De vele slachtoffers van een moord
KUNST CULTUUR
Jubilerende schouwburg bestookt Leiden met projecten
Genomineerden
Prix de Rome
'De Wensput wordt een vrolijke chaos op het toneel'
Organiseren
en puzzelen
Voorschot^
Première Fortuyn-fQm zwaar beveilig
Oleta Adams: show voor de boodsch
Kunstplu's op
veiling Rotterdam
Bert Visscher
voor doven
Van Manen bij
Nationale Ballet
zaterdag 11 DECEMBER 20!
door Joris Rietbroek
leiden - Het is 10 december 1704. Ja
cob van Rijndorp begeeft zich naar de
'Grootedelachtbare Heeren die van
den geregte der stad Leijden' met een
bijzonder verzoek: het 'optimmeren'
van een openbare schouwburg aan de
Oude Vest. Van Rijndorp krijgt toe
stemming van het stadsbestuur dat
hem later zelfs een bedrag van 500 gul
den schenkt voor de bouw.
Schouwburgdirecteur Bart van Mossel
herdacht die historische gebeurtenis
gisteren tijdens een persconferentie
over alle projecten die plaats gaan
hebben in het kader van het 300-jarig
bestaan van Nederlands oudste thea
ter. En het is niet niks wat de Leidse
Schouwburg het komende jaar alle-
maal aan projecten op de Leidenaars
afvuurt.
Een vierhonderd pagina's tellend boek
bijvoorbeeld, getiteld 'Wat geeft die
Comedie toch een bemoeijing!' Het is
het resultaat van dik vijf jaar onder
zoek en het verschijnt op 23 septem
ber 2005. Op die datum opent muse
um De Lakenhal bovendien een ten
toonstelling over drie eeuwen toneel
geschiedenis in de Leidse schouw
burg, te zien tot 8 januari 2006.
Verder waagt slagwerker Paul Koek
zich met het nieuwe gezelschap De
Veenfabriek en vele amateurs aan het
allereerste stuk dat ooit in de Leidse
Schouwburg gespeeld werd, over de
belegering en het ontzet van Leiden.
Hiervoor gaan de deuren van het thea
ter zelfs op 3 oktober open voor twee
voorstellingen. De première is even
eens op 23 september.
Het kan Van Mossel allemaal niet ge
noeg zijn. „We praten momenteel ook
met de 3 October Vereeniging", zegt
hij. „Ik hoop dat het thema van de op
tocht volgend jaar '300 jaar Leidse
Schouwburg' wordt. Verder boeken we
zoveel mogelijk premières in het jubi
leumseizoen 2005-2006. We hebben er
al zestien gepland, waaronder mis
schien enkele koninklijke."
Voor het allemaal zover is, speelt als
opening van het feestjaar eerst de
kerstvoorstelling De Wensput negen
tien keer in de schouwburg. De dagen
voor de première van De Wensput, op
woensdag 15 december, zijn span
nend. Voor de vele tientallen Leide
naars die meespelen, maar ook voor
hoofdrolspelers Arjan Ederveen en
Beppie Melissen. In het enorme, fees
telijk verlichte decor wordt al ander
halve week druk gerepeteerd. Om het
decor in te passen zijn de voorste twee
rijen uit de zaal gehaald. „Het is net
alsof de zaal doorloopt in het toneel",
verklapt Ederveen alvast. „Het is echt
een grote huiskamer geworden."
In De Wensput spelen Melissen en
Ederveen, die het stuk ook geschreven
heeft, een rijk echtpaar dat in het
grootste huis van Leiden woont. Tij
dens de voorbereidingen op het kerst
feest treffen ze een wensput onder
hun huis aan, waarbij natuurlijk de
vraag rijst wat te wensen. Het werken
met maar liefst 135 verschillende ama
teurspelers uit Leiden is behoorlijk
zwaai", vindt Ederveen. „Het moeilijke
is dat er zo ontzettend veel mensen
aan meedoen", vertelt hij. „Sommige
mensen zijn doodzenuwachtig. En er
is maar weinig tijd om met z'n allen te
repeteren." „Eigenlijk is het gewoon
niet te doen", grapt Melissen. „Het zal
met zoveel mensen soms wel een vro
lijke chaos worden op het toneel."
Meer informatie over De Wensput en
het jubileum van de Leidse Schouw
burg is te lezen op www.leidseschouw-
burg.nl.
muziek recensie
Lidy van der Spek
Concert: Lisette Bolle (sopraan)
Paul Grijpink (piano). Gehoord
Kruispuntkerk, Voorschott
Leidenaar Hans van Hartevelt schrijft vierde roman
door Herman Joustra
leiden - Soms, heel soms, is de
werkelijkheid vreemder dan fic
tie. Dan gebeuren er voordien
onvoorstelbaar geachte dingen
en lijkt alle logica uit het dage
lijks bestaan weggevloeid. Alles
wat er gebeurt lijkt té toevallig
om waar te zijn. Het is een op
eenstapeling van ellende waar
uit ontsnappen op dat moment
even niet mogelijk is.
Ziedaar de sfeer die Leiderdor
per Hans van Hartevelt schetst
in zijn vierde roman, 'De Kwel
ling1. Een boek over moord in
eigen kring, met de schrijver
even als verdachte. Gruwelijk,
heel gruwelijk was de moord
die zijn leven op zijn kop zette,
overhoop gooide. „Wat er toen
gebeurde was absurd. Behalve
de moord waren er nog veel
meer tegenslagen. Die heb ik
allemaal maar niet in het boek
verwerkt. Dan had echt nie
mand het verhaal meer ge
loofd."
Het verhaal was toch al schok
kend op zich. In telegramstijl:
familielid thuis vermoord aan
getroffen, dader en aanstichter
allemaal goede bekenden van
de schrijver. „Ja, wat ik wilde
was beschrijven wat het bete
kent als zoiets verbijsterends in
je eigen omgeving gebeurt, als
zowel slachtoffer als aanstichter
uit je eigen omgeving komt. En
ook dat mensen elkaar als ver
dacht beginnen te beschouwen.
Dat is een hele klus om daar
mee om te gaan. Zoiets draag je
je hele leven bij je."
Dat geldt voor iedereen die de
gruwelijke gebeurtenissen van
nabij heeft meegemaakt, zeker
voor nabestaanden, vrienden
en kennissen van dader en
slachtoffer. „Om die reden wil
ik ook niet zeggen waar het ge
beurd is en niet wanneer het
gebeurd is. De namen in het
boek en de omgeving zijn gefin
geerd. Maar de feiten in het
boek kloppen."
Ook zijn eigen rol in het ver
haal. De schok van het beschul
digd worden. „Dat is zo diep
Hans van Hartevelt: „Wat ik wilde, was beschrijven wat het betekent als zoiets verbijsterends in je eigen omgeving gebeurt, als zowel slachtoffer als aanstichter uit je eigen om
geving komt." Foto: Henk Bouwman
Noch de kerk, noch het cj
roken naar dennengeur.
Bolle en Esther Spieringsl
ten de sfeer in de liefde, e
derwerp van alle tijden, ii
talen. Tenminste, dat wai
van plan. Maar drie uurv
aanvang meldde Spiering
ziek; we moesten het dus
met één zangstem. Dat w
een gepuzzel en georgani
voor Bolle en pianist Janl
Grijpink. Voor de luistera
want die had maar weini)
vast aan het programma.
Sopraan Lisette Bolle hee 1
stem van een operadiva: i
volume en nóg meer vibii A
Het gejubel was niet vani
lucht. De kerkruimte wei
kelijk voorzien van galm.'
Paul Grijpink begeleidde'
aardig op de piano. Zijn;
veel minder extravert, we
puntig, maar wel integer i
inhoud gericht. Als een
lende stroom die zich afi
flink laat meeslepen klii
voorbode van het bekeni
Schubertlied 'Du, meini
zens Krönelein'. Maar he
haalde Bolle veel te veel
waardoor ze de piano we
te, geen ruimte vrijma;
helder gearticuleerde woe
tedere legatolijnen, voorl
tenpijn. En dat gebeurde
lijk in bijna elk lied. Het a
wakkerende vuur, de ven
de ritmes bij de Spaanse i
ponisten gaven haar mee
van slagen. Hier liet zij ha
stem fraaier uitzingen, di|
heid meer donkeren, trot I
wervelen.
Het snel in elkaar gezette
gramma had een tikje ha
karakter. Voordat je het v
was er alweer een ariatje
knok ingevlogen. In het t
stukje Glück (d'Une ima
as) gaf Grijpink zijn wein lul!
ten meer betekenis dan B c'
het hele lied. Het klonk alU,E
maal te romig, te opgeklc
Ook in Mozarts 'Porgi am w
(uit Le Nozze di Figaro) vU
schiet ze in de eerste frasisi
haar kruit door veel te bolvn
tisch in te zetten. Wanna
le zich even de tijd guntlj
intiem te zingen maakt za
meer indruk. Natuurlijk ij
uitpakken in Puccini, zel||
der orkest achter je, ma.
drama liep werkelijk de s
ten uit in 'Chi bel sogno
retta' (la Rondine). 'Dose
daar ontbrak het aan.
krenkend, ik ben van mijn leven
nog nooit zo beledigd als toen.
Toen het mij werd verteld kreeg
ik kippenvel, ik werd misselijk.
Ik werd ook helemaal koud. Ik
ben een goede debater, ik hou
van discussiëren, maar ik viel
helemaal stil. Thuis kreeg mijn
vrouw een lachstuip, zo onzin
nig vond zij de beschuldiging.
Maar tijdens het verhoor ging
wel even door mijn kop dat ze
mij konden opsluiten."
„Ik wist ook al snel dat ze me
afluisterden. Als ik telefoneerde
hoorde ik geregeld klikjes. Klik
jes die ik tot dan toe nooit had
gehoord. Maar ik wist het ook
omdat ik door de politie werd
geconfronteerd met bepaalde
uitspraken. Bij de verhoren
mangelden ze me volkomen.
Verbaal, psychisch. Het was al
lemaal zo absurd, zo bizar. Een
paar dagen na de moord begon
ik alles al te noteren. Ik wilde
later alles kunnen reconstrue-
Maar na afloop van de geschie
denis, die al met al vijf lange
maanden duurde, voelde hij
zich volkomen leeg. Hij had
geen zin meer om er over te
schrijven. „Ik dacht: ik schrijf er
geen boek over. Anders blijf ik
er mijn hele leven mee bezig. Ik
heb alles uitgeprint en in een la
gekwakt. Bovendien, stel je
voor, kort na de moord en de
zelfmoorden met een boek uit
komen. Ik zag de reacties al
voor me: 'zo, dat is lekker sma
keloos wat je doet!' Dat heeft
me er lang van weerhouden."
Totdat Van Hartevelt het hele
pak papier een paar jaar later
weer tegenkwam. Na een paar
bladzijden lezen nestelde de
droevige geschiedenis zich op
nieuw tot in detail in zijn ge
dachten. En hij besloot zijn er
varingen alsnog aan het papier
toe te vertrouwen. „Nu ben ik
ervan overtuigd dat het goed is
wat ik heb gedaan. Het boek
moet nog officieel uitkomen,
maar uit mijn naaste omgeving
heb ik in elk geval louter warme
reacties gekregen: moedig, dap
per, helder, taboedoorbre
kend."
'De kwelling' van Hans van Hartevelt,
uitgeverij In De Knipscheer, ver
schijnt begin volgend jaar. Boekhan
dels in Leiden en omgeving hebben
de primeur. Zo signeert Van Harte
velt zijn roman bij De Kier in Leider-
orp, op vrijdag 17 december vanaf
19.30 uur.
IDE STELLIN
Paleis Soestdijk mi
een museum word
C Geef uw mening
www.leidschdagblai
muziek recensie
Susanne Lammers
Concert: Oleta Adams: Christmas in
Holland Tour. Gehoord: 10/12,
Stadsgehoorzaal, Leiden.
Met haar opkomst maakt Oleta
Adams duidelijk waar ze deze
avond naar toe wil. Terwijl mu
zikanten en achtergrondkoortje
in een spectaculaire belichting
opgesteld staan op het podium,
verrast Oleta haar publiek via
een zijdeur in het midden van
de zaal. Dicht bij ons wil ze zijn,
en dan kan ze meteen lekker
genieten van het warme bad
dat de zaal haar onmiddellijk
geven wil.
Adams blijkt een klein vrouw
tje, die haar lengte bepaald
compenseert met een enorme
scheur. Het mooist klinkt ze in
de lage registers, als ze warm en
poezelig haar donkere timbre
etaleert. In de hoogte speelt ze
nogal overdadig met haar vi
brato en wordt ze bovendien
tot grote schelheid opgetou-
peerd.
Het programma heeft ze opge
splitst in twee delen. Voor de
pauze bestaat het uit één lange
medley, waarin haar eigen
nummers aan elkaar geregen
worden; na de pauze is het
Christmas-time. En dat bete
kent dat haar eigen werk er ei
genlijk een beetje bekaaid af
komt. In een ijltempo worden
de nummers er doorheen ge
jast, waarbij het gevaar van
eenvormigheid bijna niet te
vermijden blijkt. Sommige lied
jes zet ze intiem aan de piano
in, maar na een kleine aarzeling
worden ze toch ondergedom
peld in het veel te zware en vol
vette, tussen funk, soul en gos
pel hangende geweld van de
band, die half op de automati
sche piloot de nummers naar
hun eind helpt.
Het kerstgedeelte is dan;
zienlijk minder hijgerig
en achtergrondkoortje ki11
ruim de kans zich te prol
De jongens lijken er well
hebben de geijkte Ameri)
kerstliederen tot pittige
muziek om te spelen en
koortje mag zich te buite ie
aan een 'Gloria in excelsi
vol wringende harmonie
een wel heel bijzonder ril
En wanneer Adams een
vermoedende heer van
ste rij laat plukken, kan d
niet meer stuk, al duurt I
sommigen wat te lang vo e|
werkelijk bij de Kerstboo q
uitkomt. Die brengt ze m n
lijk toch - zelfs weet ze hr
grootste hit 'Get Here' ha
in dit deel onder te brenj
door het te koppelen aan
home for Christmas' alsi
hart onder de riem voorf
gens en meisjes in Irak
de show ook voor de boefn
schap gaan.
Amsterdam - De organisatie
van de prestigieuze kunstprijs
Prix de Rome heeft de genomi
neerden bekendgemaakt voor
de categorie beeldende kunst.
Het zijn Yael Bartana (1970),
Lonnie van Brummelen (1969),
Esther Tielemans (1976) en Kan
Xuan (1972). De winnaar van de
Prix de Rome wordt bekendge
maakt tijdens een tentoonstel
ling in juni 2005 met het werk
van de kandidaten. De Prix de
Rome is de oudste en grootste
aanmoedigingsprijs voor jonge
kunstenaars en architecten (tot
35 jaar) in Nederland.
den haag - De voorpremière
van de Fortuyn-film 0605 van
de vermoorde filmmaker Theo
van Gogh, morgen in brasserie
Dudok in Den Haag, is omge
ven met veiligheidsmaatrege
len. Er is politiebewaking en de
parkeergarage onder het grand
café aan de Hofweg wordt afge
sloten.
Dat zegt bedrijfsleider S. Veere-
schild van Dudok. Hij verwacht
tussen de twee- en driehonderd
gasten bij de première van de
film over de moord op Pim For-
tuyn. De titel van de film ver
wijst naar de datum waarop de
moord werd gepleegd: 6 mei
2002.
Na de première in Dudok zal
'0605' via het internet te down
loaden zijn. Enkele maanden
later komt de film in 1
scoop. Het boek waarop
is gebaseerd, is gester
door thrillerschrijver ik
Ross. Hij kreeg voor het I >rj
november 2003 de 1£
Strop, de prijs voor he
Nederlandstalige spai j
boek. In de film spelei
Römer en Tara Elders de 5
rollen.
ik
Welke film zou Iedereen
gezien moeten hebben?
Wat Is het mooiste boek
ooit geschreven? Welke
muziek weet telkens weer
te ontroeren? Wat is het
mooiste kunstwerk aller
tijden? Kortom: waarmee
is de Leidse kunstenares
Barbara van Druten in de
Zevende Hemel.
Beste film?
„Amadeus. Het historische as
pect, de klederdracht, de mu
ziek van Mozart en het drama
tische en soms ook komische
verhaal brengen een sfeer naar
voren die ik in weinig films te
rugvind. Ik hou van mooie, ge
voelige, soms sprookjesachtige
sferen, waardoor ik het best
moeilijk vind om me tot een
film te beperken. Die aspecten
zijn bijvoorbeeld ook terug te
vinden in 'Interview with a
vampire'."
Beste boek?
„Het boek dat mij tot op de
dag van vandaag beroert is 'De
stam van de Holebeer'. De
sfeer en impressies die je door
middel van dat boek in je fan
tasie creëert brengen mooie
gevoelens met zich mee. Het
eerste deel gaat over een blond
meisje, dat door een aardver
schuiving, ten tijde van de pre
historie, haar stam kwijtraakt.
Ze groeit op bij een stam die
dichter bij de apen staat. Als ik
me niet vergis werden zij de
'platkoppen' genoemd. Het
meisje stond qua evolutie al
een stap dichter bij de mens.
Het is een boek dat je verrijkt
met kennis en fantasie. De
schrijfster heeft veel moeten
leren over kruiden, de prehis
torie en al dat soort zaken."
Beste cd?
„Ik hou van veel soorten mu
ziek. Van zwarte muziek, zoals
rap, r&b, jazz, reggae. Van klas
sieke muziek, van rock (Evane
scence, PJ Harvey), maar wat
mij op dit moment overwel
digt, is de muziek van Lisa Ger-
rard. Zij maakte ooit deel uit
van de band Dead can Dance.
Nu maakt zij met haar krachti
ge stem, die wel zes octaven
reikt, allerlei soorten 'sounds'.
Ik zeg 'sounds' omdat ik haar
muziek moeilijk in een vakje
kan stoppen. Soms heeft haar
muziek Arabische invloeden,
soms is de muziek opera-ach-
tig of klassiek, in elk geval zit
ten er heel veel emoties in haar
stem en zang, die ik prachtig
vind."
Beste kunstwerk?
„Het kunstwerk dat mij het
meeste aanspreekt, is van een
kunstenaar met wie ik als kind
voor het eerst in aanraking
kwam: Pierre Auguste Renoir.
Hij heeft een schilderij ge
maakt dat 'Le Moulin de la Ga-
lette' heet. Het beeldt een tafe
reel uit van dansende mensen
op een plein, met stralen van
zonlicht op hun kleding en op
hun gezicht. Voor mijn gevoel
legde Renoir in dat schilderij
puur geluk vast."
tekst: Ad van Kaam
foto: Henk Bouwman
Rotterdam - Ruim 100 kunste-
naars en prominenten hebben
in Rotterdam evenzoveel para
plu's omgetoverd tot kunstwer
ken in het kader van een actie
voor het goede doel. Gerenom
meerde artiesten als Klaas Gub-
bels, Woody van Amen en Dora
Dolz en prominente 'Rotter
dammers' als dirigent Valery
Gergjev, Jules Deelder en feest -
organisator Ted Langenbach
beschilderden paraplu's. Het
gaat om regenschermen die de
afgelopen maanden in de hore
ca zijn vergeten en achtergela
ten door bezoekers. De veiling,
van de regenschermen is op 19
december om twee uur 's mid
dags in de foyer van het Biblio
theektheater in Rotterdam. De
opbrengst is voor het Brand
wondencentrum Rotterdam.
Groningen - De voorstelling
'Nee, dan Lourdes' van Bert
Visscher zal in januari in Gro
ningen speciaal te volgen zijn
voor doven en slechthorenden.
Het optreden van de cabaretier
is op 13 januari in de Stads
schouwburg en de beelden
worden rechtstreeks doorge
schakeld naar een kleinere zaal
van de schouwburg. Daar ver
taalt gebarentolk Erika Zeegers
de show live voor de doven en
slechthorenden. Bert Visscher
kreef regelmatig verzoeken om
zijn voorstellingen toegankelijk
te maken voor doven en slecht
horenden. Hij wil daar nu een
poging toe doen. De opnamen
komen later op een dvd, met
ondertiteling. De 'dovenvoor-
stelling' kan door 95 mensen
worden bijgewoond. De gewo
ne voorstelling van Visscher is
voor meer toeschouwers toe
gankelijk.
Amsterdam - Hans van Manen
keert terug als choreograaf bij
Het Nationale Ballet. Hij gaat
samen met collega David Daw
son het artistieke team van het
gezelschap versterken. Dat
heeft Het Nationale Ballet
woensdag laten weten. Van Ma
nen was tussen 1973 en 1978
ook al werkzaam bij het Am
sterdamse ballet. Het eerste
ballet dat de 72-jarige Van Ma
nen in zijn nieuwe functie gaat
maken, zal in maart 2005 in
première gaan. Bovendien
maakt hij een nieuwe pas de
deux ter gelegenheid van Ko
ninginnedag 2005 waarmee het
balletgezelschap op tournee
gaat.
