Cash geld krijgt malafide imago
Hoe lang betalen we nog met klinkende
munt? In een Duitse supermarkt kan ai met
een vingerafdruk worden betaald, maar op
de Utrechtse automarkt willen ze nog
gewoon boter bij de vis. „Als je straks
contant betaalt, gaan mensen je wellicht
wantrouwend aankijken."
door Eric de Bie
ENAME PINNEN EN CHIPPEN
al toonbanktransacties x 1 miljoen
Innen Q Chippen
1069
1999 2000 2001 2002 2003 2004
GPD/RS
Twaalfduizend euro moet de limousi
ne kosten. Compleet met koelkast, te
levisie, telefoon en geblindeerde ra
men. Een koopje, noemt de handelaar de
wagen, die duidelijk een aandachttrekker is
op de automarkt in Utrecht. „Voor minder
doe ik het niet," zegt de verkoper, terwijl hij
over de rand van zijn zonnebril kijkt.
Het moet ook nog contant. Boter bij de vis,
want zo gaat dat nog steeds op de wekelijkse
markt voor tweedehands auto's. Ondanks de
toename van zakkenrollers en zelfs overval
len met geweld. „Soms laat ik iemand wel
eens telefonisch geld overmaken en dan
wachten we tot het op mijn rekening staat,"
zegt de handelaar. „Meestal gaat het gewoon
handje-contantje."
Vroeger, vertelt een andere verkoper, „toen
er nog alleen Nederlanders naar de markt
kwamen, kon je betalingen wel via de bank
laten lopen. Tegenwoordig verkoop je bijna
alleen maar aan Oost-Europeanen of Afrika
nen. Dan wil je gewoon meteen je geld
zien."
De Utrechtse automarkt is duidelijk een
plaats waar voorlopig niet wordt gedacht
aan technologische vernieuwingen op het
gebied van betaalmiddelen. Met een credit
card of pinpas kun je er niet terecht en de
handelaren moeten waarschijnlijk helemaal
niet denken aan betalen met een irisscan of
een vingerafdruk, zoals dat sinds kort in een
Duitse supermarkt kan.
Wat dat betreft zijn er meerdere transacties
te bedenken die niet zo snel met een elektro
nische of digitale oplossing worden afgehan
deld. Te denken valt aan de prostitutie of de
aannemerswereld.Als de klusjesman een
karwei heeft afgerond, komt toch vaak de
vraag of je op de rekening wacht of dat je het
Twee potentiële kopers proberen een limousine op de Utrechtse automarkt. Betaling met plastic geld is hier niet mogelijk. Foto: GPD/Harmen de Jong
meteen contant betaalt," zegt Fred van
Raaij, hoogleraar economische psychologie
aan de universiteit van Tilburg.
Vruchteloos
Betekent dit dus dat de pogingen van ban
ken en andere financiële instellingen om het
betalen met plastic te bevorderen vruchte
loos zijn? Of zal er toch ooit sprake zijn van
een wereld zonder ritselende bankbiljetten
en klinkende munten?
Misschien, denkt directeur Henk Brouwer
van de Nederlandsche Bank, maar daar zul
len nog vele generaties overheen gaan. „Nog
heel veel opvolgers van mij zullen met mun
ten en biljetten te maken hebben. Voor be
paalde transacties blijft het handig en er
speelt ook traditie mee. Mensen zijn het ge
wend en stappen nu eenmaal niet zo snel
van een gewoonte af."
Voor banken is dat vervelend, want betalen
met contant geld blijkt veel kosten met zich
mee te brengen. Banken moeten de gestorte
biljetten en munten namelijk tellen, op echt
heid controleren, verpakken en opsturen
naar de Nederlandsche Bank (DNB). Daar
voor is verhoudingsgewijs veel personeel no-
dig.
Banken zien consumenten daarom veel lie
ver betalen met een chipknip, die ongeacht
de grootte van het transactiebedrag het
meest kostenefficiënte betaalproduct is. Ook
de pinpas is meestal voordeliger. Vergeleken
met contact betalen brengt pinnen vanaf
een bedrag van 11,63 euro minder kosten
met zich mee, zo heeft de DNB berekend.
In het DNB-rapport 'Betalen kost geld' is te
lezen dat in 2002 de totale maatschappelijke
kosten voor de vier betaalproducten (con
tant, pin, chip, creditcard) 2,9 miljard euro
bedroegen. Dat kwam neer op ruim vierhon
derd euro per huishouden. Als van de circa
zeven miljard contante betalingen die in dat
jaar werden gedaan, er anderhalf miljard
door een elektronische handeling zouden
worden vervangen (1 miljard pin en 500 mil
joen chip), zou dat een kostenbesparing van
100 miljoen euro opleveren.
Gering
Drie jaar verder is er weinig veranderd. Het
gebruik van de pinpas en de chipknip is vo
rig jaar wel weer toegenomen, maar zij vor
men nog altijd een zeer gering deel van het
Nederlandse betalingsverkeer. Ruim tachtig
procent van de toonbanktransacties wordt
nog met contant geld afgerekend. Dat ge
beurt vaak als een klein bedrag moet worden
betaald, zoals bij parkeerautomaten of in
winkels met voedingsmiddelen. De pinpas
wordt meer gebruikt in supermarkten, tank
stations en non-foodwinkels, waar de aan
koopbedragen vaak hoger zijn.
Consumenten blijken moeilijk van dit pa
troon af te brengen, terwijl onderzoek toch
heeft uitgewezen dat de pinpas qua ge
bruiksgemak hoger wordt gewaardeerd dan
contant geld. Dat toch sneller een biljet op
de toonbank wordt neergelegd, komt waar
schijnlijk doordat consumenten betalen met
contant geld voor zichzelf als goedkoop er
varen. Betalen met elektronische betaalmid
delen vinden ze juist relatief duur. In werke
lijkheid is dat dus niet zo.
„Mensen hebben het idee dat ze zichzelf
met contant geld beter onder controle heb
ben," zo verklaart hoogleraar Fred van Raaij
het onlogische gedrag van consumenten.
Als ik nu maar vijftig euro in mijn porte
monnee heb, geef ik ook niet meer uit, is
daarbij de gedachte. Bij chippen en pinnen
word je pas achteraf met de pijn geconfron
De nieuwste vorm van betalen met een creditcard: betalen via internet.
Foto: GPD/Roland de Bruin
tot grote veranderingen leiden.Als straks
alle producten in de supermarkt zijn uitge
rust met een chip en de chip op je pas is ook
wat intelligenter gemaakt, wordt boodschap
pen doen niet meer dan de winkel in en uit
lopen. Bij vertrek registreert het poortje pre
cies wat je hebt gekocht en wordt het bedrag
meteen van je rekening afgeschreven."
Van Raaij verwacht door dit soort toepassin
gen een toenemend gebruik van pinpassen.
„Je kunt ook aan een systeem denken waar
bij de consument niet per transactie betaalt,
maar per termijn. Gedurende een bepaalde
periode worden alle aankopen geregistreerd
en die worden dan aan bijvoorbeeld het eind
van de maand in één keer afgerekend. Tech
nisch gezien is dat makkelijk te regelen."
„Consumenten voelen daar misschien min
der voor vanwege de eerder genoemde zelf
bescherming, maar de acceptatiegraad van
mensen gaat op een gegeven moment ook
een rol spelen. Het is een economisch gege
ven dat geld uitgeven niet leuk wordt gevon
den. Hoe hoger het bedrag, des te makkelij
ker mensen het doen. In feite is dat de psy
chologie van de creditcard. Daarbij is geble
ken dat gebruikers het prettig vinden om
maar één keer per maand de pijn van beta
len te voelen."
Malafide
Ondanks die ontwikkelingen gelooft Van
Raaij, en met hem onder anderen Lelieveldt,
dat cash een belangrijke rol blijft spelen in
het betalingsverkeer. „Per sector gaat het
verschillen," zegt laatstgenoemde. „Nu kun
je bijvoorbeeld in veel bedrijfsrestaurants al
leen chippen. Zo zal contant geld ook op be
paalde markten voorlopig worden gebruikt."
„Elk betaalmiddel gaat inderdaad zijn eigen
rol spelen," meent ook de hoogleraar. „Zo
blijft de creditcard gebruikt worden voor du
re aankopen. Contant geld zal op de norma
le toonbanken langzaam verdwijnen. Ik
denk dat cash geld een beetje een malafide
imago krijgt. Je ziet nu al dat winkels geen
grote coupures accepteren. Als je straks con:
tant betaalt, gaan mensen je wellicht wan
trouwend aankijken."
GPD/Harmen de Jong
teerd en dat vinden mensen vaak minder
prettig."
„Chippen is eigenlijk vooruit betalen. Je
laadt eerst je kaart op en dan ga je het uitge
ven. Het gevaar daarbij is dat je alles in een
keer uitgeeft. Het is te vergelijken met de re
gel dat als je veel bier in huis hebt, je ook
veel bier drinkt. Betalen met contant geld is
dus voor veel mensen een zelfbescherming."
Begrijpelijk
De commotie die vorige maand ontstond
over een plan bij de banken om extra kosten
in rekening te brengen voor mensen die
contant betalen, wordt zo begrijpelijk. In de
Tweede Kamer werden vragen gesteld, maar
volgens Simon Lelieveldt van de Nederland
sche Vereniging van Banken (NVB) bestaat
zo'n plan niet.
„Wat speelt is een wetsvoorstel van de Euro
pese Commissie, waarin staat dat de feitelij
ke kosten die contant betalen met zich mee
brengt zichtbaar moeten worden gemaakt
voor de consument. In feite is dat het ver
haal van het DNB-rapport 'Betalen kost
geld': contante betalingen kosten de maat
schappij te veel."
„Nu wordt cash in feite gesponsord door de
banken en winkeliers en dat wil de Europese
Commissie niet. Het is niet zo dat de banken
al hebben besloten extra kosten voor con
tant betalen in rekening te brengen. Er
wordt nu in het Maatschappelijk Overleg Be
talingsverkeer (DNB, Consumentenbond,
MKB) gekeken op welke manier een verdere
verschuiving naar elektronische betaalmid
delen kan plaatsvinden," aldus de secretaris
betalingsverkeer van de NVB.
Banken zetten daarbij nog vol in op de chip
knip. Ondanks het feit dat de trage accepta
tie voor middenstanders en consumenten
organisaties reden is te zeggen dat de intro
ductie van het betaalmiddel is mislukt. „De
behoefte voor chippen is echter evident,"
meent Lelieveldt. „Banken zullen nog meer
het gebruiksgemak aan de consument dui
delijk moeten maken."
Daarbij zal de nadruk liggen op de hoge
transactiesnelheid van het betalen met chip
knip. Iets waarvoor consumenten gevoelig
zijn. De gemiddelde afrekentijd met een
chipknip is veertien seconden, terwijl voor
betalen met cash gemiddeld vijf seconden
meer nodig is. Pinnen duurt over het alge
meen 26 seconden en betalen met een cre
ditcard 28 seconden.
Afstand
Het kan nog sneller: in Hongkong bestaat
een oplaadbare elektronische betaalkaart die
slechts op tien centimeter afstand bij een
kaartlezer hoeft te worden gehouden en niet
in een betaalautomaat moet worden gestopt.
Die kaart is ontwikkeld voor het openbaar
vervoer, maar kent inmiddels een ruimere
toepassing in onder meer winkels. In Neder
land bestaan plannen een soortgelijke kaart
voor het openbaar vervoer in te voeren.
Betrouwbare technologische ontwikkelingen
zullen bij de verdere acceptatie van elektro
nische betaalmiddelen een belangrijke rol
geen spelen, verwacht Fred van Raaij. Sim
pele aanpassingen aan de pinpas en vooral
de chipknip kunnen volgens hem echter al
Publiek op zoek naar een auto in Utrecht. Foto:
ZATERDAG
16 APRIL
2005
