Een niet te verteren werkelijkheid
Als racewagens
voortdaverende zinnen
Gewone wereldliteratuur uit Noorwegen
Executeur gaat voor de Gouden Strop
Huiveringwekkende roman Margriet de Moor over de watersnoodramp
ZATERDAG
16 APRIL
2005
Bijna dertig jaar geleden publiceerde
Jan Terlouw 'Oosterschelde: wind
kracht to'. Ad Zuiderent schreef ge
dichten over die ramp uit zijn jeugd,
meer aandacht heeft die fatale febru-
arinacht in onze literatuur, voor zover
ik weet, niet gekregen. Margriet de
Moor brengt daar met haar superieu
re nieuwe roman 'De verdronkene'
verandering in.
roman recensie
Wim Vogel
'De verdronkene' door Margriet de Moor
Uitgeverij Contact. Prijs: €18,90.
In de nacht van 31 januari op 1 fe
bruari 1953 neemt een verontruste
meteoroloog van het KNMI contact
op met Hilversum. Het leek hem ge
geven de nog steeds aanzwellende
orkaan raadzaam de radio die nacht
open te houden om de mensen in
het zuid-westen te kunnen blijven
informeren. Of hij gek geworden
was? Het laatste nieuws werd altijd
om elf uur uitgezonden, om twaalf
uur het Wilhelmus en bovendien,
voegde de radiomedewerker er na
een flinke nies aan toe, ben ik ziek.
Ook een gewaarschuwde hoofdinge
nieur van Rijkswaterschap, om vier
uur 's nachts gealarmeerd, kroop
weer lekker tussen de dekens en
durfde eerst om zeven uur 's och
tends de commissaris van de konin
gin in Zeeland uit zijn bed te bellen.
En terwijl de regering op zondag
vrijaf had, braken de dijken, ver
dronken honderden mensen en nam
de omvang van de watersnoodramp
op die godvergeten donkere, gure,
regenachtige en stormachtige zon
dag alleen maar toe.
Margriet de Moor richt met haar
grote roman De verdronkene niet al
leen een literair monument op voor
de 1836 slachtoffers die daar meer
dan vijftig jaar op hebben moeten
wachten, zij voegt ook een parel toe
aan een oeuvre dat zijn lezers toch
vooral wil voorhouden dat er zich
'vlak naast het leven waarin je toe
vallig bent beland een leven bevindt
dat je, doodgemoedereerd, even
goed had kunnen leiden', een citaat
uit Eerst grijs dan wit dan blauw,
haar eerste grote roman uit 1991.
Net als de alleswetende verteller
weet ook de lezer vanaf de eerste
bladzijde hoe het de drieëntwintigja
rige Amsterdamse Lidy Blaauw-
Het strand van stro en wrakhout is het voorlopige graf van tientallen slachtof
fers uit Oude Tonge. Archieffoto: ANP
Brouwer zal vergaan. Om haar twee
jaar jongere zusje Armanda te ple
zieren, rijdt zij met de auto van haar
vader binnendoor, dus via allerlei
veerboten, naar Zierikzee om Ar-
manda's petekind op haar verjaar
dag te verblijden met balletschoen
tjes.
Armanda zal die dag op Lidy's doch
tertje Nadja passen en 's avonds met
Sjoerd, Lidy's man, naar een feestje
gaan. En als Lidy op het veer over de
Nieuwe Waterweg het kwartje dat ze
moet betalen vergelijkt met een dan
wordt de veerman daardoor Charon,
de Waterweg de Styx en staat de af
loop vast. Zoals het ook onmiddellijk
duidelijk is dat Armanda de plaats
van haar vermiste zusje zal inne
men, met Sjoerd zal trouwen en een
leven zal leiden dat ze wel enigszins
heeft gearrangeerd maar dat haar
toch vooral overkomt.
Als de feiten vastliggen en de men
sen die worden beschreven verdron
ken zijn, moet Margriet de Moor het
van haar verbeelding hebben om de
laatste uren van Lidy en haar lotge
noten vast te leggen. Superieur en
huiveringwekkend proza levert die
positie haar op. De komst van het
water: 'Een soort geruis, aanzwel
lend. Even moet ze denken aan een
sprinkhanenplaag, dan aan een leger
van duizend manschappen dat van
de andere kant van het eiland zeer
snel aan komt stampen. Tijd om te
schrikken krijgt ze niet. Het hele uit
zicht verdwijnt. Een monsterlijke
hoge wals gitzwart water rijst op uit
het niets en rolt naar voren.' De on
dergang is onafwendbaar, alleen de
betrokkenen weten dat nog niet.
Op de zolderverdieping waar Lidy
tot haar verbijstering ergens midden
in de polder terechtkomt, wordt nog
een kind geboren, wordt koffie gezet,
kleumen natte, moede mensen, kin
deren, ratten en een gans. Buiten in
de donkere, gierende nacht drijven
Een bootje op zoek naar drenkelingen. Archieffoto
land terecht dat met eb met grote
snelheid de Oosterschelde op drijft,
richting Noordzee.
De zoektocht naar haar zus, van wie
Armanda het verleden meegekregen
met grote snelheid daken langs met
schreeuwende en psalmenzingende
mensen erop. En een paar uur later
klemt ook Lidy zich vast aan haar
losgeslagen dak, komt op een rietei-
heeft terwijl Lidy's toekomst ook
naar haar is overgelopen, eindigt
nooit. 'Alles in de wind, alles in de
wind', zegt het oude kinderliedje
over twee zusjes, waarvan de laatste
treurige regels luiden: 'Je bent een
ander, je bent een ander...'. Pas op
haar sterfbed komt Armanda echt in
gesprek met Lidy als er, net als in
Wouter van Oorschots roman Ver
kleed als mens, er contact lijkt te zijn
tussen de zoeker en de gezochte.
Vooral in haar Zeeuwse passages is
Margriet de Moor in deze klassiek
gestructureerde roman beangsti
gend zuiver en menselijk. Ook op de
grens van leven en dood aarzelt ze
niet en ramt ze de tragische feiten bij
ons naar binnen. Met een groot inle
vingsvermogen en met veel compas
sie voor diegenen die het verdienen
nu eindelijk eens beschreven te wor
den. Met als resultaat een niet te ver
teren en nooit meer te vergeten wer
kelijkheid.
o P -10
Dan Brown,
)a Vinci code
11 ngh-Sijthoff, 19,95
Dan Brown,
c Bernini mysterie
ngh-Sijthoff, 19,95
Baantjer,
ock en de broeders van de
öntein, 9,95
Nicci French,
me als ik val
'os, 19,95
Harry Mulisch,
vrouwen
lenhoff/Volkskrant,
00
Elizabeth George,
'Imaakte stilte
Bruna, 22,95
Dan Brown,
luvenalis dilemma
ngh-Sijthoff, 19,95
Marek van der Jagt,
Weininger of Bestaat de
nd van de filosofie, 3,50
Hella S. Haasse,
'egen der verbeelding
lenhoff/Volkskrant,
00
l) John Grisham,
»l
19,95
CPNB/De Bestseller 60
'hoff heeft zoals bekend weinig
kagse schrijvers meer, maar een
kden. Samen met de PCM-kran-
*dt dat steeds succesvoller uitge-
tok nieuw: het afscheidsoptreden
irek van der Jagt in het kader van
and van de Filosofie. Voorlopig
'i alleen nog als Arnon Grunberg
et leven. De Cock wil op vakantie
"aar wordt op zijn laatste werk-
■gehouden door een vervelend
Ie.
DE LEESTAFEL
Satirische roman Ronald Giphart over tv-koks en BN'ers door ciisbert K,ui,hof
roman recensie
Jeroen de Valk
'Troost' door Ronald Giphart. Uitgeverij Podium.
Prijs: €15,00.
Mensen die bekend zijn omdat ze bekend zijn;
die bevolken de roman Troost van Ronald
Giphart. Trendy types met een vlotte babbel en
een bruikbaar televisiehoofd, die overal pijlsnel
een mening over hebben. Permanent in de be
langstelling: columns schrijvend, wandelend
over rode lopers, pratend in talkshows en figu
rerend in societyrubrieken en roddelbladen.
Als topkok Art Troost een eigen tv-show krijgt,
moeten daar dan ook Bekende Nederlanders
bij. Troost haalde al menige Michelin-ster bin
nen. Maar dat is onvoldoende, vindt zijn regis
seur; hij dient in zijn kookshows terzijde te
worden gestaan door 'bekende handen'. Dus
ontvangt hij iedere week twee BN'ers in het
Franse kasteel waar hij staat te kokkerellen. Als
de roman van start gaat, zijn dat Helmke
Draaibaar en Hansen Fennema Klein. Ze wa
ren ooit schrijfster en filosoof en worden nog
steeds als dusdanig aangekondigd, hoewel de
ze achtergrond er weinig meer toedoet. Ze zijn
BN'ers van beroep.
Art Troost is van oorsprong 'een fanatieke
voedselautist', een culinaire freak die bijna uit
sluitend kan denken in termen van ingrediën
ten en bereidingswijzen. De werkelijke sterren
in zijn programma Sterallure zijn echter niet
die van Michelin maar de BN'ers. Die moeten
vertellen over hun fascinerende levens, het
geen resulteert in wat de regisseur 'human in-
terestainment' en 'mooie televisie' noemt.
Hoogst ongeduldig begint de hele cameraploeg
te kijken als Troost uitlegt dat het woord 'soep'
rechtstreeks uit het Indogermaans komt. Dat
soep 'hét oergerecht van onze menselijke soort
is; de eerste op vuur bereide maaltijd bestond
naar alle waarschijnlijkheid uit een proteïnerijk
nat papje'. Kan wel wezen, maar dat levert
geen 'mooie televisie' op. Gelukkig ontwikkelt
Troost zich - na een serie conflicten - snel tot
een gelikte gastheer.
Zo wordt een wankel universumpje opge
bouwd dat even vlot ineenstort. Het begint er
mee dat de redactie van de Michelingids de
avontuurlijk kokende en veel te populaire
Troost zijn sterren afneemt, als gebaar tegen
over het behoudende publiek. Prompt laat zijn
complete keukenploeg hem in de steek, want
met een sterrenloze chef wil niemand worden
geassocieerd Tegelijkertijd schrijven de 'filo
soof en de 'schrijfster' columns over eikaars
seksuele losbandigheid, hetgeen tot slaande
ruzie leidt. En uiteraard tot columns die weer
over deze columns gaan. Wie alle details van
Troosts ondergang wil vernemen, moet dit
boek zelf maar gaan lezen.
Deze satirische roman over kookgekken, tv en
BN'ers is weer een typisch Giphart-boek. Vol
barok taalgebruik en populair-wetenschappe-
lijke feitjes, als in een roes opgeschreven. Het
bereiden van de juiste eendenleversoep wordt
Ronald Giphart. Foto: GPD/Phil Nijhuis
gepresenteerd als een kwestie van leven en
dood. Een bezoek van een Michelin-inspec-
teur is als een inval van nazi's op een onder
duikadres. En tussendoor mijmert de hoofd
persoon over de Oerknal, het LSD-achtige ef
fect van ouderwets roggebrood en de smaak-
theorieën van Aristoteles.
Giphart springt nogal van de hak op de tak,
maar zijn enorme gedrevenheid maakt dat
slechts zelden de verwarring toeslaat. Het is
wonderlijk wat een lezer tot zich kan nemen
als de schrijver maar over een soepele stijl be
schikt. Eveneens opmerkelijk is hoe gemakke
lijk Gipharts proza zich laat lezen ondanks de
lange, als racewagens voortdaverende en bijna
uit de bocht vliegende zinnen. Aan soberheid
doet de schrijver net zo min als zijn hoofdper
soon achter het fornuis. Giphart beweert iets,
zo expliciet en plompverloren als maar moge
lijk is, herhaalt het zojuist gezegde in andere
bewoordingen en doet er daarna nog een paar
enorme scheppen bovenop.
Wanneer wordt geconstateerd dat de regisseur
te vaak herinneringen ophaalt aan zijn tv-ver-
leden in de schaduw van Mies Bouwman en
Willem Ruis, is te lezen dat hij van de crew
hierover geen seconde mag uitweiden: 'Niet
aan het eind van de avond en ook niet meer 's
middags bij de lunch en zeker niet bij het
avondeten en al helemaal niet bij het ontbijt,
om maar te zwijgen van ertussendoor.' Dat we
het maar weten.
De gemiddelde literator houdt zich in, sugge
reert meer dan beschreven wordt, maar
Giphart doet daar niet aan. Zoals Bob den Uyl
quasi-vormeloze verhalen schreef die we niet
temin ademloos uitlezen en Bernlef nauwelijks
kan spellen maar literaire prijzen binnenhaalt,
zo kan Giphart het zich veroorloven om
schaamteloos overdadig te zijn. De ware
meester creëert immers zijn eigen wetten.
Noorwegen bestaat honderd jaar als
zelfstandig koninkrijk. Uitgeverij De
Geus heeft ter gelegenheid daarvan
een bundel uitgegeven met fragmen
ten van zeventien Noorse auteurs
Onder het Noorderlicht', €2,50).
Twee Noren van De Geus liggen op de
leestafel plus een derde die uitgege
ven is door De Wereldbibliotheek. Zijn
deze romans nu typisch Noors? Nee,
'gewoon' wereldliteratuur lijkt me, en
dat is een groot compliment.
Tang (De Geus, €14,90) van de
schrijver Erlend Loe gaat over mo
dern relatieleed. Hoofdpersoon is
een vriendelijke en nadenkende jon
gen die altijd bereid is zijn ongelijk
toe te geven, maar niet erg wils
krachtig is. Integendeel, alles over
komt hem. Zijn vriendin overkomt
hem, dat ze bij hem intrekt gebeurt
hem en ook de scheiding gaat buiten
hem om.
De naam van de hoofdpersoon krij
gen we niet te weten, wel die van
zijn vriendin. Het is Marianne voor
en na. En het is verdomd moeilijk
om geen hekel aan haar te krijgen. Je
zou de man op het laatst toe willen
schreeuwen: bijt eens van je af,
dump haar, maar hij doet het niet.
Noorwegen schijnt Loe een beetje
een cultschrijver te zijn geworden.
Met zinnetjes als: 'We gingen met
z'n vieren in de woonkamer zitten
en begonnen meteen gezellig te
doen', kun je die cultstatus goed be
grijpen. De ironie maakt het verhaal
dragelijk en bij tijden erg geestig,
maar ontneemt het ook zijn urgen
tie.Dat kun je van Jon Fosse's Och
tend en avond (Wereldbibliotheek,
€12,50) niet zeggen. De novelle is
een verhaal op leven en dood. Fosse
is vooral bekend van zijn toneelstuk
ken die over de hele wereld gespeeld
worden. Dit is de eerste prozaverta
ling in het Nederlands. De setting is
typisch Fosse: een huisje aan een
fjord waar een oude visser woont.
Hij heet Johannes en als hij op een
dag wakker wordt is alles opeens an
ders dan anders. Zijn lichaam voelt
niet meer stram en stijf, zijn koffie
en zijn ochtendlijke shagje smaken
niet meer. En in de haven komt hij
zijn overleden vriend Peter tegen. In
zijn boot maken ze een overtocht die
De Overtocht blijkt te zijn.
'Snap je? vraagt Peter
Ik weet het niet, zegt Johannes
Jij bent nu ook dood, Johannes, zegt
Peter
en Johannes kijkt Peter aan, maar
dat is verschrikkelijk wat hij daar
zegt, dat hij dood is
Ben ik dood? vraagt Johannes
Ja, jij bent nu ook dood, Johannes, jij
ook, zegt Peter'
In het hele boek komt geen punt
voor. Wil de schrijver een vraagteken
zetten bij de dood als eindpunt van
het leven? Lars Saabye Christensen
vindt dat een goed boek aan drie cri
teria moet voldoen: het moet een
goed verhaal bieden, het moet goed
geschreven zijn en het moet interes
sante personages bevatten. Van Jon
Fosse's boek zou je kunnen zeggen
dat het verhaal origineel is, de stijl
subliem, maar de personages nog
een beetje vlak.
Christensens Maskerade (De Geus,
€22,50) scoort op alle drie de criteria
hoog, maar het is vooral de intrige
rende hoofdpersoon Adrian die het
boek uitzonderlijk maakt. Adrian is
het schoolvoorbeeld van de onbe
trouwbare verteller. Al heel snel heb
je door dat er iets mis is met het
kind. Hij smeert bijvoorbeeld opzet
telijk de rug van zijn moeder in met
room in plaats
van met zonne- - 0
brand en zij ver
brandt zo ernstig
dat er een dokter
bij moet komen.
Als Adrian op
een gegeven mo
ment meerdere
versies van de
zelfde gebeurte
nis gaat vertel
len, klapt de val
van Saabye
Christensen ge
nadeloos dicht.
De verwijzingen
naar Oedipus
waren niet voor
niets. Moord, in
cest en onwe
tendheid blijken
de klassieke in
grediënten te
zijn van dit fami
liedrama. Of
moet je zeggen komedie? Het boek
eindigt met: 'Het toneel is weer in
duisternis gehuld. Meer is er niet. En
als mijn verhaal je heeft ontroerd,
dan was het een tragedie. Heb je ge
lachen, al is het maar één keer, dan
was het niet meer dan een komedie.'
Christensen weet de verwarring, de
woede en ook het verdriet van Adri
an moeiteloos over te brengen. Ik
kan niet anders dan sympathie voe
len voor de arme duivel, maar gela
chen heb ik ook.
JON FOSSE
Ochtend en avond
Roman
thriller recensie
Arno Ruitenbeek
'De executeur" door Ton Theunis. Uitgeverij De
Boekerij. Prijs: €16,50.
Het boek De executeur gaat hoge ogen
gooien in de strijd om de Gouden Strop, de
prijs voor de beste Nederlandstalige mis
daadroman. Voormalig gevangenbewaker
en rechtbankgriffier Ton Theunis heeft de
Klaas Bruinsma-mythe een verrassende
draai gegeven.
Na de verschijning van Marian Huskens In
de ban van Bruinsma werd de vraag gesteld
waar de fascinatie voor 'De Dominee' van
daan kwam. Want snappen deden velen
het niet helemaal, afgaande op de feiten
over deze drugsbaron, die een serie moor
den op zijn geweten zou hebben, een af
perser was en zelfs in zijn 'vak', zeker in de
laatste periode, meer blunderde dan suc
cessen behaalde.
Theunis geeft het antwoord op die dubieu
ze aantrekkingskracht. Juist door het onbe
rekenbare karakter van Bruinsma, de zieke
lijke afwijking of stoornis die hem dreef,
krijgt hij menigeen in zijn ban. Als er dan
ook nog een aankomend prinsesje bij be
trokken is, en een schietgrage clown ge
naamd Charlie die in gebroken Nederlands
Peter R. de Vries aan een reeks hoge kijkcij
fers helpt, is de attractie compleet.
Bruinsma heet Groeneveld in De executeur.
Hij heeft een testament achtergelaten en
dat wordt uitgevoerd door zijn ex-Joegosla
vische pleegzoon Baco. Dit type schiet her
en der in het land onschuldige vrouwen
dood. Het lijkt er op dat hij aan het trainen
is voor de ultieme moord, die op de koning
gin.
Frits Calis, de politieman die we kennen uit
Theunis' eerste thriller Nordica, over een-*
gijzeling op een veerboot, wordt zijns on
danks bij het onderzoek naar de geheim-
zinnige moordenaar betrokken. Uit Nordi-*
ca is ook onder anderen Calis' nieuwe
vriendin, de Duitse Erica Bendeler, overge
stapt. Zij krijgt een flinke rol toebedeeld,
maar daar moet aan worden toegevoegd:
helaas. Want De executeur heeft een prima
intrige, met een grote spanningsboog en"
een knappe ontknoping. Met de geloof
waardigheid is weinig mis, en datzelfde
geldt voor de dialogen en karakters. Maar.
dat een verkoopleidster van Ikea zich mag
bemoeien met recherchewerkzaamheden,
lijkt net iets te ver van huis.
