'Hier ben ik een stuk minder beleefd geworden'
BINNENLAND
Hoogleraar moderne geschiedenis James Kennedy: geen Hollander, geen Amerikaan
s
H DC 292
zaterdag 16 april 2005
Hofland
iam - James Kennedy
logleraar moderne ge-
lisaan de Vrije Universi-
Amsterdam. Een Ameri-
teen Nederlandse moe
eens per maand heim-
ftnaar zijn geboorte-
Nederland ben ik min-
efd geworden."
irste ervaring met Ne-
was traumatisch. Ik
j de friteskraam en ik
ooit aan de beurt. Ik
!tjes te wachten, maar
rland werkt dat niet. Al-
Nederlanders willen je
Ikke eerst. Hier moet
ezelf opkomen, nou ja,
d, maar doorgaans kom
eleefdheidsvormen niet
iak. Het is hier: ik let op
k en jij let op jouw
dat ik daar aan mee be
ien. In de trein zet ik
naast me, zodat de
daar iemand gaat zit-
kleiner is. Ik ben min-
efd geworden. Ik ben
eboren Amerikaan niet
Dat heeft te maken
yspace.
nd tegen je aan botst,
lof met zijn karretje in
markt, dan zegje: sor-
ie me. Jij staat in de
lan ben je die andere
excuses schuldig. Of
it een paar mensen
iraten en iemand kan
ngs, dan maak je ruim-
hij er wel langs kan.
t. Wou je d'r langs? Dat
fmaar op.
vanochtend moest ik
in op de fiets ergens
brengen en dan kom je
pad door een prachtig
idee dat je in de stad
fiets kunt gebruiken
lat je meteen op een
treg terecht komt, dat
eweldig. Dan is Neder-
fantastisch land.
ifeer is hier ook heer-
ook ruimte voor een
iz'ntijd, voor stoom
voor een beetje bezin-
t is echt veel losser dan
ka. Dus als je vraagt of
tier bevalt, dan moet ik
lat ik een dubbel gevoel
Amerika geboren, ben
gebracht, heb er het
e deel van mijn leven
I. Ik ben aan dat land
Misschien heb ik één
rper maand heimwee,
t, maar dat vind ik ei-
rel veel. Dan heb ik het
ik Amerika mis, denk ik
familie en vrienden,
1 die ik er heb gemaakt,
is het geen enkel pro-
n af en toe te twijfelen,
wijfels te hebben, in
is dat een essentieel
el van het leven, als te
er van alles weten en
:htig optreden. In Ne-
fijn de marges kleiner:
ïachtpatsers, maar ook
ipenlijke twijfelaars,
ïen voelen zich zo op
ak als ze zich bloot ge-
ze zich daardoor ook
tsbaar voelen,
oor mijn studenten
op te treden als ver
sman of raadsman. Ze
un eigen weg wel. Ik
[dat een goede vrien-
nijn vrouw voor het
Nederland was. Ze
Nederlandse vrouwen
elbaar zelfverzekerd,
ka ben je voor een be-
leel afhankelijk van
die je een positieve
k geven, die je stimule-
•eleving hebben Ne-
rs dat nauwelijks no-
is het veel meer: Ik
ik ben, ik weet wat ik
'en, mijn persoon
niet. Zo beleef ik het in
als iemand die uit
komt.
it een dorpje in het
westen van de VS en
tst een bescheiden cul-
auteur hoor je te zeg-
tuk stelt niets voor.
ft een ander te zeggen:
is juist heel goed. In
'd weet je zelden of je
goed of echt slecht
rijg heel veel positieve
'P mijn werk, maar te-
Et ik dat ik daar voor-
lee moet zijn. In het
odel ben je afhankelijk
ir, dus uitbundige lof
dige kritiek zal er
zijn er momenten dat ik denk:
wat doe ik hier?
Nederland is een uitermate
boeiend land, maar in Amerika
is er voortdurend een intense
dynamiek die ik hier wel eens
mis. De verkiezingen bijvoor
beeld zijn een echte belevenis
en de gesprekken gaan daar
over het algemeen ook over an
dere dingen. Vaak zijn de om
gangsvormen oppervlakkig,
maar tegelijkertijd is de emotio
nele lading sterker.
Amerikanen praten gemakkelijk
over hun gevoelens, hun emo
ties, hun worstelingen. Neder
landers hebben daar meer
moeite mee, hier gaan gesprek
ken veel meer over de buiten
wereld en hoe mensen daar te
genaan kijken. Ik zeg niet dat
het beter is, maar anders, soms
wel warmer. Ik zie Nederland
wel langzaam veranderen, on
der invloed van de emotie-tv,
maar er is toch nog altijd iets
van: een fatsoenlijk mens moet
zich bedwingen.
Rationaliteit blijft een hoge
waarde, huilen komt voor,
maar geldt toch als vrij drama
tisch, soms zelfs als een beetje
gênant. In Amerika is dat mak
kelijker, je ziet ook dat mannen
elkaar omhelzen. Ik heb geen
bijzonder emotionele inslag,
maar af en toe is dat toch wel
verfrissend.
Buitenstaander
„In de trein zet ik mijn tas naast me, zodat de kans dat daar iemand gaat zitten toch kleiner is. Ik ben minder beleefd geworden. Ik ben dat als geboren Amerikaan niet gewend. Dat heeft te maken met bodyspace,"
aldus Kennedy. Archieffoto: United Photos De Boer
nooit zijn. Daardoor is alles ook
een beetje grijs, de lof is niet
diep en de kritiek is niet diep.
Ik kom uit een academische
cultuur die veel meer recht voor
z'n raap is. Dat is wel harder, ja,
en ik weet eerlijk gezegd niet of
ik er tegen zou kunnen als ik
met de grond gelijk gemaakt
zou worden. Niet op het mo
ment dat het gebeurt, denk ik,
maar achteraf, op termijn, ver
moedelijk wel. Ik heb me aan
gepast, waarbij ik natuurlijk het
voordeel heb dat ik de taal goed
beheers.
Ik heb een Rotterdamse moe
der. Zij emigreerde in 1960 naar
de VS, omdat haar man, een
Schotse Presbyteriaanse domi
nee-docent, daar werk kon krij
gen. Mijn moeder was toen 22
jaar en dacht dat ze nooit meer
naar Nederland zou terugkeren.
Vanaf dat ik een maand of ne
gen was, ben ik met mijn moe
der en later ook met mijn vader
elke twee, drie jaar naar Neder
land gegaan, maar dat had ze
destijds niet voorzien.
He<ht
Mijn ouders pasten niet hele
maal in die hechte, religieuze
plattelandsgemeenschap waar
ze betrekkelijke non-conformis
ten waren. Ik heb van hen ge
leerd dat ik anders mocht den
ken en handelen. Wees je eigen
persoon. Mijn vader was Repu
blikein, maar heeft door de in
vloed van mijn linksere Neder
landse moeder herhaaldelijk op
Democratische presidentskan
didaten gestemd.
Ik herinner me nog goed dat hij
een keer op McGovem wilde
stemmen en ik tegen hem zei:
Waarom zou je dat doen, die
man is kansloos. Mijn vader zei
toen: Soms moet je dat doen,
soms moet je Daniël in de leeu
wenkuil durven zijn.
Ik vond mijn jeugd in dat dorp
soms prima en soms benau
wend. Als ik 's avonds laat met
een vriendinnetje over straat
liep, dan had iedereen het daar
de volgende morgen over. Dat
soort dingen vond ik vervelend,
maar ik kan niet zeggen dat ik
er vijandige gevoelens aan heb
overgehouden. Ik ben wel in
Washington gaan studeren en
het was een bevrijdend gevoel
dat niemand het daar kon sche
len wat ik deed.
Ik was toen twintig jaar en reis
de 's zomers al regelmatig naar
Nederland. Daar krijg je snel in
vloeden van mee. In Nederland
heb ik veel familie van mijn
moeders kant, die heel andere
opvattingen hebben dan mijn
ouders. Dat leidt vaak tot felle
theologische en politieke dis
cussies. Daardoor heb je het
merkwaardige feit, dat mijn ou
ders in hun Amerikaanse
woonplaats als aarts-progres-
sieven te boek stonden en bij
de Nederlandse familie en
vrienden als aarts-conservatie
ven. Dat heeft me wel de be
trekkelijkheid doen inzien van
ideologische standpunten.
Rotterdam
Begin jaren zeventig heb ik een
jaar in Rotterdam gewoond en
daar heb ik op de Montessori
school Nederlands geleerd. De
taal heb ik daarna bijgehouden
via Nederlandse stripboeken en
door de gesprekken met familie
en vrienden als ik in Nederland
was. Nederlands is mijn tweede
taal.
Ik vond Nederland altijd een
prachtig vakantieland en tot
een jaar of vijftien geleden had
ik nooit gedacht dat ik hier nog
eens zou studeren of werken.
Het lag ook niet voor de hand
dat ik Nederlandse moderne
geschiedenis zou gaan stude
ren, want in de VS is niemand
geïnteresseerd in Nederland.
Ik had echter een promotor die
ff. j
een brede blik had en vond dat
ik gezien mijn achtergrond Ne
derlandse geschiedenis zou
moeten doen. Hij vond het een
natuurlijk voordeel. Ik was de
enige die dat studeerde en voor
mijn promotie-onderzoek ben
ik naar Amsterdam gegaan.
Daar heb ik mijn latere vrouw
ontmoet. Zij had geen belang
stelling voor Amerika, maar was
bereid mijn zoektocht naar een
baan voorrang te geven. Als dat
geen ware liefde is.
Het zat er niet in dat we ooit
nog naar Nederland zouden te
rugkeren. We hebben in Ameri
ka onze drie kinderen gekregen
en spraken ieder onze eigen
taal met ze. Dat doen we tot de
dag van vandaag, omdat het zo
wel Amerikaanse als Neder
landse staatsburgers zijn, we
geregeld naar de VS gaan en ze
straks veel voordeel van een
tweetalige opvoeding zullen
hebben.
Balans
Een jaar of vier geleden werd ik
benaderd of ik zou willen solli
citeren aan de Vrije Universi
teit. Mijn vrouw heeft toen jui
chend een paar rondje om het
huis gelopen... nou ja, ze was
heel blij. Ik zag het helemaal
niet zitten, ik vond dat ik een
balans had gevonden in mijn
leven. Ik had een prettige baan,
had drie kleine kinderen, ging
regelmatig naar Nederland, ik
vorid het leven wel comfortabel
zo.
Ik vond dat ik het voor mijn
vrouw moést doen. One good
turn deserves another'. Zij had
tien jaar voor mij in de VS ge
woond, nu was het mijn beurt.
Ik was achterin de dertig en
vond dat het eigenlijk ook wel
tijd werd voor nieuwe kansen.
Dus we zijn gegaan. Ik heb er
geen spijt van, het is een goede
beslissing geweest. Ja, af en toe
Nederland ken ik veel meer in
de rol van buitenstaander. In de
loop van mijn leven heeft het
verschillende gedaanten gehad.
Eerst de periode van de jaren
zeventig, van het linkse engage
ment waarin de VS het op alle
gebieden moest ontgelden en
elk conservatisme uit den boze
was, en daarna het begin van
de jaren negentig, waarin die
linkse gedrevenheid helemaal
was verdwenen. Nederland was
toen veel opener geworden,
maar tegelijkertijd ook wat on
bestemd, het was een echte
overgangstijd.
Nu is er onmiskenbaar een ge
voel van crisis. Een zekere fel
heid en onzekerheid zijn terug
gekeerd. In de jaren negentig
was er geen enkele twijfel dat
Nederland overeind zou blij
ven, dat was vanzelfsprekend.
Die zekerheid dat het goed zou
aflopen is er de laatste twee,
drie jaar niet meer. Nederland
is onzeker: Blijft geweld uit?
Gaan we ten onder aan de ter
reur? Is er te weinig sociale bin
ding?
Het bijzonder aardige en tege
lijk irriterende aan Nederland
in al die eerdere periodes was
de overtuiging dat dit land niet
stuk kon gaan. Nu heerst er
voor het eerst onzekerheid:
misschien komt de hemel toch
naar beneden. Dat heeft iets
moois in de zin van: de zelfvol
daanheid is verdwenen. Het
leidt ook tot wantrouwen, ge
weld, dwang.
Ik spreek Nederlands met een
accent, maar ik heb het idee dat
mensen dat wel aardig vinden,
zeker als een Amerikaan dat
doet. Ik zeg Amerikaan, omdat
ik me geen Nederlander voel,
maar ik voel wel een sterke ver
wantschap, verbondenheid en
ik probeer Nederland en de Ne
derlanders te begrijpen en te
waarderen. In elk geval probeer
ik open te zijn, maar ik besef te
gelijkertijd dat ik dat alleen
maar kan doen als ik buiten
staander blijf.
Ik zit tussen twee culturen en
daar wil ik ook blijven. Ik hoef
niet 100 procent Nederlander te
worden net zo min als ik 100
procent Amerikaan wil zijn. Het
effect daarvan kan zijn dat je je
nergens-thuis voelt, maar ik heb
geleerd me juist op beide plek
ken thuis te voelen en tegelijk
reserve te houden. Dat is ook
wel bevrijdend, want daardoor
zit je niet klem tussen die twee
culturen. Ik zal niet snel verzu
ren over de VS en ten aanzien
van Nederland kan ik gemakke
lijker zijn gebreken mild kritise
ren, omdat ze niet hele^pal
van mij zijn."
Biografie James Kennedy
Geboren: 2 september 1963 in Orange City flowa, VS)
Getrouwd, drie kinderen (4, 6 en 8 jaar)
1971-1972: Montessori school Schiebroek (Rotterdam)
1982: Diploma High School Orange City
1986: Bachelorsgraad buitenlandse betrekkingen Uni
versiteit van Georgetown (Washington D.C.)
1991 -1993: Fullbright beurs voor onderzoek in Amster
dam
1995: Gepromoveerd op proefschrift Nieuw Babylon in
aanbouw; Nederland in de jaren zestig, aan de univer
siteit van Iowa
2002: Publicatie boek Een weloverwogen dood. Eutha
nasie in Nederland
2003-heden: Hoogleraar moderne geschiedenis aan de
Vrije Universiteit van Amsterdam
Historicus James Kennedy. Foto: GPD/Harmen de Jong
