'Ik ben soms bangzo gelukkig ben ik'
I
KUNST CULTUUR
Conservator Teylers Musei
ontdekt werkwijze Da Vin<
J
Een diamant met
een juweel van een
verhaal
SUBSIDIEREGELING REFEREND1
Jenny
blijft
fenome
Italiaanse meester gebruikte spierpop
door Cees van Hoore
haarlem - Michael Kwakkelstein, de nieuwe con
servator van Teylers Museum in Haarlem, heeft
ontdekt dat Leonardo da Vinci de uitvinder is ge
weest van de spierpop, het zogenaamde écorché
model, dat al eeuwen op kunstacademies wordt
gebruikt. Da Vinei heeft dit model talloze malen
gebruikt in zijn beroemde anatomische studies.
Het verslag van Kwakkelsteins bevindingen is ge
publiceerd in het gerenommeerde internationale
kunsttijdschrift Apollo. Hij heeft inmiddels van
kunsthistorici in Florence en van artsen enthou
siaste reacties gekregen.
Kwakkelstein: „Op een van de anatomische stu
dies, die is gemaakt tussen 1506 en 1508, laat Da
Vinei de spierbundels op de benen van een man
zien. In 1509 volgt een studie van hetz
maar dan gevild, van huid ontdaan,
twee tekeningen ligt een periode vaj
Na drie jaar zou hij dat been nooit i
staat hebben aangetroffen. En hij kan
nooit allemaal tijdens de sectie zo p
ben geschetst. Uit talloze aanwijzinj
werk komt naar voren dat hij afgietsé
maakt van lichaamsdelen of menselijk
compleet met de zichtbare spieren. D
heeft hij gebruikt bij het tekenen, f
Florentijnse tijdgenoot maakte de e
pop, maar Leonardo liet als eerste b
ook de spieren in die pop zien."
Da Vinei ging ervan uit dat kunstenaa
natuurgetrouwe weergave van de mé
de hoogte moesten zijn van de anaton
(advertentie)
De Referendumcommissie heeft 1 miljoen euro subsidie te verdelen. Dit geld is bedoeld voor initiatieven die e«
leveren aan het publieke debat over het Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa.
Voor wie?
Voorstanders en tegenstanders van het Verdrag kunnen subsidie aanvragen. Ook voor neutrale voorlichtingi
geld beschikbaar. Aanvragen moeten uiterlijk 15 maart 2005 vóór 12.00 uur bij de Referendumcommissie bl
Meer informatie?
De subsidieregeling, de toelichting en het aanvraagformulier zijn te vinden op www referendumcommissl
(ook te bereiken via www.referendumeuropesegrondwet.nl). Informatie is ook schnftelijk aan te vragen bil
Referendumcommissie, Postbus 20011, 2500 EA Den Haag.
Of per e-mail: postbus@referendumcommissie.nl, DCCCDCM
o.v.v. subsidieregeling. Telefonische informatie: 070 - 426 81 00 IvtrtKtlN
(op werkdagen van 9.00 uur tot 17.30 uur). JHmmHI M 1
www. refe rend umcomm
zaterdag 5 maart 20»
muziek recei
Susanne Lami
Concert: Jenny Arean Me
der Zwaag, Christiaan van)
Hubert Heeringa (coml
den Held en Lidwien
(achtergrondzang). Rej
Weissman Gehoord
Schouwburg, Leii
ef
Met hoofdpijn het
ingaan en verlost eri
komen. Is dat een b
kwaliteit? Jenny Are]
spat veranderd - blij
nomeen. Bewogen, t
strijdbaar, ironisch;
maal eerlijk, helemr*
zelf.
Niet dat Jenny Area
de chant de hele tij»
constant niveau sta
ten heus wel wat mi
dingetjes tussen. H(
het begin zit een lel
haar stem een beetj
en bij sommige lied
ze zich onzeker gen
zo nu en dan van bl
len spieken, maar g
staat haar voordrac
huis en laat ze haar
precies doen wat ze
Het overtuigendste
daarvan levert ze in
gift, 'Zing dan', die
begeleiding inzet. K
houdt ze het en een
triest, want het gaat
wolken die zich bo'
men kunnen trekke
hoe haarzuiver ze
blijkt als de piano v
van der Zwaag haar
En dan pakt ze uit,
aansporingen in 's
naam van het leven
ten en je teweer te
gen de narigheid.
dwingend, overboi
van levenslust klinl
kleurt haar stem v<
naar stralend licht,
daar, heel terloops
lertje en uiteindelijk
schitterend vibrato i
beste Amsterdamse
Haar mooiste liedjet
waarin ze ironie pa;
kantige levenswijsh
doorleefder chanso
de liefde, zoals 'Tro
of over het leven, zt
het nou helpt of nie
voor leverden Ivo d
Jurrian van Dongen
Lohuesen en Maart»
Roozendaal toptekj
Maar ook het zuive
reteske ligt haar. De
tango 'Vertrek-Verr
in Vondel, Spinoza
Claus als asielzoeke
den afgewezen, en >m
naire jammerklacb
ken', met heel terlo
een tussenzinnetje
these days I'll wok
boots for you', latei
van haar sterkste
Het mafste liedje i:
feld Lohues' 'Couni
in mineur', een fanl
blues over die moe)
liefde, altijd maar
mislukken gedoei
een adequaat raar
grondkoortje en ei
dig jodelende Areai
Bo is blij. Foto AP
Bo(lide) in
Melbourne
Melbourne - Het snelle wereld
je van de Formule I oefent van
oudsher een grote aantrek
kingskracht uit op 'celebrities'.
Filmsterren als Paul Newman
en Sylvester Stallone en popar
tiesten als Mick Jagger en Elton
John lieten en laten zich gaarne
rondleiden door de pits als er
gens ter wereld het circus van
organsiator Bemie Ecclestone
en toprijder Michael Schuma
cher is neergestreken. In Mel
bourne, waar het seizoen 2005-
2006 dit weekeinde van start
gaat, klopte filmster Bo Derek
bij Ferrari aan voor een proef
rite. Omdat er toch nog wel
wat ontwikkelingsgeld gaat zit
ten in zo'n karretje en omdat
die dingen een snelheid halen
van over de 300 kilometer per
uur achtte stalbaas Jean Todt
dat niet zo verstandig. De diva
mocht effe zitten. Om te voelen
hoe het is.
Voorronde HMC
bij O-bus
leiden - Eén van de voorrondes
voor de Highschool Music
Competition 2005 vindt plaats
in het Leidse Q-bus, op 11
maart. Deze talentenjacht be
oogt jongeren in het onderwijs
te stimuleren een verband te
leggen tussen poëzie en pop
muziek. De HMC kent in totaal
vijf voorrondes waarin veertig
bands zich presenteren. Zeven
finalisten krijgen opdracht een
bericht te bewerken tot een
song en deze naast hun eigen
werk uit te voeren.
Ronald Jan Heijn
in de Schouwburg
leiden - Ronald Jan Heijn, Har
ry Beckers en Claudia Brede-
wold geven zondag 20 maart
(16.00 uur) een lezing in de
Leidse Schouwburg. In Van Al
pha tot Omega, een reis de
dood voorbij' gaat het drietal
op zoek naar een antwoord op
de wereldse problemen. De on
derwerpen in de lezing variëren
van het ontstaan van religies en
culturen tot het broeikaseffect.
De drie geven een visie op de 24
grote mysteriën van de mens
heid. Reserveren via 071-
5163888.
Gouden Kabouters
voor dance-scene
Amsterdam - Er zijn prijzen
voor de dj met het domste kap
sel en voor de meest chagrijni
ge wc-dames, maar er zijn ook
prijzen in meer serieuze catego
rieën zoals het beste outdoor-
festival. Deze Gouden Kabouter
Awards worden op 14 maart
uitgereikt in het Amsterdamse
Paradiso. Op de website
www.djfanclub.nl is het moge
lijk een stem uit te brengen.
HDC941
DE ZEVENDE
maastricht/gpd - Een 128 ka
raats diamant met een duizend
karaats verhaal. Die glinstert de
bezoekers tegemoet in de stand
van juwelier Carrier op The Eu
ropean Fine Art Fair (Tefaf) in
Maastricht. Het begint met de
vondst van de Star of the South
in 1853. Een slavin ontdekte de
steen in een mijn in Brazilië. Ze
werd ervoor beloond met de
vrijheid en een levenslang pen
sioen.
Haai- eigenaar werd er onge
twijfeld nog veel beter van, al is
niet bekend voor welk bedrag
de diamant aan een syndicaat
van diamanthandelaren in Pa
rijs werd verkocht. De Neder
landse koning Willem in kreeg
er lucht van en zag er een gou
den kans in om de Nederlandse
diamanthandel op de kaart te
zetten. Hij verzorgde hoogst
persoonlijk de lobby om de
steen in Amsterdam te laten
slijpen. Dat lukte. De firma van
Martin E. Coster maakte er een
128 karaats diamant van.
In 1855 werd de Star of the Sou
th gepresenteerd op de wereld
tentoonstelling in Parijs in het
bijzijn van de Franse keizer Na
poleon III en zijn vrouw keize-
rin Eugenie, en de Nederlandse
koning Willem III en zijn echt
genote koningin Sophie. Na die
officiële gelegenheid mochten
bezoekers op een aantal andere
plekken zich nog aan de dia
mant vergapen.
Op het einde van de jaren zestig
schafte de Londense juwelier
Edward Dresden de Star aan
voor een bedrag van twee mil
joen goudfranken. Hij verkocht
de diamant kort daarop aan de
Khande Rao, de gaekwar van
Baroda. Bij gebrek aan natuur
lijke nakomelingen was Khande
Rao's opvolger Muihar Rao ge
dwongen een opvolger te kie
zen. Hij liet zijn oog vallen op
een herdersjongen. Als jongetje
van twaalf ging hij in de jaren
dertig van de twintigste eeuw
op de foto met een collier met
in totaal voor duizend karaat
aan diamanten, de Star of the
South in het midden.
Wat er sinds die tijd met de dia
mant is gebeurd, blijft in het
schimmige. Carrier heeft met
de vorige eigenaar afgesproken
dat diens identiteit niet mag
worden onthuld.
De juwelier wil evenmin vertel
len wat de Star of the South
eventueel moet kosten. „Maar
voor negentien miljoen euro
mag u hem niet mee naar huis
nemen." Voor degene die de
diamant aanschaft, wordt door
de ontwerpers van Carrier op
maat een bijpassend sieraad
vervaardigd.
Twee bewakingsbeambten
houden de in een vitrine ten
toongestelde diamant op de
Tefaf permanent in de gaten.
Zij nemen geen enkel risico.
Voordat de steen gistermiddag
in een sjiek rood doosje werd
gelegd, moest de stand van Car
rier geheel worden ontruimd.
Behalve dure diamanten zijn er
ook kostbare violen, zoals deze
Amati, op de Tefaf. Foto: ANP
Kunstenaar Justus Donker is eindelijk tot rust gekomen
genwoordig komt het er niet
meer van, ook niet op TV. Ik
ben ook heel wat kritischer ge
worden, en heb bovendien te
veel andere leuke bezigheden!
Ik lees wel verwachtingsvol ie
dere dag in de krant welke
films er op TV zijn, en word
vervolgens moedeloos als ik de
beschrijvinkjes lees (geweldda
dige actiefilm, zoetsappig me
lodrama, costuumdrama, enz.)
Ik blijf hopen dat de film 'Pro
vidence' met Dirk Bogarde nog
eens wordt vertoond."
Beste kunstwerk?
„Ik hou natuurlijk van schilde
rijen, en dan speciaal de Haag
se School en wat daar aan ver
want is. Top is dan J.H. Weis-
senbruch met zijn latere su
per-impressionistische werk,
buiten gemaakt in de polder en
langs het strand, olieverf en
aquarel. Dat losse, dat weidse.
In het Gemeentemuseum in
Den Haag hebben ze een klein
schilderijtje dat ik heel graag
bij mij zelf in de huiskamer
zou zien hangen. Er staat niet
veel op: een schelpenkar op
het strand. Maar hoe Weissen-
bruch daar speelt met lichtre
flecties in lucht, water en zand.
Heerlijk."
tekst: Ad van Kaam
foto's: Hielco Kuipers
door Herman Joustra
Amsterdam - De ruime Amster
damse woonkamer van Justus
Donker staat vol met zijn schil
derijen. Groot en grillig, maar
ook kleurrijk en kalm. Met hier
en daar een engel. En gezichten,
veel gezichten. Rustige gezichten
ook. De ogen gesloten, of met
een zweem van een glimlach om
hun mond. Af en toe een tekst:
'Vrijheid is niet doen waar je van
houdt, maar houden van watje
doet.' Zie hier, het nieuwe werk
van de man die ooit zo rusteloos
was, zo onstuimig. „Het gaat ge
weldig met me. Ik ben nu einde
lijk tot rust gekomen."
Opmerkelijk. Ooit waren de
Leidse broers Donker - Gijs,
Justus en Aad - bekend, be
roemd en berucht. Leefden en
schilderden stormachtig, woest.
In Leiden en ver daarbuiten.
Met name als lid van het collec
tief After Nature, met schilders
als Peter Klashorst en Jurriaan
van Hall. Maar dat was toen. Na
de plotselinge dood van Aad in
1998, werd het een stuk rusti
ger. Met name rond Justus, die
zich helemaal uit de kunstwe
reld terugtrok.
Hij verdween uit Leiden en ging
naar Groningen, naar het ge
hucht Wehe den Hoorn. Daar
leidde hij de eerste jaren een af
gezonderd bestaan. „Het was
een vlucht, maar ik leidde daar
wel een lekker teruggetrokken
leven. Ik kon daar doen wat ik
wilde, kon de boel kapotmaken
als ik verdrietig was. Maar op
een gegeven moment kwam ik
in de gevangenis. Ik had nog
wat boetes openstaan. Daar zijn
mijn ogen opengegaan, ik had
ook alle tijd om na te denken. Ik
dacht: ik moet alles veranderen,
anders ga ik kapot."
„Want na de dood van Aad heb
ik drie jaar op de bank gezeten.
Ik kon niets meer, ik was hele
maal in elkaar geklapt. Nie
mand van ons zag zijn dood
ook aankomen. We zagen wel
dat hij steeds gekker werd.
Maar hij praatte nooit over zelf
moord. We wilden hem ver
plicht laten opnemen, maar hij
was ons dus een stap voor. Het
was Aad zelf niet die het deed,
het was een psychose. Ik heb
Justus Donker: „Voor veel kunstenaars zijn het economisch slechte tijden. Mij maakt het niet veel uit, ik ben de laatste jaren heel weinig ge
wend geweest." Foto: George Verberne.
ook gedroomd over Aad. Hij
huilde en zei dat hij er spijt van
had. Diezelfde droom heeft Gijs
ook gehad."
Helemaal los gelaten heeft hij
Aad niet. Zijn broer keert regel
matig terug in zijn schilderijen.
„Ik heb het nu een plekje gege
ven, het verdriet. Ik ben sinds
een tijdje weer helemaal geluk
kig. Gelukkiger dan ik ooit ben
geweest. Dat komt ook omdat
ik eindelijk een goede manager
heb gevonden, Reco Roijers. Hij
zorgt er nu voor dat ik kan
schilderen wat ik wil, hij geeft
mij een soort salaris. Daar kan
ik prima van eten en de huur
betalen. Als hij een schilderij
van me verkoopt, krijg ik wat
extra's."
„Dat is heel geruststellend, dat
geeft zekerheid. Vroeger was
dat heel anders, al hadden we
dat eerst niet in de gaten. We
zaten er helemaal in met z'n
drieën, in het wereldje, we had
den het gemaakt. We wilden
bekend en beroemd worden en
dat lukte. Ik heb rijkdom ge
zien, succes gekend. Maar zo
langzamerhand kwam ik er
achter dat het een verschrikke
lijke wereld is. Met luchtkaste
len en mensen die elkaar bela
zeren. Managers die je schilde
rijen voor veel meer verkopen
dan ze jou vertellen, dat soort
dingen."
Maar eerlijk is eerlijk, zelf heeft
hij ook de nodige fouten ge
maakt. „Als je geld nodig hebt,
ben je blij als je wat verkoopt.
Voor welk bedrag dan ook.
Maar ja, zo betaalde de een
meer voor een schilderij dan de
ander. Dat kan natuurlijk niet.
Dat gaat tegen je werken. Dan
gaat je naam kapot. Zo werkt
het. Nu zie ik dat."
Dat komt ook door zijn verblijf
op het Groningse platteland.
Of, zo kun je het ook zien, door
zijn vertrek uit Leiden. „Ik kom
nog wel in Leiden, maar niet te
veel meer. Dat wil ik niet. Er is
te veel gebeurd. Ook qua drugs,
hard-drugs. Die hebben veel
kapot gemaakt. Ik ken die men
sen uit dat wereldje - lieve
mensen hoor - maar ik wil die
contacten beslist niet meer. Die
periode ligt nu achter me. Bo
vendien is de markt in Leiden
te klein voor een kunstenaar. Ik
heb jaren zitten azen op een
plekje in Amsterdam. Daar zit
ten toch de klanten. Ik zit er nu
sinds oktober. En het gaat echt
heel goed."
Hij staat op en pakt terloops
wat foto's van zijn kinderen.
Zijn zoons Fela en Dali uit een
eerder huwelijk. En zijn doch
ters Luna en Sterre uit zijn rela
tie met 'Jessicaatje'. „Mooi hè."
En dan: „Ik ben soms bang, zo
gelukkig ben ik. Bang dat er wat
naars zal gebeuren. Met mijn
kinderen bijvoorbeeld. De dood
is zo definitief. Maar ja, aan de
andere kant, ik heb een paar
jaar geleden De Heer aangeno
men. Hij is een vriend van me.
Ik geloof er heel sterk in, maar
ik ben niet kerkelijk. Ik mag lek
ker een jointje van hem roken
en af en toe een biertje drinken.
Hij mag mij wel, merk ik. Ik ben
nu blij met de dingen die ik
heb, met wat ik doe. Misschien
hebben de gezichten op de
schilderijen daarom wel van die
kalme zichten."
En tegenslag? Ach, daar kan hij
nu veel beter mee omgaan. „Ik
zou binnenkort op de Art Fair
beurs in Den Haag staan. Uit
eindelijk hebben ze me gewei
gerd, Omdat mijn werk te ama
teuristisch zou zijn. Haha!
Waarschijnlijk zit daar iemand
van vroeger die nu nog steeds
een hekel aan me heeft. Jam
mer, maar ik ga stug door."
„Voor veel kunstenaars zijn het
economisch slechte tijden. Mij
maakt het niet veel uit, ik ben
de laatste jaren heel weinig ge
wend geweest. En ik kan me
dus dankzij mijn nieuwe mana
ger prima redden. Joh, binnen
kort ga ik waarschijnlijk met Pe
ter Klashorst naar New York.
Lekker schilderen. Daar kijken
ze toch anders tegen Neder
landse schilders aan. Zeker te
gen schilders die uit Leiden ko
men, of uit Amsterdam? Vinden
ze prachtig. Rembrandt, hè."
Welke film zou iedereen
gezien moeten hebben?
Wat is het mooiste boek
ooit geschreven? Welke
muziek weet telkens weer
te ontroeren? Wat is het
mooiste kunstwerk aller
tijden? Kortom waarmee is
Kees van den Bosch, samen
met vrouw Marijke eige
naar van galerie Zoeterijn
in Zoeterwoude, in de ze
vende hemel?
mensen. Subtiel verhaal. Niet
sentimenteel, wel zeer invoe
lend!. Een ander boek dat me
zeer aanspreekt is 'The woman
who walked into doors' van de
Ierse schrijver Roddy Doyle.
Heel knap is zijn directe weer
gave van de aan de drank ge
raakte vrouwelijke ik-persoon,
die naar de sodemieter gaat via
de stelselmatige mishandeling
door haar echtgenoot."
Beste boek?
Beste cd?
twee pianoconcerten van Ravel
door Alicia de Larrocha. Wat
betreft jazz wordt het 'Some-
thin' else' met Miles Davis en
Cannonball Adderley. Ik krijg
echt een optater van het num
mer 'One for Daddy-o'! Maar
stuur je me naar een onbe
woond eiland, dan wordt het
toch de cassette van Glen
Gould met de complete clave-
cimbelwerken van Bach (op
piano).
Beste film?
„Lang geleden ging ik prak
tisch elke week naar de bio
scoop. Ik heb alle goeie en
slechte films gezien. Maar te
„Ik heb Engels gestudeerd en
lees vrijwel uitsluitend boeken
in die taal. Ik heb een duidelij
ke voorkeur voor boeken met
een tragi-komische onder
grond. Een hoogtepunt is 'Last
orders' van Graham Swift, een
van de beste hedendaagse En
gelse schrijvers. Mooie dubbe
le betekenis, want het boek
gaat over een aantal Londense
pubmaten (Laatste ronde!), die
een laatste opdracht van een
overleden kroegvriend moeten
uitvoeren, namelijk diens as
uitstrooien over de golven op
de pier van Margate. Het wordt
een bizarre tocht met tal van
terugblikken, die ons vertellen
over het wel en wee in het da
gelijks leven van doorsnee
„Ik ben een dolle muzieklief
hebber. Allerlei soorten, maar
toch vooral klassiek. En soms
bebopjazz, niet al te heftig.
Mijn favoriete cd is die met de