'Wat is het met Loes?'
Ztgss&v.vj
J
REGIO
msoring van een
eum kan prima'
,D i Sjrms, 0
Gelukkig na opruimwoede
vrijdag 18 februari 2005
VRAAG
ikant Audi krijgt een eigen zaal in het Stedelijk Museum in
im, tot 2014. In ruil daarvoor betaalt het merk ongeveer vijf
miljoen euro voor de
verbouwing, plus een
bescheiden bedrag jaar
lijks. MIA VAN ITERSON,
van Stedelijk Museum
hal in Leiden, vindt sponsoring een goede zaak, mits er een
verband valt te leggen tussen sponsor en museum.
11 voor de Lakenhal, een Kanisteegzaal of een Heineken-
;t zo vraagt, dan zou ik zeggen dat ik dat niet zo leuk zou
laar op zich vind ik sponsoring van een museum prima
der bepaalde voorwaarden. Dan zijn ook sponsors uit alle
mogelijk, zolang je maar duidelijk de link kunt leggen,
vijftien jaar geleden sponsorde Akzo een Rembrandt-
telüng in de Lakenhal. De link was kleur. Ik kan me voor-
it er ook wel een link, een verband, met een autofabrikant
gen. Maar je zult altijd eerst moeten onderhandelen. Op
mier wordt de spon-
jaar? En hoe groot?
soort zaken goed af-
twart op wit op papier
liks mis met sponso-
niet kan natuurlijk, is
jonsor wil bepalen
irdt tentoongesteld."
and met een autofa-
ie ik niet zo snel, u
het geval van het Ste-
seum zie ik het ook
»b nog geen officieel
jht gezien, waarin dat eventueel wordt uitgelegd. Ik heb
1 kort berichtje gelezen in de krant. Misschien heeft het
vel iets met design te maken."
re wordt de Lakenhal zelf gesponsord op dit moment?
brandtjaar komt er aan, er wordt druk gezocht naar
Voor zulke grote evenementen is dat heel normaal. Ik
meteen bijzeggen dat de Lakenhal, als Stedelijk Muse-
ïitmaakt van de gemeente. Sponsoring vindt dan ook ge-
eed plaats, echt niet alleen voor de Lakenhal. Normaal
1 is er bij ons nauwelijks sprake van sponsoring. Ja,
en we een kleine bijdrage. Soms gebeurt dat ook in na
doet bijvoorbeeld een schilder iets voor ons, als we hem
loemen. Maar dat is allemaal maar heel minimaal."
nan Joustra
foto: archief Leidsch Dagblad
UIT DE ARCHIEVEN
15, Vrijdag 18 Februari
AN DEN RIJN/BOSKOOP - Hoewel het naar veler mening
jzaam gaat met de wegaanleg langs de Gouwe van Alphen
op is het thans toch wel te zien, dat er schot in komt. Reeds
d is men bezig met het maken van de betonnen onderbouw
deelte in Boskoop tussen de Biezen en de Groeneweg. Gis-
orde firma Gebr. Koudijk N.V. uit Rotterdam een begin ge-
de werkzaamheden voor de onderbouw van het gedeelte
^vinciale weg tussen Gouwsluis en de Groeneweg te Bos-
;aat hier om een afstand van meer dan 2500 meter begin
nieter Zuidelijk van de spoorlijn Alphen - Woerden en ein-
et0 meter Noordelijk van de Groeneweg te Boskoop. Dit be-
leine stukje weg zal straks gedragen worden door niet min-
49 betonnen palen elk van 11 meter lengte met ieder een
2475 kilo. Ter hoogte van het vroegere gemaal aan de
;en de Toegangseweg en de Groeneweg is de bodem zo
it nodig zal zijn over een afstand van 250 meter het beton
hjsting te storen, daar de bodem hier het beton niet zal kun-
<c*i tot het droog is.
maandag 18 februari
(e Hutspotten kregen van scheidend burgemeester Vis het
A eens goed op stelten te zetten. Ze hielden daarom onder
irnavalsoptocht, waarvoor het publiek zich rijendik langs
itelde. Foto: archief Leidsch Dagblad
e rubriek kunnen worden nabesteld door binnen veertien dagen na
"0 (afdruk van 13 bii 18 in zwart wit) over te maken op gironummer
)C Media b.v., Postbus 2, 1800 AA Alkmaar, onder vermelding van
1, ANNO d.d.(datum van plaatsing) of door contante betaling aan
n het Leidsch Dagblad, Rooseveltstraat 82 te Leiden. U krijgt de foto
binnen drie weken thuisgestuurd.
COLOFON
Leidsch Dagblad
T. Klein en H. de Wit
directie.hdcuz@hdc.nl
factie: Jan Geert Majoor,
1tJ iaan Brandenburg
redactie ld@hdcnl
lz, Leiden, tel. 071-5 356 356
us 54,2300 AB Leiden
Ja n van de receptie zijn:
met donderdag
uur
12.30 uur
.,5356 415
W!"5 356 325
overlijden, geboorte, jubilea
ibenchten. desgewenst met
ding, via www hdcmedia nl of
eberichten@nhd.hdc nl
8 nl fax 072-5196696, tel. 072-
4a
H
vfKOOP
■t.:
661
023-5150 543
813677
tidel: 071-5 356 300
kunnen contact opnemen
g (acceptgiro)
in aut. ine.)
i €216,90
i een machtiging verstrekken
ch afschrijven van het
I ontvangen €0,50 korting
VERZENDING PER POST
Voor abonnementen die per post (binnenland)
worden verzonden geldt een toeslag van €0,50
aan portokosten per verschijndag.
Voor zaterdagabonnementen geldt €0,60 per
zaterdag
GEEN KRANT ONTVANGEN?
Voor nabezorging: 0800-1711 (gratis).
Mobiel: 072 - 5196800.
ma t/m vr: 07 30-17.00 uur; za: 08.00-13.00 uur
(als op zaterdag voor 12.00 uur wordt gebeld,
wordt de krant dezelfde dag nabezorgd Wie
tussen 12.00 en 13.00 uur belt, ontvangt de
krant op maandag)
OPZEGGEN
Opzeggen van abonnementen: uitsluitend
schriftelijk, uiterlijk één maand voor afloop van
de abonnementsperiode, t a v. afdeling
lezersservice, postbus 2,1800 AA Alkmaar.
Voor leveringsvoorwaarden abonnementen zie
www leidschdagblad.nl of KvK-nummer
37014187
AUTEURSRECHTEN
Alle auteursrechten en databankrechten ten
aanzien van (de inhoud van) deze uitgave
worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze
rechten berusten bij HDC Uitgeverij Media BV
cq. de betreffende auteur
HDC Media BV, 2004
De publicatierechten van werken van
beeldende kunstenaars aangesloten bij een
CISAC-organisatie zijn geregeld met Stichting
Beeldrecht te Amstelveen
HDC Media BV is belast met de verwerking van
gegevens van abonnees van dit dagblad Deze
gegevens kunnen tevens worden gebruikt om
gerichte informatie over voordeelaanbieding
en te geven, zowel door onszelf als door
derden. Heeft u hier bezwaar tegen, dan kunt
u dat laten weten aan HDC Media BV, Afdeling
Lezersservice, postbus 2,1800 AA Alkmaar.
Ontroerend boekje van dagboekaantekeningen in een rood schrift
Wat overbleef, was het dagboekje van
zijn vader. „Bijna poëzie", zegt Leide-
naar Bart Jungmann over het rode
schrift met aantekeningen dat hij
vond nadat zijn beide ouders, kort na
elkaar, overleden. Met zijn broers en
zus besloot hij het boekje uit te ge
ven. Wat is het met Loesis een ont
roerend en intiem kleinood over het
leven en de dood van twee mensen
die ruim vijftig jaar samen waren.
Wim Jungmann (1913) en Loes Hes-
selius (1917) trouwen op 12 maart
1947. Beiden zijn dan al getrouwd
geweest. Wim heeft uit zijn eerdere
huwelijk een zoon, Loes een dochter
en een zoon. Samen krijgen ze nog
twee kinderen, Wibo en Bart.
Wim is journalist. Hij werkt onder
meer voor De Waarheid, het Nieuw
Utrechts Nieuwsblad en komt uitein
delijk bij Het Parool te werken, als
tv-recensent. Als hij op zijn 66ste
moet stoppen, doet hem dat pijn.
Hij houdt van zijn werk, van het
schrijven.
Samen worden ze oud in hun huis in
Wim Jungmann (1913 - 2000).
Foto: Freddy Rikken
Bilthoven. In 2000 gaat het bergaf
waarts. Met Loes, maar ook met
Wim. Zijn gedachten, zijn gevoelens,
maar ook zijn zorgen zet Wim vanaf
dan op papier. Het is het dagboek
dat zijn kinderen later zullen vinden.
Woensdag 18 oktober
„Onverminderd is deze vrouw mij
lief en ik aanvaard - móét aan
vaarden - dat zij minder actiefis
dan zij was en niet veel meer ver
langt dan thuis te zijn, op de bank
te zitten, de kranten door te kijken,
wat tv te kijken en zo nu en dan
een poging te doen tot enige activi
teit."
Wim schrijft hoe hij ziet dat Loes
achteruit gaat. Ze wordt vergeet
achtig, slaapt ook slecht. Hij maakt
zich zorgen. Slechts twee maan
den nadat hij zijn dagboek begon,
overlijdt zij aan een verwaarloos
de bronchitis.
Dinsdag 12 december
„Is het lafhioedigheid dat ik Loes
niet meer heb gezien of willen of
kunnen zien? Ik heb de allerbes
te en dierbaarste herinneringen
aan de levende Loes. En de ont
zielde? Hoiui het op lafheid,
nuuir noch die
avond, noch een
week later heb ik
kunnen of durven
kijken, ook niet toen
aangekondigd werd:
'We sluiten nu de
kist."
Wim Jungmann
Wat is her met Loes
Dagboek van een
voorbij leven
Na het overlijden van
Loes, redt Wim het
niet meer. Alleen zijn
in Bilthoven is hem
te veel. Hij logeert
een tijdje bij zijn
zoon Bart en diens
vrouw in Leiden. Hij
voelt zich slecht.
Jhh r SfM* Dinsdag 26 decern-
i ^jy jCkl3 -*"•» 'A°r^ j 0 „Ik wenste ik was
i J ook dood. Voor de
trein, doorgesne-
o^xl rtri-e
1
Foto: uit 'Wat is het met Loes?
ier
„Ik wenste ik was
ook dood. Voorde
trein, doorgesne
den polsen, Schot
se boekje met plas
tic zak over je
kop? Dat kan en
mag niet; een zeer
egocentrische op
lossing tegenover
hen die ik juist
heb uitgeroepen
tot de zegeningen
die mij resten.
Vier dagen later
overlijdt Wim,
drie weken na
Loes. Officieel
aan een maag
bloeding, waar
door hij op de
intensive care
van het LUMC
terechtkomt.
Volgens zijn kin
deren is hij 'aan
een gebroxen
hart' overleden.
Zoon Bart nu,
ruim vier jaar
later: „In de
korte tijd, na
het overlijden
jj van mijn moe-
der, dat hij bij
"i ons was, zat hij
vaak hier aan
de tafel, in de
hoek. Ver
moeid steun
de hij met zijn
hoofd in zijn
handen en zat te schrijven in dat ro
de schrift. Ik heb hem nooit ge
vraagd wat hij schreef. Gek eigenlijk.
In een van de twee koffers die hij
hier achterliet na zijn dood, vond ik
het terug."
De kinderen Jungmann lezen het en
zijn er onmiddellijk door getroffen.
„Zijn gedachten over het naderende
einde, de gedachtevorming, maar
vooral zijn schrijfstijl. We waren alle
maal heel erg ontroerd."
En hoewel het nooit de bedoeling
van zijn vader is geweest, denkt Bart
Jungmann, besluiten de kinderen
zijn overpeinzingen uit te geven.
Fragmenten eruit komen in het
Volkskrant Magazine, waar een boel
reacties op komen. Afgelopen week
verscheen het in boekvorm bij uitge
verij Plataan. „Er zijn zoveel mensen
die hier iets in herkennen", meent
Bart. Een reactie luidde: 'Zelf alleen
staand en -gaand, ouder en krakke-
mikkiger wordend, herken ik veel
van uw vaders gedachten. Boven
dien zijn ze zo ontzettend mooi ver
woord. Zulke stukken, warm, op
bouwend, goed en troostend lees je
niet veel'.
Het was dan ook geen exploitatie
van zijn vaders nalatenschap of uit
eigenbelang dat de kinderen Jung
mann het dagboek van hun vader
uitbrachten. „Door het uit te geven
is het nu van iedereen. Ik hoop dat
het een blijk van herkenning geeft,
alleen dat. Het is niet therapeutisch
bedoeld. Wel zal het gek zijn als het
op de keukentafel van een ander ligt.
Voor mij is het een kleinood, een
heel tastbare herinnering aan mijn
ouders."
Bang dat hij iets deed waar zijn ou
ders niet achter zouden staan, is
Bart niet. „Mijn vader zou uiteinde
lijk trots zijn. En mijn moeder? Als
mijn vader het goed vindt, vindt zij
dat ook. Zo was zij."
Zondag 10 december
„Op zondagavond nog weer een
vreemd voorvaL Loes heeft wat ge
slapen, komt overeind en zegt: Moe
ten u>e niet eens naar huis? Ik ben
verbijsterd en zeg: Kijk nou eens
rond in de kamer. Dit is toch thuis.
Dit is toch Bilthoven. Geloof je
me?, zeg ik. En Loes dan: Natuurlijk
geloof ik je als je dat zegt.
Nienke Ledegang
Leidenaar Bart Jungmann: „Door het rode schrift van mijn vader uit te geven, is
het nu van iedereen. Ik hoop dat het een blijk van herkenning geeft, alleen dat.
Het is niet therapeutisch bedoeld." Archieffoto: Hielco Kuipers
TUSSEN PEN EN PAN
/ytijn leven is niet saai. Vijf kinderen (Fré, Marc, Sam,
Fleur, Olivier) in de leeftijd van 13 tot 24 jaar en mijn
man (Theo) zorgen voor veel leven in de brouwerij. Vier
dagen in de week ga ik naar de redactie van deze krant.
Of ik trek op zoek naar nieuws en achtergrondverhalen
de regio in. Een ingewikkeld bestaan? In 'Tussen pen en
pan' bericht ik er wekelijks over.
Vuilniszakken met troep
halen we uit onze zijka
mer, die na het vertrek
van Fré tot logeer-, hob
by- en computerruimte
is gebombardeerd. In de
loop van de tijd zijn er
vrachten naar binnen ge
kruid, maar niets ging er
uit.
Het probleem zou bin
nen een paar uur kunnen
zijn verholpen als ieder
een meewerkt. Daarom
worden alle thuiswonen
de gezinsleden door mij
gedwongen mee te hel
pen. Het grote kreunen is
begonnen: gezamenlijk
opruimen is niet onze
sterkste kant. Onze kin
deren verplaatsen slechts
en ik wil dingen weg heb
ben. Een emmertje met
sop en een doekje is leuk
om mee te spetteren,
maar dat je daar ook ven
sterbanken mee kan
schoonmaken is wel heel
veel gevraagd. Ik vertel
over de verplichte grote
schoonmaak bij ons
thuis. Ze houden de han
den tegen de oren. Er
ontstaat geen saamhorig
heid.
Na twee uur poetsen en
boenen worden de con
touren van de ruimte
weer zichtbaar. Zo dui
delijk dat zelfs de kinde
ren blaten dat het best
een grote kamer is. Van
schrik vergeten ze te
zuchten als ik ze wijs op
een ongecoördineerde
stapel papier, die ik ook
weg wil hebben.
Theo boort gaten, hangt
planken op en steunt de
hiërarchie. Wij ouders
bepalen immers hoe
schoon het moet wor
den. Als alles weer op
zijn plaats ligt, eis ik dat
het er zo uit blijft zien.
Tegen beter weten in na
tuurlijk. Op het moment
dat ik zoiets zeg, weet ik
dat het grote ondermij
nen al is begonnen.
Nog geen vier uur later
heeft tijdens onze afwe
zigheid het eerste feest
plaats en is de politie
langs geweest om een
mogelijke inbraak in ons
net opgeruimde kamertje
te verijdelen. Sam en zijn
vrienden hadden in die
best grote kamer ineens
veel lol. Zoveel lol dat ze
voor inbrekers werden
aangezien. Voorheen zag
waarschijnlijk niemand
iets door die chaos. Nu
bemerkte een vaste wan
delaar verdachte bewe
gingen in onze zijkamer
en ging over tot actie.
Buurtpreventie heet dat.
Al ik dit verhaal daags er
na probeer te vertellen
aan goede vrienden be
grijpen ze dat er meer
hulp nodig is. De mede
deling 'laten we samen
eten' is genoeg. Regelma
tig eten we bij elkaar. Zo
op de zaterdag of de zon
dag als we het niet meer
zien zitten om weer met
onze kinderen in discus
sie te gaan over allerlei
aardse zaken. Dan is het
handiger om de twee ge
zinnen bij elkaar te zet
ten en samen van alle
spullen die we nog in de
koelkast hebben liggen
iets feestelijks te maken.
Dat lukt altijd fantas
tisch. Vaak hebben we
dezelfde etenswaar, om
dat de plaatselijke
grootgrutter voor het
weekeinde van die aan
biedingen heeft, waar we
allemaal van willen profi
teren. De een wikkelt de
varkensfilet in een deeg-
prutje en de ander walst
zijn stuk door een wijn
saus. We snijden toma
ten, maken sla en zorgen
voor het fruit. Het oude
brood wordt creatief met
een beetje olijfolie opge
piept. De kinderen evalu
eren in hoog tempo hun
school- en uitgaansleven
en ogen zo samen erg ge
lukkig. Als de keuken
staat te dampen en wij
het glas heffen hebben
we een zelfde gevoel.
Het wachten is op de
moeder van onze vrien
den. Een vaste taxichauf
feur brengt haar regel
matig om weer gelukkig
te worden bij een heftig
familieleven. De 86-jari-
ge, uiterst charmante da
me houdt van de kinde
ren, is kritisch en wijst
ons terecht als we zeuren
over ons drukke leven. Ze
geniet van het glaasje en
laat het eten altijd goed
smaken. Ze vindt dat wij
met pit koken. „Heer
lijk." Ze probeert daar
mee iets te zeggen over
de flauwe maaltijden die
zij in haar huis krijgt
voorgeschoteld. Ze
maakt daar overigens
nooit een punt van. Ze
leeft met al haar beper
kingen.
Zondag liet ze verstek
gaan. Een nieuwe heup.
Het lopen ging de laatste
maanden steeds moeilij
ker. Hoezo leeftijd? Kwa
liteit staat bij haar veel
hoger in het vaandel. Met
zoveel pijn verdergaan, is
voor haar geen optie. Ie
dereen is het daar roe
rend mee eens, maar
overleeft ze dit? Ook hier
doet ze niet moeilijk
over. Haar beslissing is
duidelijk en onafwend
baar.
Woensdag, twee dagen
na de operatie, staan
Theo en ik voor het
Bronovo Ziekenhuis in
Den Haag. Wat zullen we
aantreffen? Geen zielig
hoopje mens. Ze zit in de
kussens, is het bed uit
geweest, heeft al gelopen
en ruzie gemaakt met de
hoofdzuster. Ze heeft
zich boos gemaakt over
haar ontbijt - kleverige
boterhammen met jam -
en de insuline die niet
volgens de richtlijnen
werd gegeven. Ze is al ja
ren diabeet, geen enkel
punt, maar wel op tijd
die medicijnei^)at doet
ze thuis ook. EflHuster
die zegt dat dat niet no
dig is. krijgt de wind van
voren. Ze vertelt het met
de nodige humor. Ze wil
weer snel deelgenoot zijn
van een heftig familiele
ven.
Inmiddels is ze thuis,
loopt met een schuifrekje
door haar appartement.
Ze heeft nog wel pijn,
maar een andere pijn
dan voordien. Ik zeg
niets meer. Ik tel mijn ze
geningen. Eten met el
kaar is het mooiste wat er
is. De kinderen vinden
dat ook, omdat wij dan
weer mild worden.
Saskia Stoelinga
Reageren? s.c.m.sloellnga#hdc.nl
