Een klein, persoonlijk monument
REGIO
in de stadpen- ofJs de Leidse ster!a"h'et
Weduwnaar
mmm
SP
5t
HOC 970
jrectie.hdcuz@hdc.nl
VRAAG
veten hoe ze een feestje moeten bouwen. Op 3 oktober
j moeiteloos honderderdduizenden mensen. Maar van Ko-
1,1 1 ninginnedag in Leiden gaan de
vas echt heel meeste harten niet sneller klop-
oranje firmament rijzende? Na-
IBERT STRIJK, centrummanager.
>er Koninginnedag in Leiden?
I echt heel leuk in de stad. Ik heb geen bezoekers geteld,
I zelf het idee dat het een stuk drukker was dan vorig jaar.
lvens meer mensen gesproken die die indruk hadden.''
jven
lensen
rekken
ALPHEN AAN DEN RIJN, 17.15 UUR
Hij staat in de speeltuin van
Avifauna, op de brug boven
de waterbaan. Onder hem komen
joelend kinderen voorbij, in tot
bootjes omgebouwde vrachtwa
genbanden. Hij leunt tegen de
brugleuning en kijkt naar het grote
springkussen waarop zijn klein
dochters de grootste lol hebben.
Een tevreden glimlach krult zijn
mond. Een dikke zeventiger in een
groen colbertjasje en een grijze
broek. Daarboven een vriendélijk
Sinds ongeveer een jaar is hij we
duwnaar. Na een lang, gelukkig en
vruchtbaar huwelijk piepte zijn
lieve vrouw er op een dag plotse
ling tussenuit, 's Morgens voelde
ze zich niet lekker en voor alle ze
kerheid gingen ze even naar de
dokter. Die constateerde niets on
rustbarends, maar op weg naar
huis gebeurde het. Terwijl ze in de
auto voor het stoplicht stonden te
wachten, zakte zij ineens tegen
hem aan. Het ene moment zei ze
de hij haar hoofd zwaar op zijn
schouder. Hij reed onmiddellijk
weer terug naar de dokter, maar
wist toen al dat dat eigenlijk zin
loos was. En dat bleek te kloppen.
Ze was dood. Een ader bij haar
hart was gescheurd. „Ik weet zeker
dat ze er niets van heeft gevoeld."
Terwijl de kinderen om hem heen
het uitgillen van plezier, daar in
die Alphense speeltuin, vertelt hij
zijn verhaal. Ze waren zó gelukkig
met elkaar, dat ze het vaak tegen
weldige kleinkinderen. Hoe lang
zullen wij dit geluk nog mogen be
leven, samen?" Lang, maar niet
lang genoeg, zo bleek. Want zij
werd maar begin zeventig.
Toch heeft hij zijn levenslust er
niet door verloren. „Dat kwam bij
na meteen weer terug. We zijn nu
een jaar verder en natuurlijk heb
ik verdriet. Maar ik geniet ook. Ik
heb een kastje in me waarin ik dat
verdriet heb zitten. Soms doe ik
het open. Sta ik mezelf toe dat het
vonds alleen thuis ben, bijvoor
beeld. Dan treur ik en huil ik.
Maar dan gaat het weer dicht. Ver
der geniet ik van het leven. Het is
te mooi om er niet van te genie
ten."
Vandaar dus die glimlach. Zijn
kleindochter komt aangehold:
„Opa, we gaan patatjes eten. En jij
krijgt ook!" „Kind, wat heerlijk.
Wat heb ik dóór een trek in."
Prachtige man.
tde concurrentie aan met echte publiekstrekkers als
en Utrecht?
!i is om van Koninginnedag in Leiden een dag te maken
jcht gefeest wordt in de stad. Net als op 3 oktober. Mijn
\J.t het nu de goede kant opgaat. Als je de Leidse Koningin-
ien jaar geleden afzet tegen de viering van dit jaar is er
in hranderd- deze zich doorzet, kan het best snel
rpef P^^aritciï van Leiden op Koninginnedag."
ie ^timmert aan de weg?
-lar terug leefde toch een beetje het idee in de stad, dat
'z0 ft zou worden in Leiden op Koninginnedag. En ik merkte
iat srt berusting bij veel ondernemers. Die legden zich neer
at de meeste mensen de stad verlaten op deze dag. Ik
de daarom erg leuk om te zien dat dat in vrij korte tijd is
Irï /olgend jaar zullen al weer meer mensen denken: waar-
lige we we88aan want in Leiden is het gezellig."
het
^nl< eus Waarsenburg foto: Hielco Kuipers
Dver
[HIT DE ARCHIEVEN
dinsdag 3 mei 2005
lilijker
e hon-
min de
Jen
»te
aar dit
eiden
/ari-
Jen er
ar
stad in vergelijking met andere jaren. Alle locaties waar
d uil was, waren met elkaar verbonden en er was voor elk wat
Dor bleven veel meer mensen dan vorig jaar de hele dag
angen. En natuurlijk speelde het mooie weer ook mee."
Jules Schelvis (links) is elke keer weer onder de indruk van het theaterstuk dat Erik Borrias (rechts) baseerde op zijn boek over concentratiekamp Sobibor. Foto: Dick Hogewoning
Het verhaal van Jules Schelvis achter het theaterstuk Binnen de Poorten
n di"
Dinsdag 3 Mei
^ig^e gisteravond zijn oor te luisteren zou hebben gelegd te-
van de Pleyte-kamer in de Lakenhal zou zich hebben afge-
stal 'n vredesnaam aan de hand was in die ruimte. Er werden
Dr e^'^e deur 'n d'e defhse Lakenhal vrolijke en meewarige
3t é^en- ^aar *er verontschuldiging van de rustverstoring kan
oori'd. dat het liedjes waren uit de oude doos. Als er dan in
ekkj<undig museum gezongen mag worden, dan mogen het de
aUl zijn, welke helaas in de meeste streken zijn uitgestorven.
■hto,omm'ss'e voor Volkskunde van de Vereniging 'Oud Lei
zen/1 de Pleyte-kamer haargastenbijeenkomst hield. Op deze
Jtenwerd een boeiende causerie gehouden over het volkslied,
der te Katwijk. Uit deze causerie bleek echter, dat in Lei-
Ie prv'ng het volkslied nog slechts schaars beoefend wordt.
eer beleeft de onderzoeker nog in afgelegen streken als Ter-
scèn Friese 'Wouden' en West-Friesland.
Het verhaal van Jules Schelvis (84) is
indrukwekkend. En bizar, zoals het
verhaal van veel mensen die de con
centratiekampen van de nazi's over
leefden bizar is. Zijn ervaringen
schreef hij op in het boek Binnen de
Poorten. Verhalenverteller Erik Borrias
bewerkte het verhaal tot een theater
stuk. Vorige week al voerde hij het
stuk op in de Muze in Noordwijk.
Morgen, op de dag van de dodenher
denking, speelt hij het daar nog twee
keer. Later in de maand staat hij twee
keer in Alphen aan den Rijn, voor ver
schillende schoolklassen. Amstelvener
Schelvis heeft het stuk zelf inmiddels
meerdere keren gezien. En is elke keer
weer onder de indruk.
Dat hij de oorlog overleefde, ver
baast Schelvis nog altijd. Hij wil wel
vertellen hoe hij - telkens weer - de
dans ontsprong. Maar, waarschuwt
hij: „Dat moet in vogelvlucht. An
ders duurt het dagen."
En hij begint: „Het was de dag dat
de Westhaven was afgezet en alle Jo
den die er te werk waren gesteld,
werden opgepakt. Tot die groep Jo
den behoorde ik ook, maar het toe
val wilde dat ik net die dag thuis was
gebleven, omdat ik mij niet lekker
voelde, 's Avonds stonden twee re
chercheurs op de stoep, gekomen
om Jules en Rachel Scheltens mee te
nemen. Zoals je weet heet ik Schel
vis, geen Scheltens, en ik vertelde
het duo dan ook dat ze de verkeerde
mensen voor zich hadden. Daarop
dropen de twee af."
„Erg lang duurde dit geluk niet: we
kwamen toch in Westerbork terecht.
Van daaruit maakten we de lange
reis naar Sobibor, niet wetend wat
ons te wachten stond. Maar dat het
goed mis was, merkten we direct na
dat we uit de trein waren gestapt.
hemel. Onze groep werd overge
bracht naar een plaats met een klein
joods getto. Een getto met enige
vorm van zelfbestuur, waar geen ge
brek aan eten was. Dat duurde een
paar maanden, toen werden alle
kampen in de buurt geliquideerd en
werd het getto opgeheven. Iedereen
die te oud, te jong en ongezond was,
werd afgemaakt. De rest kwam in
concentratiekampen terecht. Zo
kwam ik terecht in een kamp waar ik
korven moest vlechten van wilgen-
takken. Helemaal niet zo slecht: we
werkten in een warme barak en
voerden eindeloze gesprekken. Maar
na een tijd moest ik weer naar bui
ten om graafwerk te verrichten.
Zwaar werk, waarvan ik wist dat ik
het niet lang zou volhouden. In een
opwelling stapte ik naar de Arbeits-
führer en vroeg of ik me mocht mel
den bij de wapenfabriek die aan het
concentratiekamp grensde. Allicht
dat het werk daar minder zwaar was.
De Arbeitsführer stemde toe. Een
week later hoorde ik dat de groep
waarmee ik manden had gevlochten
weg was. Waarheen laat zich slechts
raden."
„Zo bleef ik aan het werk tot het ein
de van de oorlog naderde en de Rus
sen kwamen. Omdat wij niet aan
hen mochten worden overgeleverd,
begonnen we aan wat later bekend
zou worden als de dodenmars. Vier
dagen en vier nachten hebben we
gelopen. Tot we in een stadje kwa
men waar transporten naar Ausch
witz bleken te vertrekken. Zo kwa
men we toch nog in Auschwitz-Bir-
kenau terecht. Ik zag meteen dat het
foute boel was - inmiddels wisten
we wel wat de moordfabriek van de
nazi's inhield. Maar terwijl ikzelf niet
meer verwachtte dat het nog goed af
zou lopen, werd ik uitgekozen om,
met een groep van 1500 mannen, in
een Zuid-Duits stadje aan het werk
te gaan. En dat terwijl Auschwitz nog
op volle toeren draaide! Daar, vlakbij
Stuttgart, zijn we op 8 april 1945 be
vrijd."
„24 Jaar oud was ik toen ik terug
kwam in Nederland. En wat ik toen
al had meegemaakt is onvoorstel
baar. Je moet een begenadigd schrij
ver zijn om onder woorden te kun
nen brengen wat ik, en vele anderen
ook trouwens, in die oorlogstijd heb
ben ervaren. Terug in Nederland
had ik niets meer. Rachel was omge
komen, ons huis was niet meer van
ons. Ik had dus wel iets anders aan
mijn hoofd dan nadenken over wat
was gebeurd. Ik was al blij als ik de
dag doorkwam. Langzaam maar ze
ker bouwde ik een nieuw bestaan
op. Ik vond een woning met mijn
moeder en zus, die godzijdank Ber-
gen-Belsen hadden overleefd. Ik
ging weer als dmkker werken, en in
1946 trouwde ik met Jo. Ik zag de
toekomst weer zonnig in. Zo heb ik
de oorlog jarenlang verdrongen. Tot
de vut in zicht kwam. Het is een be
kend fenomeen dat, als je ouder
wordt, je gaat terugdenken aan vroe
ger. Ik ook. Ik haalde aantekeningen
die ik tijdens de oorlog en vlak na de
bevrijding had gemaakt, tevoor
schijn en begon te schrijven. Zo
werd ik de eerste die beschreef wat
er in Sobibor, waar ik uiteindelijk
maar een paar uur was geweest, was
gebeurd. Ik begon meer episodes te
schrijven, en liet ze uittikken door
mijn secretaresse. Zo ontstond het
boek 'Binnen de Poorten'. Het is
mijn persoonlijke verhaal, maar
staat symbool voor de verschrikkin
gen die alle mensen die in de kam
pen terechtkwamen hebben meege
maakt. Mijn eigen, kleine monu
ment."
Binnen de Poorten, woensdag 4 mei
om 16.00 uur en 20.00 uur in de Mu
ze in Noordwijk, 18 en 19 mei in Al
phen aan den Rijn.
Nienke Ledegang
j zaterdag 3 mei
4 be
u: Leiden zijn afdankertjes steevast in trek. Op de vierde
vviiSt 'n de ^on Menkenhal boden verkopers massa's oude
3 jjAI ver voor de opening om 10 uur stonden tientallen men-
ijdd(te wachten voor de ir,gang. met een fikse voorraad (nog)
Jassen bij zich.
omsLeidsch Dagblad
nm% rubriek kunnen worden nabesteld door binnen veertien dagen na
/TOU50 (afdruk van 13 bij 18 in zwart wit) over te maken op gironummer
erj„^DC Media b.v., Postbus 2,1800 AA Alkmaar, onder vermelding van
ld, ANNO d.d.(datum van plaatsing) of door contante betaling aan
aar Ihet Leidsch Dagblad, Rooseveltstraat 82 te Leiden. U krijgt de foto
rjn j} binnen drie weken thuisgestuurd.
:erial
H COLOFON
:ijn r
lies!
motl
e11'
zent
ifl dpe: Jan Geert Majoor,
m ritan Brandenburg
'rdai die ld@hdcnl
is d
vrii/'Lelden'tel' 356 356
JS 54,2300 AB Leiden,
.r. D| van de receptie zijn:
'Lodiet donderdag
Leidsch Dagblad
VERZENDING PER POST
Voor abonnementen die per post (binnenland)
worden verzonden geldt een toeslag van €0,50
aan portokosten per verschijndag.
Voor zaterdagabonnementen geldt €0.60 per
zaterdag.
GEEN KRANT ONTVANGEN?
Voor nabezorging: 0800-1711 (gratis).
Mobiel: 072 - 5196800.
ma t/m vr. 07.30-17 00 uur; za: 08.00-13 00 uur
(als op zaterdag voor 12.00 uur wordt gebeld,
wordt de krant dezelfde dag nabezorgd. Wie
tussen 12.00 en 13.00 uur belt, ontvangt de
krant op maandag
ling,
A ft
356415
,P-5 356 325
srlijden, geboorte, jubilea
:richten, desgewenst met
ling, via www hdcmedia nl of
tberichten@nhd.hdc.nl.
fax 072-5196696, tel. 072-
OPZEGGEN
Opzeggen van abonnementen: uitsluitend
schriftelijk, uiterlijk één maand voor afloop van
de abonnementsperiode, t.a.v. afdeling
lezersservice, postbus 2,1800 AA Alkmaar
Voor leveringsvoorwaarden abonnementen zie
www leidschdagblad nl of KvK-nummer
37014187
KOOP
entfte,
gevib23-5 i5o 543
'3677
varidel: °~ns 356 300
ïciëfnn6n con*act °Pnemen
is ee
ianf00
mi, 1
1 Fol<MeePt8,f°)
rhe
002
l\V 1^.
1 aut. ine)
£216,90
een machtiging verstrekken
afschrijven van het
AUTEURSRECHTEN
Alle auteursrechten en databankrechten ten
aanzien van (de inhoud van) deze uitgave
worden uitdrukkelijk voorbehouden Deze
rechten berusten bij HDC Uitgeverij Media BV
cq. de betreffende auteur.
HDC Media BV, 2004
De publicatierechten van werken van
beeldende kunstenaars aangesloten bij een
CISAC-organisatie zijn geregeld met Stichting
Beeldrecht te Amstelveen
HDC Media BV is belast met de verwerking van
gegevens van abonnees van dit dagblad. Deze
gegevens kunnen tevens worden gebruikt om
gerichte informatie over voordeelaanbieding
en te gev*n, zowel door onszelf als door
derden Heeft u hier bezwaar tegen, dan kunt
Onze bagage werd ingenomen. Ook
mijn gitaar, die had ik meegenomen.
Ja, zo naïef was ik. Ik dacht, bij een
kamp hoort een kampvuur en horen
liedjes. Enfin, we werden geselec
teerd, je kent de verhalen. Omdat ik
er jong uitzag, kwam ik in de grote
groep jongeren terecht die bestemd
was voor de gaskamers. Maar ik zag
bij een groepje jongemannen aan de
kant mijn zwager staan. Ik sprong op
en vroeg in mijn beste Duits aan een
van die SS'ers of ik me bij die groep
mocht voegen. Hij aarzelde even en
stemde toen toe. Zo ontsnapte ik
zonder dat ik het vermoedde aan de
dood."
„De groep waarin ik kwam, werd
naar een kamp gebracht waar turf
moest worden gestoken. Zwaar
werk. In datzelfde kamp arriveerden
op een dag twintig Poolse Joden. Het
waren drukkers uit Warschau en ze
droegen een verklaring bij zich: ze
zouden als drukkers te werk worden
gesteld. Nou, dat was natuurlijk wat,
want ik en Leo, een goede vriend die
in dezelfde groep als ik zat, waren
van oorsprong ook drukkers. We wil
den hoe dan ook net zo'n papier be
machtigen. Op een dag vroegen we
of we de kampcommandant konden
spreken. We legden hem ons voor
stel voor. Een groot risico, want hij
kon twee dingen doen: machtig boos
worden, met alle gevolgen van dien,
of in een goede bui ons verzoek in
willigen. Kennelijk was hij in een
goede bui, want we hoefden niet
meer terug naar de turfvelden. We
voegden ons bij de groep drukkers."
„En zo kwamen we van de hel in de
Hier in Westerbork werd Jules Schelvis op transport gezet naar Sobibor. „Ik had
mijn gitaar meegenomen. Ik dacht, bij een kamp hoort een kampvuur en horen
liedjes." Archieffoto: ANP/Juan Vrijdag
