Mn het hiernamaals kom
ik iedereen weer tegen'
'Ik heb me nooit
lekker gevoeld in
wereldje van Theo
Het harmoniemodel van schrijver Tomas Ross
Biografie
HDC237
Hij bedacht het scenario voor
0605, de laatste film van regisseur
Theo van Gogh, en dezer dagen
verschijnt van zijn hand het eerste
deel van een drieluik over de
lotgevallen van prins Bernhard
tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Gesprek met Tomas Ross, de
schrijver die ooit
zendeling wilde worden.
door Peter Kuijt
Het is 6 mei 2002, zo rond de klok
van zes. Vanuit de lucht kijken we
neer op het Mediapark in Hilver
sum en zoomen in op een man met een
rood honkbalpetje op die schijnbaar dood
gemoedereerd naar het omroepcentrum
wandelt. We schakelen over naar elders in
het park waar het soapsterretje Georgina
Verbaan een NRC-fotograaf toeroept dat hij
eigenlijk de mestkever van onze samenle
ving is.
Dan zwenkt de camera terug naar de man
met het petje die naar een parkeerplaats
loopt. Onheilspellende muziek zwelt aan.
Het is de beginscène van 0605, de film over
de moord op Pim Fortuyn.
Tot hier waren scenarist Tomas Ross en re
gisseur Theo van Gogh het in ieder geval
roerend met elkaar eens. Over het verdere
verloop van de film, die op zondag 12 de
cember zijn première beleeft in het Haagse
café Dudok en daarna dankzij enkele mil
joenen euro's van web-
provider Tiscali op in
ternet te zien is, ver
schilde het duo veel
vuldig van mening.
Ross: „Voor 0605 had
ik 26 punten opge
schreven die zeker an
ders moesten. Ik ben
nogal een verhalenverteller en hij was goed
in dialogen waar ik weer niet zo best in ben.
Op 2 november kreeg ik 's ochtends een bo
ze brief van Theo die begon met 'Ik heb al je
26 punten te licht bevonden' en eindigde
met 'Ik ben blij dat de Here me van je heeft
verlost'. Kort daarvoor was ik gebeld dat
Theo was vermoord. Het was een hele na
vrante laatste zin. Ook omdat hij niet eens in
de Here geloofde."
Hoewel Van Gogh een overtuigd aanhanger
van Pim Fortuyn was, is de film volgens
Ross geen eerbetoon aan de LPF-voorman
geworden. „Hij had de film in eerste instan
tie willen laten betalen door vastgoedjon
gens die hij kende. Maas, Dost en zo. Ik had
daar bezwaar tegen. Ik was een absolute te
genstander van Fortuyns ideeën. Het enige
waar ik Fortuyn in steunde was zijn pleidooi
om de Joint Strike Fighter niet aan te schaf
fen. Het geld voor die straaljager zou beter
aan volksgezondheid kunnen worden be
steed. Dat vond ik wel aardig bedacht. We
hebben besloten er een zuiver spannende
film van te maken. We laten Fortuyn uit
beeld."
Desondanks is 0605 een typische Van Gogh-
film. „De dialogen krijgen de overhand, het
heeft de signatuur van Theo."
2004
Foto: GPD/Cees Zorn
Varken
Een complot rond Fortuyns dood is goed
denkbaar, maar van de weerzinwekkende
moord op regisseur Van Gogh is geen span
nend verhaal te maken, vindt Ross. „Er zit
gewoon niks achter. Wat is het grotere be
lang van de moord op Theo van Gogh? Ik zie
niets anders dan een godsdienstfanaat als
Mohammed B. die op een dag heeft beslo
ten dat het nou eens godverdomme afgelo
pen moet zijn met dat vette varken."
„Juist omdat er nooit wat met hem gebeur
de, dacht iedereen: laat die Theo maar gaan.
De film Submission die hij maakte met Ay-
aan Hirsi Ali is echt de druppel geweest. Dat
is te hard aangekomen bij die club." De
moord heeft niets te maken met het vrije
woord en ook niet met de jihad, aldus Ross.
„Dertig jaar geleden was ik directeur van
een stichting welzijn buitenlanders. Wij
moesten toen van het ministerie van CRM,
Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk,
de buitenlanders laten assimileren. Nou, wij
allemaal aan het assimileren, koekjes bak
ken in buurtcentra en zo. Daarna was remi
greren het trefwoord. Kreeg elke Turk of Ma
rokkaan 20.000 gulden mee, als-ie maar op
donderde en binnen vijfjaar niet terugkeer
de. Dat geld is alleen maar opgegaan aan de
verkeerde dingen. Nu is het integreren ge
blazen."
„De botsing van culturen bestaat wel, maar
is erg gevoed door economische omstandig
heden. Wat mij betreft is het alleen maar
een kwestie van arm tegen rijk en dat moet
worden opgelost."
De vriendschap met Van Gogh - „ik noemde
hem altijd mijn bolle schizofreentje" - da
teerde uit de tijd dat de regisseur het inter
viewprogramma Een prettig gesprek deed.
„We kwamen er achter dat onze vaders bij
de BVD hadden gewerkt", herinnert Ross
zich. „Mijn vader, die een van de oprichters
was, heeft Van Gogh senior nog aangeno
men."
De vader van Willem Hogendoom, zoals de
'in Den Haag opgegroeide schrijver officieel
heet, heeft thuis nooit veel willen vertellen
over zijn werkzaamheden in dienst van het
ministerie van Binnenlandse Zaken. Zijn
zoon draait nog maar eens een shagje uit
het pakje met de waarschuwing dat roken
de huid veroudert. „Hij stierf te jong, rookte
vier pakjes per dag."
Drees
Vader Hogendoom was fel op de commu
nisten en ook van sociaal-democraten
moest hij niets hebben. „Alleen voor Drees
had hij een zwak. We woonden bij hem in
de buurt en als wij hem op zondag - als wij
ter kerke gingen - tegenkwamen, stopte mijn
vader altijd en lichtte zijn hoed. Drees stond
boven de partijen." „Mijn vader was een van
de weinig goede politiemensen die eind
1941 onderdoken. Hij kwam in de Biesbosch
bij de verzetsgroep Albrecht terecht. Uit die
groep is eigenlijk het Bureau Nationale Vei
ligheid, de latere BVD, voortgekomen. Ik
weet niet veel van hem. Ik heb later begre
pen dat hij de hoofdinspecteur was die
Chris Lindemans, oftewel dubbelspion King
Kong, na de oorlog in de Scheveningse straf
gevangenis verhoorde", zegt de schrijver die
vernoemd is naar zijn oom Willem, een
broer van zijn vader en lid van de NSB.
„Ik moest op school zeggen dat mijn vader
Tomas Ross (pseudoniem van Willem
Pieter Hogendoom), werd geboren op 16
september 1944 in Den Bommel. Hij
volgde het gymnasium alfa, studeerde
korte tijd geschiedenis, deed eindexamen
aan de School voor de Journalistiek in 1969
en studeerde in 1974 af als cultureel
antropoloog aan de Universiteit van
Amsterdam.
Hij was als journalist werkzaam voor o.a.
het Haagse dagblad Het Vaderland, de
NOS en de TROS. Na zijn studie werkte hij
enkele jaren als adviseur voor de
gemeente Haarlem op het terrein van
migranten.
De schrijver leende zijn pseudoniem van
zijn toenmalige Schotse echtgenote, wier
achternaam Ross was. De 'h' in Thomas
ontbrak per ongeluk op de omslag van
Ross' debuutroman De honden van het
verraad (1980). Daarna liet hij het maar zo.
Sinds 1982 is hij fulltime schrijver.
Ross schreef onder meer faction-thrillers
over het Englandspiel, de Lockheed-affaire,
de moord op de vier IKON-journalisten in
El Salvador en de raadselachtige dood van
de dubbelspion King Kong. Ross won drie
maal de door hem zelf in het leven
geroepen Gouden Strop, de prijs voor de
beste Nederlandstalige misdaadroman.
Naast romancier is Ross scenarioschrijver,
o.a. van de tv-series De brug en Bij de
gratie Cods. Hij schreef het script voor
0605, de laatste film die Theo van Gogh
regisseerde.
Willem Hogendoom is getrouwd en heeft
drie kinderen.
referendaris was op Binnenlandse Zaken.
Dat hij bij de BVD werkte heeft hij mij pas
verteld toen ik op de middelbare school zat.
We wandelden toen samen op de Veluwe.
Hij zei dat hij bij de dienst zat en ik weet nog
dat ik achterover viel van het lachen. Hij
vroeg: "Vind je dat zo gek?' En ik: 'Nee, maar
ik geloof het helemaal niet."
Ross heeft later nog wel over de BVD ge
schreven, maar niet als een organisatie van
alleen onderknuppels. „Dat zal ongetwijfeld
met een soort rehabilitatie van mijn vader te
maken hebben. Van: jongens, pas. op, je
kunt wel tegen de BVD zijn, maar die dienst
heeft toch wel wat nuttigs gedaan."
„Het generatieconflict heb ik natuurlijk wel
met hem gehad. Ik ben opgegroeid tijdens
de jaren zestig. Kreeg een tik mee van de
PSP en de oorlog in Vietnam. Dat stond
haaks op wat hij, die ijzervreter, vond. Ik
heb hem wel eens verweten dat hij alleen
maar op communisten joeg. Dan zei hij al
tijd: Stalin is erger dan Hitier en de commu
nisten zeggen wel dat ze 'mir' - vrede - wil
len, maar 'mir' betekent ook de hele we
reld."
In tegenstelling tot zijn collega Maarten 't
Hart heeft Ross zijn calvinistische jeugd
nooit als een straf beschouwd. Hij heeft het
geloof ook niet verloren. „Dat raak je niet
kwijt. Het is een soort kinderlijk, Jomanda-
achtig geloof. Ik ben ervan overtuigd dat er
nog een hiernamaals is. Ik kom straks ieder
een weer tegen. Ook de inspecteur der be
lastingen."
Albert Schweitzer
Ooit wilde Ross zendeling worden. Het
Woord verkondigen in Papua Nieuw-Gui-
nea. Dat was nadat hij een film had gezien
over de goede werken van de arts-zendeling
Albert Schweitzer in Afrika. „Dat wilde ik
ook. Met zo'n tropenhelm op. Ik wilde de
wereld over die negertjes vertellen en over
het geloof, zoals Jezus zijn discipelen aan
spoorde om te doen." Die gedrevenheid ver
loor hij, toen hij van catechisatie werd ge
stuurd omdat hij gezegd had dat hij De Ko
peren Tuin van Simon Vestdijk het mooiste
boek vond.
Het gereformeerde dat hij nog steeds heeft -
„en daar hebben mijn kinderen last van" - is
de arbeidsethos. „Werken in het zweet des
aanschijns. Eerst je plichten, dan je rech
ten." Het zal ook die inslag zijn dat hij uiten
treuren research doet voor zijn thrillers, die
vaak een vermenging zijn van feiten en fic
tie. Als 80 procent van de feiten zijn plot
staaft, zegt hij, dan kan hij er toch ook een
boek met bestaande personen over schrij
ven?
Zijn jongste, net verschenen roman De Dub
belganger speelt zich af tijdens de Tweede
Wereldoorlog en verhaalt over de handel en
wandel van prins Bernhard. „Het gaat ei
genlijk over de vlucht van Rudolf Hess, de
plaatsvervanger van de Führer, op 10 mei
1941 naar Schotland." Aan het eerste deel
heeft hij - „da's uniek voor mij" - dertig pa
gina's met alleen maar feiten toegevoegd.
In het drieluik komt ook de brief voor die
Bernhard zou hebben geschreven aan de
Duitsers met het aanbod stadhouder van
Nederland te worden. Ross heeft een kopie
van die brief gezien. Als hij hem echt in han
den zou hebben, zou het toch bij een span
nende roman zijn gebleven. „Al heb je die
brief, het gaat erom waaróm de prins hem
heeft geschreven. Dat moet je erbij verzin
nen. Ik ga ervan uit dat hij een vredesinitia
tief heeft willen ontplooien. Die oorlog kost
te volgens hem te veel bloed. Hij was eigen
lijk best een aardige man."
De schrijver heeft de prins twee keer ont
moet. Dat was op de première van de Tom
Poes-tekenfilm, waaraan Ross had meege
werkt. Toen producent Rob Houwer Ross
aan de prins voorstelde als de man die net
een boek over de Lockheed-affaire had ge
schreven, draaide Bernhard zich meteen om
en liep weg. De tweede keer was bij de pre
sentatie van een documentaire over de Prin
ses Irenebrigade. „Bernhard was de be
schermheer. Irene zelf kwam niet, die was
pacifistisch." De spanning moge dan bezit
nemen van zijn boeken, Ross gruwt van een
adembenemend leven. Harmonie en het ge
zin zijn de sleutelwoorden in zijn leven. „Ik
leid een ontzettend burgerlijk bestaan, met
vrouw en kinderen. Ik ben een studeerka
merschrijver, gered van de drank op het mo
ment dat ik Dorine tegenkwam. Mijn vrouw
zegt altijd: Die thrillers zijn een mooie out
put voor je om je agressie en je cynisme
kwijt te raken. Ik ben heel saai, hoor. Ga zel
den naar de film. Het leukste vind ik om ge
woon boven te zitten en boeken te lezen,
dingen te verzinnen. En spelletjes met de
kinderen doen."
De schrijver komt nog even terug op zijn
vermoorde partner. „Heel lang heb ik in
Amsterdam gewoond, gestudeerd en ge
werkt. Op die herdenkingsavond voor Theo
merkte ik weer dat ik me nooit lekker heb
gevoeld in dat wereldje van hem. Ik kan er
niet goed tegen. Dat heeft te maken met die
hang naar burgerlijkheid, die ik in Den Haag
wel vind. Hij was een ontzettende familie
man, maar Theo kon daar altijd heel sma
lend over doen als hij weer eens hier was.
Dan ging-ie op de bank zitten en zei: 'Ik
moet weer braken van geluk."
het
Theo van Gogh (links) maakt met een filmploeg in Den Haag opnamen voor '0605', waarvoor Tomas Ross h
rio schreef. Foto: GPD/Harmen de Jong
