommelig, veel kansarmen
met huurachterstanden. Haar nieuwe
woning is nog kaal. Op de betonnen vloer
in de woonkamer staat een tafel, een paar
stoelen en een bank. „Ik heb geen geld
om het in te richten", vertelt Veronique,
gekleed in trainingspak.
Twee jaar geleden werd ze uit huis gezet.
„Mijn vriend was een drugsverslaafde, al
mijn geld ging op aan dope. Als ik hem
niets gaf, vloog hij door het raam." Ze
bouwde een enorme huurachterstand op
en werd op straat gezet. Samen met haar
zoon trok ze in bij haar nieuwe vriend,
die later een agressieve, criminele figuur
bleek. Na een jaar lang logeren bij vrien
den en bekenden heeft ze via Woond
recht deze woning gekregen.
Veronique laat haar zorgmakelaarscon-
tract zien: haar laatste ex-vriend mag ze
niet binnenlaten. Als die op de stoep
staat, moet ze de politie bellen. Een nieu
we vriend mag niet zomaar bij haar in
trekken, ze moet dat melden aan de zorg-
makelaar. Drugshandel is verboden en de
huur moet voor de eerste van de maand
worden overgemaakt. Veronique: „Ik sta
met mijn rug tegen de muur, ik voel me
eigen aan alle kanten in de gaten gehou
den."
Ze rolt haar zoveelste shaggie, neemt een
slok koffie en zegt: „Ik moet wel, dit is
mijn laatste kans. Als ik hier wordt uitge
zet, kom ik Dordt niet meer in. Dan ben
ik echt ver van huis!"
(Omwille van privacy zijn de namen van
Ricardo en Veronique veranderd)
In Kampen zijn de wooncontainers geplaatst tussen een villawijk en een woonwagenkamp. Foto's GPD/Harmen de Jong
Ze werden symbool voor asociaal
Nederland: de Tokkies. Nergens
welkom vanwege de overlast en
de dreiging die ze
veroorzaakten. Er zijn heel veel
Tokkies en politici willen deze
mensen verbannen naar
afgelegen plekken. Maar de
bouw van wat al 'Tokkie-
woningen' heet, komt moeizaam
van de grond. Angst voor
onbeheersbare getto's
overheerst.
door Carine Neefjes
Op het eerste gezicht lijkt de
nieuwe bewoner een aardige
man. Als de 53-jarige Ricardo
zijn woning op drie hoog betrekt, helpt
buurman René hem een handje. Even sa
men een koelkast kopen en langs de
Gamma rijden, als dank wordt hij overla
den met heerlijke Surinaamse maaltijden.
Na een paar maanden ontpopt Ricardo
zich echter als een psychotische drugscri
mineel: „Ik ben de koning van de trap, ik
maak je dood."
De Banne is een achterstandswijk in Am
sterdam-Noord. Veel flats, veel groen,
maar geen vertier. In deze arbeidersbuurt
zijn de laatste jaren veel Turken, Marok
kanen en Antillianen komen wonen. Voor
René Siebel en zijn vrouw was de komst
van buitenlanders geen enkel probleem.
„Wij hadden meer last van Nederlanders
die aan stemmingmakerij deden. Op onze
trap woonden een Egyptenaar, een Gha-
nees, een Eritreër en Turkse mensen. Het
was echt een hele leuke trap."
Siebel praat in de verleden tijd,
want hij is met zijn vrouw en
zoon gevlucht naar een wel
heel speciale wooncontai
ner. Op een afgelegen ter
rein, omringd door een
ijzeren hekwerk, staat een
magazijn van het stads
deelkantoor dat Siebel
heeft omgebouwd tot
huis. Na de jacht op
vlooien, ratten en mui
zen, heeft zijn gezin nu
een veilig onderkomen.
„De situatie was onhoud
baar", vertelt Siebel. „De
ellende begon met enor
me geluidsoverlast.
Keihard met deuren
gooien, 's nachts
keihard voodoo-
muziek draaien en
als ik er wat van zei,
werd ik bedreigd."
Ricardo had meer
eigenaardighe
den. Regelmatig
trok hij zijn broek
naar beneden, te
kende doodskruizen
op deuren, gooide
wasrekjes en pak
ken melk naar
beneden en
was absoluut onaanspreekbaar op zijn
gedrag. „Als ik je op de trap tegenkom,
draai ik een schroevendraaier in je rug,"
dreigde hij. Na aangifte blijkt dat Ricardo
een crimineel verleden heeft.
Uit het strafblad van twaalf A4'tjes - van
steekpartij tot drugsdeal - komt een
draaideurcrimineel naar boven. Een no
toire overlastveroorzaker, die in zijn vori
ge woning in de Bijlmer net zo tekeer
ging. Siebel schakelt de politie, de wo
ningbouwcorporatie, de GGD en het
meldpunt Extreme Overlast in, maar er
volgt geen huisuitzetting. Uit angst voor
represailles durven buren niet te getui
gen. Drie gezinnen verhuizen, alleen Ri
cardo woont nog op de trap.
Ontoelaatbaren
De situatie in Amsterdam-Noord roept
herinneringen op aan de jaren twintig in
de vorige eeuw. Overlastveroorzakers
heetten in die tijd Ontoelaatbaren. 'Al de
zulken, die niet thuis horen in een nor
maal woningblok en een last, vaak een
containers. Voorloper is de gemeente
Kampen, die al sinds de jaren negentig
vier wooncontainers heeft. Ze staan aan
de rand van het industrieterrein Haat
land, ingeklemd tussen een bungalow-
wijk en een woonwagenkamp.
Van de buitenkant ziet de aso-zone er on
schuldig uit. Drugsverslaafde Henk heeft
zijn tuin versierd met vlaggetjes, wel
klinkt er keiharde muziek van Bruce
Springsteen. Onverwacht bezoek begroet
hij met een omhooggestoken middelvin
ger, ook voor de postbode die een pakket
je wil afleveren, blijft de deur gesloten.
Jan Grootjer (65), die op de hoek woont,
doet wel open. Hij heeft niets te verber
gen: „Ik ben helemaal geen aso. Mijn le
ven is gewoon een beetje raar gelopen. Ik
ben alcoholist en heb een ernstige her
senbloeding gehad. Op een gegeven mo
ment had ik een enorme huurachterstand
en werd ik uit huis gezet." Vervolgens lag
hij een jaar lang in het park. Via het Leger
des Heüs kwam Grootjer aan zijn woon
container. Vol trots laat hij zijn huis zien:
de woonkamer, volgestouwd met Delfts-
Jan Grootjer is apetrots op zijn keurig opgeruimde wooncontainer: 'Mie kriegen ze hier
niet uut'.
ondraaglijke last voor de omwonenden
veroorzaken', zo staat er in De huisvesting
van asociale gezinnen in Amsterdam, een
uitgave van de gemeentelijke woning-
dienst.
De Ontoelaatbaren werden onderge
bracht in speciale, afgelegen woonwijken
met een hek eromheen. Asterdorp (gele
gen in Amsterdam-Noord) en Zeeburger
dorp, heetten de aso-oorden in de hoofd
stad. In Den Haag verscheen het Zomer
hof, in Utrecht het Kerkwegcomplex.
In andere plaatsen werden Ontoelaatba
ren ondergebracht in zogeheten woon-
scholen. De bewoners stonden onder cu
ratele: elke week kwam de woonopzichter
de huur ophalen en controleren of het
huis schoon was. De filosofie was dat de
ze mensen moesten leren om netjes te
wonen.
In de jaren vijftig veranderden de gedach
ten over hoe om te gaan met deze groep.
De nadruk lag niet meer op wonen, maar
op het functioneren van het gezin. De
man des huizes was kostwinner, moeder
deed het huishouden, 's zondags ging ie
dereen naar de kerk en als het er niet zo
aan toe ging, was het gezin ziek. Die fami
lies werden verbannen naar heropvoe
dingskampen in Drenthe en Overijssel.
De getto's voor asocialen verdwenen defi
nitief in de jaren zeventig. Het lag niet
aan de mensen zelf dat ze zich misdroe
gen, het was de schuld van het kapitalisti
sche systeem. Dat, was de toen heersende
gedachte, veroorzaakte de grote verschil
len tussen arm en rijk. Burgers die buiten
de boot vielen, moesten worden gehol
pen. Ze kregen diverse hulpverleners over
de vloer om hun leventje weer op de rails
te zetten.
Aso-zone
Anno 2005 lijkt het politieke klimaat weer
terug bij af. Politici buitelen over elkaar
heen met populair klinkende oplossingen
voor extreme overlastveroorzakers. Van
hufterhut tot Tokkie-woning: de behoefte
om asocialen weer te verbannen lijkt gro
ter dan ooit.
Beverwijk gaat nog dit jaar zes hufterwo-
ningen bouwen en in Amsterdam-Noord
wordt gedacht aan een stuk of tien woon-
blauwe prullaria, en zijn slaapkamer met
aan de muur een schilderij van het zigeu
nerjongetje met traan.
Dagelijks krijgt hij een warme maaltijd
van tafeltje-dekje, één keer per week stopt
thuiszorg hem onder de douche. Zijn
huur wordt ingehouden en van zijn zak
geld - veertig euro per week - koopt Groo
tjer shag, brood en beleg. Drank komt
zijn container niet meer in, sinds twee
jaar drinkt hij geen druppel meer.Al leg
gen ze duizend euro neer, mie kriegen ze
hier niet uut," zegt Grootjer met een
zwaai' Kampens accent.
Poepzooi
Het verbannen van asociale en gestoorde
bewoners heeft alleen kans als ze goed
worden begeleid. „In het begin is hier
veel misgegaan," vertelt Jan Wieten,
PvdA-wethouder Welzijn in Kampen. Eén
gezin en drie alleenstaande, zwaar ver
slaafde mannen werden gedumpt aan de
rand van de stad en verder keek niemand
er naar om.
Wieten: „We wilden rust in de wijken en
dachten: Aso's, jullie zoeken het maar uit.
Achteraf is dat heel kortzichtig geweest.
De containers groeiden uit tot een op
vangplek voor alle dak- en thuislozen uit
de stad. Tot diep in de nacht werden er
drank- en drugsfeesten gehouden, er
werd gedeald en geknokt.
Dieptepunt was de compleet vervuilde
wooncontainer van het gezin, een moe
der en twee kinderen, al jong volwassen.
De hele woning lag vol met meer dan een
halve meter poep, zelfs in de diepvries la
gen drollen. De container, die al gauw
50.000 euro kost, moest worden vervan
gen. Kampen heeft haar lesje geleerd: de
wijkagent, de gemeente, de woningcor
poratie, de coördinator Moeilijk plaatsba
ren en de Bemoeizorg controleren of de
bewoners er geen zooitje van maken.
In andere steden gaat het maar moei
zaam met de wooncontainers. Plannen
genoeg: van Tilburg tot Almere liggen ze
in bureauladen. Vooralsnog begint alleen
Beverwijk met bouwen. Volgens plano
loog Jeroen Singelenberg, werkzaam bij
de Stuurgroep Experimenten Volkshuis
vesting (SEV) in Rotterdam, rust er een ta-
ZATERDAG
21 MEI
2005
Horen, ruiken,
proeven en voelen
in vernieuwd
Spoorwegmuseum
Hangjongeren
- en het geklaag
erover - bestaan
al eeuwen