Privé-archief
Bernhard
nog gesloten
PRINS BERNHARD
'Met paleis Soestdijk, een ogenblikje'
Delft maakt zich op voor bijzetting
Bernhard stiekem geschilderd in uniform
Anjers op Soestdijk
Geheimen prins blijven
'Prins dronk dagelijks
een goed glas wijn'
Roddelbladen
komen met
extra edities
Nog 1 dag!
JACKPOT VAN
Staatsloterij -♦<
'Bernhard gaf aannemen Lockheed-smeergeld toe'
CiBB
tra editie
aatscourant
i haag - De Staatscourant is
eren met een extra editie
komen in verband met het
lijden van prins Bemhard.
»xtra editie bestaat uit één
ina die slechts aan één kant
idrukt. De tekst luidt: Met
te droefheid geef ik kennis
het overlijden van mijn ge
le vader. Hij is gisteren vre-
;estorven. Mijn familie en ik
en ons gesterkt door de ge-
hte dat velen dit grote ver
st met ons delen. Beatrix.
rnhard eerste
vrijdag 3 DECEMBER 2004
ipper KLM
jiPHOL - Prins Bemhard had
ij speciale positie bij lucht-
«maatschappij KLM. Hij be-
ifcrde tot het illustere gezel-
app van skipper. Sterker nog,
vas in 1956 de eerste die
j, rad tot de 'Society of the
t ipers of the Flying Dutch-
r'. Tot het wereldwijde ge-
chap van de skippers beho-
ongeveer duizend mensen
KLM heeft gekozen op hun
a, ing voor de KLM, de lucht-
rt of voor Nederland.
bins betrokken
ai zaak Eric O.
haag - Prins Bemhard
ft na de vrijspraak van Eric
n :ontact gezocht met de ser-
nt-majoor der mariniers om
n een hart onder de riem te
0 en. Hij deed dat om blijk te
en van zijn grote betrokken-
l bij het wel en wee van mi-
ren die worden uitgezon-
op vredesmissies. Dat heeft
roorzitter van de militaire
VBM/NOV gisteren
estigd. Hij werd door Eric O.
r het gesprek geïnformeerd.
erdenking Eerste
Tweede Kamer
ra' haag - De Eerste en Twee-
(amer zullen prins Bem-
maandag tijdens een bij-
verenigde vergadering
10 e Ridderzaal herdenken. De
kzaamheden van beide Ka-
'u s worden dinsdag hervat.
politieke partijen schrap-
de komende dagen in hun
gramma. Zo heeft de PvdA
r partijcongres uitgesteld
op zaterdag 11 december in
ft zou worden gehouden.
i| in Duin maakte
lgapjes met prins
sterdam - André van Duin
mde prins Bemhard 'een
/a ce man'. De komiek zei goe-
v< ïerinneringen te hebben
de prins, die woensdag-
nd overleed. „We hebben
1 grapjes met elkaar ge-
akt." Van Duin leerde de
n is eind jaren tachtig kennen,
,°|n beide mannen zich inzet-
voor het Wereld Natuur
ids.Als we samen in de
entuin waren, herkenden
anderen mij wel en hem
L Dat was heel komisch."
Prins nam afgelopen weken afscheid van vrienden en kennissen
soestdijk - Scouts brachten gisteren witte anjers naar paleis Soestdijk om de laatste eer te bewijzen aan
de woensdag overleden prins Bernhard. in totaal kwamen honderden mensen naar het paleis om af
scheid te nemen van de prins die daar tot zondag ligt opgebaard. Foto: ANP/Olaf Kraak
den haag/gpd - In alle rust heeft prins
Bemhard de afgelopen weken afscheid ge
nomen van het leven. Hij zag vrienden voor
de laatste maal en pleegde afrondende tele
foontjes. Soms was dat om even zijn grie
ven te spuien en kwaad de hoorn op de
haak te gooien. Angst voor de dood had hij
niet, bleek uit de gesprekken. Het was voor
al lachen met de prins.
De 93-jarige prins wist dat zijn einde on
herroepelijk naderde en verlangde daar ook
naar. Toen hij zijn laatste adem uitblies,
was hij omringd door zijn dochters. Van
zoveel mogelijk vrienden, kennissen en
verdere familie nam hij de afgelopen
maand al afscheid.
'Met Paleis Soestdijk, een ogenblikje' of
'Hier komt de prins' klonk het de afgelopen
weken in menige telefoonhoorn. De mede
deling van de persoonlijk secretaris van de
prins, kapitein ter zee JA. Broekhuysen,
werd gevolgd door een klik en de stem van
de prins, met zijn karakteristieke Duitse ac
cent. Soms wat vermoeid door zijn ziekte,
maar onverminderd strijdbaar.
„Hij klonk alsof hij de kerst nog wel zou ha
len", zegt Arie Korporaal uit Den Bosch. Hij
had dinsdag op zijn 89ste verjaardag de
prins nog aan de lijn. Korporaal diende in
1945 in de staf van de prins. Alle oud-stafle
den werden vanaf hun 75ste verjaardag
jaarlijks door Bemhard gebeld.Aan het
einde zei hij dat hij er zelf niet zo best aan
toe was, maar dat hij er vrede mee had."
Prof. Bob Smalhout, al dertig jaar een ken
nis en meermalen zijn behandelend arts,
kreeg twee weken geleden een laatste belle
tje. Het was geen plezierig onderhoud.
Smalhout had in een interview met de EO
uitgebreid over Bernhard gesproken. Daar
in kwam onder meer een medische misser
van collega-artsen ter sprake. „De EO trok
dat hele interview uit z'n context, bena
drukte alleen die misser", vertelt Smalhout,
nog steeds kwaad. „De prins was nogal ver
bolgen."
Bemhard nam het op voor zijn artsen en
beëindigde het laatste gesprek door de
hoorn op de haak te gooien. „Het is me
niet gelukt hem duidelijk te maken dat zijn
artsen weliswaar de beste brandweerlieden
waren, maar dat ze een brand blusten die
ze eerst zelf aanstaken", concludeert de
professor.
Historicus Gerard Aalders van het Neder
lands Instituut voor Oorlogsdocumentatie
kreeg ook een telefoontje, net als Volks
krant-columnist Jan Blokker. De prins bel
de hem afgelopen zondag. Een jaar eerder
had hij dat ook gedaan. Om gezondheids
redenen verscheen Blokker toen een tijdje
niet in de krant en Bemhard wilde weten
hoe het er mee stond. Blokker imiteert het
Duitse accent van de prins: „Ja, wat is er
toch met u?" Ditmaal waren de rollen om
gekeerd. Bemhard was ziek en Blokker
stuurde hem de beste wensen. In het tele
foongesprek dat daarop volgde, deed Bem
hard laconiek over zijn naderende einde.
De kerst haal ik niet meer, zei hij. „Het was
duidelijk een afscheidstelefoontje", zegt
Blokker. „Het was echt een leuk gesprek,
we hebben gelachen. Toen ik premier Bal
kenende hoorde vertellen over zijn laatste,
zeer ernstige gesprek met de prins, had ik
de indruk dat hij een totaal andere prins
heeft gesproken dan ik."
Persoonlijk vriend Jeroen Krabbé was kort
voor de dood kwam, te gast op Soestdijk.
Hij vond het een vreemde ervaring, vertel
de hij in een televisie-interview. Wat zeg je
als je iemand voor het laatst ziet? Krabbé
koos voor de woorden: „Ik wens u sterkte
op de grote reis."
win Evers stopt
itatie Bernhard
irsum - Radio 538-dj Ed-
Evers stopt met het imite-
van prins Bernhard, nu de-
overleden. „Ik vind het
chique om er nu nog mee
ir te gaan", aldus de presen-
ir van het ochtendprogram-
Evers staat op. „Toen ik
irde dat hij ongeneeslijk ziek
had ik al besloten ermee te
ipen", verklaarde Evers. De
niteerde de prins tien jaar
„Het was iemand waar je
veel mee kon. Vanwege
accent, maar ook vanwege
bewogen leven."
indoleances
p internetsites
j isterdam - Op de verschillen-
M condoleanceregisters die
^ensdagavond na het overlij-
van prins Bernhard op in-
met zijn geopend, stonden
iterochtend al duizenden
funbetuigingen. Op het offici-
tinternetregister dat op de
femetpagina van het Konink-
kHuis (www.koninklijk-
iis.nl) werd geopend, zijn in-
iddels ongeveer 5000 Neder-
ndstalige condoleances bin-
)n en zo'n 500 Engelse.
den haag/gpd - De geheimen
van prins Bernhard blijven voor
lopig geheim. De dood van de
prins heeft nauwelijks invloed
op de openbaarheid van archief
materiaal. Het privé-archief van
Bernhard is onderdeel van het
Koninklijk Huis Archief en kan al
leen worden ingezien met toe
stemming van de koningin.
Wat wel snel openbaar wordt, is
een deel van de archieven van
andere personen die over Bem
hard geschreven hebben. Het
Nationaal Archief zoekt nog uit
wat precies vrijgegeven kan
worden. Het gaat om tien ar-
chiefdtels, waaronder een deel
van het persoonlijk archief van
oorlogspremier Pieter Gerbran-
dy. In het Nationaal Archief
worden ook de notulen van de
ministerraad en stukken van
het ministerie van algemene za
ken (het departement van de
premier) over de koninklijke fa
milie bewaard. De dood van de
prins heeft geen invloed op de
openbaarheid hiervan. Dat is
geregeld in de Archiefwet.
Het rapport en de notulen van
soest/gpd - „Hij kocht geen
dure wijntjes", vertelt Joost
Mets meteen. „Bernhard
dronk dagelijks een goed glas
wijn uit een fles van tussen de
vijf tien euro." Familiebe
drijf Joh. Mets Wijnhandel en
Delicatessen in Soest leverde
ruim vijftig jaar aan paleis
Soestdijk.
De laatste jaren brachten zij
voornamelijk wijn en soms
truffels of een ganzenlever
naar het hof, daarvoor zaten
er ook koekjes, soep, toast en
thee voor de gasten in de be
stelling.
.Afgelopen zomer belde hij
nog op. 'Ja, Bernhard hier', zei
hij dan. Hij bedankte ons voor
de Zuid-Afrikaanse wijn die
wij hem voor zijn verjaardag
stuurden", zegt Mets. Ook vo
rige week was er nog contact.
De prins reageerde op de brief
die Mets had gestuurd als
dank voor Bemhards jaren
lange trouw aan het bedrijf.
Wederom wordt duidelijk hoe
Bernhard omging met men
sen. Hij informeerde naar hoe
het ging met de zaak, wist van
het bestaan van Mets' twee
zoontjes en stuurde elk jaar
een kerstkaart.
De prins werd dan ook uitge
nodigd toen Joost Mets het
bedrijf van zijn vader Jan
overnam in 1991. Tijdens die
feestelijkheid werd prins
Bemhard gevraagd erelid te
worden van De Nederlandse
Wijnbroederschap, dat sinds
1970 bestaat.
De foto hiervan hangt achter
in de winkel en er tegenover
prijkt een groot fotoportret
van Bernhard.
de ministerraad over de Lock
heed- affaire waren al langer
openbaar.
Het onderzoek naar de Greet
Hofmans-affaire is onderdeel
van het Koninklijk Huis Archief
en zal dus voorlopig niet open
baar worden.
Wetenschappers die voor hun
onderzoek gebruik willen ma
ken van het koninklijke archief
kunnen hiervoor een verzoek
indienen bij de koningin. Zij
geeft slechts heel af en toe toe
stemming, zoals bijvoorbeeld
aan Cees Fasseur voor het
schrijven van de biografie over
Wilhelmina.
PvdA-Kamerlid Kalsbeek wil dat
er algemene regels komen over
de toegang tot het archief van
de koningin. „Het archief wordt
betaald door het rijk, dus ieder
een moet gelijke rechten heb
ben voor het raadplegen er
van."
Kalsbeek was van plan dit giste
ren aan premier Balkenende
voor te leggen bij de behande
ling van zijn begroting. Dit de
bat is in vanwege het overlijden
van Bernhard.uitgesteld.
delft/gpd-anp - Delft is meteen
begonnen met de voorbereidin
gen voor de bijzetting van prins
Bemhard in de Nieuwe Kerk.
Burgemeester Verkerk, de nieu
we sleutelbewaarder van de
graftombe, zette gistermiddag
als eerste zijn handtekening in
het condoleanceregister in het
Prinsenhof.
De Nieuwe Kerk was al vroeg
hermetisch afgesloten voor het
publiek.
De vlaggen op de Nieuwe Kerk
en de Oude Kerk, waar het hu
welijk tussen prins Friso en
Mabel Wisse-Smit werd vol
trokken, hangen halfstok, net
als aan het monumentale pand
van het Hoogheemraadschap
aan de Oude Delft en het stad
huis aan de Markt.
De wekelijkse markt gaat wel
gewoon door.
Het draaiboek ligt al geruime
tijd klaar en verschilt voor de
stad niet veel met die van de
bijzettingen van prins Claus en
koningin Juliana. Toen ging de
in mei afgezwaaide burgemees
ter Hein van Oorschot de ko
ninklijke familie nog voor bij de
afdaling in de grafkelder.
Deze keer zal Verkerk de familie
voorgaan. Hij betreedt daarmee
voor het eerst de grafkelder zelf.
Verkerk komt oorspronkelijk uit
Overijssel. Hij is getrouwd en
heeft drie kinderen.
Aan de Rijksuniversiteit Gro
ningen studeerde hij Publieks-
recht en Recht en Planologie.
Voordat hij in juli burgemeester
van Delft werd, was Verkerk
sinds 1996 wethouder in Den
Haag. Daarvoor was hij onder
meer jurist bij de Raad van Sta
te.
Maandag beginnen de noodza
kelijke werkzaamheden op en
rondom de Markt.
Enkele lantaarnpalen worden
tijdelijk verwijderd, prullenbak
ken weggehaald en waar nodig
wordt opnieuw bestraat.
Op de Markt worden vermoe
delijk tribunes neergezet, het
plein blijft waarschijnlijk ook
toegankelijk voor het publiek.
Toeschouwers zullen wel vroeg
uit de veren moeten, want de
belangstelling voor een plaatsje
op de Markt is groot.
Vanaf vandaag kan ook het pu
bliek in het Prinsenhof het con
doléanceregister tekenen.
Dit blijft mogelijk van maandag
tot en met donderdag van 10.00
tot 17.00 uur, vrijdag van 10.00
tot 18.00 uur, zaterdag van
10.00 tot 17.00 uur en zondag
van 13.00 tot 17.00 uur.
De Nieuwe Kerk te Delft
grafmonument Willem van Oranje
De uitvaartdienst van prins Bernhard is zaterdag 11 december in de Nieuwe Kerk in Delft, waar de prins wordt
bijgezet in de koninklijke grafkelders. De Nieuwe Kerk werd gebouwd tussen 1383 en 1496. Het monumentale
bouwwerk werd in de volgende eeuwen herhaalde malen door brand getroffen. De huidige torenspits verrees
pas in 1875. De Delftse toren meet 108,75 meter en behoort tot de hoogste kerktorens in Nederland. De kerk
heeft verschillende ingrijpende restauraties ondergaan, waarvan de laatste dateert uit de jaren dertig toen de
koninklijke grafkelders een nieuwe toegang kregen en werden uitgebreid met een
voorportaal. Bij deze verbouwing volgde tevens
een herschikking van de kisten Grafmonument
In het midden van de kerk staat
het grafmonument van Willem
j-fV van Oranje. Het
- werd gebouwd
tussen 1614
en 1623 door
de bouw-
j meester
I en beeld-
i consistorie^ l houwer
j j kamer i Hendnck de
I j—1 Keyser en
na diens
r~' dood in 1621 door
Willem vii ai" ZOOfl Pieter voltooid.
Oranie Enige tijd geleden is het
praalgraf volledig
gerestaureerd. De marmeren
en bronzen delen zijn stuk
voor stuk gedemonteerd en
schoongemaakt. De totale restauratie
heeft vier jaar geduurd en werd in
april 2001 afgerond.
Oorspronkelijk familiegraf
Het oorspronkelijke familiegraf van de familie
Nassau, waartoe ook prins Willem van Oranje
behoorde, bevond zich in Breda. Deze stad was echter
nog in Spaanse handen toen de prins in 1584 in het
Prinsenhof door Balthazar Gerards werd vermoord. De
pnns werd daarop begraven in de Nieuwe Kerk in Delft,
de stad die hij kort voor zijn dood tot residentie had
gekozen en vanwaar hij de strijd tegen de Spaanse
bezetter leidde. Sindsdien is de Nieuwe Kerk de laatste
rustplaats voor leden van het Koninklijk Huis.
koninklijke grafkelders
amsterdam/anp - De belang
rijkste roddelbladen brengen de
komende tijd extra edities uit in
verband met het overlijden van
prins Bemhard. De Story is het
snelst.
De medewerkers van dat blad
werkten na de officiële bekend
making van het prinselijke
sterfgeval de hele avond, nacht
en ochtend aan een nummer
dat vandaag in de schappen
ligt.
„Het wordt een regulier num
mer met 22 pagina's over prins
Bemhard", zei een enigszins
uitgeputte woordvoerder van
Story.
Het meest recente nummer, dat
woensdag verscheen, blijft ge
woon verkrijgbaar tot komende
woensdag. Op die dag ver
schijnt weer een 'gewone' Story
met uiteraard opnieuw veel
aandacht voor het verscheiden
van de prins en de aanloop
naar de uitvaartplechtigheid,
die eind volgende week plaats
heeft.
Concurrent Weekend wilde
vandaag ook een extra nummer
uitbrengen, maar het blad
kreeg dat niet rond. „We wer
ken door tot zaterdag, waarna
we maandag een extra editie in
de winkels hebben", aldus
hoofdredacteur Schaap van
Weekend. „We voegen aan dat
nummer een speciaal herinne
ringsalbum van 32 pagina's toe,
helemaal over Bemhard."
Privé maakt op korte termijn
geen extra editie.
„Uiteraard besteden we in ons
komende nummer wel veel
aandacht aan het overlijden
van prins Bernhard", aldus
hoofdredacteur Santegoeds.
Op de maandag na de bijzetting
van het stoffelijk overschot van
de prins komt Privé met een ex
tra uitgave.
Bijzondere band tussen kunstenaar Theo Swagemakers en de prins
door Jan Kuys
haarlem - Het moeten bijzon
dere sessies zijn geweest, toen
'hofschilder' Theo Swagema
kers in zijn atelier in Amster
dam prins Bemhard vereeuwig
de. Het was in de nasleep van
de Lockheed-affaire, toen het
de prins verboden was een uni
form te dragen.
Maar het Koninklijk Instituut
voor de Marine wilde bij het
150-jarig bestaan een portret
van Bernhard in vol ornaat. Al
leen door een uniformjasje naar
het atelier te smokkelen kon de
prins 'marinefahig' poseren.
Theo Swagemakers heeft er
nachten van wakker gelegen,
maar hij deed dit graag voor de
prins, met wie hij uitstekend
overweg kon.
Het voorval illustreert hoezeer
de kunstenaar op goede voet
stond met de koninklijke fami
lie. Hij maakte een tiental por
tretten van leden van het ko
ninklijk huis en had een zeer
warme relatie met Juliana en
Bernhard. Juist die speciale
band is voor het Swagemakers-
museum in Haarlem aanleiding
met een deelexpositie het over
lijden van de prins te gedenken.
In enkele vitrines toont het mu
seum een door Bemhard zelf in
1982 vervaardigd schilderijtje
van het vakantieverblijf Porto
Ercole, portretten van Juliana
en Bernhard, brieven, foto's en
andere parafernalia.
Het schilderijtje heeft Bemhard
aan de kunstenaar geschonken
toen hij in 1983 de tentoonstel
ling Hommage aan Theo Swa
gemakers bezocht in het Singer
Museum te Laren. Het land
schapje was een cadeautje bij
de 85ste verjaardag van de kun
stenaar. Bekend is ook dat de
prins elk jaar op eerste kerstdag
de schilder belde om hem te fe
liciteren met zijn verjaardag. De
prins heeft later met zijn echt
genote regelmatig een bezoek
gebracht aan het Rosa Spier-
huis in Laren, waar Swagema
kers vanaf 1988 een atelier/wo
ning had en waar hij in 1994
overleed. Het Swagemakersmu-
seum is geopend van donder
dag tot en met zondag tussen
13 en 17 uur.
(advertentie)
Trekking zondag 5 december
(advertentie)
De Groene Amsterdammer publiceert neerslag gesprekken met prins
den haag/gpd - Prins Bernhard
heeft enkele jaren geleden toe
gegeven dat hij een miljoen
dollar smeergeld heeft aange
nomen van vliegtuigfabrikant
Lockheed. Hij deed dat in ge
sprekken met de hoofdredac
teur van weekblad De Groene
Amsterdammer, Martin van
Amerongen.
Toen Van Amerongen twee jaar
geleden aan kanker overleed,
liet hij de neerslag van de ge
sprekken met Bernhard na, ter
publicatie na de dood van de
prins. De Groene bracht giste
ren fragmenten uit het artikel
naar guiten. De prins laat daar
in blijken spijt hebben het geld
te hebben aangenomen. „Dat
miljoen van Lockheed had ik
niet nodig, hoe heb ik zo stom
kunnen zijn", zei Bernhard te
gen Van Amerongen.
De uitlatingen van de prins, die
zijn gedaan in verscheidene ge
sprekken tussen 1995 en 2002,
zijn verwerkt tot één groot pos
tuum interview dat het blad
volgende week publiceert.
De uitkomst van het onderzoek
in 1976 naar de Lockheed-affai
re was officieel dat de prins wel
om 'gunsten' van de Ameri
kaanse vliegtuigfabriek Lock
heed,had gevraagd - eerst één
miljoen dollar, later nog eens
100.000 dollar - maar dat Bem
hard het geld nooit in ont
vangst had genomen. De rege
ring Den Uyl besloot uiteinde
lijk om de prins niet te vervol
gen. Wel werd afgesproken dat
de prins zijn functies zou neer
leggen en zijn militaire uniform
niet meer zou dragen.
Volgens Van Amerongen heeft
de woensdag overleden Bem
hard tegen hem een andere ver
sie van het verhaal verteld. „Ik
weet ook niet meer wat mij be
zielde", aldus Bernhard in het
interview, „Ik heb inderdaad
geld plenty. Mijn geld is ver
deeld over drie landen: Neder
land, Amerika en Zwitserland.
Alleen in Zwitserland heb ik al
ruim zes miljoen op de bank
staan. Ik heb altijd veel geld
verdiend, dus dat miljoen van
Lockheed had ik niet nodig.
Hoe heb ik zo stom kunnen
zijn? Van dat miljoen heb ik
trouwens het grootste deel van
mijn leven al niet gezien en de
rest heb ik weggegeven. Maar
dat maakt voor de geschiedenis
allemaal niet meer uit. Ik heb
mij verzoend met het feit dat
straks jiet woord Lockheed op
m'n grafsteen gebeiteld zal
staan."
Belangrijke mededeling
Gisteren heeft een keuringsinstantie in de landelijke pers gesugge
reerd dat twee artikelen uit onze uitgebreide collectie kerstverlichting,
een snoer "Kaarsverlichting 30 lichts helder", artikelnummer 0731409
en een snoer "Vlamverlichting 10 lichts", artikel 0731432 (beiden
buitenverlichting), niet aan de veiligheidseisen zouden voldoen.
Ofschoon het volledige Kwantum assortiment vooraf nauwlettend
gekeurd wordt door daartoe bevoegde keuringsinstanties, hebben wij
reeds eerder actie ondernomen door de betreffende kerstverlichting
uit onze winkels te verwijderen. Mocht u in het bezit zijn van één van
deze producten, dan adviseren wij u dit te retourneren bij uw
Kwantumfiliaal, waarbij u uiteraard uw geld terugkrijgt. Voor overige
vragen kunt u contact opnemen met onze Klantenservice: telefoon
nummer 013-4626626 of kijk op www.kwantum.nl
