MeulenhofF: van
L JM
1
ik
klinkende naam tot lege huls
BINNENLAND
m w
De tunnelvisie van de radicale dierenactivist
Koran basis voor moslimpartij
woensdag 26 januari 20c
door Aly Knol
pe 26-jarige Johannes Marius
Meulenhoff startte op 15 sep
tember 1895 een importboek
handel in Amsterdam; het geldt
als het officiële begin van Uitge-
yerij J.M. Meulenhoff. Honderd
tien jaar later zou er alle reden
moeten zijn om het glas te hef
fen op dit jubileum, maar mo
menteel overheerst de grafstem
ming. Tientallen auteurs hebben
de laatste jaren het uitgevers
huis verlaten. „Meulenhoff komt
neer op een handjevol pipse
mensen in een veel te groot en
leeg gebouw."
Ze staat mooi en zelfverzekerd
op de omslag van de voorjaars
catalogus 2005 van Uitgeverij
J.M. Meulenhoff: mobieltje op
tafel, kop koffie, sigaret in de
hand. Van Aukelien Weverling
(1977), die in 2002 debuteerde
met Liever Gekust, komt in mei
r.een nieuwe roman uit: Zonne
blind. Meer kan een jonge au
teur zich niet wensen, zou je
zeggen.
Bij Meulenhoff is echter niets
meer zoals het was. „De sfeer is
zo bedrukt geworden", zegt ze,
„dat de mensen er niet meer
gelukkig zijn. Daar ben ik heel
gevoelig voor." Een dezer da
gen beslist ook Weverling of ze
bij Meulenhoff wil blijven. „Je
laat je manuscript altijd als eer
ste door je redacteur bij de uit
geverij lezen. Dat is altijd dood
eng. Ik heb niet eens meer een
redacteur en het boek moet wel
af! Ik heb mijn twijfels."
Immer met moed, luidde het
credo van de oprichter van de
uitgeverij, maar de moed is vele
auteurs en medewerkers inmid
dels in de schoenen gezonken.
Stijn Aerden (1966), een andere
jonge schrijver van Meulenhoff:
„Ik hoorde laatst een auteur
verzuchten: Als iedereen op al
die uitgeverijen nou eens ge
woon bleef zitten waar die zat,
dan konden wij rustig onze
boeken schrijven. Dat was me
wel uit het hart gegrepen."
„Nu is het bij Meulenhoff de
laatste tijd natuurlijk wel erg
gortig geweest. Mensen die
T j-
4 1
Aukelien Weverling komt in mei met een nieuwe roman. Meer kan
een jonge auteur zich niet wensen, zou je zeggen. Foto: GPD
voor ons gezichtsbepalend wa
ren, hebben ontslag genomen
of zijn op straat gezet. Stoelen
rolden door de gangen en do
ken onverwacht op achter nieu
we bureaus, en auteurs belden
elkaar op. Wat is er precies aan
de hand? We horen niks. Wat
moeten we doen? Wat kunnen
we doen? Weggaan? Wachten?"
De kwade genius in dit alles is
het moederbedrijf PCM Uitge
vers. Dit mediaconglomeraat
ontstond begin 1994, toen
krantenuitgever de Perscombi
natie Meulenhoff Co binnen
haalde, een cluster uitgeverijen
met naast Meulenhoff onder
meer Prometheus/Bert Bakker.
In 1999 ging met de benoeming
van Mai Spijkers (bijgenaamd
De Rat) tot nieuwe holdingdi
recteur van de boekendivisie
het roer om. Rendement werd
het toverwoord en Meulenhoff
moest daar voor zorgen. Het
werd er allemaal, zou een ex-re-
dacteur later zeggen, doorge
drukt met de subtiliteit van een
baggermachine.
Nadat enkele topmensen bij de
uitgeverij waren vertrokken, be
landde Spijkers in 2000 tenslot
te op twee stoelen, die van
PCM-directeur Algemene Boe
ken en van interim-directeur
van J.M. Meulenhoff. „Het ver-
zuringsproces begon toen pas
echt", stelden ingewijden des
tijds.
In 2001 kwam de Big Bang. Na
dat eerder al redacteur Wil
Hansen was weggegaan om uit
geverij Cossee op te richten,
maakte redacteur Tilly Her
mans, na 32 jaar trouwe dienst,
op 4 september dat jaar ook
haar vertrek bekend. Twaalf ge
renommeerde Meulenhoff-
schrijvers volgden haar, onder
wie Adriaan van Dis, Rudy
Kousbroek, Nelleke Noorder-
vliet en Marcel Möring. Zij zit
ten inmiddels bij de door Her
mans opgerichte uitgeverij Au
gustus, een onderdeel van
PCM-concurrent Veen Bosch
Keuning (VBK).
Het moment van vertrek had
niet wranger kunnen worden
gekozen. Juist de dag daarvoor
was neerlandica Annette Porte-
gies - toen 33 jaar maar al met
een flinke staat van dienst - in
dienst gekomen bij Meulenhoff
als opvolger van Spijkers. „Ik
had geen flauw vermoeden",
aldus Portegies toentertijd:
„Een drama. En dat op mijn
tweede werkdag."
Ondanks de enorme tegenslag
sloeg Portegies moedig aan het
„oprapen van de scherven. Het
was: neus dicht, adem inhou
den en er middenin springen.
Schouders eronder."
Schrijver Stijn Aerden kwam
net na de benoeming van Por
tegies binnen. „Dat Meulenhoff
van toen beantwoordde precies
aan mijn romantische idee van
een uitgeverij. De nieuwe uit
door Hans van der Beek
Amsterdam - De Moslim Demo
cratische Partij in oprichting
streeft naar strengere straffen
en naar islamitische ziekenhui
zen en universiteiten. En géén
invoering van hoofddoek, baard
of sharia (islamitische wetge-
ving). Tenzij de meerderheid van
de bevolking dat wil.
De basis van de Moslim Demo
cratische Partij, zoals dat te le
zen is in haar voorlopig mani
fest, is de koran. 'De islam is
-onze manier de bedoeling van
het leven te begrijpen.' Maar de
sharia - altijd een heikel punt -
zoals die is ingevoerd in 'som
mige landen', wordt in het
MDP-manifest fel afgewezen.
De sharia wordt vaak 'geredu
ceerd tot een stelsel van straf
fen om mensen te onderdruk
ken', terwijl 'de essentie van de
sharia om rechten en plichten
gaat', aldus het manifest.Vol
gens de initiators van de MDP -
die voorlopig anoniem willen
blijven - is de sharia 'voor 98
procent' in overeenstemming
met de Nederlandse grondwet.
„Die overige twee procent zijn
het strafstelsel", zegt een inge
wijde.
De MDP wil de sharia niet in
Nederland invoeren, 'tenzij een
meerderheid van de bevolking
1 dat wil natuurlijk'. Want in ge
loofsdwang gelooft de MDP
niet. In het manifest staat:
'Geen gemeenschap kan zijn le
venswijze opleggen aan een an
dere. Wederzijdse erkenning en
vreedzame coëxistentie is het
uitgangspunt.'
Dat geldt ook voor het dragen
van hoofddoeken voor vrouwen
en baarden door mannen. Een
ingewijde: „De koran zegt dat
dat verplicht is, en de MDP
raadt het ook aan, maar de be
slissing is aan de man of vrouw
zelf. De MDP is voor een duide-
Gezocht: Boegbeeld
Als boegbeeld is de Moslim
Democratische Partij niet
op zoek naar een bekende
tnoslimpoliticus bij een be
staande partij. „Die wor
den vaak gezien als assimi
latie-product", zegt een in
gewijde. De voorkeur van
de MDP gaat dan ook uit
naar een 'niet al te bekende
naam', bij voorkeur een au
tochtone moslim. Toch be
weren bronnen rond de
partij in gesprek te zijn en
kele politici in de Tweede
Kamer en de Amsterdamse
gemeenteraad. De naam
van Groenlinks-Kamerlid
Nairaa Azough wordt ge
noemd, maar die noemt
dat 'volstrekte flauwekul'.
GroenLinks-Kamerlid Fa-
rah Karimi - 'Ik heb nooit
met die mensen gesproken'
- vindt een moslimpartij
wel een goed initiatief,
„Het is goed als mensen in
de politieke arena als mos
lim het debat aangaan met
mensen die de islam de
oorlog hebben verklaard.
Een moslimpartij is goed
voor de democratisering
van de politieke islam. Nu
wordt die vooral gedemo-
niseerd." In Engeland,
Frankrijk, Duitsland, Span
je en België zijn zusterpar
tijen van de MDP in op
richting, of zijn al opge
richt.
lijk scheiding tussen politiek en
religie."
De partij worstelt nog met een
helder standpunt over homo
seksualiteit. De ingewijde: „Als
politieke partij hebben we daar
geen mening over. In de koran
staat dat het niet zondig is ho
moseksuele gevoelens te heb
ben, maar het is wel zondig die
gevoelens uit te voeren. Dus in
principe kunnen homo's parti
ciperen in de MDP, zolang ze
maar geen uiting geven aan
hun gevoelens. Zeg maar, zo
lang we het niet weten, is het
goed. Het is gevecht tussen jou
en de duivel, en daar staat de
politiek buiten."
De MDP wil de vrijheid van me
ningsuiting waarborgen, maar
dat betekent niet dat je mag be
ledigen. „Je moet als mens in
schatten: wat is beledigen, en
wat is de discussie aangaan? En
het beledigen van God mag
niet. Van religie moetje afblij
ven."
Wat veiligheid betreft, streeft de
MDP naar strengere straffen.
Levenslang is ook levenslang.
„Kindermoordenaars bijvoor
beeld verdienen geen tweede
kans." Het gedogen van soft
drugs en prostitutie moet wor
den afgeschaft. Verder pleit de
MDP voor méér allochtonen bij
de politie. In wijken waar veel
problemen zijn met allochtone
jongeren, moeten alleen alloch
tone agenten worden ingezet.
„Autochtone agenten genieten
bij die jongeren toch geen res
pect."
'Slapende terroristen' van bij
voorbeeld ETA en IRA in Ne
derland moeten harder worden
aangepakt. De aanpak van
moslimterrorisme hebben de
initiators nog niet besproken.
De islamitische universiteit in
Rotterdam moet worden er
kend, en er moeten nog één of
twee islamitische universiteiten
in de rest van het land worden
opgericht. Islamitische basis
scholen daarentegen zijn vol
gens de MDP 'soms doorgesla
gen'. De MDP wil op die scho
len 'een
goede balans' tussen islami
tisch en regulier onderwijs.
De MDP pleit voor de oprich
ting van islamitische ziekenhui
zen, desnoods door particulie
ren gefinancierd. De ingewijde:
„Islamitische vrouwen willen
niet op de kamer bij andere
mannen, of door een mannelij
ke arts worden onderzocht."
door Mayke Calis
In een klein zaaltje van het voormalige
kraakpand zitten tien mensen en een
hond. De nieuwe actiegroep Geen Die
ren Leed houdt vanavond een bijeen
komst gericht tegen het gebruik van
proefdieren. De toehoorders zijn bijna
allemaal in het zwart gekleed en dragen
een of meerdere piercings.
Initiatiefnemer van de bijeenkomst is
Kevin Heller, voorheen woordvoerder
van de steungroep Dieren Bevrijdings
Front (DBF), een zusterorganisatie van
het radicale Engelse Animal Liberation
Front (ALF). Hij legt het zaaltje uit waar
om het zaak is nü actie te ondernemen.
„In de laboratoria worden onschuldige
dieren systematisch gemarteld. Ze wor
den gede-humaniseerd." De nieuwe ac
tiegroep is niet agressief, legt hij uit,
maar moet irriteren en agiteren.
Door de moslimterreur zijn dieractivis-
ten wat op de achtergrond geraakt.,
maar de veiligheidsdienst AIVD be
schouwt ze nog steeds als een reële be
dreiging voor de democratie. Het gaat
volgens de dienst om een klein, maar
zeer radicaal en gewelddadig groepje ac
tivisten. Wie zijn zij, en vanuit welke
denkwereld komen zij tot hun daden?
Kevin Heller (27) en vriendin Feikje, een
blonde 25-jarige studente museologie,
willen wel vertellen over hun strijd tegen
het onrecht. Heller was tot voor kort
woordvoerder van de supportersgroep
DBF (schuilnaam: Erik de Gier). Hij
deed, zegt hij zelf, niet mee aan de harde
acties, maar bracht die van anderen via
persberichten naar buiten. Hij staat er
vierkant achter. „Zij steken hun nek uit
en riskeren gevangenisstraf', zegt hij.
„Voor mij zijn het helden," zegt zij.
Zij houden het bij demonstraties, flyers
en bezettingen. Feikje: ,,Als je wil de
monstreren bij het proefdierencentrum
BPRC krijg je een uur aan de overkant
van de weg, mag je geen scheldwoorden
gebruiken en word je na drie uur wegge-
knuppeld. Frustrerend."
Ze vergelijken het dierenactivisme met
de Amerikaanse burgerrechtenbeweging
van de jaren zestig. Negers hadden des
tijds ook geen stem, werden in elkaar
geslagen en door niemand gehoord.
„Met dieren is dat nu precies hetzelfde",
Een activiste van het Dieren Bevrijdings Front. Archieffoto: GPD
zegt zij. Bij brandstichting is het volgens
beiden nadrukkelijk de bedoeling men
sen en dieren te sparen. Zo staat het ook
in het DBF-handboek, Geen woorden
maar daden. Dat is volgens Kevin hét
naslagwerk voor de dierenbevrijder. De
aankomend actievoerder wordt daarin
geadviseerd met iets kleins te beginnen:
„Met het dichtlijmen van sloten, het lek-
prikken van autobanden, het inslaan
van ruiten of het spuiten van leuzen."
Zolang er maar geen geweld tegen men
sen wordt gebruikt, vinden beiden dat
soort acties te billijken. Kevin: „Mede
werkers van het BPRC verdienen hun
geld aan structurele marteling van die
ren. Zij gaan om vijf uur naar huis, maar
de dieren lijden 24 uur per dag." Het
thuis lastig vallen van medewerkers van
proefdierencentra vinden ze niet ge
welddadig.
Families van de werknemers zijn geen
doelwit. Er is wel eens een steen vlak
naast een kinderwieg beland, maar dat
was toeval, zeggen ze. En er is niets aan
te doen. De werknemers houden zelf
toch ook geen rekening met de I
van de apen? „Ging er bij NSB'e11
ger ook niet geregeld een kei doi
ruiten?",
Natuurlijk mag je dierproeven na
praktijken vergelijken. Wat er ni
dieren gebeurt is genocide. In d 'a
werden joden systematisch verr;t
nu zijn de dieren aan de beurt. 1n
land is veel te gevoelig voor verj d
gen met de Tweede Wereldoord
Het denkpatroon van Kevin en I k
typerend voor de radicale diereil11
ten, zegt filoof Hans Achterhuis
tijd had hij sympathie voor de 11 w
en dierenrechtenbeweging, ma; 01
radicale dierenactivisten heeft !fn
openlijk afgekeerd.
Na de moord op Pim Fortuyn c<
deerde hij dat te lang niet is ing
dat het geweld ook in de goede,
bewegingen zit. Het dieractivisi
de moord op Fortuyn verder ge
seerd, meent hij. Juist omdat d(
staande dierenclubs, die vroegeUi
activisme sympathiseerden, hu#11
den ervan af trokken. „De activ#11
gemarginaliseerd en daardoor
dadiger geworden." ln
Achterhuis heeft zich in het brePe
activisten proberen te veldiepe:
kern is, zegt hij, dat ze geen enIDJ
fel hebben over zichzelf of hun 111
niet kunnen relativeren. Wie opn(
voor dieren, weerloze schepsels,n
hun beleving niet anders dan gi
Ze zijn te vergelijken met de int13
len die in de 19de eeuw opkwaï)r
de arbeiders, vindt Achterhuis,
ging goed zolang de arbeiders 1
rugzeiden. Dieren zullen nooit 13
gen, dus leren de activisten niel
ren. Door de vergelijking met d 1
caust te maken, geven dierenbe
zichzelf de status van absolute
De absoluutheid van het eigen 'P
wordt volgens Achterhuis verstBr
de geheimhoudingsplicht van (ff
en de nachtelijke acties. Soms 111
visten alsof het vreselijk afzien ie^
werken en urenlang wachten ii
gen, maar deze acties verbroed
er gaat een enorme romantiek vs'
„Het gevoel dat je in het geheir,e
zijn allen met iets goeds bezig 11
geeft een kick."
>g
Lachende gezichten tijdens de openingsborrel van de nieuwe uitgeverij Augustus. Archieffoto: GPD/Phil Nijhuis
geefster bond een club van
nieuwe jonge schrijvers aan
zich. Het was voor mij een bad
van precies de juiste tempera
tuur; precies de saamhorigheid
die ik zocht."
Ook Aukelien Weverling heeft
lof voor Portegies: „Annette
heeft een heleboel gedaan. Ze
heeft geprobeerd een verjon
ging in het fonds te brengen en
dat is haar gelukt. Het zegt toch
wel iets dat alle genomineerden
voor de Toonder/Lubberhuizen
prijs voor het beste debuut de
laatste keer allemaal Meulen-
hoff-auteurs waren. Annette
was een baken, je kon altijd
even met elkaar praten, ze
maakte er altijd tijd voor vrij,
oók al was het haar privé-tijd."
Was, kon, maakte, allemaal ver
leden tijd, want ook Portegies is
inmiddels opgestapt na het zo
veelste nieuwe conflict. Op 1 fe
bruari dit jaar begint ze op
nieuw, bij uitgeverij Querido.
Bij het net weer swingende
Meulenhoff heeft, stelt Aerden
verdrietig, 'Mai Spijkers de mu
ziek uitgezet'.
Het nieuwe conflict valt eigen
lijk uiteen in een reeks slecht
doordachte losse flodders. Al
lereerst was daar begin vorig
jaar het plan om alle literair e
uitgeverijen van PCM samen te
voegen. Er zouden geen ge
dwongen ontslagen volgen.
Niet veel later zag het er al weer
anders uit: nu zou Meulenhoff
worden samengevoegd met
Prometheus/Bert Bakker onder
leiding van Mai Spijkers; vijftien
Meulenhoff-medewerkers zou
den daarbij boventallig worden.
Het werd allemaal nog onover
zichtelijker toen afgelopen zo
mer bekend werd dat PCM be
langstelling had voor de uitge
verijen van VBK, met daaronder
uitgerekend Augustus. In een
brief op poten protesteerden de
ex-Meulenhoff-auteurs heftig.
Andere VBK-schrijvers als Geert
Mak en Renate Dorrestein
steunden hen.
De PCM-overname van VBK
was korte tijd later van de baan,
toen de Noordelijke Dagblad
Combinatie met een beter bod
kwam. De definitieve verwer
ving door NDC zal vermoedelijk
binnenkort bekend worden.
Jan Siebelink vertrok in novem
ber 2001. Afgelopen december
stapte schrijfster Charlotte
Mutsaers met knallende deuren
op: „Dit kost te veel energie."
Half december maakte Porte
gies samen met Meulenhoff-re-
dacteur Pieter Swinkels de
overstap naar Querido bekend.
Afgelopen week kondigde de
Vlaamse auteur Stefan Hert-
mans zijn vertrek naar De Bezi
ge Bij aan. Tegelijkertijd liet
J.M.A. Biesheuvel weten Meu
lenhoff te verlaten. Deze week
nog vertrok schrijver Rob van
der Linden naar Querido.
Terugblikkend vindt interim-di
recteur Algemene Boeken Ben
Knapen het moeilijk om 'in alle
objectiviteit' te beoordelen of
de kritiek op Spijkers en hem
zelf terecht is geweest. „Het
klinkt misschien arrogant, en zo
is het zeker ook niet bedoeld,
maar uitgeverij J.M. Meulënhoff
is binnen PCM Uitgevers zo
klein dat het voor een porte
feuillehouder erg ver weg is.
De voorjaarscatalogus van
Meulenhoff, eens hét Neder
landse uitgevershuis, bevat op
literair gebied naast AuJ a,
Weverling nog zegge en g'
één andere Nederlands |g
teur, Bart van Lierde (1! j
in 2003 debuteerde meij
Van De Duivel en van v
mei Een Sprong Naar Djn
verschijnt.
Voor het overige staan
gens nog wel mooie bu
landse namen in als dé C
prezen Spaanse auteur 1
Marias n de Deen Jens
an Gróndahl. D
Stijn Aerden overweegt sj
- zoals Aukelien Weverl
zich bij de vertrekkers a e'
sluiten. „Ik zit nog niet n
halverwege een boek. j(
Dus ik zou het een beetgr
sierlijk vinden om nu zi j„
baar te maken. Ik kijk n
even de andere kant op
rook is opgetrokken." |c
