Ouderliefde
en onmacht
In Servië teert de filmhistorie weg
Verstandelijk
gehandicapten
en kinderen, een
istige combinatie
Een van de belangrijkste archieven ter wereld ten prooi aan te veel, te nat en te koud
Een verstandelijk gehandicapt paar uit Oen Bosch heeft
dieper verdriet over de trieste dood van zijn baby dan wie
ook. Vorig jaar juni overleed de zuigeling omdat het kind
hardhandig door elkaar zou zijn geschud. De rechtbank
sprak de vader en moeder vrij omdat niet viel vast te
stellen wie van de twee verantwoordelijk was voor de dood
van de baby. Moeten ze een tweede kans krijgen?
door Stephan Jongerius
Nee, zegt de vader van de tragisch overleden ba
by beslist. Hij wil zijn kant van het verhaal niet
vertellen. „We hebben al genoeg aan onze kop
en de familie is er kapot van." Als zijn vrouw op de ach
tergrond roept dat „die man mag komen als hij kan zor
gen dat we ons kindje terugkrijgen", sust hij haar. „Dat
kan die meneer niet, dat weet jij ook wel."
Het zwakbegaafde stel uit Den Bosch werd vorige week
vrijgesproken van de dood van het tien dagen oude
dochtertje. Het kind overleed in juni aan een hersen
bloeding, veroorzaakt door het shaken baby syndrome.
De officier van justitie had zelf vrijspraak gevraagd, na
dat hij had aangevoerd niet te kunnen bewijzen wie van
de twee ouders feitelijk verantwoordelijk was.
Het jonge koppel - hij is 22, zij 20 - mist het kind ver
schrikkelijk, zegt Pieter van der Kruijs, hun raadsman.
Het feit dat zij alweer zwanger is geweest moet volgens
hem niet worden geïnterpreteerd als een poging tot ver
vanging. „Het was een ongelukje, ze gebruikten wél an
ticonceptie." Desgevraagd heeft hij het stel abortus ge
adviseerd, „maar ze wisten zelf al wel dat dat het beste
was."
Een kinderwens? Die zit nog heel diep, maar niet voor
de nabije toekomst.
Het trieste geval roept veel vragen op. Is de hulpverle
ning goed geweest? Verdient het jonge paar ooit een
zet", zegt Jan Bertrams, regiomanager van MEE-Den
Bosch, de instantie die het bewuste paar begeleidt.
„Daarmee zijn we pas begonnen toen zij die eerste keer
zwanger was. We hebben intensieve gesprekken met het
paar gevoerd, in het bijzijn van een van de ouders. We
hebben onze zorg uitgesproken en herhaaldelijk op
abortus aangedrongen. Het is hun keus geweest het kind
toch te laten komen."
Onmacht
Dat het de aanstaande ouders in zorgboerderij het Hoef
ijzer in het Gelderse Ochten terechtkwam, was een
noodgreep. „Wij voelden ook niks voor zo'n zware
kluif", zegt Hannie die in Ochten verantwoordelijk is
voor de zorg. In Den Bosch had het paar slechts nacht-
opvang. „Het kind dreigde op straat te worden geboren.
Daarom zijn overstag gegaan." Dat was ongeveer 2,5
maand voor de bevalling.
De onmacht van de ouders kwam al snel aan het licht.
tweede kans? En algemener:
hoe verhoudt het recht op
voortplanting, óók voor ver
standelijk gehandicapten,
zich tot het recht van het
kind op welzijn en een goede
opvoeding? In hoeverre is het
ontmoedigingsbeleid waar
toe staatssecretaris Ross vo
rig jaar maart opriep, al prak
tijk?
„We zijn voor het blok ge-
Het voeden ging moeizaam, als de baby huilde raakten
ze vaak in paniek. In de nacht van 15 op 16 juni ontdek
te de moeder dat het kind weer niet wilde drinken, koud
aanvoelde en een vreemde kleur had. De verloskundige
- al vaak te hulp gesneld - wilde pas de volgende och
tend komen. Het kind lag toen al in coma en overleed
wat later in het ziekenhuis.
De hulpverlening wast collectief de handen in onschuld.
„We hebben echt ons best gedaan, maar je kunt niet on
der het bed gaan liggen", zegt Hannie van de zorgboer
derij. MEE-Den Bosch is volgens Bertrams op afstand
betrokken gebleven. „Zolang het om vrijwillige hulp
gaat, is de speelruimte beperkt."
Het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) in
Arnhem werd 24 uur voor de fatale nacht gealarmeerd.
„Ons onderzoek was net begonnen", zegt Gert van Har
ten, „als je bij de geringste twijfel direct zo'n kind mee
neemt, moet je hele straten leeghalen." AMK en MEE
hebben de zaak samen geëvalueerd. „Nergens is van na
latig of verwijtbaar handelen sprake geweest", stelt Van
Harten.
De Gezondheidsraad stelde in 2002 in een advies dat het
voor ouders met een IQ onder de 60 onverantwoord is
om kinderen te krijgen en op te voeden. Zo bezien is het
Bossche koppel een grensgeval: de vader zit er wat bo
ven, de moeder eronder. Maar IQ mag geen criterium
zijn, vindt Onderling Sterk, de koepel van belangenorga
nisaties van verstandelijk gehandicapten. „Er zijn ook
mensen met 120 die er niks van maken", zegt directeur
William Westveer.
Advocaat Van der Kruijs valt hem bij. „Deze mensen
kunnen in ieder geval liefde geven. Als je hen het recht
op voortplanting ontzegt, wat wordt dan de volgende
categorie? Die mensen die nu in Lelystad terechtstaan
voor sekspraktijken? Handelaren in kinderporno?"
Topje van de ijsberg
Westveer en zijn vrouw zijn zelf licht verstandelijk ge
handicapt en voeden twee zoons op van nu negen en
zes jaar. „We hebben ons erop verkeken hoe moeilijk
het is, maar met ondersteuning gaat het goed." Hij
gruwt van elk gedachte aan ontmoediging en dwang of
drang met voorbehoedsmiddelen. „Je moet mensen wel
trainen en ze bewust maken van wat opvoeden in
houdt." Hij vertelt over zijn zus die het syndroom van
Down heeft en ook dolgraag een baby wilde. „We heb
ben haar een paar dagen voor onze jongste laten zorgen
toen hij drie maanden was. Dan stond ik bij haar bed en
zei Kom, Jolanda d'ruit!. Na drie dagen hoefde ze geen
kind meer."
Hoe vaak verstandelijk gehandicapt ouderschap mislukt
is niet bekend. Westveer schat dat van de 120.000 ver
standelijk gehandicapten ongeveer tien procent een kin
derwens heeft. „De Universiteit van Amsterdam doet
momenteel onderzoek, maar wij zijn ervan overtuigd
dat het meestal goed gaat."
Katalijn Ritsema van Eek, psycholoog aan de Erasmus
Universiteit, is er juist van overtuigd dat in Ochten even
een topje zichtbaar is geworden van een enorme ijsberg
aan verborgen kinderleed. Ze weet van talloze andere
gevallen waar het ondanks oprechte ouderliefde en hulp
van familie en/of professionals helemaal mis ging.
De psychologe plaatst het belang van het kind voorop.
„Dat heeft geen keus: het wordt geboren en is compleet
afhankelijk. Ouders claimen hun recht op voortplanting,
vaak zonder dat ze zich bewust zijn van wat dat inhoudt.
Moeders zijn soms als kinderen van tien die een baby
zien als pop. Ze hebben vaak geen benul van wat ze te
wachten staat."
Een verbod zou gezien de internationaal vastgelegde
rechten niet haalbaar zijn. „In sommige situaties vind ik
dat wrang. Als mensen drie of vier keer kinderen krijgen
die allemaal uit huis zijn geplaatst en de vrouw is voor
de vijfde keer zwanger, vraag ik me af waarom niet een
stap eerder wordt ingegrepen en tot anticonceptie
wordt overgegaan."
Ritsema van Eek pleit er wel voor om uiterst kri
tisch te bekijken of mensen werkelijk de capaci
teit missen of dat ze, met begeleiding, toch
kunnen opvoeden. In wat zij noemt
een algemeen capaciteiten ge
sprek zouden begeleiders met
een gehandicapte moeten be
spreken wat in de toekomst
mogelijk is: een rijbewijs?
zelfstandig wonen? Kinde
ren?
„Dat gesprek zou je moeten
koppelen aan anticonceptie.
Standaard de prikpil gaat wat
ver, maar wat heeft het voor zin
hierover te praten als mensen onder
tussen spontaan zwanger worden?"
In de praktijk echter is er spanning tussen het
beleid om zelfredzaamheid te stimuleren enerzijds en
zwangerschap te ontmoedigen anderzijds. Voor
MEE is de Bossche kwestie aanleiding geweest om
voor een interne meldplicht bij zwangerschap van
cliënten. Dat moet een vroegtijdige, gecoördineerde
aanpak garanderen. „Het is ondoenlijk een waterdicht
systeem te ontwikkelen voor preventie", denkt Bert
rams. „Mensen melden zich pas als ze een probleem
hebben. Misschien ligt hier ook een belangrijke taak
voor het bijzonder onderwijs."
Verdient het Bossche stel een tweede kans? William
Westveer hoeft er niet over na te denken. „Natuurlijk,
maar dan met betere ondersteuning." Bertrams is al
even duidelijk. „Wij achten hen onvoldoende capabel
om kinderen groot te brengen. We hebben niet voor
niks bij beide zwangerschappen aangedrongen op abor
tus. De tweede zwangerschap heeft laten zien dat ze ook
niet adequaat kunnen omgaan met anticonceptie. Wij
kunnen alleen adviseren en niet dwingen, en ik zou
mensen ook niet categoraal onder curatele willen stel
len."
ZATERDAG
29 JANUARI
2005
ER
BIJ
Servië heeft een der grootste en
belangrijkste filmarchieven ter
wereld, maar miljoenen meters
filmband dreigen door geldgebrek
verloren te gaan. Uniek historisch
materiaal teert langzaam weg, omdat
verwarming en airconditioning
ontbreken. Restaurateurs vechten een
verloren strijd tegen het verval, met
kopieermachines van voor de Tweede
Wereldoorlog.
door Cees van Zweeden
Een bordje op de deur ontbreekt, maar het
Joegoslavische Filmarchief aan de rand van
Belgrado is niet moeilijk te vinden. Reeds
van verre zijn de films te zien, die achter de
vuile ramen metershoog liggen opgestapeld.
„Ruimtegebrek is ons grootste probleem",
zegt Aleksandar Erdeljanovic, hoofd van het
archief. „We hebben hier bijna honderddui
zend historische films, veel meer dan we
kunnen bergen. Op de gangen, in de kanto
ren - overal slingeren films."
Erdeljanovic werd tien jaar geleden in zijn
functie benoemd, nadat hij op televisie een
filmquiz had gewonnen. In die tien jaar pre
sideerde hij over het verval van wat wordt
gerekend tot een van de vijf belangrijkste fil
marchieven ter wereld. In het leproze ge
bouwtje ligt 340 miljoen meter filmband weg
te kwijnen. „Films dienen te worden opge
slagen in ruimtes waar temperatuur en
luchtvochtigheid constant zijn", legt Erdel
janovic uit. „Hier ontbreken airconditioning
Aleksandar Erdeljanovic wijst - met de wandelstok van Charlie Chaplin - naar de anderhalve
eeuw oude platenspeler van koningin Nathalie van Servië. Foto's GPD/Cees van Zweeden
en verwarming. Elke dag gaat iets van histo
rische waarde verloren.
De opslag van films is slechts één probleem.
Erdeljanovic loopt naar een belendend ka
mertje waar een fijn besneden wandelstok
van Charlie Chaplin oneerbiedig in een
hoekje rust. Hij grijpt de stok en wijst non
chalant naar een platenspeler uit 1860, die
op een metalen archiefkast staat. „Koningin
Nathalie speelde hier nog dansmuziek op",
zegt hij in een verwijzing naar een van de
eerste vorstinnen van Servië.
Het Joegoslavische Filmarchief dankt zijn
collectie voor een belangrijk deel aan de po
sitie van het toenmalige Joegoslavië als brug
tussen Oost en West. Zo herbergt het meer
films uit Rusland, China, Tsjechië en Slowa
kije dan enig ander archief in de wereld, bui
ten die landen. Veel van de Chinese films
zijn de enige kopieën ter wereld, nadat de
originele exemplaren tijdens de Culturele
Revolutie in het land waren vernietigd.
Het archief in Belgrado heeft daarnaast ook
de enige volledige kopie van de Italiaanse
film Dante uit 1920. Gevraagd naar een paar
Nederlandse voorbeelden, trekt Erderjanovic
achteloos Rembrandt, Schilder van de Mens
(1957) en Glas (1958) uit een kast.
„We hebben er veel meer", zegt hij. „Een
Italiaanse filmmaker, Carlo Lizzani, was ver
baasd hier 13 van zijn films aan te treffen.
Dat was meer dan in enig archief in zijn ei
gen land." Hoeveel buitenlandse films Bel
grado heeft, bleek tijdens de NAVO-bombar-
dementen van 1999. Een bom trof een van
de archiefgebouwen, maar de ironie wilde
dat er geen enkele Servische film in lag. De
films overleefden de overstroming die volg
de op het bombardement, omdat ze alle
maal in plastic zakken lagen.
De eerste Servische speelfilm, Karadjordje
uit 1911, arriveerde pas enkele maanden ge
leden in Belgrado. Deze film belandde des
tijds in de particuliere collectie van een
Duitse vluchteling, Ignaz Rheintaler, in het
Kroatische Osijek. Rheintaler vluchtte na de
Eerste Wereldoorlog naar Oostenrijk, waar
de collectie driekwart eeuw in zijn kelder lag.
Een kleinzoon schonk de hele verzameling
vorig jaar aan het Weense Archief, dat Ka
radjordje uiteindelijk in een doos vond. Uit
dezelfde doos kwamen ook nog elf docu
mentaires uit de jaren '20 tevoorschijn.
Schrijnend
Van de 100.000 films in het Joegoslavische
Filmarchief zijn 70.000 speelfilms. De overi
ge zijn tekenfilms en documentaires. Daar
naast ligt in een ander archief in Belgrado,
Filsmske Novosti, nog eens ruim 15 miljoen
meter aan documentaires en nieuwsfilms
weg te rotten. De situatie daar is nog schrij
nender; de roestige cilinders met films liggen
er zelfs in de toiletten. Veel van die films zijn
uniek, zoals de één uur lange opname van
de kroning van Koning Peter in 1904. Filsms
ke Novosti herbergt beelden van alle hoogte
punten uit de Servische geschiedenis: de
dramatische Servisch-Franse opmars door
Macedonië in de Eerste Wereldoorlog, de
partizanenstrijd in de Tweede Wereldoorlog,
de geboorte van Tito's Beweging van niet ge
bonden landen. Het beschikt daarnaast over
opnames uit bijvoorbeeld Hitiers Duitsland,
Nassers Egypte, Khadaffi's Libië. Of docu
mentaires die in Tito's tijd werden gemaakt,
maar om politieke redenen nooit vertoond
mochten worden.
Om het verval te stuiten is geld nodig voor
een airconditioned archiefgebouw. Daar
naast moeten, voor zover nog mogelijk, de
Het filmarchief van Belgrado: zelfs op de onver>
gangen liggen de films opgestapeld.
beschadigde films worden hersteld. Tenslot
te zou er een museum moeten komen voor
de honderdduizenden posters en talloze
voorwerpen die nu onder een dikke laag stof
in werkkamertjes liggen, zoals een van de
eerste camera's van Lumiëre en een hon
derd jaar oude Edison-projector.
Geld is echter een schaars goed in het huidi
ge Servië. „Een internationale norm is dat
een filmarchief voor iedere miljoen meter
film, één werknemer moet hebben, onder
meer voor de restauratie van oud materi
aal", zo verklaart Marjan Vujovic, hoofd bui
tenlandse betrekkingen van het archief. „Dat
betekent dat wij 340 werknemers zouden
moet hebben. Maar we hebben er slechts
25."
Die anderhalve man en een paardenkop
moeten bovendien hun restauratiewerk
doen met apparaten die zelf thuishoren in
een museum van oudheden. De machine
voor het maken van kopieën dateert uit
1936, de pers is een halve eeuw oud. Een
moderne pers, afkomstig uit Engeland, is
ook aanwezig in de werkplaats - op een foto
aan de muur.
ide en vochtige
