Tbs staat op springen De dader is een risico geworden Achtergrond Portret Wandelende zandplaat kan stranden van Texel redden I !l''ET'MPMJH Frédéric Bastet: Man van stand beloond met P.C. Hooftprijs 'Het duurt nog wel even voor ik boeddhist ben, vrees ik' Een tbs'er in een forensisch psychiatrisch centrum. Tbs-klinieken zijn peperdure vergaarbakken geworden van geesteszieke criminelen die niet geholpen kunnen worden en zieken die er helemaal niet thuishoren. Foto: GPD Tbs-klinieken zijn peperdure vergaarbakken geworden van geesteszieke criminelen die niet geholpen kunnen worden, en zieken die daar helemaal niet thuishoren. Een groot deel van de bewoners woont de rest van zijn leven in een kliniek. Het lijkt hoog tijd de tbs af te schaffen en te vervangen door iets beters. door Marloes de Koning Als WD-Kamerlid Laetitia Griffith de conferentiezaal op het terrein van de Geestelijke Gezondheids zorg Eindhoven uit loopt, blijft het nog even stil. Dan barst het geroezemoes los; een onzekere lach, een wanhopige zucht en gelaten schouderophalen. Griffith, ju riste en oud-medewerkster van het minis terie van justitie, heeft zojuist voor een gehoor van behandelaren van tbs'ers een schets van de toekomst van hun sector gegeven. Ferm en zelfverzekerd geeft ze de WD-vi- sie op ter beschikkingstelling. Het is een speech waarin het woord onbehandel baar vaker valt dan behandelbaar, waarin de nadruk ligt op sancties en longstay. Ze lijkt de ter beschikkingestelden nauwe lijks te zien als patiënten; ze zijn in de eerste plaats een in te dammen gevaar, waarvoor opsluiten beter werkt dan gene zen. „Ik probeer jullie te prikkelen", sust de parlementariër als het publiek ontzet mompelt. Om dan weer vol gas te geven: Twee jaar is volgens de regeringspartij lang zat om te bepalen of het zin heeft iemand te be handelen. Onbehandelbaar? Niet meer investeren. Een seksueel delinquent die in herhaling vervalt? „Niet opnieuw on derzoeken wat hem mankeert, direct naar de longstay." Het Kamerlid verwoordt wat de beroepsgroep voelt: de tbs zoals hij nu bestaat, is geen lang leven meer bescho ren. Ter beschikkingstelling (tbs) zit in het verdomhoekje. Het is een complex be grip, in een tijd waarin de roep om sim pele oplossingen toeneemt. Sinds een tij dens onbegeleid verlof ontsnapte tbs'er een meisje uit Eibergen ontvoerde en sek sueel misbruikte, hoeft er maar weinig te gebeuren of de minister van justitie wordt in de Tweede Kamer op het matje geroe pen. Afgelopen jaar is het aantal (proefverlo ven al drastisch ingeperkt. Minister Don- ner heeft verder groen licht gegeven voor een forse uitbreiding van het aantal longstay-afdelingen, waar onbehandelba re en blijvend gevaarlijke tbs'ers zonder behandeling voor zeer lange tijd opgeslo ten worden. Gevaarlijke gekken opsluiten en de sleutel weggooien, lijkt kortweg het devies. „De balans raakt zoek", vindt Piet Ver braak, bestuursvoorzitter van de Ggz in Eindhoven. Op het lommerrijke terrein van de kliniek zit ook een afdeling voor tbs'ers, maar van een afstandje is niet te zien waar. De hoge hekken van een ge vangenis ontbreken. De personeelsleden zijn psychiater of verpleger, geen cipier. Combinatie Tbs is in de visie van Verbraak nadrukke lijk een combinatie van opsluiten én be handelen. Daarom komt het geld voor tbs nu ook uit twee potjes: de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) en de begroting van het ministerie van justitie. Die vermenging staat op de helling. Bin nenkort ontvangt het kabinet een advies over de toekomst van tbs. Kem is volgens betrokkenen dat alle klinieken, met uit zondering van de jeugdzorg, geheel op de begroting van justitie moeten komen. Hoewel dat een puur cosmetische opera tie lijkt, krijgt volgens Verbraak beveili ging daarmee te veel voorrang boven be handeling. „Tbs-instellingen dreigen daarmee steeds meer te gaan lijken op gevangenissen en minder op instellingen voor gezond heidszorg. Dan volgen we slechte voor beelden uit het buitenland, waar veel geesteszieken gewoon in de gevangenis zitten. Als dat de consequentie is van wat we doen, laten we dan nog eens een dis cussie over het hele systeem voeren." In het buitenland moet de rechter kiezen tussen opsluiting in een psychiatrisch ziekenhuis, of een gevangenis. In Neder land hoeft dat niet. Ergens tussen de ge vangenis en het psychiatrisch ziekenhuis zweeft ter beschikkingstelling. Als blijkt dat de dader ten tijde van zijn delict (deels) ontoerekeningsvatbaar was, kan de rechter besluiten dat iemand opgeslo ten en verpleegd moet worden, tot hij geen gevaar meer vormt. Zo wordt het beste van twee werelden verenigd: de slachtoffers hebben hun ge noegdoening, want de dader zit achter de tralies. De gestrafte is zelf ook geholpen. Als hij ooit in de maatschappij terugkeert, is dat pas op het moment dat rechters en behandelaars denken dat hij niet gevaar lijk meer is. Humaan „Een humane maatregel, in principe per fect," zegt hoogleraar forensische psychi atrie en tbs-deskundige Hjalmar van Mar ie van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam. Het is een groeisector, beves tigt Jacques Martini, sectordirecteur tbs bij het ministerie van justitie wat cynisch. „In tegenstelling tot het bedrijfsleven be ogen wij die groei niet." In 1994 hadden de klinieken zeshonderd plaatsen, in 2003 waren dat er al 1300. In middels zijn er ongeveer 1600 tbs-patiën ten. In de gevangenissen wachten onge veer 170 gedetineerden gemiddeld 229 dagen tot een plek in een tbs-kliniek vrij komt. Volgens de prognoses zijn in 2010 minimaal tweeduizend tbs-plaatsen no dig. Dat kan zo niet doorgaan, want tbs is peperdure business. Een behandelplek kost tussen de 400 en 600 euro per dag. Het systeem gaat, zoals de Arnhemse rechter Yvo van Kuijck het verwoordt, aan zijn eigen succes ten onder. Doordat in de wet staat dat daders die ontoereke ningsvatbaar zijn, tbs moeten krijgen, kunnen rechters niet anders dan dat op leggen. Volgens Van Kuijck kiezen rech ters hier pas voor als duidelijk is dat een dader door zijn ziekte niet (volledig) ver antwoordelijk is voor zijn daden. De kans van slagen van de psychiatrische behan deling, maakt geen deel uit van die over weging. „Je kijkt alleen of iemand toere keningsvatbaar is en een gevaar vormt." Therapie Aan klanten duidelijk geen gebrek, maar waarom blijft het zo stil aan de uitgang? Lukt de behandeling soms niet? Of klopt er iets niet van het idee dat met de juiste hoeveelheid tijd, pillen en therapie van een gestoorde gevaarlijke crimineel een ongevaarlijke ex-crimineel te maken is? Ter beschikkingstelling is al bijna toe aan een tachtigjarig jubileum, maar groeide pas fors in de jaren zeventig. Voor die tijd werd wel geconstateerd dat een deel van de criminelen handelde vanuit een psy chische stoornis. Maar er werd bij gebrek aan geld en kennis weinig met dat besef gedaan. De gekken gingen naar krankzin nigengestichten, zonder behandeling. In de jaren zestig en zeventig kreeg een groep psychiaters, met een sterk geloof in de maakbaarheid van de crimineel, grote invloed. „In die tijd was meer hoop dat tekortkomingen van mensen konden worden gecorrigeerd, dat ze te verbeteren waren. Tegen die achtergrond bloeide tbs op," vertelt Hans Boutellier, directeur van het Verwey-Jonker Instituut en crimino loog. Hij spreekt bewust in de verleden tijd. De criminaliteit is sterk toegenomen en het begrip voor de plegers verminderd. In plaats van over daders en criminaliteit, praten mensen tegenwoordig over veilig heid, risico en controle. Het geloof in de maakbaarheid van de crimineel lijkt te hebben plaatsgemaakt voor een geloof in de maakbaarheid van onze eigen veilig heid. „Criminaliteit is gedepersonaliseerd", zegt Boutellier. „De dader is een risico ge worden, niet zozeer iemand die iets ge daan heeft. We vergeten dat er een per soon achter zit. Dat maakt het gemakke lijk maatregelen te nemen." De heden daagse burger wil feiten en resultaten, geen vage idealen en ongegrond geloof in het goede van de mens. Dalende crimina liteitscijfers, daar draait het om, desnoods te bereiken door levenslange opsluiting van geesteszieke criminelen. Die houding maakt dat anders naar daders wordt ge keken. „Een oplossing is goed als hij Tbs in het kort Per jaar worden door psychiaters en psychologen ongeveer vijfduizend rapporten ge schreven over de toerekeningsvatbaarheid van verdachten ten tijde van het delict. Mede op basis van deze rapporten wordt een klein deel van die verdachten door de rechter aan de staat terbeschikkinggesteld: tbs. Het is officieel geen straf, maar een maatregel. Doel van tbs is in eerste instantie het beschermen van de samenleving. Een gedeti neerde komt pas van tbs af, als hij geen gevaar meer vormt. Om de zoveel tijd be kijkt de rechter of de maatregel nog nodig is. Er zijn twee soorten tbs. De bekendste is tbs met dwangverpleging. De gedetineerde wordt dan opgenomen en verpleegd in een zwaar beveiligde kliniek. Een andere is tbs met voorwaarden. De gedetineerde mag dan meestal buiten een kliniek wonen en werken, mits hij aan de voorwaarden voldoet die de rechter aan hem stelt. werkt, als de veiligheid toeneemt." Behal ve naar oplossingen als opsluiten wordt daardoor volgens Boutellier ook beter ge keken naar risicofactoren, die maken dat iemand crimineel wordt: zoals schulden, gebrek aan huisvesting of werk en medi catie. Risico's De moderne, eisende mens wordt door de wetenschap op z'n wenken bediend. Door uitgebreide onderzoeken in de jaren tachtig en negentig is duidelijk bij welke stoornissen kans bestaat dat iemand in herhaling vervalt. Ook blijkt dat behande ling bij sommige geesteszieken die kans op herhaling aanzienlijk verminderd, en bij anderen helemaal niet. Maatwerk is daardoor steeds meer moge lijk. Of, zoals hoogleraar Van Marle het uitdrukt: „Een individu kan worden afge rekend op de subgroep waar hij in zit." Een pedoseksuele delinquent die zich aan onbekende jongetjes vergrijpt, houdt die drang waarschijnlijk de rest van zijn leven en kan dus beter opgesloten blijven. Dat geldt niet voor iemand uit de groep part- nerdoders. Waarschijnlijk was dat een eenmalige misstap. De wet heeft echter geen gelijke tred ge houden met de wetenschap. De klinieken worden voor een groot deel bevolkt door mensen die daar volgens specialisten niet horen te zitten. Die beter geholpen zou den zijn met gedwongen medicatie, ge combineerd met zorg en streng toezicht. Mensen mag je in Nederland niet dwin gen tot het nemen van medicijnen. „De tbs-maatregel is uitgevonden in een tijd dat je niet veel anders had dan op sluiten", zegt psychiater Peter van Pan huis, die het ministerie van justitie advi seert over verloven voor tbs'ers. Hij vraagt zich af of tbs nog wel zo'n mooi systeem is? .Appels en peren worden nu bij elkaar gezet. We zien niet meer wat we met wie moeten doen." Van Panhuis en Van Marle schetsen de zelfde vicieuze cirkel: mensen met waan denkbeelden (psychotici) kunnen goed behandeld worden, maar willen dat vaak niet. Niemand kan ze dwingen. Door ge brek aan behandeling gaat hun stoornis van kwaad tot erger en doen ze de gekste dingen. De gevangenissen zitten er vol mee en tbs is het laatste station. Inmid dels vormt de groep psychotici daar ruim een kwart van het totaal aantal bewoners. Van Panhuis: „Ik ben voor meer dwang. Maatschappij neem je verantwoordelijk heid!" Beperking Van Marle ziet beperking van het aantal tbs'ers als beste garantie voor het voort bestaan van de hele maatregel. „Vergeet niet, het buitenland is nog altijd jaloers op onze mooie klinieken." Naast meer dwangmaatregelen voor psychotici, zou een eerdere selectie tussen behandelba ren en onbehandelbaren moeten worden gemaakt. Nu is pas na zes jaar en twee pogingen tot behandelen overplaatsing naar de longstay aan de orde. Hij maakt een rekensom: van de huidige tbs'ers hoort 25 procent tot de psychotici, die met dwangmedicatie prima elders kunnen wonen, twintig procent kan naar de longstay, omdat behandeling geen ef fect sorteert, en van ongeveer vijftien pro cent kun je al snel na binnenkomst con cluderen dat ze onbehandelbaar zijn en dus nooit meer vrij zullen komen. Die groep kan wat hem betreft ook op een aparte afdeling in een normale gevange nis wonen. „Zestig procent kan eruit." Als de dure tbs-plekken alleen worden gebruikt voor mensen bij wie behande ling zin heeft, is volgens Van Marle ook prima aan de critici uit te leggen, dat je de kern van tbs overeind houdt. „Dan steek je het geld in de juiste mensen. Je gooit ze niet weg."

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 2005 | | pagina 1