I Japnlad
ernhards strijd ten einde
'De baas heeft het naar zijn zin'
Extra bijlage
Grijs en
nevelig
Alie Rousseau
leerde basketballen
tegen de jongens
4/5
De ochtendkrant die
weet of jouw ziekenhuis
wel gezond is.
Proef nu Leidsch Dagblad
in de ochtend.
4 weken voor €9,75
8J Ja, ik ontvang graag 4 weken lang iedere ochtend
it nog geen
1 Leidsch Dagblad voor maar 9,75. Dai
J €0,41 per dag!
J Naam:
J Adres:
J Postcode/Plaats:
Telefoon:
l
Geboortedatum:
I t
I e-mailadres:
Leidsch Dagblad. Antw.nr. 127, 1800 VB Alkmaar
Gratis tel. 0800 - 1711
E mail lezersservice@hdc.nl of surf naar
www.leidschdagblad.nl
Deze aanbieding is geldig tot 31 maart 2005.
1 1 1 f DE ANDERE JUWELIER
B Maarsmanstceg 21 (naast V&D)
Centrum Leiden Tel 071-5120778
lwww.vanGemer.com j
a0 2 december 2004
OPGERICHT 1 MAART 1860
Leidsch
Arjan Ederveen
legt beslag op
de schouwburg
Earring-zanger
grootste muzikale
Nederlander
Studeren
alle Oranjes
in Leiden?
COMMENTAAR
PRINS BERNHARD
Met het overlijden van prins
Bemhard verliest Nederland een
zeer kleurrijke persoonlijkheid.
De charmante en joviale prins
wist zich bij een flink deel van
de bevolking door zijn onafhan
kelijke manier van optreden ge
liefd te maken. Symbool van het
verzet, en een dekselse deugniet.
Toch passen er ook op dit mo
ment kritische kanttekeningen.
Geheel anders dan bijvoorbeeld
prins Claus is Bern-
hard als partner van
het staatshoofd regel
matig middelpunt ge
weest van affaires. Een
greep: zijn verleden in
Duitsland, buitenech
telijke relaties, King Kong, Greet
Hofmans en Lockheed, Zeker
twee keer wankelde de monar
chie, al kwam Nederland de
meeste zaken pas veel later te
weten. Uit respect voor het ko
ningshuis, en met name voor
koningin Juliana, is decennia
lang veel onder het tapijt ver
dwenen.
Iedereen is in eerste instantie
verantwoordelijk voor zijn eigen
handelen. Maar Bernhard kon
wel erg gemakkelijk zijn gang
gaan. Dat valt degenen aan te
rekenen die de prins niet aan de
teugels hielden. Toen het histo
rische dossier in de zaak King
Kong in 1986 na een gerechtelij
ke procedure openbaar werd,
bleek dat de regering zelfs leu
gens niet had geschuwd om het
blazoen van de konink
lijke familie onbezoe
deld te houden.
Het overlijden van prins
Bernhard markeert het
eind van een tijdperk.
Hij heeft het met zijn af
faires moeilijk gehad. Maar pa
radoxaal genoeg heeft Bernhard
er door zijn eigenzinnig optre
den ook toe bijgedragen dat Ne
derland langzaam op een vol
wassen en kritische wijze om
leerde gaan met het konings
huis.
Arthur Maandag
Populair, kleurrijk, openhartig en
tot op hoge leeftijd zeer actief.
Zo herinneren regiogenoten die
persoonlijk met hem te maken
hebben gehad, zich Prins Bern
hard.
Michiel Zonnevylle, burge
meester van Leiderdorp, voor
zitter van de Bond van Oranje
verenigingen in Nederland:
„Ons bestuur had net een brief
aan koningin Beatrix gestuurd
om haar rust en ruimte te wen
sen om de laatste levensfase
met haar vader door te bren
gen. De dood komt altijd onver
wacht, laten we dat vaststellen.
Toch wil ik nuchter constateren
dat prins Bernhard een respec
tabele leeftijd heeft bereikt. Sa
men met koningin Wilhelmina
is hij natuurlijk het symbool ge
weest van herrijzend Neder
land. Ook als inspecteur-gene
raal van de krijgsmacht heeft hij
tot op de dag van vandaag veel
betekend voor de individuele
strijders en soldaten. Door hem
is er een prachtig veteranenbe
leid ontstaan. Tot op het laatste
moment van zijn leven was hij
zelf de ambassadeur van het
Wereld Natuur Fonds. Een man
die elke dag een verse anjer
droeg, zijn lievelingsbloem, zijn
symbool, is vanavond waardig
heengegaan."
Rob Milders, directeur van
draf- en renbaan Duindigt in
Wassenaar: „Prins Bernhard
kwam altijd voor de Gouden
Zweep naar Duindigt. Als hij
niet dat auto-ongeluk had ge
had, was hij voor mijn gevoel
meer dan een goed ruiter ge
weest. Rond zijn tachtigste jaar
besteeg hij voor de lol nog een
keer een paard en maakte hij
een ererondje. Dat werd door
het publiek destijds enorm ge
waardeerd. Hij zei ook altijd: ik
neem deel aan de lunch, zie
dan de paarden, maar na de
uitreiking van de Gouden
Zweep ben ik onmiddellijk weg.
Dat gebeurde nooit. Hij bleef
altijd langer. Wij maakten dan
het grapje dat hij Juliana had
gebeld met de mededeling: ik
kom iets later, zet de aardap
pels nog niet op. Zijn chauffeur
formuleerde het zo: „De baas
heeft het naar zijn zin."
Bas Romeyn, Oranjekenner en
projectontwikkelaar uit Lisse:
„Prins Bernhard was een kleur
rijk en controversieel figuur die
Nederland internationaal groter
en interessanter heeft gemaakt
dan het eigenlijk was. Hij was
erg actief, ook op het wereldto
neel. Ik heb hem een keer of
tien ontmoet. En wat mij vooral
opviel was dat hij soms erg
openhartig sprak. Nederland
heeft hoe dan ook een bijzon
dere persoonlijkheid verloren.
In zijn familie was hij erg ge
liefd. Je zult ook maar zo'n opa
hebben. En het verdriet zal on
danks zijn hoge leeftijd er niet
minder om zijn. Ik wens hen
heel veel sterkte toe."
Shao Ming Hu, eigenaar van
restaurant Asian Palace aan de
Leidse Steenstraat: „Ik bewaar
goede herinneringen aan prins
Bernhard. In 1997 heeft hij met
het bestuur van het Wereld Na
tuur Fonds in ons restaurant
gegeten. Die avond zal ik niet
snel vergeten. Natuurlijk was ik
zeer vereerd om hem in dit res
taurant te mogen ontvangen. Ik
heb toen een negengangenme
nu gemaakt. Dat maakte veel
indruk op hem. Prins Bemhard
zei dat hij nog nooit zo lekker
Chinees had gegeten. De foto's
die ik die avond heb gemaakt,
hangen nog steeds in mijn
zaak."
Rob de Bruijn, voorzitter
Oranjevereniging Rijnsburg:
„Het is triest voor koningin
Beatrix, en het hele koninklijke
huis, dat het in zo'n korte tijd
eerst prins Claus, dan prinses
Juliana en nu prins Bemhard
verliest. Bernhard was dan wel
93 jaar, maar er gaat wel een
mens dood. Het is altijd ie
mands vader of opa. En ook al
weet je dat dit eraan komt, het
blijft moeilijk. Het overvalt zelfs
mij nog. De vlag gaat morgen
zeker halfstok. Dat is wel het
minste wat je kan doen."
Mijn wereld, mijn krant.
Leidsch Dagblad
in de oorlog. Bernhard wilde
niet naar de rechter stappen
'omdat ik niet het risico wil lo
pen dat ik de uitspraak niet
meer meemaak.'
In de koninklijke familie bleef
hij een centrale rol spelen, ge
tuige ook de jaarlijkse reünie
van zijn kleinkinderen op de
prinselijke boot in Italië. In
Uitvaart eind volgende week Stoffelijk overschot naar Soestdijk overgebracht
"por Hans Jacobs
in haag - Prins Bernhard is gis-
iravond om tien voor zeven op
|3-jarige leeftijd in het Universi-
'jir Medisch Centrum Utrecht
Aan het sterfbed van
prins waren onder anderen
n dochters Beatrix, Irene en
argriet. Ook Pieter van Vollen-
iven was in het ziekenhuis. Het
offelijk overschot van de prins
kort daarna overgebracht naar
lestdijk. Over een paar dagen
ordt de prins opgebaard op pa
is Noordeinde, waar het pu-
iek afscheid kan nemen. De
tvaart is vermoedelijk volgen-
2 week vrijdag of zaterdag.
"je ongeneeslijk zieke prins
emhard werd aan het einde
in de middag met spoed op-
jiomen in het ziekenhuis. Hij
eeg steeds meer last van kort-
emigheid. Op dat moment
monden koningin Beatrix en
ar gezin zich in het koninklijk
ileis in Amsterdam voor de
treiking van de Clausprijs.
in het einde van de plechtig-
id kreeg de koningin een
intje, maar dat was geen re-
n eerder weg te gaan.
inister-president Jan Peter
alkenende roemde de 'kracht
strijdbaarheid' van de prins,
e hij op 18 november nog be-
Dcht. „Zoveel liefde voor het
iven. Zoveel kracht en strijd-
aarheid. En tegelijkertijd: rus-
g de dood onder ogen kunnen
en. Een mens om van te hou-
en", aldus de premier. „Prins
lernhard heeft Nederland grote
bewezen. Op veel ge
beden - economisch, maat
schappelijk en cultureel - was
ij een onvermoeibaar ambas-
adeur voor ons land", zei hij in
en herdenkingstoespraak voor
:e televisie.
ij Bernhard werd vorige
naand long- en darmkanker
astgesteld. Die ziekte kwam
an het licht toen de prins na
ijn zomervakantie in Italië
laagde over kortademigheid,
lij nader onderzoek kwamen
itzaaiingen van een kwaadaar-
lige tumor aan het licht, zowel
de longen als in zijn darmen,
lehandeling was niet meer mo-
elijk, zo bleek meteen. De
is, die in 1994 en 2000 ook al
iker had, wilde dat ook niet.
iisteravond zond de NRCV nog
:n kort vraaggesprek met de
prins uit, dat vlak voor zijn ziek
te op 9 november was opgeno-
nen. Daarin deed Bernhard
en hartstochtelijk beroep op
e bevolking om geld te geven
oor het behoud van de orang-
Jetang en de natuur op Kali-
oantan, het voormalige Bor-
ïeo.
)e staf van koningin Beatrix is
nder leiding van ceremonie
heester Monod de Froideville
ezig met de voorbereidingen
oor de uitvaart in de Nieuwe
!erk in Delft. De uitvaart zal
waarschijnlijk een militair ac-
:ent krijgen. De echtgenoot van
de eerder dit jaar eveneens
overleden koningen Juliana was
ruim dertig jaar inspecteur-ge
neraal van de verschillende
krijgsmachtonderdelen. Welke
wensen Bernhard had ten aan
zien van zijn begrafenis is nog
niet bekend.
Bemhard werd op 29 juni 1911
in het Duitse Jena geboren als
graaf 'zur Lippe-Biesterfeld'.
Een paar jaar later werd hij
door zijn oom, de vorst van het
piepkleine vorstendom Lippe,
in de prinsenstand verheven.
De avontuurlijke Bernhard
meldde zich in 1936 bij de op
dat moment slechts uit twee
personen bestaande Neder
landse koninklijke familie. Ko
ningin Wilhelmina en haar
dochter Juliana vierden winter
sportvakantie in Oostenrijk.
Tussen Bernhard en Juliana
klikte het snel. Nog datzelfde
jaar volgde de verloving en op 7
januari 1937 werd in Den Haag
het huwelijk gesloten. Het paar
kreeg vier dochters: Beatrix, Ire-
ne, Margriet en Christina.
Het beeld van Bernhard, die
zijn Duitse accent nooit kwijt
raakte, werd bepaald door de
Tweede Wereldoorlog. Hij werd
door Wilhelmina bevorderd tot
bevelhebber van zowel de Ne
derlandse-, als de Binnenlandse
strijdkrachten. De rol van Bern
hard, hoewel ook in zijn eigen
ogen bescheiden, heeft in de af
gelopen zestig jaar mytische
proporties aangenomen.
Na de oorlog werd Bernhard,
immer met een witte anjer in
het knoopsgat, éen enthousias
te handelsreiziger voor het ko
ninkrijk der Nederlanden. Hij
was de 'zakenprins' voor wie
overal in de wereld, tot het Wit
te Huis aan toe, de deuren
opengingen. Als inspecteur-ge
neraal deed de prins ook zijn
zegje op Defensie. In mei 1963
probeerde hij met een dreig
brief de kabinetsformateur on
der druk te zetten met een plei
dooi voor een verhoging van de
defensie-uitgaven. Een 'buiten
grondwettelijke' interventie, al
dus toenmalig premier De
Quay, door wiens dagboek het
optreden van Bemhard dit jaar
(2004) bekend werd.
De combinatie van militaire be
langen en te grote vrijheid van
opereren leidde in 1976 tot het
Lockheed-schandaal. Bernhard
had zich opengesteld voor gun
sten, zo luidde de conclusie van
een commissie van drie. Juliana
bleef haar man, met wie zij een
stormachtige relatie had, door
dik en dun steunen. De prins
moest zijn uniform uittrekken,
maar bleef actief.
De laatste twintig jaar concen
treerde Bernhard, die in zijn le
ven meer dan zestig operaties
heeft ondergaan, zich op zijn
'goede doelen', zoals natuurbe
houd en stimulering van cultu
rele projecten (het Anjerfonds).
Begin dit jaar schreef hij een
open brief waarin hij schoon
schip wilde maken en allerlei,
Prins Bernhard overleed gisteravond op 93-jarige leeftijd in het UMC. Deze foto van de prins werd vorig jaar gemaakt. Foto: ANP/Robert Vos
volgens hem onware verhalen,
ontkrachtte. Het ging o.a. over
zijn buitenechtelijke zonen (het
bestaan van dochter Alexia
werd niet ontkend), en zijn rol
maart moest de prins na een
huwelijk van 67 jaar definitief
afscheid nemen van Juliana, die
echter al langer niet aanspreek
baar was.
Tomas Ross:
Stadhoudersbrief
snel boven water
den haag/gpd - De roemruchte
brief die prins Bernhard op 24
april 1942 zou hebben geschre
ven aan de Duitsers met het
aanbod stadhouder van Neder
land te worden, zal nu wel snel
boven water komen. Dat is de
verwachting van schrijver To
mas Ross, van wie deze week
het eerste deel van zijn drieluik
Voor koningin en vaderland'
over de lotgevallen van de prins
in de Tweede Wereldoorlog is
verschenen.
De misdaadauteur kreeg na het
verschijnen van zijn boek 'Om
wille van de troon' te horen dat
een oud-adjunct-hoofdredac-
teur van de Telegraaf een kopie
van de beruchte stadhouders
brief in handen had. Ross heeft
bij hem thuis een* kopie gezien
van de brief, waarvan de prins
altijd heeft ontkend dat hij hem
heeft geschreven.
„Het verhaal gaat dat er een
verzetsstrijdster is geweest die
Bemhard goed gekend heeft",
zegt Ross. „De vrouw, die in
middels is overleden, beweerde
dat zij de brief in bezit had. Zij
heette Jeanette Kamphorst en is
later verhuisd naar Mallorca.
Van haar neef heb ik gehoord
dat zijn tante heeft bepaald dat
als Juliana en Bemhard dood
zijn, de brief wordt vrijgege
ven."
Ross heeft een kopie van de
brief gezien. „Ik ga ervan uit dat
hij buiten Churchill om een
vredesinitiatief heeft willen ont
plooien. Die oorlog kostte vol
gens hem te veel bloed. Het was
eigenlijk best eeri aardige man.
Ik hoopte dat hem de tijd ge
gund was mijn nieuwe boek te
lezen."
'Drie weken
geleden klonk hij
nog optimistisch'
wassenaar/anp „Het is een
geweldige schok voor ons alle
maal. Ik had hem drie weken
geleden nog aan de telefoon en
toen klonk hij optimistisch. Op
dat moment moest hij echter
nog horen dat zijn ziekte niet
meer te behandelen was." Dat
zei J. Maas, generaal b.d. en
voorzitter van het Nationaal
Comité Herdenking Capitula
ties 1945 Wageningen, op het
overlijden van prins Bernhard.
„Iedereen dacht dat hij het eeu
wige leven had, juist omdat hij
zo vaak op de rand van leven en
dood verkeerde", aldus Maas,
die Bemhard in 1959 voor het
eerst ontmoette. Als instruc
teur-generaal en chef van het
militaire huis van de koningin
kreeg Maas later vaak met
Bemhard te maken.
In 2001 werd Maas voorzitter
van het Nationaal Comité Her
denking Capitulaties 1945 Wa
geningen, dat de jaarlijkse her
denking van de capitulatie in
Wageningen organiseert. „Die
herdenking en het défilé bete
kenden alles voor de prins.
Eenmaal was hij zo ziek dat hij
eigenlijk niet kon gaan. Maar de
prins krabbelde weer op en
ging naar Wageningen. Een
echte doorzetter was hij."
Prins Bemhard was een bijzonder
man met een bijzonder leven, die
voor veel mensen veel heeft bete
kend. Bij het overlijden van de prins
staan wij vandaag stil met een extra
bijlage van vijf pagina's, waarin we
terugkijken op het bewogen leven
van Bemhard. We zien de prins als
levensgenieter, als zakenprins en als
vader, maar ook bekijken we zijn
oorlogsverleden en de persoonlijke
perikelen van de koninklijke familie
UIT morgen
in de krant
Hilversum - In verband met het
overlijden van prins Bernhard
en de extra pagina's die deze
krant daarover vandaag brengt,
is de wekelijkse bijlage UIT ko
men te vervallen. Morgen treft
u deze bijlage alsnog in de
krant aan.
Feyenoord met
rouwbanden
Rotterdam - De spelers van
Feyenoord speelden gisteren de
tweede helft van het duel in de
UEFA-Beker tegen Schalke 04
met rouwbanden. De Rotter
damse club toonde daarmee
respect voor prins Bemhard,
die eerder op de avond over
leed. Feyenoord plaatste zich
voor de volgende ronde. De
Rotterdammers wonnen met 2-
1. Kalou scoorde tweemaal voor
Feyenoord.
Straver niet voor
nationale politie
leiden - Vertrekkend korpschef
Ries Straver van de politieregio
Hollands Midden is geen voor
stander van een nationale poli
tie. Volgens hem bestaat het ri
sico dat de chef van die natio
nale politie zijn oren te veel laat
hangen naar ontwikkelingen in
het land en niet naar de straat.
Wel vindt de korpschef dat de
politie meer gemeenschappelijk
moet doen. Dat zegt hij in zijn
afscheidsinterview met deze
krant. Straver neemt vanmid
dag in de Pieterskerk officieel
afscheid van Hollands Midden.
Pagina R2
Condoleancesite
prins Bernhard
leiden - Naar aanleiding van
het overlijden van prins Bem
hard is op onze internetsite
www.leidschdagblad.nl een
condoleanceregister geopend.
Ook andere instanties hebben
condoleancesites geopend voor
de prins. Tevens kunnen bezoe
kers op de officiële website van
het Koninklijk Huis hun steun
betuiging achterlaten.
(advertenties)
