Een extreme make-over
K
%mm
Achtergrond
Succes vader en
zoon Poot in strijd
tegen luchthaven
De technische recherche deed op 2 november urenlang onderzoek naar sporen op de plaats waar Theo van Gogh was vermoord. Archieffoto: GPD/Phil Nijhuis
In de zwaar beveiligde bunker van de Amsterdamse rechtbank begint
woensdag het proces tegen Mohammed B., de moordenaar van Theo van
Cogh. Niemand twijfelt eraan dat Justitie de jonge Amsterdamse Marokkaan
levenslang achter de tralies wil. Zeker is dat hij niet de eerste was die
afscheid nam van de witte wereld en emigreerde naar de wereld van de
radicale islam en ook niet de laatste.
m."
Voor Elvis Costello
bestaan muzikale
Paul Fentener
van Vlissingen:
zigeuner met
een missie
ifesh?" Het is het eerste woord dat
in het hoofd van de hindoestaanse
Amsterdammer Ramdin Lahoori
opkomt als hij op 2 november Mohammed B.
op zich af ziet lopen, vlakbij de ingang van het
Oosterpark. Het is Marokkaanse straattaal
voor: wat is er aan de hand, wat doe je?
Mohammed lijkt verward als hij door Ramdin
in het Marokkaans wordt aangesproken. Hij
draagt een lange jas en daaronder een djella-
ba, het traditionele gewaad voor orthodoxe
grenzen niet meer moslims. Ramdin ziet dat hij dure zwarte
schoenen aan heeft, „Prada of Botticelli of zo"
en op zijn hoofd zit een klein mutsje, „een
soort toupetje".
Dat is vrij normaal, zeker voor Amsterdam-
Oost, maar Ramdin kijkt naar het pistool -
„een 9 millimeter, denk ik" - dat onder de
rechterarm van Mohammed is geklemd. Iets
verderop, tegenover het stadsdeelkantoor aan
de Linnaeusstraat, ligt Theo van Gogh met
steek- en schotwonden op het trottoir, maar
Mohammed loopt rustig, ijzig kalm bijna, met
zijn handen in de zakken.
„Kifesh?" Het woord hangt tussen de twee
jongens, allebei in de twintig, allebei opge
groeid in Amsterdam, allebei allochtoon. Dan
lopen ze door, Mohammed B. de gewenste
martelaarsdood tegemoet, Ramdin naar zijn
winkel.
Pas daar hoort Ramdin wat er gebeurd is. „Ze
zeiden: die meneer Van Gogh, die is dood." De
bloedige details zijn bekend. Van Gogh fietst
van zijn woning aan de Pythagorasstraat naar
de Linnaeusstraat. Voorbij tijdschriftenhandel
Primera haalt de eveneens fietsende Moham
med de cineast in en schiet hem van zijn rij
wiel. Van Gogh rent naar de overkant van de
straat, maar Mohammed blijft schieten. Als
Van Gogh is neergevallen, probeert de dader
hem met een mes te onthoofden, maar hij
stuit daarbij op de nekwervels. Met een kleiner
In de Bunker in Amsterdam, waar ook Volkert van der G. terechtstond, begint woensdag het proces
tegen Mohammed B. Archieffoto: GPD
door Frank Hendrickx en Ferdi Schrooten
mes steekt hij ten slotte een open brief aan
Hirsi Ali op het lichaam vast, 'in naam van Al
lah de Barmhartige, de Genadevolle'.
B. loopt weg door het Oosterpark en wordt
door de politie opgewacht bij de Mauritskade.
Er volgen schoten. Een politieagent raakt ge
wond. Mohammed krijgt zijn martelaarsdood
niet: hij wordt in een been De gebeurtenis is
bekend, maar toch worstelt Nederland nog
onverminderd met de vraag: Kifesh? Wat is er
aan de hand? Hoe kan een intelli
gente, goed geïntegreerde jongen
tot zo'n gruweldaad in staat zijn?
Wat moet er gedaan worden? En
hoeveel potentiële Mohammed
B.'s zijn er? Tientallen, honderden,
duizenden?
De verdachte geeft geen antwoor
den. Hij zit al tweeënhalve maand
vast in het Scheveningse gevange
nisziekenhuis. Kort na zijn arresta
tie en een spoedoperatie in het
Amsterdamse VU-ziekenhuis is hij
er afgeleverd door leden van het
Bijzonder Ondersteuningsteam
(BOT). Dat is een specialistische
eenheid die is uitgerust met Heck
ler Koch MP5-machinepistolen
en beschikt over gepantserde voer
tuigen met rondom kogelwerend
glas en explosiebestendige carros
serie.
Met Mohammed wordt geen enkel
risico genomen. In zichzelf gekeerd en afge
zonderd van z'n medegedetineerden herstelt
hij sindsdien van zijn beenbreuk. Het welge
mikte schot uit een politiepistool verbrijzelde
bij zijn arrestatie het bot.
Het gevangenispersoneel heeft geen kind aan
hem. Hij is de rust zelve, een modelgevangene,
op bijna superieure wijze. Een aardige vent,
correct, vriendelijk. In het geheel niet veelei
send.
Hij mag inmiddels bezoek ontvangen en kran
ten lezen. Zijn medegedetineerden kijken naar
de betaalzender Canal+, vanwege de sport en
de seksfilms. Mohammed niet. Hij leest in zijn
koran en zwijgt.
Op zijn eerste procesdag zal de moordenaar
van Van Gogh verstek laten gaan, heeft advo
caat Peter Plasman al aangekondigd. Het zal
de nieuwsgierigheid van pers en publiek niet
bevredigen. Aan die behoefte is Justitie al over
matig tegemoet gekomen door de foto van zijn
cliënt vrij te geven, meent Plasman.
Middeleeuwen
„Er was geen opsporingsbelang", zegt Plas
man over de publicatie van de foto. „Justitie
wilde haar spierballen tonen. In de middeleeu
wen werd zo iemand op een kar gezet en
rondgereden over het plein. Nu kom je her
kenbaar op Opsporing Verzocht. Vooraf klonk
het al overal: de moordenaar van Van Gogh
krijgt vanavond een gezicht."
Dat Justitie een foto liet zien waarop Moham
med B. er heel anders uitziet dan tijdens de
moord vindt Plasman gênant. De verdachte
zelf reageerde nuchter en gelaten. „Ze zullen
binnenkort wel terugkomen om me een muts
en een bril op te zetten."
Het zijn schaarse woorden van B. vanuit zijn
cel. Met zijn afwezigheid woensdag in de
rechtszaal duurt zijn zwijgen voor de buiten
wereld voort. Geen verklaring, geen bekente
nis, geen spijtbetuiging.
Antwoorden moeten elders worden gezocht.
Wellicht in Amsterdam-West, de buurt waar
hij opgroeide en radicaliseerde, net als de
meeste andere leden van de groep die door de
inlichtingendienst AIVD het Hofstadnetwerk is
gedoopt. Na de moord op Van Gogh is in deze
wijk nog een aantal jongens opgepakt.
Midden in de vastentijd, de ramadan, vlak
voor zonsondergang, het moment waarop ie
dereen kon gaan eten, gingen de deuren van
enkele witte busjes open. Agenten in burger -
kledij stormden woningen binnen, gooiden
een zak over de hoofden van de arrestanten en
voerden hen met een pistool op het hoofd af.
„Sindsdien hebben we niets meer van ze ge
hoord", zegt een buurtbewoner.
Winderig
Het kloppend hart van de buurt ligt op het Au
gust Allebéplein in het Amsterdamse stadsdeel
Slotervaart, een winderig plein met exotische
winkeltjes en restaurants. Van de autochtone
middenstand heeft alleen een filiaal van Albert
Heijn stand gehouden. Het aantal Nederlan
ders is op één hand te tellen. Er staan een isla
mitische school, een moskee en een vmbo in
de nabije omgeving. De woningen ogen ver-
De foto van Mohammed B. die tijdens de uitzending van Opsporing
Verzocht werd getoond. Archieffoto: GPD
waarloosd, maar van een getto is geen sprake.
„Het Kreuzberg-effect", zegt Romboud Mei
nes, verwijzend naar de vrijwel geheel Turkse
buurt in Berlijn. „Nederland heeft zich terug
getrokken uit dit soort buurten", aldus Mei
nes, die als jeugdwerker veel contact had met
Mohammed B. „Voor jongens zoals hij was ik
als jeugdwerker de laatste link met de witte
wereld."
De tijd zat niet mee. Met de no-nonsens-kabi-
netten van Lubbers raakte het welzijnswerk uit
de gratie. Voor een deel terecht, meent Mei
nes, want te veel jeugdwerkers waren van de
school 'alles moet kunnen'. „Ze dronken mee
met de jongeren, blowden mee en de staat
moest daar maar voor betalen."
Eind jaren tachtig, begin jaren negentig kon
opeens nog maar heel weinig. Toen in Amster
dam-West een jeugdhuis dicht ging, was het
Mohammed die voorop liep om een nieuw
centrum te openen. „Mohammed deed alles",
zegt Meines. „Hij was zeer enthousiast, zeer
gedreven, zeer gemotiveerd."
De moeite was voor niets. Er kwam geen
nieuw centrum voor jongeren. Voor Meines
was dat de druppel. ,,Ik nam ontslag. Zo kon ik
niet werken." Inmiddels werkt hij in Leeuwar
den.
Mohammed B. was zeer teleurgesteld. Hij
voelde zich verraden, maar Meines kon niet
bevroeden dat zijn voormalige pupil zich radi
caal van de witte wereld zou afkeren. Ongeloof
was zijn eerste reactie op het nieuws dat Mo
hammed de moordenaar was van Van Gogh.
„Niet jij, dacht ik. In kan zo zes andere namen
noemen, maar niet jij. Jij had alles in je om te
slagen."
Meines heeft er sinds november vaak over na
gedacht. „Was Mohammed niet ontspoord als
het jeugdcentrum er wél was gekomen? Ik ben
geneigd om die vraag met ja te beantwoor
den."
Meines merkt dat er bij de overheid hernieuw
de belangstelling is voor jeugdwerk. „Minister
Remkes zegt dat het jeugdwerk weer op de
kaart moet worden gezet. Zelfs de AIVD is nu
positief. Iedereen realiseert zich dat je er bo
venop moet zitten, dat je die jongens kansen
moet bieden, anders haken ze af. Die tendens
vind ik positief."
De Marokkaanse jongeren rond het August Al
lebéplein zijn minder optimistisch. „Ze zeggen
dat ze meer voor ons willen doen", zegt een
jongen, die net als zijn vriend niet met zijn
naam in de krant wil. „In deze buurt lukt nooit
wat. Op een gegeven moment denk je: fuck it."
Zoiets is ook met Mohammed B. gebeurd. In
de buurt genoot hij aanzien. Hij zat op het hbo
en was een slimme jongen. „Natuurlijk ken
nen we Mohammed", zegt een van de jon
gens. „Iedereen kent elkaar hier. Met Moham
med kon je over alles praten, over het geloof,
over rekenen... Hij wilde je met alles helpen."
Dat hij geradicaliseerd is, had niets met het
overlijden van zijn moeder te maken, zoals is
geschreven. „Als je moeder dood gaat, doe je
het een paar maanden rustig aan. Het is geen
reden voor een extreme make-over.
De jongens geloven eerder dat Mohammed
geïndoctrineerd is door ronselaars en radicale
predikers. In de taal van de straat: „Iemand
heeft in zijn oor gepist. Als je zwak bent en ie
mand vertelt je precies hoe het in
elkaar zit, dan kun je daar voor val
len."
Mohammed woonde de laatste ja
ren in de Marianne Philipsstraat.
Het is vlakbij zijn ouderlijke huis en
vlakbij het August Allebéplein, maar
innerlijk emigreerde Mohammed
naar de wereld van het radicale
salafisme, een stroming die terug
wil naar de beginselen van de islam,
zoals de profeet Mohammed die
heeft verkondigd.
Krachtig
Vandaar dat hij zich ook ging kle
den als de profeet, met djellaba,
muts en baardje. Hij werd voortaan
geleid door een zeer krachtige filo
sofie, een 'revolutionair program
ma', zoals de Amerikaanse publicist
Paul Berman het salafisme om
schrijft.
Mohammed leerde dat zijn teleurstelling in de
witte wereld volkomen begrijpelijk is. Volgens
het salafisme zijn alle Westerse democratieën
perverse, zielloze maatschappijen, voortgedre
ven door oppervlakkige verlangens en dierlijke
lusten. Het antwoord op dat ongeluk is even
radicaal als helder. De wereld kan worden ge
red door weer aan de regels van God te vol
doen.
Geen mens zal nog langer gehoorzaamheid
verschuldigd zijn aan een ander mens, alleen
aan God. Om die staat van perfectie te berei
ken is er een kleine voorhoede nodig van heili
ge krijgers die iedereen bestrijalK de komst
van dat paradijs in de weg staat. Of ze nu Theo
van Gogh heten, Ahmed Aboutaleb of andere
prominente politici die het Hofstadnetwerk
volgens Justitie op de korrel had.
Het strafrecht zal geen vat hebben op Moham
med, omdat hij door mensen gecreëerde wet
ten niet erkent. Het is de vraag of een levens
lange gevangenisstraf hem zal treffen. De grote
ideoloog van de salafistische jihad, Sayyid Qu-
tb, omschreef zijn jarenlange verblijf in de
Egyptische gevangenis, waar hij werd gemar
teld en gefolterd, als de gelukkigste en meest
vruchtbare tijd van zijn leven, omdat zijn ge
loof er nog sterker en helderder werd. De ech
te stakkers zijn degenen die niet over dat ge
loof beschikken.
Het proces dat woensdag begint in de recht
bankbunker in Amsterdam-Osdorp, wordt een
botsing van werelden. Jeugdwerker Romboud
Meines zal het proces volgen. Misschien zal hij
terugdenken aan de Mohammed die hij kende:
aardig, gedreven, behulpzaam. „Medelijden
zal ik niet met hem hebben." zegt Meines.
„Maar toch denk ik wel eens: Mohammed, was
toch die lieve jongen gebleven."
De naam Ramdin Lahoori is om privacyrede-
nen gefingeerd.
ZATERDAG
22 JANUARI
2005
