De twee levens
van Theo van Gogh
Ouders vermoorde
filmer zagen
hun zoon op het pu
van doorbreken sta;
De woonkamer van de Was-
senaarse villa biedt een
weidse blik op de grote vij
ver van park De Paauw. In het water,
omzoomd door eeuwenoude bo
men, zwemt een eenzame zwaan.
Zijn of haar wederhelft overleed een
paar maanden terug. In de hal tikt
kalm een Franse comtoiseklok, die
de bewoners elk heel uur tot twee
keer toe laat weten wat de tijd is.
Het ouderlijk huis van de op 2 no
vember in Amsterdam vermoorde
Theo van Gogh straalt door de ge
combineerde inrichting van antieke
en moderne spullen een plezierige,
warme sfeer uit. De brandende open
haard onderstreept dit nog eens.
Theo's ouders, Johan van Gogh (82)
en Anneke van Gogh-Vonhoff (68),
hebben sinds die zwarte novembe-
rochtend een loodzware tijd achter
de rug. Al direct na de moord blijkt
dat de familie op een enorme infor
matieachterstand staat. Als de pers
bureaus Theo's dood al lang hebben
gemeld, is de familie nog steeds
naarstig aan het telefoneren om dit
bericht van officiële zijde bevestigd
te krijgen.
„Wat mij van alles het meest heeft
aangegrepen, is dat hij daar zo lang
op de straat heeft gelegen", zegt
Theo's moeder: „Dat heeft van ne
gen tot vier geduurd. Ik had zo het
gevoel; dan is hij zo alleen daar. En
de manier waarop hij is vermoord
natuurlijk, dat maakt je woedend.
Hij is zo bang geweest." Haar man
over het meest angstaanjagende van
de moord op zijn zoon: „Die laatste
momenten. In de krant stond dat hij
om genade heeft geroepen. Dat
raakte mij enorm." Zijn vrouw: „Ge
nade, genade, doe het niet, riep
Theo."
Niet kies
Over de niets verhullende foto van
hun vermoorde zoon, liggend op
straat met twee messen in zijn lijf
gestoken, de dag na de moord in 'De
Telegraaf, hebben ze gemengde ge
voelens. Meneer Van Gogh: „Ik vond
het niet kies om te publiceren." Zij:
„Ook al klinkt het misschien raar,
het was ook wel erg ontroerend om
te zien hoe hij erbij lag, als een kind.
Wij hebben die foto gezien in Pro
pria Cures, het studentenblad waar
hij vroeger voor schreef. Mensen zei
den tegen ons: 'daar moet je niet
naar kijken'. Dat vond ik niet. Je
komt het toch tegen, dat wil ik niet
uit de weg gaan. Onze dochters wil
den niks zien. Wij hebben alles ge
zien, alles gelezen, ik heb ook alles
uitgeknipt. Dat moet goed geordend
worden. Dat is ook een manier van
verwerken. Je moet dit met open vi
zier onder ogen willen zien, zodat
het reëel wordt."
De demonstratie, waarvoor twintig
duizend mensen op de Dam diezelf
de avond bijeenkwamen, heeft hen
veel goed gedaan. Bij velen maakte
de crematieplechtigheid diepe in
druk, ook de nuchterheid waarmee
Theo's moeder belangrijke zaken
onderstreepte. „Dit moesten we
voor Theo doen", zegt zij. „We kon
den hem toch niet laten zakken. Het
was heel vanzelfsprekend. We zijn
door Hans Verhagen
De vader en moeder van de
vermoorde Theo van Gogh
zijn nog steeds geroerd door
de vele reacties na de dood
van hun zoon. Maar ook
bang en boos over het
'Madurodamniveau' van de
Nederlandse politiek. 'Een
volk dat voor barbaren
zwicht, zal meer dan lijf en
goed verliezen, dan dooft
het licht...'
ZATERDAG
8 JANUARI
2005
Theo van Gogh in 2002. Foto GPD/ Phii Nijhuis
De ouders van Theo van Gogh bekijken foto's van hun roon. Foto GPD/ Harry Verkuylen
natuurlijk ook een heel verbale fami
lie. Er werd altijd gesproken aan ta
fel. Bovendien hadden we ook een
week de tijd om erover na te denken.
Ik weet dat Theo dit prettig had ge
vonden. Zelf sprak hij ook vaak op
begrafenissen. Dat kon hij erg
goed."
Met de rechtstreekse televisie-uit
zending van de crematieplechtig
heid had de familie geen moeite.
Mevrouw Van Gogh: „Daardoor kon
ik ook uitspraken doen over Hirsi Ali
en minister Verdonk. En laat maar
merken dat je kwaad bent, vond ik
ook. Column, de filmmaatschappij
van Theo wilde burgemeester Cohen
eigenlijk niet bij de crematie heb
ben?" Meneer Van Gogh: „Hij had
op de Dam een goede toespraak ge
houden en voor mij was het vanzelf
sprekend dat de burgemeester van
Amsterdam erbij zou zijn. Voor de
bijeenkomst op de Dam heeft Cohen
ons bij Column opgebeld met het
voorstel om een stille tocht te hou
den. Toen heeft Heieen, de moeder
van Theo's zoon Lie uwe, tegen hem
gezegd: 'Job, geen stille tocht, maar
zo veel mogelijk lawaai'." Mevrouw
Van Gogh: „Ik vond dat heel indruk
wekkend." Haar man: „En dan ook
nog al die honderden, misschien wel
duizenden bloemen op de Lin-
neausstraat in Amsterdam en bij zijn
huis."
Doodvonnis
Tijdens de crematie stak Theo's
moeder Ayaan Hirsi Ali een hart on
der de riem, ondanks het feit dat zij
zich heel goed realiseerde dat de
film Submission 1zeer waarschijn
lijk het doodvonnis voor haar zoon
heeft betekend. „Dat moest ook. Ik
kende haar niet, maar dat was voor
het vrije woord natuurlijk, dat zij
zich niet de mond laat snoeren en
dat zij vooral door moet gaan. Daar
om hebben mijn dochter Jantine en
ik de verzetsstrijder uit de Tweede
Wereldoorlog, H.M. van Randwijk,
ook geciteerd. Ik heb bewust 'barba
ren' gezegd, in het oorspronkelijke
gedicht staat 'tirannen': 'Een volk
dat voor tirannen zwicht, zal meer
dan lijf en goed verliezen, dan dooft
het licht...' Ik voel ook echt dat dit
een bedreiging is van de vrijheden in
ons land."
Dat hun zoon soms nogal door
schoot in wat hij meende dat moest
worden gezegd, vinden ook zijn ou
ders. Maar dat vanuit de christelijke
hoek in de Tweede Kamer pogingen
in het werk zijn gesteld dat niet meer
alles zou mogen worden gezegd,
vinden ze absurd. Premier Balke
nende zei op een internationale bij
eenkomst over normen en waarden
'we moeten verantwoordelijk oni-
gaan met die vrijheid'. Maar de
schrijver Vargas Llosa nam het bij
die gelegenheid tegenover de pre
mier meteen op voor 'een totale vrij
heid van meningsuiting'. Meneer
Van Gogh knikt instemmend: „Wat
ik vaak tegen Theo heb gezegd is: 'je
mag wel alles zeggen, maar het hoeft
niet'." Zijn echtgenote, dan ineens
fel: „Ja maar Johan, je mag daardoor
niet worden vermoord. Dat is ge
woon het essentiële verschil." Haar
man: „Dat godsdienstartikel dat mi
nister Donner aansneed, was na
tuurlijk heel kwalijk." Zij: „Daardoor
kreeg je het idee dat het toch eigen
lijk Theo z'n eigen schuld was dat hij
vermoord is."
Mevrouw Van Gogh: „Balkenende
stond op televisie bij een Marok
kaans jongetje dat zei dat het zo erg
was dat zijn school weg was en hoe
het nu verder moest. De premier
antwoordde dat hij het vreselijk
vond. Maar dat andere jongetje van
dertien - Lieuwe, die zijn vader kwijt
is - die heeft natuurlijk nooit iets van
hem vernomen."
Haar man wijst ook op televisiebeel
den van Balkenende die bij de ver
nielde school in Uden door een Ma
rokkaanse vrouw werd aangespro
ken: „Die zei: U moet zorgen dat die
Ayaan Hirsi Ali ophoudt, want an
ders komt er geen vrede of iets
soortgelijks." Mevrouw Van Gogh
fel: „In plaats dat de premier van het
land dan meteen zegt dat we hier in
een democratie leven waarin je alles
mag zeggen en dat ook Hirsi Ali dat
mag, liet hij dat op dat moment lo
pen." Haar man vult aan: „Nou ja,
later heeft hij het wel gehad over de
vrijheid van meningsuiting, maar op
zoiets moet je natuurlijk direct rea
geren. Bovendien had hij ook moe
ten antwoorden: Ik wü Hirsi Ali ook
niet verbieden om te zeggen wat zij
wil."
Madurodamniveau
Theo's vader stoort zich mateloos
aan wat hij noemt het Madurodam
niveau waarop de Nederlandse poli
tiek met deze hele problematiek om
gaat. „Je mag alles zeggen, maar
toch... 'Je moet geen mensen moed
willig beledigen', horen we steeds.
Eerst Van Mierlo die het daarover
had en dan minister Brinkhorst met
zijn uitlating dat Hirsi Ali zich ge
draagt als 'een roker in een munitie
fabriek'. Wat bezielt die man toch?
Zo'n uitlating is zó onverstandig.
Het kabinet had met één mond
moeten spreken. Het gaat hier om
een wereldprobleem, dat mis ik hier
heel erg. Het is lang niet scherp ge
noeg doorgedrongen dat er inder
daad grote groepen Marokkanen op
uit zijn om de Westerse wereld in
hun macht te krijgen. Daar worden
de ogen veel te veel voor gesloten.
vroeg kranten, literatuur, filosofen,
echt van alles. Dan haalde hij uit
Nietzsche een uitspraak als 'ik haat
alle vrouwen'. Hij was een heel zon
nig en opgewekt kind, dat op tijd op
stond."
Hoewel Theo wordt bestempeld als
een echte familieman, was hij niet
altijd even makkelijk. Zijn moeder:
„Toen hij in 1980 zijn eerste speel
film 'Luger' maakte, riepen zijn zus
sen Jantine en Josine wel eens: 'Daar
is het jong talent'. Die meisjes kwam
dat soms de strot uit. Hij had hier
thuis natuurlijk net zo veel in te
brengen als iedereen. We hielden
hem wel met zijn voeten op de
grond. Als hij dan vervelend deed,
zeiden wij: Nou zeg, kom op, op
houden!"
Vincent van Gogh
Bij de vraag of er misschien bepaal
de parallellen te trekken zijn met
Theo's oudoom Vincent van Gogh,
die zelfmoord pleegde, maar ook
een zeer turbulent leven leidde, twij
felt de vader: „Theo beet zich net als
Vincent ergens in vast en ging daar
mee dein door, dat is zeker. Maar we
moeten wel oppassen dat wij niet de
indruk wekken dat Theo een tweede
Vincent is. Ik heb vroeger wel eens
gezegd: hem ontbeert alleen nog het
genie van
Vincent.
Je kunt
ook niet
zeggen
dat hij de
gelijke
van Vin
cent zou
worden
als hij
was blij
ven leven. Van belang is hierbij ook
met nadruk te vermelden dat Theo
altijd grote afstand heeft gehouden
tot zijn oudoom. Van de beroemd
heid van Vincent heeft hij nooit ge
bruik willen maken." Zijn echtgeno
te vult aan: „Hij heeft het altijd zelf
gedaan."
Wat het echtpaar ontzettend be
treurt, is dat Theo volgens velen in
zijn filmwerk net op een belangrijk
punt in zijn carrière was aangeko
men. „Hij stond juist op het punt
om echt door te breken met zijn
werk. Ik vond de zesdelige tv-serie
Medea en de film 06/05 allebei erg
mooi." Haar man: „Na zijn dood is
de veelzijdigheid van Theo ons nog
eens extra duidelijk geworden. Zijn
productie van de afgelopen jaren is
echt ongelofelijk."
Theo's zoon Lieuwe (13) heeft het
momenteel van alle directe familie
leden, het zwaarst. Het echtpaar wil
niet op details ingaan, wel geven ze
aan hoe zijn moeder kort na de
moord haar zoon een kunstwerk liet
maken. Vader Van Gogh: „Heieen
adviseerde hem toen zijn posters
van de wand af te halen om daarop
een graffitischilderij te maken. Het
werd de skyline van New York met
de Amerikaanse vlag erboven, en
dan in de sterren 'Theo'. Pas daar
voor waren Theo, Heieen en Lieuwe
nog in New York geweest. Over die
enorme hoeveelheid werk die Theo
heeft verzet, heeft Heieen tegen
Lieuwe gezegd: jouw vader heeft ei
genlijk twee levens geleid, in feite is
hij 94 geworden."
Theo van Gogh. Achieffoto ANP
Het toppunt was natuurlijk die ad
vocaat die een eventuele tweede film
Submission op voorhand wil laten
verbieden."
Theo's moeder gelooft dat haar zoon
op zijn manier de wereld en in het
bijzonder Nederland heeft willen
waarschuwen dat het met de sa
menleving de verkeerde kant dreig
de uit te gaan. Volgens haar zijn
Theo's ogen open gegaan na het uit
spreken in 1989 door ayatollah
IQiomeini van de fatwa (doodvon
nis) tegen Salman Rushdie vanwege
zijn boek De Duivelsverzen. Me
vrouw Van Gogh over de sombere
kijk van haar zoon op de mensheid:
„Hij had iets van een moraalridder,
dat had hij sterk. Hij was vrij cy
nisch, hij geloofde niet zo erg in de
mensheid. Hoewel, als je nu na die
crematie al die brieven leest en ziet
hoe al die mensen van hem hielden,
is dat toch heel bijzonder. Er waren
heel veel mensen met groot ver
driet."
Theo was beslist geen Marokkanen-
hater, integendeel zeggen zijn ou
ders. Theo's moeder: „Zijn zoon
Lieuwe ging om met twee Marok
kaanse jongetjes die bij hem aan de
overkant woonden. Die kwamen re
gelmatig thuis bij Theo over de vloer
en een van hen is ook tijdens een va
kantie in Katwijk bij hen komen lo
geren. Maar Lieuwe mocht van die
Marokkaanse ouders niet bij hen
binnenkomen. Bovendien heeft
Theo diverse Marokkaanse acteurs
in verschillende films belangrijke
rollen gegeven."
Als oud-medewerker van de binnen
landse veiligheidsdienst weet Van
Gogh, die in 1982 met pensioen
ging, uit eigen ervaring hoe ontzet
tend moeilijk het is om als Westerse
dienst te infiltreren in kleine extre
mistische groepen. „In mijn tijd was
het met de Molukkers. Toen was ook
het verwijt aan de BVD: 'Jullie heb
ben die treinkapingen niet voorzien'.
Ik hoor nog Dries Kuipers, later het
hoofd van de dienst, zeggen: 'Het is
zo ontzettend moeilijk, omdat het
individuele groepen van een man of
tien zijn'. Daar kun je praktisch niet
in infiltreren. En met die echte fun
damentalisten is dat natuurlijk ook
zo."
Hoewel Theo. een behoorlijk nega
tieve kijk had op de ontwikkelingen
in de wereld, herinnert zijn moeder
hem als een ontzettend leergierig en
ook positief kind: „Hij las al heel
