'Zakenprins'
steun voor
bedrijfsleven
BERNHARD
Als vader was Bernhard
de baas in huis
HOC 294
DONDERDAG 2 DECEMBER 20.
Hij opende deuren die anders dicht bleven
tiek. In die tijd werd de prins
'één van onze meest waarde
volle exportartikelen' genoemd.
'De Vliegende Hollander' van
het bedrijfsleven slaagde er in
de loop der jaren in heel wat
orders in de wacht te slepen.
Zo kreeg Fokker dankzij de be
moeienis van de prins een or
der uit Indonesië voor acht
Fokker-Friendships. Drukkerij
Johan Enschedé en Zn. ontving
een opdracht voor driekwart
miljoen gulden uit Mexico. En
Rijn-Schelde-Verolme mocht
drie vrachtschepen van 30 mil
joen per stuk aan Venezuela le
veren. Scheepsbouwer Cornelis
Verolme slaagde er dankzij
Bernhard in zaken te doen met
de toenmalige sjah van Iran.
Verder kon hij een scheepswerf
in Brazilië beginnen en kreeg
hij ook in Indonesië vaste
grond onder de voeten. Overi
gens zou het Oranjehuis ook fi
nanciële belangen in de
scheepswerf hebben gehad.
Voor KLM - ook een belangrijke
staatsdeelneming - heeft Bern-
hard heel wat lijnverbindingen
losgepraat. Hij maakte zich in
Mexico sterk voor landings
rechten voor de luchtvaart
maatschappij en de bouw van
een wagonfabriek voor Werks
poor, verrichte hand- en span
diensten in Brazilië en Venezu-
Prins Bernhard bezoekt in 1956 in het gezelschap van de Nederlandse Admiraliteitsraad het werkterrein van de Velsertunnel. Het wandeltem
po van de prins ligt duidelijk hoger dan dat van minister Staf en hoofdingenieur Eggink van Rijkswaterstaat. Foto: ANP
Bernhard was op velerlei gebied een 'ambassadeur1 voor Nederland. In 1959 wordt de prins in Leiden ge-
installeerd als curator van het Nederlands instituut in Istanbul. Bij de Leidse universiteit bekijkt hij spij
kerinscripties op kleitabletten. Foto: ANP
ela en regelde landingsrechten
in Buenos Aires en Canada. Bij
elk bezoek aan Zuid-Amerika
werkte hij het boodschappen
lijstje van de KLM getrouw af.
Het KLM-archief bevat vele
dankbrieven aan de prins van
luchtvaartpionier Albert Ples-
man.
Ook Fokker voer wel bij de ac
tiviteiten van de prins. Als het
zo uitkwam verkocht hij een
paar vliegtuigen, zoals in 1955
aan keizer Haile Selassie van
Ethiopië, met wie hij overigens
ook de levering van mijnenve
gers besprak. Bernhard be
middelde ook bij de verkoop
van Fokkers aan Iran, maar
loste eveneens problemen op
in uiteenlopende ontwikke
lingslanden.
In Tanzania bepleitte bij voor
het Amsterdamse handelshuis
Van Eeghen de entree in de
rietsuikerhandel en hij was te
vens ambassadeur voor Phi
lips in Saudi-Arabië en Vene
zuela.
Pas na vele jaren dit soort
klussen te hebben verricht,
met medeweten en medewer
king van achtereenvolgende
kabinetten, liepen zijn zakelij -
spaak. De Lock-
heedaffaire bracht de konink
lijke ambassadeur van het be
drijfsleven in opspraak. De
vliegtuigbouwer bekende
Bernhard smeergeld te hebben
toegeschoven.
Volgens mr. C. van Veen, van
1973 tot 1985 voorzitter van de
belangrijkste werkgeversorga-
niatie VNO, heeft het Lock
heed-schandaal Bemhards
marketing-activiteiten echter
niet merkbaar beïnvloed. „Hij
was een meester achter de
schermen, deed vooral soft sel
ling. In de jaren vijftig ver-
kocht-ie wel eens een paar
vliegtuigen of mijnenvegers.
Dat waren de wat meer ro
buuste jaren." Van Veen ver
haalt met smaak hoe de prins
op Borneo het initiatief nam
voor het opzetten van een gro
te steenkoolgroeve, waarbij
onder meer ook Shell was be
trokken. „Daar lag een belang
rijk natuurgebied naast, waar
nog orang-oetangs in het wild
leefden. Met zijn andere pet
op, die van het Wereld Natuur
Fonds (WNF), heeft hij toen
ook geregeld dat de regering
jaar minister van financiën en
ook nog een poosje premier,
roemt de kwaliteiten van de
prins. „Hij vroeg van tevoren,
als er een officieel bezoek op
het programma stond, of er nog
bilaterale problemen waren
waarvoor hij aan een oplossing
kon bijdragen. Dat keken we
dan na in de dossiers op het de
partement."
Zijlstra herinnert zich dat Bern-
hard na terugkeer van een za
kenreis steevast opbelde en ver
slag uitbracht. „Of hij vroeg me
om de volgende dag even langs
te komen. Meestal om het suc
ces van zijn missie toe te lich
ten. Prins Bernhard was bijzon
der toegewijd en heel precies,
deed het graag en had er flair
voor. Er gingen deuren open
die anders gesloten zouden blij
ven."
Eind jaren veertig nam Bern-
hard zitting in de raad van
commissarissen van de KLM,
Hoogovens, de Herstelbank en
later ook Fokker. Bernhard was
geschikt als adviseur in lucht
vaartzaken door zijn praktische
vliegervaring. Hij had boven
dien een belangrijk aandeel in
het bepalen van de bedrijfspoli-
door Raymond Peil
De zakenwereld en het bedrijfs
leven hadden prins Bernhards
warme belangstelling al heel
lang. Zijn verloving in 1936
maakte een einde aan een veel
belovende carrière bij het kolos
sale Duitse chemieconcern IC
Farben.
Na de oorlog verveelde Bern
hard zich vaak danig. Hij had
weliswaar 'allerlei klusjes' om
handen, zoals het maken van
internationale zakenreizen na
mens de Nederlandse regering,
maar hij besloot er meer van te
maken.
In de jaren vijftig ontwaakte in
de prins de sluimerende presi
dent-directeur van een multi
national. Nederland werkte
hard aan de wederopbouw en
hij kon daar, met zijn netwerk
van relaties over de hele wereld,
als vliegende ambassadeur van
het bedrijfsleven veel aan bij
dragen.
Prof. dr. J. Zijlstra, minister van
economische zaken van 1952
tot en met 1959 en daarna vier
Bernhard tijdens een werkbezoek in 1959 aan Haarlem. Foto: ANP
dat gebied afdoende bescherm
de."
De ex-VNO-voorzitter, -staats
secretaris en -minister aarzelt
niet Bernhards verdiensten
voor de vaderlandse export
groot te noemen. „Alle bedrijfs
sectoren hebben ervan geprofi
teerd. Of het nu om ingeblikte
melk ging, melkpoeder, indu
striële produkten, weg- en wa
terbouw of baggerwerk, hij was
zeer correct." Makelaar C. van
Zadelhoff, die Bernhard kende
via activiteiten van het
het van harte met Van1
eens. „Hij was een fant
ambassadeur voor han
industrie. De prins was
zeer veelzijdig mens, hij wij
waar-ie het over had."
Autorijden had de bijzondere belangstelling van de prins. Hier bezoekt hij een rallye-klassementspro
1949 in Zandvoort. Archieffoto/C. de Boer
door Carine Neefjes
„Dat heeft mijn vader niet ge
daan!", schreeuwde kroonprin
ses Beatrix in 1976 tegen jour
nalisten toen prins Bernhard
ervan werd beschuldigd dat hij
steekpenningen had aangeno
men van vliegtuigfabrikant
Lockheed. Beatrix, die haar va
der tot op de dag van zijn dood
'pappie' noemde, was dol op
Bernhard en kon geen kwaad
woord over hem horen.
Vader Bernhards wil was wet in
paleis Soestdijk. Hoewel artikel
11 van het huwelijkscontract
tussen Juliana en Bernhard be
paalde dat 'de opvoeding van
de kinderen in beginsel door de
Hoge Echtgenoten zal worden
geregeld', beschouwde Bern-
hard dat toch vooral als zijn
taak. „We zijn een gewoon Ne
derlands gezin en daar is de
man de baas in huis. Mijn
vrouw regeert het land, maar
thuis ben ik de baas", zo sprak
de prins ooit over zijn rol als va
der. Als vader was de prins
streng, een beetje autoritair
zelfs. „Ik wil niet dat onze
dochters in de watten worden
gelegd of zachtzinnig en week
hartig worden opgevoed. Trou
wens, dat zou niet kunnen,
want - om een voorbeeld te
noemen - onze Trix is daar he
lemaal het kind niet naar. Die is
veel te resoluut", zei hij in de
jaren vijftig. Zo moest Beatrix
eens voor straf naar school lo
pen omdat ze een slecht rap
port had. Een paar dagen later
ontdekte Bernhard dat Trix met
een auto meeliftte. Vervolgens
begeleidde hij haar naar school:
Trix liep, Bernhard reed naast
haar in zijn auto. „Beatrix
moest leren om naar mij te luis
teren."
In de opvoeding zorgde met
name Bernhard er voor dat alle
vier prinsessen goed werden
voorbereid op de troonopvol
ging. „Ik wil de zekerheid heb
ben dat ieder van hen de konin
gin zou kunnen opvolgen en
het er dan goed zou afbrengen.
Wij mogen onze kinderen niet
isoleren, maar we moeten ze
naar school sturen en op voet
van gelijkheid laten omgaan
met andere kinderen. Zij moe
ten beseffen dat er belangrijker
waarden zijn in het leven zijn
dan geld en macht. Maar daar
naast moeten onze dochters ex
tra voorbereiding krijgen op
hun speciale beroep".
Zijn vaderschap heeft het ech
ter zwaar te verduren gehad tij
dens de Tweede Wereldoorlog.
Bernhard zat met koningin Wïl-
helmina in Londen en Juliana
zat met haar kinderen in Cana
da. In vijfjaar tijd heeft hij zijn
dochters maar zo'n zes keer op
gezocht. Het eerste weerzien
was na een jaar, in de zomer
van 1941. Irene herkende hem
niet en Beatrix keek hem aan
alsof hij een vreemde was. „Ik
had het gevoel dat me een mes
in het hart werd gestoken", zo
vertelde de prins later.
Bovendien vond hij dat zijn
kinderen opgroeiden als 'halve
wilden'. In Canada werd op een
onconventionele manier ge
leefd en Bernhard was het daar
niet mee eens. Maar Juliana zat
er niet mee; zij hield zelf ook
niet zo van strakke regels. Haar
toespraken voor de radio, be-
doeld om het bezette Neder
land op de hoogte te houden
van de contacten die zij had
met de bondgenoten, waren
soms onverstaanbaar door het
gejoel van de spelende prinses
sen. Dat irriteerde Bernhard
mateloos.
Bij terugkeer in Nederland, in
augustus 1945, bepaalde Juli
ana de schoolkeuze, Bernhard
was nog op zijn hoofdkwartier
in Londen. Zij stuurde haar
twee oudste dochters naar De
Werkplaats, de experimentele
school van onderwijsvernieu
wer Kees Boeke in Baarn. Bern
hard was niet gelukkig met deze
keuze. Hij wilde liever dateijn
dochters naar een school gin
gen waar ze zo veel mogelijk
kennis opdeden. Zijn dochters
werden zeer creatief en sociaal,
maar in kennis liepen de prin
sessen achter op kinderen van
andere scholen. Onder druk
van Bernhard, die inmiddels
een hoogleraar pedagogiek als
persoonlijk adviseur had aan
gesteld, moesten Beatrix en Ire
ne de school van Boeke voortij
dig verlaten.
Behalve een strenge vader was
Bernhard ook een kameraad
van zijn dochters. Gek genoeg
wordt de prins door ingewijden
omschreven als een huiselijke
man die graag spelletjes deed
en sportte met z'n kinderen,
terwijl hij voor buitenstaanders
meer een reizend zakenman
was die het liefst ver weg was
van paleis Soestdijk. Vooral
Beatrix en Irene waren stapel
gek op hun vader. Al van jongs
af aan had vooral Irene - die
zich tegenwoordig Irene van
Lippe noemt - veel bewonde
ring voor Bernhard. Enerzijds
werd ze gek van de discipline
die hij eiste, want ook zij werd
opgevoed als troonopvolgster.
„Ik liep soms stampvoetend
door het paleis en schreeuwde:
'Ik wjl geen prinses zijn!", zo
bekende Irene ooit in een inter
view.
De koninklijke familie in februari 1964 bijeen op Schiphol bij de verloving van Irene en Carel Hugo (rechts),
rechts Beatrix, koningin Juliana, Christina, Margriet en Bernhard. Foto: ANP
Anderzijds had ze veel ontzag
voor haar vader. Ze ontsnapte
aan de troonopvolging door
geen toestemming voor haar
huwelijk te vragen, maar toch is
de band tussen die twee nooit
verbroken. De hang naar vrij
heid kenmerkte de karakters
van Bernhard en Irene, de
dochter die volgens de moeder
van Bernhard het meest op
haar vader zou lijken.
Met Beatrix heeft de prins nauw
samengewerkt toen hij voorzit
ter was van de Bilderbergconfe-
rentie, een exclusieve club van
topmensen die de betrekkingen
tussen Europa en de Verenigde
Staten wilden verbeteren. Bea
trix was zijn secretaresse. Voor
alle vier prinsessen was het zeer
belangrijk dat Bernhard hen
voortvarend stimuleerde in hun
wereldwijde, algemene ontwik
keling. Hij was voor hen een
aardige tegenhanger van Juli
ana, die sociale vaardigheden
Verder op de foto van links nal
het belangrijkste vond vooi
haar dochters. Het is dan
geen toeval dat alle vier de
sessen één kind naar vader
opa Bernhard hebben ver
noemd.
