Wereldleiders
verwelkomen
Benedictus
PAUS BENEDICTUS XVI
'Joseph is Benedetto geworden...Dettoo, Dettooo!'
Gemengde Nederlandse reacties op Duitse paus
Briljant van geest, maar onwrikbaar in zijn conservatisme
Wetenswaardigheden
over Benedictus XVI
COC: Keuze
Ratzinger een
gemiste kans
Habemus papam
Afrika enigszins teleurgesteld
in Beierse
jctl am Inn
In Marktl am Inn, de
.plaats van de nieuwe
jjedictus XVI, werd gis-
feestgevierd. Een
Wwagen reed door de
riep de inwoners op
jzamelen op het
in ter ere van de ver-
feen van hun dorps
paus. Het Beierse
'700 zielen. De Bei-
Ê;r-president Stoiber
;n „historische dag
n en heel Duits-
inalen kozen
favoriet
iTie als paus het con-
aat, komt er als kardi-
ruit. Dat is het gezeg-
voor de derde keer in
lebben de kardinalen
jet aan gehouden. Jo-
Ü6 ringer gold met de
chop van Milaan, kar-
ttamanzi, als favoriet,
15 kardinalen maan-
Sixtijnse Kapel in
gingen.
woensdag 20 april 2005
ten luiden
nieuwe paus
1,45
:.a
4'6' )e klokken van de be-
52, e katholieke kerken in
lene Europese steden
javond geluid toen be-
2$ ddat er een nieuwe
3,40 )ok in Nederland kon-
M arochies de zogeheten
9.27 ken vijf minuten laten
o.iï )eklokken van de No-
1 :in Parijs begonnen
uur te luiden. In
'«lidden de klokken in
antiago de Compostel-
1, Santander en Ma-
in de Kroatische
0,n i Zagreb waren de
2.C4 e horen.
1.e
iger kreeg
roor humor
Kardinaal Ratzinger
4.50 n 1988 de Karl Valen-
.1.2 scheiding voor zijn
5'^ ior humor. Het eerbe-
94! Doemd naar een caba-
München die in de ja-
a igen dertig furore
.M tatzinger toonde zich
17 ogenomen met de on-
iing. „Humor is een
aken een christen
Mg ver beschikken.'
ivaller voor
ernieuwers
im Rooms-katholie-
even naar kerkelijke
ng, zullen „zware tij-
301 en onder de nieuwe
zei I. Wüst, de Neder-
21 rtegenwoordiger in de
ia!» anale rooms-katholie-
*2,3 uwingsbeweging We
451 ch (Wij zijn Kerk) gis-
'3.s Hij beschouwt het als
nvaller" dat de kardi-
51..strak conservatieve"
Ratzinger tot paus
ekozen.
Ingehuldigd
ndag
De nieuwe paus Be-
(VI wordt zondag 24
huldigd tijdens een
De mis zal om 10
en gehouden op het
jsplein.
aus heeft
aan ervaring
De nieuwe paus Be-
XVI heeft „een schat
ing" en deelt de doe-
Verenigde Naties van
iale gerechtigheid en
vrijheid. Dat heeft se-
eneraal Kofi Annan
Ikerenorganisatie gis-
gezegd. Annan felici-
rdinaal Joseph Ratzin-
jn verkiezing.
ritte rook
denbosch
kh - Net als in Rome
ond rond zes uur wit-
Ide schoorsteen van
kin Oudenbosch ge
steken dat er een
gekozen. Het rooksig-
gegeven door droge
K>i in brand te steken.
igin Beatrix
It gelukswens
Koningin Beatrix
ravond in een tele-
1 gelukswensen over-
aan de nieuwe paus,
tsXVI. Ze wenst hem
de vervulling van zijn
1de de Rijksvoorlich-
er hoopt op
letting koers
Premier Balkenende
de nieuwe paus, Be-
(VI, de koers van zijn
it. Johannes Paulus II,
etten. Hij hoopt dat
oog met andere gods-
al blijven zoeken en
igen de armoede zal
Kardinaal Ratzinger: op één na machtigste man in Vaticaan nu zelf de baas
door onze coorrespondent
Wierd Duk
Berlijn - Hij was op de paus na
de machtigste man in het Vati
caan. En nu is hij het zelf. De be
houdende Duitse curiekardinaal
Joseph Ratzinger, die het Con
claaf in de Sixtijnse Kapel voor
zat, is gisteren gekozen tot nieu
we paus, Benedictus XVI.
De Duitser, 78 jaar inmiddels,
zal naar verwachting de conser
vatieve lijn doorzetten van het
pontificaat van Johannes Pau
lus II. Ratzinger was het immers
die zich, als prefect van de Con
gregatie voor de Geloofsleer,
profileerde als een onwankel
bare verdediger van de katho
lieke rechtzinnige doctrine. In
die ideologische functie, die
Ratzinger al twintig jaar uitoe
fent, was de kardinaal uit Bei
eren een trouwe raadgever van
Johannes Paulus II. Diens con-
amsterdam/anp - De Neder
landse vereniging tot integratie
van homoseksualiteit (COC) be
schouwt de verkiezing van kar
dinaal Ratzinger tot paus als
een gemiste kans. „Er zal wei
nig veranderen. Dat had anders
gekund. Helaas", zei een
woordvoerder gisteravond.
Ratzinger schreef in 2003 in op
dracht van het Vaticaan een
richtlijn om regeringen ervan te
overtuigen dat het huwelijk
voor homoseksuelen een be
dreiging voor de schepping is.
Het COC ziet Ratzinger in de
„voornaamste penvoerder" van
het werk van zijn overleden
voorganger. Paus Benedictus
XVI zal om die reden „geen mil
limeter" afwijken van het con
servatieve beleid dat het Vati
caan al jaren voert, verwacht de
homovereniging.
Directeur R. Witlox van de HIV
Vereniging Nederland reageer
de evenmin enthousiast. Rat
zinger is voorstander van het
verbod op condooms. Witlox:
„Het lijkt op een lineaire voort
zetting van het vórige pontifi
caat. Dat betekent dat we niet
zoveel hoeven te verwachten
voor de preventie van aids. Dat
is jammer en spijtig."
servatieve richtlijnen voerde hij
- soms met harde hand - in de
praktijk van de kerk door.
De 'briljante retoricus' Ratzin
ger, wiens scherpe intellect
door vriend en vijand wordt ge
prezen, wordt door liberalen
gezien als de dogmatische 'emi
nence grise' die de kerk gevan
gen houdt in de middeleeuwen.
De Beier noemde homoseksua
liteit 'intrinsiek kwaad'. Hij ad
viseerde Amerikaanse bis
schoppen om de communie te
weigeren aan politici - als presi
dentskandidaat John Kerry - die
er liberale opvattingen op na
houden over abortus. Hij bekri
tiseerde het feminisme, dat
vrouwen zou 'opzetten tegen
mannen'. Hij pleitte tégen een
EU-lidmaatschap voor Turkije,
omdat Europa in zijn essentie
'christelijk' is. En Ratzinger
zorgde ervoor dat dissidente,
marxistisch georiënteerde be
vrijdingstheologen in Latijns-
Amerika uit hun ambt werden
gezet. Ook zijn uitspraak dat de
katholieke kerk superieur is aan
Joseph Ratzinger tijdens een mis
in het Beierse dorpje Ruhpolding
in 1952. Foto: Reuters
andere christelijke kerken,
zorgde voor consternatie.
Zijn rigoureuze theologie is de
reden, schreven Italiaanse
kranten vorige week nog, dat
vrijzinniger Duitse en Ameri
kaanse kardinalen zich tegen de
kandidatuur van de 'grootin
quisiteur' zouden hebben ge
keerd. De man uit Marktl am
Inn zou volgens zijn tegenstan
ders als nieuwe paus tezeer po
lariseren, ook omdat de char
mante Duitser het charisma en
de humor van de Poolse paus
Johannes Paulus II mist.
Ratzinger zelf beweerde toen
dat hij geen ambities had voor
het hoogste ambt. Hij wilde al
jaren eerder terug naar Beieren
om daar nog enkele boeken te
schrijven. Maar Johannes Pau
lus II had zijn vertrouweling ge
vraagd in Rome te blijven.
Ratzingers jeugdjaren speelden
zich af onder het nazi-regime in
Beieren. Opgegroeid in een
diep religieus gezin deserteerde
hij uit de Wehrmacht en be
landde na de oorlog in een
krijgsgevangenenkamp. Later,
als een gerespecteerd theoloog,
keerde hij zich tegen het ge
dweep onder linkse studenten
met het marxisme. De leer van
de kerk, meent Ratzinger in na
volging van Johannes Paulus II,
moet losstaan van de tijdgeest.
Joseph Ratzinger studeerde aan
de Theologische Hogeschool in
Freising en aan de Universiteit
van München. Met 24 jaar werd
de Duitser tot priester gewijd.
Al op 50-jarige leeftijd werd hij
tot kardinaal benoemd. In 1981
riep paus Johannes Paulus II
Ratzinger naar het Vaticaan,
waar hij de bewaker werd van
de katholieke orthodoxie. 'Mijn
betrouwbare vriend', zo noem
de Johannes Paulus II zijn Duit
se 'vice-paus'.
Ook onder de gelovige leken
heeft Ratzinger bewonderaars.
De Beierse katholiek heeft zelfs
een eigen fanclub met een web
site (www.ratzingerfanclub-
.com). Daar wordt de toen nog
kardinaal en nu nieuwe paus
geprezen als een 'briljant theo
loog' en 'een man wiens geloof,
eerlijkheid, integriteit en toewij
ding aan de waarheid doorklin
ken in diens werk'.
rome - Benedictus XVI begroet de pelgrims
op het Sint Pietersplein vlak na zijn verkie
zing. Duitse media meldden gisteren dat er
voor het eerst sinds bijna vijfhonderd jaar
een Duitser tot paus was gekozen. Maar Ne
derlanders zijn het niet met hen eens. Wij
beschouwen Adriaan Florisz Boeyens, die van was. Hij kwam echter uit Lotharingen, dat
9 januari 1522 tot 14 september 1523 als paus nu tot Frankrijk behoort. Voor Nederlanders
Adrianus VI de RK-Kerk bestuurde, als Neder- is daarom Victor il (1055-1057) de laatste
lander. De Duitsers zien hem als de laatste Duitse paus.
Duitse paus. De Duitsers zeggen eveneens Foto: EPA/Georgi Licovski
dat Stephanus IX (1057-1058) een Duitser
BiscJioppen in hun nopjes Joseph Ratzinger door sommigen gezien als tussenpaus
den haag/gpd - De uitverkiezing van
Paus Benedictus XVI heeft in Nederland
gemengde reacties opgeroepen. Er is
waardering voor zijn intelligentie, maar
tegelijkertijd vrees voor zijn conservatie
ve lijn.
Bisschoppen, priesters én vertegen
woordigers van de protestantse kerk ver
wachten, dat de uitverkiezing van de 78-
jarige Duitse kardinaal Joseph Ratzinger
de kerk in beroering zal brengen.
Bisschop Muskens van Breda had eigen
lijk op een Italiaan gerekend. „Eerst een
Pool, nu een Duitser. Dat is een breuk
met het verleden." Muskens, die giste
ren in spanning voor de televisie heeft
gezeten, heeft lovende woorden voor de
nieuwe paus. „Velen zeggen dat hij oer
conservatief is, maar dat valt nog wel
mee. Hij is zeer intelligent. Intelligent
genoeg om niet alleen conservatief te
zijn, want dat zal tegen hem werken."
Muskens heeft de paus als kardinaal
Ratzinger meerdere malen ontmoet in
Rome. Want hem opviel, is dat hij behal
ve Duits vloeiend Frans, Engels en Itali
aans spreekt. „Hij kan met alle bis
schoppen over de hele wereld spreken."
Minder positief is ex-priester en 'paus
wat cher' André Truyman. Hij ziet Rat
zinger gezien zijn hoge leeftijd vooral als
een 'tussenpaus'. „Ik vind het voor de
miljoenen katholieken in de wereld jam
mer, dat hij het is geworden. Het is een
uiterst conservatieve man, een man uit
de studeerkamer. Maar hij is de grote
steunpilaar van de vorige paus geweest.
Misschien dat hij daarom is gekozen."
Algemeen secretaris van de Protestantse
Kerk in Nederland (PKN), B. Plaisier, fe
liciteert de Rooms-Katholieke Kerk met
de benoeming van Ratzinger als paus.
„Het is toch een paus die vitaler is. Dat
is voor het bestuur van de kerk wel be
langrijk."
Plaisier is verheugd dat de paus uit
Duitsland komt, net als Nederland een
land met ongeveer evenveel katholieken
als protestanten. Toch is dat geen garan
tie voor een goede verstandhouding,
weet ook de algemeen secretaris. „In
2000 zocht Johannes Paulus II de ope
ning naar andere godsdiensten. Maar
Ratzinger vond dat andere kerken, waar
onder de protestantse, niet als échte
kerken beschouwd konden worden. Die
lijn moet hij natuurlijk niet doorzetten",
verwijst hij naar de verklaring Dominus
lesus uit dat jaar. Plaisier hoopt op een
'verrassing' nu Ratzinger zelf paus is.
Eergisteren nog zwarte rook en gisteravond eerst zwart, althans zo
dacht men, en toen toch nog, na nog meer verwarring, witte rook.
Foto: Reuters
rome/anp - Regeringsleiders en
kerkelijke leiders in Europa heb
ben tevreden gereageerd op de
verkiezing van de Duitse kardi
naal Joseph Ratzinger tot paus
Benedictus XVI.
De Franse president Jacques
Chirac feliciteerde de nieuwe
kerkvorst en zei dat Frankrijk
samen met het Vaticaan zal
blijven werken aan vrede en ge
rechtigheid.
Spanje hoopt eveneens op een
voortzetting van de historische
banden met het Vaticaan, zei
premier José Luis Rodriguez
Zapatero. De Spaanse islamiti
sche gemeenschap uitte beden
kingen over de verkiezing.
In het katholieke Polen luidden
de klokken, toen de keuze van
de opvolger van de Poolse paus
Johannes Paulus II bekend
werd. De voormalige president
en vakbondsleider Lech Walesa
noemde Ratzinger „een goede
keus". „Hij zal de missie van
onze dierbare paus voortzet
ten zei hij. Walesa uitte wel
twijfels over de leeftijd van Be
nedictus XVI. „Hij is vrij oud, ik
vraag me af of hij de taak die
voor hem ligt aan kan."
„Paus Benedictus XVI wacht de
moeilijke opdracht om de juiste
antwoorden te vinden op de
vragen naar zingeving waarmee
de samenleving in de 21ste
eeuw geconfronteerd wordt",
stelde de Belgische premier
Guy Verhofstadt in een reactie.
De aartsbisschop van de Britse
stad Liverpool, Patrick Kelly,
sprak zijn vertrouwen in de
nieuwe paus uit. „Ik ken hem
als een man met grote diep
gang. Ik geloof dat hij een heel
andere paus zal zijn."
De Verenigde Staten hebben de
verkiezing van de nieuwe paus
verwelkomd. Het ministerie van
buitenlandse zaken zei uit te
zien naar samenwerking met
Benedictus XVI. De organisatie
van de slachtoffers van seksueel
misbruik door priesters in de
Verenigde Staten heeft de nieu
we kerkvorst opgeroepen streng
op te treden tegen dergelijke
uitwassen. De paus moet de
desbetreffende priesters straf
fen en de slachtoffers niet nege
ren, aldus de organisatie. Meer
dan 4300 Amerikaanse priesters
zijn aangeklaagd wegens mis
bruik van meer dan 10.000 kin
deren.
Afrikaanse katholieken hebben
de keuze van Joseph Ratzinger
tot nieuwe paus begroet. Wel
was er ook enige teleurstelling,
omdat de hoop op een Afri
kaanse paus in rook opging.
Gelovigen in Nigeria en andere
Afrikaanse landen speculeerden
dat de Nigeriaanse kardinaal
Francis Arinze een goede kans
maakte. Als de 72-jarige was ge
kozen, zou hij de eerste Afri
kaanse kerkvorst zijn geweest
sinds Gelasius I in 496.
Veel Brazilianen hadden ge
hoopt dat voor het eerst een
landgenoot de hoogste functie
binnen de Rooms-Katholieke
Kerk zou gaan bekleden. De
aartsbisschop van Sao Paulo,
Claudio Hummes, werd tot de
belangrijkste kandidaten voor
het pausschap gerekend.
„Daar bid ik voor."
Bisschop Hurkmans van Den Bosch is
juist blij dat Benedictus XIV waarschijn
lijk de lijn van zijn voorganger zal door
zetten. „Bovendien kan hij zijn opvattin
gen altijd goed onderbouwen."
Bisschop Van Luyn van Rotterdam, te
vens vice-voorzitter van de Nederlandse
Bisschoppenconferentie, heeft een hoge
dunk van Ratzinger. „Het is een intelli
gente, zeer gelovige man."
Dat hij de nieuwe paus is, is volgens Van
Luyn geen verrassing omdat hij één van
de kardinalen was, die 'boven anderen
uitstak'. De bisschop heeft Ratzinger
meerdere malen ontmoet, voor het eerst
in 1993. „Ik ben onder de indruk van de
manier, waarop hij discussies voert. Hij
luister goed en gaat moeilijke onderwer
pen niet uit de weg."
Joseph Ratzinger is de oudste
kardinaal die tot paus wordt ge
kozen sinds paus Clemens XII.
Die werd ook op 78 jarige leef
tijd paus, in'1730. Hij is de eer
ste Duitse paus sinds Victor II
(1055-1057).
•Ondanks de krappe kas van
het Vaticaan krijgen alle werk
nemers de komende dagen een
speciale beloning van 1.000 eu
ro. De premie wordt betaald als
de Heilige Stoel na de dood van
een paus weer bezet is. De Vati
caanse kamerheer Eduardo
Martinez Somala had tot de
speciale beloning besloten en
toestemming vande kardinalen
ontvangen.
•De speciale website van fans
van de nieuwe paus (ratzinger-
fanclub.com) waar allerlei prul
laria te koop zijn, was na de uit
verkiezing onbereikbaar door
de enorme toeloop.
•In Polen is overwegend posi
tief gereageerd op de keuze van
een kardinaal uit het buurland.
„We houden van je, ook al ben
je geen Pool'", schreef een jon
ge Poolse in een internetforum.
Een ander mailde: „We felicite
ren de Duitsers."
•De Amerikaan Matt Foreman
van de nationale homo-organi
satie: „De nieuwe paus is een
man die bekend staat om zijn
niet aflatende krenkende uit
spraken jegens homo's. Het is
onvermijdelijk dat deze paus
ons nog meer pijn zal veroorza
ken."
door onze correspondent
Hans Geleijnse
Vaticaanstad - „Joseph is Benedetto
geworden", schreeuwt een Italiaanse
van middelbare leeftijd, de armen ten
hemel geheven. Ze wordt omhelsd
door een groep opgewonden jonge
ren. Dettoo, Dettoooo, krijsen ze.
Wat op deze dinsdagmiddag 19 april
kort na zes uur rond het Vaticaan ge
beurt laat zich nauwelijks beschrij
ven. Hier kondigt de moederkerk de
geboorte van een nieuwe leider aan
met de trots en vreugde van de jonge
moeder die na een voorspoedige be
valling haar eerste boreling aan de fa
milie toont.
De Italiaanse verwanten reageren zo
als ze zich bij een door hun favoriete
club gewonnen voetbalwedstrijd ui
ten: ritmisch handgeklap, ge
schreeuw, gejuich, uitzinnigheid. In
het half uurtje tussen de verwarring
over de rook die moeite had wit te
worden en het Habemus papam van
een wat nors kijkende kardinaal Me
dina perste zich een mensenmassa
door de smalle straatjes van de Borgo
naar de brede Via della Conciliazione.
„Zo moet het in de Middeleeuwen al
zijn gegaan, alleen waarschuwen de
mensen elkaar nu met het mobiel
tje", lacht Anna, een jonge geschiede
nislerares aan een Romeins lyceum.
Nonnen juichen Joseph Ratzinger toe na zijn snelle verkiezing tot Benedictus
XVI. Foto: Reuters
Oh, wat spreekt hij prachtig, zegt ze
lyrisch als Ratzinger met een glimlach
op zijn gezicht zijn eerste woorden
als paus spreekt: „De kardinalen heb
ben mij, een simpel en nederig die
naar in de wijngaard van God geko
zen."
„Dit wordt vast een hele goeie, ook til
is het geen Italiaan", zegt ze. Grapjes
zijn er ook: „Na een Pool, nu een
hond, want we hebben nu een pasto
re Tedesco (een Duitse herder) die op
ons past", zegt een vrolijke jonge
man. Hij wordt onmiddellijk bestraf
fend toegesproken. „Doe niet zo on
eerbiedig."
Maai- de naam Benedictus de Zes
tiende doet wat anders vermoeden
dan de bijnaam die Ratzinger als lei
der van de Congregatie van de Ge
loofsleer al had: Gods Rottweiler. Er
was ook een Benedictus zo'n hon
derd jaar geleden. Dat was een hele
progressieve man. Misschien wil de
nieuwe paus wel laten zien dat zijn
imago als kardinaal niet dat van zijn
ziel was.
In de menigte is zuster Anima van de
Orde van het Mensgeworden Woord
niet meer terug te vinden. Wat zal ze
blij zijn. 's Middags had de ten zuiden
van Rome wonende uit het Zeeuwse
Oostburg afkomstige non nog loven
de woorden over de Duitse kardinaal
Joseph Ratzinger gesproken. Ze heeft
niets dan lof over de conservatieve
toespraak die Ratzinger een dag eer
der hield. „Ik vond wat hij tijdens de
misviering zei geweldig", zei de ruim
tien jaar geleden in het klooster van
Brunssum toegetreden Anima.
Een verrassing moet het zijn, voor
haar, maar ook voor tallozen op het
plein. Eerder op de dag was de 78-ja-
rige Duitse kardinaal door bookma
kers en media nog afgeschreven als
favoriet. Ratzingers uitval naar mo
demisme en 'de dictatuur van het re
lativisme' zou slecht zijn gevallen on
der de wat meer vooruitstrevende he
ren van het kiesgezelschap.
Waar die informatie vandaan kwam,
speelt gisteravond op een kolkend
plein geen rol meer. Maar priester
student Eric van Teylingen, afkomstig
uit het bisdom Haarlem, wil wel een
paar kanttekeningen maken bij dat
conservatisme. „Tijdens mijn studie
hier loop ik tegen alle nationaliteiten
op, je bent hier echt in de wereldkerk.
Dan merk je toch dat kwesties die in
Nederland geweldig belangrijk wor
den gevonden, in andere landen veel
minder of zelfs helemaal niet spe
len."
Voor Eric moet het leergezag van de
kerk boven alles staan. „Modernise
ring is prima, maar dan denk ik toch
meer aan de middelen waarmee de
Kerk de Boodschap brengt. Dat is wat
anders dan toegeven aan grillen van
de tijd". Ratzinger zou het hem na
kunnen zeggen.
Vergeten zijn op dat moment de ver
warring die er tweemaal was: 's mid
dags na de twee ochtendstemmingen
kwam er twee keer zwarte rook, waar
bij de niet verwachte tweede keer ook
klokgelui te horen was. Op het mo
ment suprème was de rook juist eerst
donker gekleurd, terwijl er opnieuw
het reguliere klokgelui op het hele
uur te horen was.
Het besluit om ter uitsluiting van elke
vergissing de pauskeuze voor het
eerst ook kenbaar te maken met klok
gelui zorgt juist voor enorme verwar
ring. ,Ach, die kachel heeft 26 jaar
niet gebrand. Er zijn maar een paar
kardinalen die ook het vorige con
claaf hebben meegemaakt, dus er
moest wel geoefend worden, grapte
Van Teylingen eerder die dag.
Maar terwijl de menigte langzaam
van het plein wegtrekt, doen de in
Italië zo geliefde complottheorieën al
weer de ronde. „De Italianen hebben
dit met Ratzinger geregeld. Die heb
ben een meerderheid in het conclaaf
en daarom waren ze ook zo snel
klaar", zegt Emilio Braccari, een ac
countant van middelbare leeftijda
Zijn wantrouwen zal ongetwijfeWr
aangewakkerd zijn door de weten
schap dat de zender RAI Uno al een
kwartier na het bekend worden van
Ratzingers pausschap een interview
met hem uitzond. Natuurlijk, opge
nomen kort voor het conclaaf, met
Ratzinger in het zwarte werkkostuum
van de kardinaal. Benedictus XVI lijkt
een vriendelijk man. Maar als de in
terviewer zegt dat zijn naam ook ver
bonden wordt aan pauselijke ge
schriften die door critici als 'katholiek
fundamentalistisch' worden be
schouwd. veert Ratzinger op.
„Tegen dat gebruik van het begrip
fundamentalisme maak ik ernstig be
zwaar", zegt hij en de blik in zijn
ogen liegt er niet om. Ratzinger
spreekt zacht, maar misschien is het
wel de eerste keer dat Italië in Bene
dictus XVI bespeurt waar zijn be
treurde voorganger Johannes Paulus
II beroemd om werd: een ijzeren wil
en principiële onverzettelijkheid.
