Van de prins geen kwaad
Politiek kon prins niet boeien
BERNHARD
Blazoen Bernhard moest keer op keer onbesmet blijven
Bernhard in zijn element als reizende vrijbuiter
pr Arthur Maandag
i hoort blijkbaar bij het
«karakter dat we hier op de
iblik van sommige personen
o'n tomeloze vervoering ko-
n, dat alle andere geestelijke
mogens daardoor defect ra-
H. J. Hofland geeft in 1978
rake typering van de relatie
;en de Nederlandse bevolking
iet koningshuis. Prins Bern-
d als hoofdpersoon in enkele
affaires. Nederland weet
rnog steeds moeizaam mee
te gaan.
em nu de affaire-King Kong,
de zaak rond dubbelspion
Christiaan Lindemans, een
man die in de Tweede Wereld
oorlog tal van verzetsmensen
de dood injoeg door ze aan de
Duitsers te verraden. King Kong
was verbonden aan het hoofd
kwartier van prins Bernhard,
die in 1944 bevelhebber was
van de Nederlandse strijd
krachten.
King Kong heeft ook de Duit
sers op de hoogte gesteld van
de geallieerde operatie Market
Garden, later meer bekend als
de verloren Slag om Arnhem.
De combinatie prins Bernhard
en King Kong lag kort na de
oorlog uiterst gevoelig. De jovi
ale en nonchalante prins had
immers enorme veiligheids-
blunders gemaakt door met de
dubbelspion in zee te gaan. En
datzelfde gold de geallieerden
die ook van de diensten van
Lindemans gebruik maakten.
Vrijwel iedereen had er dus be
lang bij de zaak in de doofpot te
stoppen, wat dan ook gebeur
de. De regering schroomde niet
grove onjuistheden naar buiten
te brengen, terwijl ook de prins
zelf lange tijd in strijd met de
waarheid beweerde niets met
King Kong te maken te hebben
gehad. Pas in 1986 kon zonne
klaar worden aangetoond welk
een duister spel was gespeeld
om het blazoen van de prins
niet te besmetten. Dat gebeur
de overigens pas nadat de rech
ter er aan te pas moest komen
om een BVD-dossier over King
Kong openbaar te krijgen. Vol-
rol van de prins in de zogenoemde 'King Kong' affaire is lange tijd in nevelen gehuld geweest.
1: Anefo
gens de minister van binnen
landse zaken was de staatsvei
ligheid in het geding.
En ook in 1994 bleek de zaak
nog steeds gevoelig. Bij de vijf
tigste herdenking van operatie
Market Garden viel op dat over
King Kong en het verraad voor
namelijk werd gezwegen. Dag
blad Trouw wist het onderwerp
in een vraaggesprek met de
prins zelfs volledig te negeren.
Toen 'Bemhard-watcher' Wim
Klinkenberg de krant daarover
een kritische brief stuurde,
bleek uit het naschrift van de
redactie dat de prins het onder
werp taboe had verklaard. De
krant had zich daar bij neerge-
legd.
Wordt er in de tweede helft van
de jaren veertig stukje bij beetje
door publicaties in de buiten
landse pers iets over de zaak-
King Kong ook in Nederland
bekend, hetzelfde herhaalt zich
in de affaire-Greet Hofmans.
Een enkele uitzondering daar
gelaten, slaagt de Nederlandse
pers er in deze heikele kwestie
zoveel mogelijk dood te zwij
gen. Ook hier is pas later in vol
le omvang duidelijk geworden
dat het voortbestaan van het
koningshuis in het begin van de
jaren vijftig op het spel stond.
Het Nederlandse volk komt
daarover in 1956 bitter weinig
te weten: men moet het doen
met de wetenschap dat een
commissie van drie wijze man
nen de zaak onderzoekt. Hun
bevindingen leiden tot een
nietszeggend communiqué, ge
volgd door een korte verklaring
van prins en vorstin waarin
staat dat ze de toekomst met
vertrouwen tegemoet zien.
Hoe ernstig de situatie rond
Hofmans was, werd in 1993
duidelijk toen deze krant in een
Amerikaans universiteitsarchief
de geluidsbanden aantrof van
een nooit gepubliceerd inter
view, waarin prins Bernhard
zijn uitvoerige visie op de zaak
gaf. De Rijksvoorlichtingsdienst
dreigde de krant nog met juridi
sche stappen om publicatie van
een verhaal over de inhoud van
de banden te verhinderen,
maar zag daarvan al snel af. Na
'Lockheed' was er wel iets ver
anderd in de onderdanige hou
ding ten opzichte van het ko
ningshuis.
Ook in de Lockheed-affaire, die
zijn wortels in de Verenigde
Staten heeft, doen wijze man
nen hun intrede. Alleen komt
hier - in 1976 - wel een duidelijk
en schokkend officieel oordeel
naar buiten: de prins is fiks in
de fout gegaan in een zaak rond
smeergeld van de Amerikaanse
vliegtuigfabrikant Lockheed.
Wat zich nu precies heeft afge
speeld en bij wie het geld is be
land, is nooit geheel opge
klaard. Hoewel de Nederlandse
media bij 'Lockheed' veel van
hun vroegere terughoudend
heid van zich afschudden, is
het ook hier de buitenlandse
pers die meer initiatief neemt
en verder gaat in de berichtge
ving.
Er duiken daar verhalen op
over een dochter bij een vrien
din in Parijs. De Nederlandse
media volgen met mate. De
Britse journalist Anthony
Sampson zegt in 1977 in The
Arms Bazaar dat het privéleven
van de prins er voor zorgde dat
hij altijd geld te kort had. „De
prins had een royaal oog voor
zijn vriendinnen en hun kinde
ren, en hij kon moeilijk de ko
ningin om extra steun vragen.
In de kwetsbaarheid van de
prins lag de kans voor Lock
heed en anderen; want wat de
staat in het openbaar niet kon
verschaffen, kon het Lockheed-
circuit in het geheim wel ge
ven."
Prins Bernhard als gevoelig on
derwerp. Het bleek begin 2004
nog toen de vroegere RVD-chef
Van der Voet met de resultaten
van een onderzoek kwam dat
de prins van verwijten in tal van
affaires moest vrijpleiten. De
Volkskrant kreeg de primeur en
het dagblad was daarmee zo
blij dat de krant geheel vergat
kritische kanttekeningen bij het
ir Wilfred Scholten
rsonische vliegtuigen, het
mische zakenleven en bor-
ide vrienden konden prins
...hards aandacht aanmerke-
c''i langer gevangen houden
de politiek. Als kersverse
Dofde van prinses Juliana
onbekend met de Neder-
;e politieke verhoudingen
hem in 1936 een Tweede
ierdebat maar matig boei-
;Na een half uurtje had hij
Iwel gezien. De interesse in
ilitiek zou zijn hele leven
in laag pitje blijven staan,
de politiek werd hij regel-
ög geconfronteerd, maar
;tal onvrijwillig.
Iers dan zijn schoonzoon
Claus heeft Bernhard zich
ter met politieke vraag-
;en bezig gehouden. Toen
Is Duitse prins in Neder-
terecht kwam, kreeg de
je industrieel ook onder-
it in het staatsrecht en de
litieke geschiedenis. Maar
als bij het aanleren van de
lerlandse taal ontbrak het
werkelijke interesse, zoals
leraar destijds constateer-
'Ein leichter Vogel', ver-
'itte hij over de aanstaande
s-gemaal.
lauwheid van Bernhard lijkt
Itimuleerd te zijn door de
Ischap die zijn schoon-
ler hem ondubbelzinning
;t hebben meegegeven bij
De prins - hier in 1956 in gesprek met Lockheed-manager Robert Gross - had al in de jaren vijftig contac
ten met de Amerikaanse vliegtuigfabrikant. Foto: ANP
het huwelijk met Juliana: „De
politiek is voor mijn dochter."
Ook premier Colijn was terug
houdend in het vergroten van
de politieke kennis van de aan
staande prins-gemaal. Daar
naast spelen de vijf oorlogsja
ren in Londen een grote rol.
De nog onbekende verloofde
van Juliana groeit daar uit van
eenvoudig kapitein tot bevel
hebber van de Binnenlandse
Strijdkrachten en vertrouweling
van koningin Wilhelmina.
Daarnaast ontmoet hij in het
toenmalige middelpunt van de
rins Bernhard hangt de Argentijnse presidentsvrouw 'Evita' Peron de versierselen op van het grootkruis
*n Oranje-Nassau. Het bezoek aan Argentinië in 1951 leverde Werkspoor een flinke order op. Foto: ANP
wereld veel invloedrijke men
sen. Voor de Amerikaanse pre
sident Roosevelt was Bernhard
bovendien de contactman met
de Nederlandse regering. Dat
alles zonder enige parlementai
re controle. De vrijbuiter had
de tijd van zijn leven.
Na de oorlog moest Bernhard
de meeste privilleges weer inle
veren, maar hij werd wel in
specteur-generaal bij de krijgs
macht. Het gaf hem de moge
lijkheid op elk gewenst moment
onze jongens te bezoeken en
ver van huis tal van internatio
nale NAVO-oefeneningen bij te
wonen. Dat het reizen hem in
het bloed zat, bleek ook door
zijn ambitie Hollandse waar in
den vreemde te willen aanprij
zen. In 1950 schreef hij de toen
malige minister van economi
sche zaken, Van den Brink, een
briefje waarin hij de export van
onderzetters voor bloempotten
naar de Verenigde Staten be
pleitte. De minister toonde zich
enthousiast over zijn aanbod
om reizend ambassadeur van
het Nederlandse zakenleven te
worden.
Een jaar na zijn start had de
prins al beet. De Argentijnse
president Peron plaatste na een
bezoek van Bernhard een order
bij Werkspoor van 258 miljoen
gulden, met daarnaast een be
drag aan steekpenningen van
30 miljoen. Dat laatste gebeur
de overigens zonder medewe
ten van de prins.
Terwijl het bedrijfsleven voor
hem in de rij stond en ministers
hem op goodwill-veizen stuur
den, werd Bernhard thuis in
Soestdijk met een persoonlijke
en politieke crisis geconfron
teerd. De gebedsgenezers Greet
Hofmans was in 1948 op het
paleis verschenen om de oog
kwaal van de jonge prinses Ma
rijke (later: Christina) te 'be
handelen'. Juliana bleek erg ge
voelig voor de mystieke en pa
cifistische denkbeelden die
Hofmans propageerde, zoals
bleek uit de redevoeringen die
de koningin hield tijdens een
staatsbezoek aan de Verenigde
Staten.
Met de toenmalige minister
Beyen lag de majesteit behoor
lijk in de clinch over de volgens
de minister wel erg vaag-filoso
fische gedachten die ze het
Amerikaanse Congres wilde
meedelen. Ook de oproep alle
wapens maar in de oceaan te
dumpen, viel bij de bewinds
man niet goed. De prins-ge-
maal moest van deze pacifisti
sche standpunten als rechtge
aard militair en anti-commu
nist niets hebben. Daardoor
onstonden er letterlijk twee
vleugels op het paleis: de paci
fistische Soester-vleugel rond
Juliana en Hofmans en een
NAVO-gezinde Baarnse vleugel
rond Bernhard en zijn vertrou
welingen.
Pas toen de buitenlandse pers
de crisis aan het hof begon te
beschrijven - door 'lekken' van
de prins zelf - greep het kabinet
in. Een commissie van drie wij
ze mannen, onder leiding van
oud-premier Beel, adviseerde
de koningin de contacten met
Hofmans en haar kliek te ver
breken. Alleen vanwege 'het
landsbelang' stemde Juliana
daarmee in.
Ondertussen verbleef de prins
veel in het buitenland. In 1953
had hij ook de zogeheten 'Bil-
derberg-groep' opgericht, een
club vooraanstaande politici en
zakenlui uit Europa en de VS
die bij elkaar kwam om op een
ontspannen en vriendschappe
lijke manier over tal van onder
werpen te spreken. 'Kanonnen'
als Brandt, Schmidt, Giscard 'd
Estaing en Kissinger waren
hiervan lid. Zo kon de prins als
een vogelvrije zijn functie uit
oefenen, ver van enige Haagse
bemoeienis en controle. Van de
fouten van de prins werd nau
welijks ophef gemaakt en op
papier verschenen vrijwel geen
berispingen, ook omdat minis
ters en premiers daarvoor te
rugschrokken.
Premier De Jong was in 1967
één van de weinigen die hem
op zijn falie durfde te geven,
toen hij ondanks een verbod
daartoe de Griekse koning
Constantijn ontmoette om
hem te waarschuwen geen
coup te plegen. Vice-premier
Biesheuvel berispt Bernhard
enkele jaren later voor een
kranteninterview waarin de
prins-gemaal pleit voor een
'nieuw democratisch stelsel',
waarin de regering twee jaar
met volmachten mag regeren.
Een woedend parlement
vraagt opheldering over deze
'belediging' door de prins, die
ter verontschuldiging spreekt
vkn een grap.
Deze vrijbuiterige houding
verklaart mede het ontstaan
van de Lockheed-affaire. De
kwestie over het aannemen
van steekpenningen van de
Amerikaanse vliegtuigbouwer
kwam aan het rollen doordat
bekend werd dat een 'hoge
Nederlandse functionaris'
ruim een miljoen dollar van de
fabriek had ontvangen. Die ge
gevens kwamen aan het licht
na een onderzoek van een
commissie van de Amerikaan
se Senaat naar illegale stortin
gen in de partijkas van de Re
publikeinse Partij door onder
meer vliegtuigfabrikant Nor
throp, Het bleek dat Northrop
- in navolging van Lockheed -
beschikte over een geheim net
werk in Zwitserland waarin de
- Zwitserse advocaat Weisbrod
en de van oorsprong uit Neder
land afkomstige vliegtuigbou
wer Meuser de hoofdrol speel
den. Via hen liepen de contac
ten tussen fabrikanten en even
tuele kopers.
Zowel in het onderzoek naar
Northrop als naar Lockheed
stuitte de commissie op een
'hoge Nederlandse functiona
ris'. De naam van prins Bern
hard werd op 5 december 1975
voor het eerst genoemd door de
Amerikaanse krant The Wall
Street Journal. Bernhard ont
kende ten stelligste dat hij geld
had ontvangen om de Neder
landse regering over te halen bij
Lockheed vervangers van de
Starfighters te bestellen. Een
commissie onder leiding van de
staatsrechtgeleerde Donner
concludeert echter dat de prins
zich 'veel te lichtvaardig heeft
begeven in transacties, die de
indruk moesten wekken dat hij
gevoelig was voor gunsten'. Hij
had zich ook ontvankelijk ge
toond voor 'onoorbare verlan
gens en aanbiedingen' en initi
atieven ondernomen (zoals het
schrijven van bedelbriefjes) die
'volstrekt onaanvaardbaar' wa
ren. Bevindingen waarmee
Bernhard uiteindelijk instemt.
De toenmalige premier Den Uyl
zat lelijk in zijn maag met de
kwestie, die hij echter volgens
vriend en vijand uitstekend
heeft opgelost. Volgens de over
levering is het aan de stuur
manskunst van de sociaal-de
mocratische premier te danken
dat de monarchie overeind
bleef en Bernhard niet straf
rechtelijk werd vervolgd. Het
enige raadse»ijft nog of de ko
ningin dreigde met aftreden als
de prins zou worden vervolgd,
of dat Den Uyl haar dwong aan
te blijven door te dreigen an
ders Bernhard te zullen vervol
gen. Voor de prins lijkt de affai
re het einde te zijn van het pu
bliek optreden. Zijn militaire
rang moet hij opgeven, ook de
meeste van zijn commissaria
ten in het bedrijfsleven levert
hij in. Het enige politieke ru
moer onstaat als premier Lub
bers hem in 1991, ter gelegen
heid van zijn tachtigste verjaar
dag, vriendelijk vraagt zijn uni
form 'bij gelegenheden' weer
eens aan te doen. De reactie
van Bernhard is ook tekenend:
„Die uniformen kunnen mij ge
stolen worden schrijft hij bit
ter terug. Om vervolgens bij de
herdenking van de Duitse capi
tulatie in Wageningen toch in
vol ornaat te verschijnen.
DONDERDAG 2 DECEMBER 2004
Bernhard in gesprek met zijn
biograaf, Alden Hatch. Foto: ANP
werk van de vroegere RVD-baas
te zetten.
De prins zal gezien zijn levens
wandel ongetwijfeld nog lange
tijd bron van publicaties blij
ven. En die zullen per definitie
stof doen opwaaien, omdat niet
iedereen op de pure feiten zit te
wachten. Wat een ophef ont
stond er niet in 1979 toen een
aflevering van Het Koninkrijk
der Nederlanden in de Tweede
Wereldoorlog verscheen, waarin
dr. Lou de Jong schreef over de
niet zonder gevolgen gebleven
buitenechtelijke relaties van de
vorige prins-gemaal, Hendrik.
De opwinding duidde er op 'dat
vorst en vaderland elkaar toch
minder goed blijken te kennen
dan Pro-Juventutekalenders en
tv-beelden van spontaan gebo
den krentenbroden tijdens défi
lés voor Paleis Soestdijk deden
vermoeden', schreven Hugo
Arlman en Gerard Mulder in
1982 in hun boek 'Van de prins
geen kwaad'. Een treffender ti
tel valt moeilijk te bedenken.
Bernhard liet via de buitenlandse pers informatie uitlekken over de
Greet Hofmans-affaire. Foto: ANP
Bernhard met, toen nog prins, Albert van België, tijdens een conferentie in Scheveningen beginjaren zes
tig- Foto: Archief/C. de Boer
