Vitaal protest tegen
de vergankelijkheid
'Eerst moet de les geleerd worden'
Boekenweek
over geschiedenis
Z
Dankzij Geert Mak leren we achterom kijken
Jan
Wolkers
Zomer
hitte
OP-10
Geschiedenis volgens Henk van Os, auteur van het Boekenweekessay
Boekenweekmagazine
steun en toeverlaat
spiegel van de lage landen
DO
O
m
7^
m
7s
Stroom aan goed geschreven boeken over vaderlandse geschiedenis
Tachtig worden en nog steeds werk
maken dat verzet oproept: weinig
kunstenaars is dat gegeven. Maar pre
cies zoals ruim veertig jaar geleden
zijn er ook nu lezers die zich storen
aan de gulle openhartigheid waarmee
Jan Wolkers het seksuele genot be
schrijft. 'Zomerhitte', het boeken
weekgeschenk van dit jaar en Wol
kers' eerste roman in jaren, wordt niet
aangeboden door de streng-christelij-
ke boekhandel, is taboe verklaard
door bepaalde christelijke scholen en
zal dus zijn weg wel vinden. Verboden
vruchten smaken nog steeds het lek
kerste.
novelle recensie
Wim Vogel
'Zomerhitte', Boekenweekgeschenk door Jan
Wolkers. Uitgave: CPNB. Gedurende de
Boekenweek gratis verkrijgbaar bij aankoop
van €11,50 aan Nederlandstalige boeken.
Een ode aan de vrouw, een ode aan
alle vrouwen door Wolkers ooit be
schreven, zo kun je dit geschenk
zien. Niet voor niets siert Karina,
Wolkers' vrouw, in haar blootje op
het strand de voorkant van het ge
schenk en slaat op de achterkant de
auteur zelf, zittend op een duintop,
al die heerlijkheden peinzend gade.
Altijd de vrouw en altijd een wereld
vol waanzin en wreedheden die voor
lief moeten worden genomen, wil je
aan de lust toekomen.
Een boekenweekgeschenk kent zijn
beperking qua omvang, vooral ge
schikt voor een wat uitgebreide no
velle. Ook Wolkers heeft daar hinder
van. De criminelen die op een zon
overgoten Waddeneiland hun drugs
op een slimme manier aan land we
ten te brengen, lijken er wat bijge
sleept om het eigenlijke verhaal wat
meer body en spanning te geven.
Ook de afloop van die 'crime story'
gaat wel verrassend snel en gemak
kelijk. In werkelijkheid draait het
verhaal om de wellustige liefde tus
sen een fotograaf en een ruim twin
tigjarige studente geschiedenis die in
een café wat bijverdient. Dwars door
die wellust heen, dendert dan met
grote sprongen en veel geweld, die
drugsaffaire waar Kathleen, het
meisje, ook zo haar connecties mee
heeft. En omdat de auteur misschien
het leeftijdsverschil tussen de foto
graaf, zijn hoofdpersoon, en zichzelf
wat te groot vond, creëerde hij een
oudere wijze mensen- en kunstken
ner die de fotograaf met raad en
daad bijstaat. Beiden zijn, net als
Wolkers, goede waarnemers en bei
den leggen op hun manier de werke
lijkheid vast. En met die constatering
denk ik aan wat ik als een kernzin uit
Wolkers' oeuvre beschouw: 'Zijn het
maar lijnen die ik trek van de ene ge
beurtenis naar de andere om de zin
ervan te begrijpen.'(uit: Terug naar
Oegstgeest).
Zomerhitte, laat dat duidelijk zijn, is
een echte Wolkers. Een goedgestruc
tureerd, klassiek gruwelsprookje
waarin Ta belle' het beest overwint
want dat is de enige zin die Wolkers
aan dit ondermaanse leven hecht.
De natuur is wreed, zowel die van de
mensen als van de dieren en alleen
de lieflijkheid van beide is daartegen
opgewassen. Wolkers onderstreept
het in deze vertelling allemaal nog
eens duidelijk. De aarde zou een pa
radijs kunnen zijn, waar de mensen
vredig zouden kunnen leven zolang
ze maar niet van de verkeerde appel
aten.
Een té duidelijk sprookje? Ik vind
van niet. Het lijkt allemaal zo bekend
en het lijkt allemaal zo eenvoudig
om de liefde, het lichaam en het ge
not zo smakelijk en sappig te ver
woorden als Wolkers doet, maar
probeer het maar eens zonder te
vervallen in sentimentaliteit en gro
ve smerigheden waar christenen te
recht boos over zouden kunnen
worden.
Alles wat Wolkers schrijft, komt ten
slotte voort uit zijn levenslange ge
vecht tegen de dood, tegen de ver
gankelijkheid van wat mooi, wreed
en vanzelfsprekend lijkt. Dat gevecht
gaat hij ook in dit boekenweekge
schenk op uiterst vitale wijze aan en
de tachtigjarige die hij bijna is, komt,
zolang het boek duurt, als overwin
naar uit die strijd te voorschijn. Ga
door, opa!
door Jan-Hendrik Bakker
den haag/gpd - Je zou het het 'Geert
Mak-virus' kunnen noemen. De
laatste jaren verschijnt er een stroom
van boeken die een blik op het verle
den werpen vanuit een persoonlijk
perspectief. Het is oral history, ge
schiedenis verteld vanuit mensen
die het allemaal zelf meemaakten.
De historicus is een soort journalist
geworden.
Naast Hoe God verdween uit Jonverd
De eeuw van mijn vader en In Eu
ropa, de grote bestsellers van Mak,
trekken ook andere titels de aan
dacht. Het zwijgen van Maria Za-
chea van Judith Koelemeijer, over
een roomse jeugd, werd een enorm
succes. De boeken van Frank Wes
terman [De graanrepubliek, Ingeni
eurs van de ziel en El Negro en ik)
idem dito.
Volgens professor Piet de Rooy,
hoogleraar geschiedenis aan de Uni
versiteit van Amsterdam, is een be
langrijke reden dat auteurs als Wes
terman, Koelemeijer en Mak niet al
leen weten waarover ze schrijven en
hun bronnen kennen, maar ook
góed kunnen schrijven. „Ze maken
meer dan leesbare boeken die in
niets lijken op de gebruikelijke droge
academische productie."
In de tweede plaats is er volgens De
Rooy het feit dat vooral de boeken
van Mak mensen de eyeopener le
vert dat geschiedenis een ontwikke
ling is. „Ik heb veel reacties op De
eeuw van mijn vader en In Europa
gehoord met de strekking: hé, nu
zien wij de zaken eindelijk weer eens
op een rij. Die behoefte aan over
zicht is de laatste tijd alleen maar
groter geworden. Zien hoe de zaken
in elkaar klikken."
Volgens De Rooy is het historisch
besef tegenwoordig dan ook weer te
rug. Er is nog een derde verklaring
voor het feit dat het Mak-virus zo
heeft kunnen toeslaan. „Het verlan
gen dat wij willen weten wie wij zijn
leeft al een tijdje. Waar gaat de Ne
derlandse identiteit eigenlijk over?
Voor de jaren zestig was dat allemaal
vanzelfsprekend, en zoals mijn col-
Geert Mak, aanjager van de hausse
aan historische boeken.
Foto: GPD/Lex van Rossen
lega Abram de Swaan heeft gezegd,
vanzelfsprekend is eigenlijk vanzelf-
zwijgend. Als het geen probleem is,
hoor je er ook niemand over. Maar
de Nederlandse identiteit is nu wél
een probleem geworden."
Henk te Velde, hoogleraar geschie
denis aan de Universiteit van Gro
ningen en binnenkort vaderlandse
geschiedenis te Leiden, vult aan: „Ik
heb zelf de neiging het in verband te
brengen met het verdwijnen van de
zuilen. Mijn ouders hadden een van
zelfsprekend perspectief op het ver
leden, vanuit hun eigen sociaal-reli
gieuze groep. Voor mij - ik ben van
1959 - geldt dat al niet meer. Het
perspectief is persoonlijker gewor
den, niet meer vanuit een sociaal-re
ligieuze groep."
Terug naar de identiteitscrisis van
ons Nederlanders. Piet de Rooy: „In
de vroege jaren negentig is een on
derzoek in gang gezet naar wat de
ijkpunten van de Nederlandse ge
schiedenis zouden moeten zijn. Dat
heeft geresulteerd in een aantal me-
tertjes kloeke boekdelen. Dat is veel
zeggend. Nu Nederland op dreigt te
gaan in het grotere Europa willen we
opeens graag weten wat er in het
Nederlander-zijn zo waardevol is dat
het behouden blijft."
Hetzelfde geldt voor wat er intern in
de samenleving gaande is. „De mul
ticulturele samenleving heeft het be
sef gewekt dat wij niet meer terug
kunnen. Onder invloed van dat be
wustzijn zie je dat het historisch be
sef zich aan het verdiepen is."
Henk te Velde: „Nu het vooruit
gangsgeloof is afgenomen, en we
niet meer zoals in de jaren zestig
vooruit keken, leren we weer achter
om te kijken. Naar wat we achter ge
laten hebben."
Helpt het iets? Valt er iets te leren
van al die geschiedenis? Piet de
Rooij: „Je kunt van mijn vak niet
zeggen dat het direct resultaten op
levert of kant-en-klare oplossingen
aanreikt. Maar wat wij bijvoorbeeld
zouden kunnen leren is dat Neder
land helemaal niet zo'n vredelievend
landje is geweest waar een bijna
hobbit-achtig volkje in grote rust
woonde. Er zijn wel degelijk grote
spanningen geweest tussen bevol
kingsgroepen, bijvoorbeeld protes
tanten en katholieken, die pas met
enige moeite onder controle ge
bracht konden worden. Een les zou
kunnen zijn dat dat alleen mogelijk
is geworden doordat men de onder
linge verschillen heeft erkend en er
dienovereenkomstig ook gedragsre
gels zijn opgesteld."
Professor Te Velde is het daarmee
eens. Hij ziet echter een groot ge
vaar. .Aandacht voor de geschiede
nis is prima, maar het mag niet ont
aarden in uitsluitend nostalgie. Op
zich is dat een vrij diffuus gevoel,
waar auteurs als Mak handig en in
telligent gebruik van weten te ma
ken, als het er maar niet toe leidt dat
het beeld ontstaat dat er vroeger
geen grote veranderingen zijn ge
weest. Dat het verleden tot 1950 zo'n
beetje een statische toestand was en
dat daama alles in verandering is ge
komen. Zo is het niet, natuurlijk. De
wereld is altijd in verandering ge
weest."
Micci French,
me als ik val
os, 19,95
Geert Mak,
emd tot kwetsbaarheid
5,00
Dan Brown,
a Vinci code
igh-Sijthoff, 19,95
Dan Brown,
ernini mysterie
igh-Sijthoff, 19,95
Sophie Kinsella,
alicious!
e of Books, 17,50
John Grisham,
iat
',€19.95
Dan Brown,
uvenalis dilemma
igh-Sijthoff, 19,95
Jan Blokker, Jan Blokker
Bas Blokker,
ooroudergevoel
iet, 35,00
I Saskia Noort,
naar de kust
os, 12,50
Saskia Noort,
tdub
os, 18,95
PNB/De Bestseller 60
Kinsella schrijft een nieuw deel
r reeks over koopverslaafde vrou-
'oor de liefhebsters zullen we
eggen. Dan Brown zakt iets ver-
Saskia Noort blijft het ondanks
ominatie voor de Gouden Doeri-
d doen. En nu maar kijken hoe de
sche boeken het volgende week
oen.
Henk van Os: „Zou ik dat wel kunnen, een essay van 15.000 woorden?". Foto: GPD
non-fictie interview
Francoise Ledeboer
'Moederlandse geschiedenis',
Boekenweekessay door Henk van Os. Uitgave
Stichting CPNB. Prijs: €2,50.
Het is in de mode te klagen over een
schrijnend gebrek aan kennis van de
Nederlandse geschiedenis. Henk van
Os doet daar in zijn Boekenweekes
say Moederlandse geschiedenis niet
aan mee en motiveert bevlogen
waarom hij dat niet nodig vindt: „Ik
heb net het Boekenweekmagazine
gelezen en was verbluft over het rijke
aanbod over ons verleden. Ik ont
dekte een nieuw jaartallenboek en
zag dat Norels Engelandvaarders
wordt herdrukt. Dat soort boeken
waren mijn ingang tot de geschiede
nis, als jongetje verslond ik ze. Dat is
toch fantastisch?"
Toen de CPNB hem vroeg het Boe
kenweekessay te schrijven, hield hij
eerst 'verbluft' de boot af. „Ik schreef
al regelmatig essays voor De Groene
Amsterdammer, maar dat zijn
meestal lezingen die ik bewerk tot
ongeveer de helft van wat ik nu
moest leveren. Ik aarzelde: zou ik dat
wel kunnen, een essay van 15.000
woorden? De Boekenweek bleek bo
vendien over vaderlandse geschiede
nis te gaan. Dat moet ik niet willen,
dacht ik, dan gaan er tientallen vóór
mij."
De (kunst) historische passie van
Beeldenstorm-presentator Van Os,
tegenwoordig 'universiteitshoogle
raar' Kunst en Samenleving aan de
Universiteit van Amsterdam, lag der
tig jaar lang buiten onze grenzen.
Zijn fascinatie voor Italiaanse kunst
en cultuur begon in 1958, toen hij
als student in een bus naar Siena
hobbelde ter voorbereiding van een
referaat over de 15de-eeuwse schil
der Sassetta. Na elf jaar promoveer
de hij op iconologische problemen
in de Sienese schilderkunst tussen
1300 en 1450.
Zijn benoeming tot directeur van het
Rijksmuseum in 1989 markeerde de
geleidelijke omslag in zijn denken
van 'vaderlandse' naar 'moederland
se' geschiedenis, van feitenkennis
'op afstand' naar voelen, zich eigen
maken, 'thuis komen': „Er is bij mij
iets essentieels gebeurd toen ik na
mijn onderdompeling in de geschie
denis van Siena weer terug kwam bij
de Nederlandse geschiedenis. Dóór
wilde ik over vertellen, maar dan
moest ik het wel nogal persoonlijk
houden. Tijdens het schrijven was
mijn belangrijkste zorg dat het niet
zó persoonlijk werd dat de algemene
dimensie helemaal zou verdwijnen."
De student Van Os die in 1958 aan
de voet van de kerk van de San Do-
menico in Siena de hevigste histori
sche sensatie voelde die hij ooit had
gekend, schrijft over die ervaring 'als
de dag van gisteren'. Als kleine jon
gen las zijn vader hem op kerst
avond De kathedraal van Aart van
der Leeuw voor. Dat verhaal gaat
over middeleeuwse bouwers, 'pove
re zondaars', die gezamenlijk werken
'aan vensters die stralen als het oog
van God', aan een 'ten hemel stij
gend wonder' dat 'bij allen een vonk
uit de ziel heeft geslagen'. Zo wordt,
aldus Van der Leeuw, 'de kathedraal
opgetrokken door een broederschap
van heiligen'.
Tijdens het gesprek zegt Van Os:
„Geluksmomenten van historische
sensaties zijn altijd eenmalig, niet
hedonistisch en hoogst individueel.
Je begrijpt ineens wat je altijd had
willen begrijpen, of krijgt een hou
vast dat je altijd had willen hebben,
ook als je niet wist wat het was. Ik
ben opgevoed met het idee van een
samenhang in het leven onder het
geloof en daar horen beelden bij,
daar hoort de bouw van zo'n kathe
draal bij die boven de stad uitrijst.
En zie, hij bestaat! Voor mij omvat
de historische sensatie ook altijd een
esthetisch element: denk aan Siena,
maar die ervaring had ik later ook in
Dordrecht en Willemstad.''
Kan een museum toch iets 'meede
len' over zo'n individueel geluksmo
ment van historische sensatie? Vol
gens Van Os krijgt het Rijksmuseum
met zijn 'gemengde' collectie' kunst
én geschiedenis de komende jaren
'de fantastische kans' te bewijzen
dat dit inderdaad mogelijk is: „Je
kunt een historische sensatie niet
delen, maar je kunt hem wél facilite-
ren en ook verknollen. Hoeveel ge
schiedenis moet erin, of hoeveel
schilderijen of kunstnijverheid? Ik
zou graag wat meer aandacht willen
voor de mensen die bezig zijn met
de herinrichting, want dat is onge
looflijk belangrijk voor ze."
Is het niet makkelijker in plaats
daarvan een Nationaal Museum
voor Geschiedenis op te richten, zo
als de afgelopen tijd onder meer is
bepleit door SP-fractieleider Jan Ma-
rijnissen? Van Os vindt dat een heil
loze gedachte: „Ik was heel erg ge
schokt dat mensen het Rijksmuseum
zelfs niet noemden in deze discus
sie. Maak toch gebruik van de musea
en oudheidkamers in het land die er
al zijn, in plaats van het zoveelste
museum te willen.En bovendien kan
een Nationaal Museum voor Ge
schiedenis het belangrijkste pro
bleem niet oplossen. Dat kün je niet
van een museum verwachten!"
Voor politici als Marijnissen ziet Van
Os een veel belangrijker taak wegge
legd. Laten ze ervoor zorgen dat ge
schiedenisonderwijs weer 'veel meer
wordt gericht op het bijbrengen van
elementaire historische overzichten
dan doorgaans het geval is'. De stu
dent van Van Os die Albrecht Dürer
liet schilderen rond 1800 had werke
lijk geen enkel benul van de chrono
logische structuur van het verleden.
„Zonder die structuur is geen ge
schiedenis mogelijk", stelt Van Os.
„Kijkervaringen, historische sensa
ties, het is alles goed en wel, maar
eerst moet de les geleerd worden."
den haag/gpd - Er komt tijdens de Boekenweek van 9
tot en met 19 maart zo'n stortvloed aan boeken over
de vaderlandse geschiedenis uit, dat het menig lezer
zal gaan duizelen als hij of zij in de boekwinkels het
enorme aanbod ziet. Wie eerst eens in alle rust wil be
kijken wat er voor nieuws of als langverwachte her-
dnik verschijnt, doet er goed aan het Boekenweekma
gazine 2005 voor de adviesprijs van 1 euro aan te
schaffen. Daarmee is thuis op de bank alvast een eer
ste schifting te maken. Bovendien bevat het blad tal
van leuke extraatjes.
Zo vertellen acht zeer uiteenlopende schrijvers over
hun favoriete geschiedenisboek. Abdelkader- Benali
bekent dat hij als kind gefascineerd was door Napole
on. Wat heet: 'Ik wilde Napoleon zijn!' De Nederland
se geschiedenis leerde hij kennen door de boeken-
reeks Van nul tot nu die hij via een ingenieus spaar
systeem in de kinderboekhandel kon aanschaffen.
„Geschiedenis in plaatjes, net als Asterbc niets leent
zich beter voor die opeenvolging van conflicten, be
schavingen en soms lachtwekkende figuren", aldus
de auteur.
Voor Simone van der Vlugt betekende Kruistocht in
spijkerbroek van Thea Beekman een keerpunt. „Ik
dacht dat geschiedenis stoffig was, dat het over jaar
tallen ging, maai' het bleek over echte mensen te
gaan." Adriaan van Dis koestert Vaderland in de verte
van Annie Romein Verschoor, een geromantiseerde
biografie van Hugo de Groot. Toen hij daarin las dat
De Groot als 6-jarig ventje al versjes in het Latijn
schreef, begreep Van Dis dat hij op school beter zijn
best moest doen: Annie Romein-Verschoor gaf me
een duw naar de literatuur."
Het Boekenweekmagazine geeft daarnaast een spoed
cursus 'doe-het-zelf-geschiedenis' oftewel hoe doe je
een stamboomonderzoek van je familie, vertelt in het
kort nog even hoe de opstand tegen de Spanjaarden
ook al weer verliep, hoe zeehelden en zeeschuimers
('hun daden benne groot') in de zeventiende eeuw de
status van sport- of muziekidolen van nu hadden, en
dat Suriname ook wel degelijk tot de vaderlandse ge
schiedenis behoort.
Tenslotte vermeldt het naast alle informatie over boe
ken voor volwassenen, een lange lijst met kinderboe
ken die aan onze historie zijn gewijd. In de overvloed
aan titels is het Boekenweekmagazine een steun en
toeverlaat voor de lezer die specifiek naar dit of dat
boek over dit of dat tijdperk of onderwerp zoekt.
'Spiegel van de Lage Landen' is het thema van de ze
ventigste Boekenweek die komende dinsdagavond
traditioneel wordt geopend met het Boekenbal in de
Amsterdamse Stadsschouwburg. Van woensdag 9
tot en met zaterdag 19 april liften vrijwel alle boek
handels en bibliotheken in Nederland op dit thema
mee. Op deze pagina een recensie van het Boeken
weekgeschenk van Jan Wolkers, een interview met
auteur Henk van Os van het Boekenweek-essay en
een verhaal over de opmerkelijke stroom aan histo
rische non-fictie. Wie door de enorme hoeveelheid
boeken het bos niet meer ziet, heeft een prima aan
koop aan het Boekenweekmagazine.
boekenweek over onze geschiedenis
ZATERDAG
5 MAART
2005
ER
BU
m
m
