Knusheid én zedelijk verval
Dresden herdenkt vuurzee en vreest neonazi's
Expositie toont
van jaren vijftig
De jaren vijftig gelden vooral
als veilig, gezellig en knus,
maar het is ook een tijd van
snelle veranderingen,
vooruitgangsgeloof en
groeiende welvaart. Rock-'n-
roll en jukebox rukken op.
Nozems en kunstenaars
knagen aan de gemoedsrust.
De expositie Knus in het
Noordbrabants Museum
blikt terug.
door Mieske van Eek
Een huiskamer met televisie was in de jaren vijftig nog zeer bijzonder. Foto: GPD/NAA
De goede oude tijd trekt. Op
de golven van maatschap
pelijk onbehagen maakt
2005 grote kans het jaar van de
knusheid te worden. Gevoelens van
onveiligheid brengen mensen er ge
makkelijk toe zich achter gesloten
gordijnen te koesteren in de warmte
binnenshuis. De tentoonstelling
Knus - Nederland in de jaren '50 in
het Noordbrabants Museum in Den
J3osch lijkt er naadloos bij aan te
sluiten.
„De jaren vijftig leven in onze herin
nering als gezellig en saai", vertelt
Charles de Mooij, hoofdconservator
van het museum, die verantwoorde
lijk is voor Knus. „In onze beleving is
het een tijd
lijkheid en
«li benepen
diverse gezichten moraai on-
O geveer zoals
ci£»c£»ric» Trwn
was geluk heel gewoon." Dat knus
heid snel kneuterigheid wordt, klopt
wel, denkt De Mooij. „Een warme
deken kan ook klam zijn."
Wie die na-oorlogse jaren wegzet als
een tijd van louter fatsoen, spruitjes
geur en braafheid, vergist zich. Het
zijn de jaren van bouwen en werken
en een enorm geloof in de vooruit
gang. De kiem van de verzorgings
staat wordt dan gelegd en de wel
vaart groeit snel. De wasmachine
verovert de keuken, de televisie de
huiskamer, de auto de straten en het
flatgebouw de stad.
Niet iedereen schikt zich braaf
onder de klamme deken, waar
Dorus, Toon Hermans en Snip
en Snap nog als hoogtepunten
van vermaak gelden. Jongeren en
kunstenaars wrikken als eersten
aan de fundamenten van de ge
zapigheid. De rock-'n-roll maakt
een snelle opmars, Cobra be
vrijdt de kunst van verstarde
vormen en de dichters van Vijf
tig komen in opstand tegen wat
voor de oorlog als goede poëzie
gold.
Zo bezien zijn de jaren vijftig een
De eerste DAF-personenauto. Foto: ANP
roerige tijd en een voorbode van de
later als zo bevrijdend ervaren jaren
zestig. Natuurlijk komt het verzet
nog van een kleine groep. Dan al to
nen jongeren de schrijnende keerzij
de van de opkomende consumptie
maatschappij.
Verwilderd
In 1952 verschijnt in opdracht van
de minister van onderwijs, kunsten
en wetenschappen Maatschappelij
ke verwildering der jeugdrapport
betreffende het onderzoek naar de
geestesgesteldheid van de massa-
jeugd. De bevindingen daarin liegen
er niet om:
'De verwilderde jeugd
4JÈ
leeft in een wereld, die verregaand
gestalteloos genoemd mag worden.
Het uiterlijk is film-confectie of
volstrekt verwaarloosd; houding en
beweging vertonen geen uit het in
nerlijk komend gericht zijn: men
leunt, hangt, slentert, enz.; er is vaak
een ongedurige bewegingsoverdaad
zonder doel
De houding van de jeugd in die ja
ren hangt samen met de welvaarts
groei. Jongeren hebben meer geld
en vrije tijd. De vermaaksindustrie
moet nog op stoom komen en ver
veling loert aan alle kanten. Dus
dromen jongeren zich een opwin-
dènder leven en vereenzelvigen ze
zich met helden van het witte doek
als James Dean, of rock 'n
roll-sterren als Elvis
Presley, die met
obscene heup
bewegingen
het fat
Foto s: GPD/Fred van Laarhoven
soen tart. In navolging van Elvis
bouwen de jongens zich met bryl-
creem steeds hogere vetkuiven.
De burgerlijke moraal biedt moedig
maar vergeefs tegenstand. In 1956
wordt de film Rock Around the
Clock nog verboden in Apeldoorn.
De Franse film Zij die van de zonde
leven (Les amants maudits) wordt in
1954 veroordeeld als een aanslag op
de goede zeden, maar trekt wel tot
in de zevende maand volle zalen,
meldt Het Jaren 50 boek dat bij de
tentoonstelling is uitgegeven.
inwonende getrouwde broers of zus
sen zelden onopgemerkt.
Verloedering dreigt van alle kanten.
Het rapport vervolgt: 'De dagelijkse
gesprekken op fabriek of werkplaats
werken al even ontnuchterend op die
jongen of dat meisje, dat nog min of
meer groen zou zijn. Sexualia wor
den onbewimpeld besproken. Dub
belzinnigheden zijn schering en ifi-
slag.
Het begin van de jaren vijftig staat
nog in het teken van hard werken en
sober leven. Na de oorlog moet het
land weer worden opgebouwd. Dat
gaat snel. De ontzuiling begint. De
kerk verliest zijn greep op de gezin
nen. Geboortebeperking raakt in
zwang. Bij de NVSH kun je con
dooms bestellen, die dan nog kapot
jes heten. De Nederlandse Vereni
ging voor Sexuele Hervorming ziet
tussen 1950 en 1959 zijn ledental
groeien van 55.000 tot 140.000.
Begin jaren vijftig heeft maar één op
de honderd Nederlanders een auto,
in 1960 één op de twintig. Eerst gaan
gezinnen netjes met de auto naar de
kerk. Weldra worden de uitstapjes
leuker en langer en de kerken leger.
Het museum denkt met Knus zeker
veel ouderen te trekken. Die kunnen
er volop herinneringen ophalen aan
DAF, draadomroep (radiodistribu
tie), Messerschmidt (gemotoriseerde
driewieler), Berini, Solex, kolenkit,
jukebox en de radiopraatjes van GBJ
Hiltermann. Volgens De Mooij zijn
veel jongeren eveneens geïnteres
seerd in de jaren vijftig, waarin
ook de mode een hoge vlucht
Dubbelzinnigheden
Met de preutsheid valt het dus wel
mee. Of is hier de praktijk sterker
dan de leer? Het rapport over de ver
wilderde jeugd signaleert bezorgd
dat broers en zussen in de puber
leeftijd wegens ruimtegebrek vaak
hun slaapkamer en soms zelfs
het bed moeten delen.
Door de woning
nood leven gezin
nen bovendien
vaak dicht
opeengepakt
en blijft het
liefdeleven
van ou
ders of
Dresden is trots op de wederopbouw, maar het
verleden laat de stad niet met rust. Dit weekeinde
herdenkt Duitsland het geallieerde luchtbombardement
op de barokke Saksische hoofdstad, het Florence aan de
Elbe, zestig jaar geleden. De extreem-rechtse NPD heeft
haar sympathisanten opgeroepen de - wat zij noemt -
Bomben Holocaust aan de kaak te stellen.
door Wierd Duk
Kan de schande nog groter zijn? Duizenden
neonazi's marcherend door de straten van
Dresden, precies op de dag dat zestig jaar
pplpHpn V. mill hiirppr-, n, .ikwanipn hii rif
menwerpers werd ontketend. Dominee
Stephan Fritz (45), voorganger in de her
bouwde Frauenkirche, vreest dat de herden
king van het bombardement wordt over
schaduwd door massale demonstraties van
rechts - radicale skinheads.
„We reageren daarom bewust op de provo
caties door de nazi's. Ons officiële herden
kingsthema is: Waken en bidden om racisme
en geweld te overwinnen. Wij willen aan
dacht voor dat andere, democratische Dres
den."
De afgelopen weken echter toonde de stad
de buitenwereld een ander, grimmig gezicht.
Dat van democratisch gekozen NPD-afge-
vaardigden in het regionale parlement, die
weigerden om de slachtoffers van het Hitier-
regime te herdenken. Alsof deze onbe
schaamdheid niet genoeg was, spraken de
zelfbenoemde erfgenamen van het Derde
Rijk over een Bomben Holocaust, toen zij
het hadden over het omstreden bombarde
ment van Dresden.
nn hnniiiiiriirmiaMiMriiiiaiÉMfa
men op Dresden ogenschijnlijk geen mili
tair-strategisch doel dienden en de Britten
en Amerikanen daarmee bewust een schitte
rende, barokke Duitse cultuurstad in de as
legden. De vraag of het bombardement een
Angelsaksische oorlogsmisdaad was - door
extreem-rechts met een volmondig ja beant
woord - lijkt daarom gerechtvaardigd.
„Om het begrip holocaust zo te misbruiken,
dat is misdadig", meent dominee Fritz. „Ook
als het bombardement daadwerkelijk een
misdaad was, het gebeurde wél in de dyna
miek van de oorlog en nadat de Duitsers ste
den als Coventry en Rotterdam hadden ge
bombardeerd. Net als Bertold Biecht zeg ik:
Ik heb genoeg aan mijn eigen schande."
Zondag verwacht Fritz tienduizenden bezoe
kers in de Frauenkirche. De kerk is de ziel
van de stad, hét symbool van Dresden. Ze
ging in vlammen op, stortte in en de ruïne
werd in de DDR-tijd een oorlogsmonument.
Na 1990, na de Duitse eenwording, werd
dankzij particuliere giften de reconstructie
iÉüÜWHb
Groot-Brittannië en met de hulp van de Brit
se zilversmid Alan Smith. Smith is zoon van
een van de RAF-piloten, die de bombarde
menten uitvoerden. Hij maakte het zeven
meter hoge, vergulde kruis dat op de koepel
van de kerk werd geplaatst. Als gebaar van
verzoening.
„Dit weekeinde kunnen de mensen voor het
eerst in het bovenste deel van de kerk om er
te bidden", kondigt Fritz trots aan. De
plechtigheden zullen bol staan van de vre-
dessymboliek. Bewust wordt geprobeerd om
de media aantrekkelijk film- en fotomateri
aal te leveren. Zo zullen honderden mensen
met kaarsen in hun handen gezamenlijk een
grote kaars voor de vrede vormen, zichtbaar
voor de tv-camera's vanuit de lucht.
De inwoners van Dresden wordt gevraagd
een witte roos té dragen. (Een verwijzing
naar Die Weisse Rose, de naam van een ver
zetsgroep tegen het Hitier bewind, red.) Dit
allemaal om te voorkomen dat de aandacht
te zeer uitgaat naar de neonazi's.
Al wpkpn nnk pIH.ts
torici en ooggetuigen. Dit leidt soms tot ver
hitte debatten. Sommige overlevenden we
ten zeker dat niet 35.000, maar zeker 100.000
mensen in de vuurstorm omkwamen, en dat
de geallieerden fosforbommen gebruikten
en met boordgeschut willekeurig burgers
neermaaiden.
Vooral de Britse historicus Frederick Taylor, J
die een boek schreef over de verwoesting
van Dresden, kreeg het zwaar te verduren.
Taylor beweert dat Dresden wel degelijk mi-
litaire betekenis had omdat de stad een be
langrijk verkeersknooppunt en industrieel
centrum was. Het bombardement afdoen als j
louter wraak of als een poging het oprukken- I
de Rode Leger te intimideren, is volgens
hem historisch onjuist.
Dat is tegen het zere been van de vele Duit
sers, die de aanval op Dresden nog altijd
zien als een zinloze massaslachting. Boule
vardblad Bild noemde de arme Brit een
Skandal-Autor en toen hij in Dresden optrad
moest Taylor door de politie in bescherming
dpn ppnnnipn tnopn ,1p wdpHp vnn j
